Nawu Kumbe Ndhuma—Hi Xihi Lexi Ku Lawulaka?
NORIHITO, loko a ha ri ka ntangha tsevu a a tlanga emintlangweni yo karhi. Hi xitshuketa, u langutane ni nhlawulo. Swichudeni hinkwaswo a swi boheka ku nghenela nkhuvo wa rixaka. Xana a fanele a landzela swichudeni-kulobye eka endlelo leri a ri tikomba ri ri mukhuva?
Norihito a a dyondzile eBibeleni leswaku swi hoxile ku hlanganyela eka xiendlo xihi na xihi xo gandzela xikwembu xin’wana handle ka Yehovha. (Eksoda 20:4, 5; Matewu 4:10) Nakambe a swi tiva leswaku Vakreste va fanele va tshama va nga yimi na nchumu etimhakeni hinkwato ta misava ta tipolitiki. (Daniyele 3:1-30; Yohane 17:16) Kutani hambi leswi swichudeni-kulobye swi n’wi kuceteleke ku hlanganyela na swona, hi xivindzi ni hi xichavo, a nga hundzukanga exiyin’weni xakwe. Xana a wu ta endla yini exiyin’weni xo tano?
Ku Navela Ku Va Xirho Xa Ntlawa
Matsalwa ma komba leswaku vanhu va tumbuluxiwe hi Xikwembu leswaku va va vanghana, va tolovelana, ni ku tsakela ku endla swilo swin’we. I ntumbuluko ku lava ku va ni tintangha ta wena, ku amukeriwaka, ni ku va xirho. Mianakanyo yoleyo yi endla vutomi byi tsakisa swinene naswona yi ni xiphemu xo tisa ku rhula ni ntwanano eku tirhisaneni ka hina.—Genesa 2:18; Pisalema 133:1; 1 Petro 3:8.
Ku navela ka ntumbuluko ko lava ku va xirho ku vonaka hi ku kandziyisiwa ngopfu ka ntwanano eka tinxaka tin’wana hambi namuntlha. Hi xikombiso, vana va Majapani va leteriwa ku sukela emalembeni ya le hansi leswaku va tiva ni ku twanana ni leswi laviwaka hi vunyingi bya vanhu. Ndhavuko wa vona wu va dyondzisa leswaku mfanelo leyikulu eka hinkwato i ku fambisana ni tiko. Edwin Reischauer, khale ka muyimeri wa U.S. eJapani tlhelo muxiyisisi-nkulu wa mahanyelo ya Majapani u te: “Majapani ma hanya hi mintlawa ku tlula vanhu va le Vupela-dyambu.” U engetela a ku: “Loko Va-le-vupela-dyambu va kombisa ku tifuma ni ku hlawuleka ka munhu hi yexe, Majapani lamanyingi ma tsakisiwa hi ku va ni swiambalo, ku tikhoma, mahanyelo ni mianakanyo yo fana ya ndhavuko wa mintlawa ya wona.” Hambi swi ri tano, ku lava ku fana ni van’wana a hi swa Majapani ntsena. I swa misava hinkwayo.
Ntshikilelo Wo Tifanisa Ni Van’wana
Hambi leswi swi laviwaka leswaku munhu a endla matshalatshala yo tolovelana ni van’wana, swi ni khombo ku fambisana ni leswi tolovelekeke kambe u nga swi xiyisisanga. Ha yini? Hi leswaku leswi dumeke evanhwini, swi tala ku hambana ni leswi amukeriwaka hi Xikwembu. Bibele ya hi byela: “Misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya Lowo biha.” (1 Yohane 5:19) Sathana u ni marhengu yo tirhisa tindlela hinkwato leti a nga na tona—swilo leswi vonakaka, mahanyelo yo biha, xihlawuhlawu, ku vengana ka vukhongeri, vutiko, ni swin’wana—leswaku a hlohlotela mintshungu ni ku yi hambukisa eka Xikwembu. Entiyisweni, ku fambisana ni mikhuva yoleyo swi endla munhu a va la kanetaka Yehovha Xikwembu ni swikongomelo swa yena. Hi yona mhaka leyi Vakreste va layiwaka: “Mi nga landzi hanyelo ra nguva leyi, kambe mi pfumela ku hundzuka mi va vantshwa emiehleketweni ya n’wina, mi ta kota ku twisisa leswi ku rhandza lokunene ka Xikwembu, loku nkhensekaka ni ku hetiseka, ku nga swona.”—Varhoma 12:2.
Leswi Vakreste va hanyaka emafambiselweni lawa ya swilo, va le hansi ka ntshikilelo lowu nga heriki wo fambisana ni leswi dumeke. Vantshwa hi vona ngopfu-ngopfu va khumbiwaka hi leswi. Ku navela ku languteka ni ku endla swilo tanihi vadyondzi-kulobye ku tinyike matimba swinene. Swi lava xivindzi swinene eka vona leswaku va hlamusela tintangha ta vona leswaku ha yini va nga hlanganyeli emintirhweni yo karhi. Hambi swi ri tano, ku tsandzeka ku vula xiyimo xa vona swi nga vula khombo eka vona hi tlhlelo ra moya.—Swivuriso 24:1, 19, 20.
Ni vanhu lavakulu va langutana ni ntshikilelo wo tano laha va tirhaka kona. Va nga ha languteriwa ku hlanganyela eka swiendlakalo swo karhi endzhaku ka ntirho kumbe hi tiholideyi to karhi. Ku ala ku pfumelelana na swona swi nga va endla va va lava nga laviki ku hoxa xandla ni lava nga riki na ntirhisano, ni ku tisa xiyimo xo nonon’hwa entirhweni. Van’wana va nga titwa va susumeteleka ku tirha tiawara to tala endzhaku ka ntirho, hikwalaho ka leswi van’wana va endlaka tano ni leswi va languteriweke ku endla tano. Ku pfumelela timhaka to tano swi nga va ni khombo emoyeni wa vona ni ku va sivela ku hetisisa mindzhwalo yin’wana ya vona.—1 Vakorinto 15:33; 1 Timotiya 6:6-8.
Mintshikilelo yo tifanisa ni van’wana yi kona ni kun’wana handle ka le xikolweni ni le ntirhweni. Manana la nga Mukreste u vika leswaku nkarhi wun’wana u tshike ku tshinya n’wana wakwe hambi leswi a swi laveka swinene, ntsena hi leswi a vona onge vamanana van’wana lava a va ri kona a va nga ta pfumela.—Swivuriso 29:15, 17.
Ntshungu Wu Nga Hoxisa
Bibele yi hi nyika ndzayo leyi kongomeke loko ku tiwa etimhakeni to landzela vunyingi bya vanhu. Hi xikombiso, tiko ra Israyele ri byeriwe leswi: “U nga ṭhuki u lanḍela la’v̌o tala e ku endla ŝo biha; u nga v̌oyameli ka la’v̌o tala e hubyeni loko v̌a hombolokisa e ku lulama.” (Eksoda 23:2; ringanisa Varhoma 6:16.) Ndzayo leyi a yi nga landzeriwi nkarhi hinkwawo. Makhati ma nga ri mangani loko va ha ku huma Egipta, loko Muxe a ha sukile, vanhu van’wana va kucetele Aroni ni vanhu leswaku va endla rhole ra nsuku, va ri gandzela va endla “nkhuv̌o wa Yehova.” Vanhu a va dya, va nwa, va tiphina hi ku yimbelela ni ku cina, va ri karhi va endla gandzelo hi rhole ra nsuku. Hikwalaho ka xiendlo lexi xo homboloka, xa ku gandzela xifaniso, varhangeri va kwalomu ka 3 000 va xikungu lexi va herisiwile. Kambe vo tala eka lavan’wana, na vona Yehovha u va bile hikwalaho ka ku phuphurhuka va landzela ntshungu.—Eksoda 32:1-35.
Xiendlakalo xin’wana xa ku landzela ntshungu eku endleni ka leswo biha xi ve kona hi lembe xidzana ro sungula mayelana ni rifu ra Yesu Kreste. Hi ku kuceteriwa hi varhangeri va vukhongeri va mavondzo, vunyingi bya vanhu va hlanganyerile eku vuleni ka leswaku Yesu a dlayiwa. (Marka 15:11) Loko Petro a kombisa xihoxo xa vona lexikulu hi Pentekosta leyi landzeleke ku pfuka ni ku tlhandluka ka Yesu, vo tala va “tlhavek[e] timbilu,” va vona leswi va nga swi endla hi ku landzela vunyingi bya vanhu.—Mintirho 2:36, 37.
Milawu Ya Bibele Ya Antswa
Hi laha mhaka leyi yi kombisaka kahle ha kona, ku landzela leswi dumeke handle ko swi xiya swi nga vanga makhombo lamakulu. Vona ndlela leyi swi antswaka ha yona ku landzela Bibele ni ku pfumelela milawu ya yona yi kongomisa vutomi bya hina! Yehovha u ri: “Hi laha matilo ma tlakukeke henhla ka misav̌a, hi ŝeŝo tindlela ta mina ti tlakukeke henhla ka tindlela ta ṅwina, ni meehleketo ya mina e henhla ka meehleketo ya ṅwina.” (Esaya 55:9) Etimhakeni ta mahanyelo ni vuxaka bya vanhu—kunene, eka swiboho hinkwaswo swa vutomi—a swi tshamela ku kombisiwa leswaku ku landzela tindlela ta Yehovha swi antswa swinene ku tlula ku landzela leswi nga lo toloveriwa. I xilotlelo xo kuma mahanyelo lama tsakisaka, ya rihanyo lerinene.
Hi xikombiso, xiya ntokoto wa Kazuya. Hambi leswi a a dyondze Bibele nkarhinyana, u hambete a landzela ndlela leyi dumeke—a lwela ku fuma ni ku humelela. Matshalatshala yakwe yo tsakisa vathori vakwe ni yo lava ku xiximiwa hi vatirhi-kulobye ma n’wi vangele ku fambela ebyaleni, a vuya hi ma-ta-kuxa. U sungule ku endla swilo hi ku lerisa, a va ni mona ni ximbilwa-mbilwana. Endzhakunyana mahanyelo yakwe yo hundzeleta swilo ma n’wi vangele vuvabyi byo oma swirho, lebyi nga n’wi siya a lamale xiphemu. Loko a ha hlakarhela a ri emubedweni exibedlhele, u ve ni nkarhi wo ehleketa hi leswi a swi dyondzeke eBibeleni ni leswi a hanyisa swona. U ehlekete leswaku i nkarhi wo va a sungula ku tirhisa leswi a a swi dyondzeke. U tshike xikhundlha xakwe xa vumanenjhara, a cinca ni vanghana vakwe. U tlhele a endla matshalatshala lamakulu yo ambala vumunhu bya Vukreste ni ku lulamisa vonelo rakwe hi swilo leswi vonakaka. Hikwalaho ka sweswo, leswi a swi rhangisaka swi hundzukile naswona rihanyo rakwe ri antswile. Eku heteleleni, u nyiketele vutomi byakwe eka Yehovha naswona u khuvuriwile.
Leswaku munhu a humelela eku landzeleni ka ndlela leyi nga toloveriwangiki, u fanele a tiva milawu leyi lavekaka ni ku khorwiseka hi ku helela leswaku i yinene. Leswi voniweke hi Masaru swi kombisa leswaku lowu i ntiyiso. Loko a endla ntangha-tsevu, exikolweni xa le hansi, vanghana vakwe va n’wi hlawule leswaku a va muungameri wa huvo ya swichudeni. Hi ku nyangatseka, u tsundzuka leswaku hikwalaho ka ku nga twisisi hi ku helela misinya ya milawu ya Bibele, a a nga swi koti ku hlamusela vanakulobye va le tlilasini leswaku ha yini a nga xi lavi xikhundlha xa tipolitiki. Ku chava kakwe vanhu ku n’wi endle leswaku a nga vuli leswaku i Mukreste. Lexi a nga xi endla u lo voyamisa nhloko a vulavulela a ri karhi a mpfikula a ku, “a ndzi nge swi endli.”
Ntokoto lowu wo vavisa wu n’wi endle leswaku a ya kambisisa leswaku ha yini Mukreste a nga tinghenisi etimhakeni ta tipolitiki. (Ringanisa Yohane 6:15.) Endzhaku, loko a ri exikolweni xa sekondari, xiyimo lexi fanaka xi humelerile. Hambi swi ri tano, sweswi a tilulamisele ku hlamusela xiyimo xakwe hi ku tiyiseka eka mudyondzisi wakwe. Mudyondzisi u amukele nhlamuselo yakwe, swin’we ni vanakulobye vo hlayanyana va le tlilasini, lava n’wi vutiseke hi ripfumelo rakwe leri sekeriweke eBibeleni.
Nkarhi Lowu Hinkwavo Va Nga Ta Endla Leswinene
Emisaveni leyintshwa ehansi ka mfumo wa Kreste, nchumu lowu dumeke lowu nga ta endliwa wu ta va nchumu lowu nga wunene. Loko nkarhi wolowo wu nga si fika, hi ta fanela ku tivonela eka nkucetelo wo fambisana ni leswi dumeke. Hi nga kuma xikhutazo eka nkhongotelo wa Pawulo lowu nge: “Hikokwalaho, leswi hi rhendzeriweke hi vunyingi lebyikulu lebyi bya timbhoni, na hina a hi tshikeni hinkwaswo leswi swi hi sivelaka ku ya emahlweni, ni vudyoho lebyi hatlaka ku hi namarhela, hi tsutsuma hi ri ni ku tiyisela eku tsutsumeni ka mpfhuka lowu hi vekeriweke wona.”—Vaheveru 12:1.
Loko u langutana ni miphikamakaneta ni swirhalanganya, xana u ta endla yini? Xana u ta chava vanhu ivi u pfumela ku endla leswi toloveriweke? Kumbe u ta hundzukela eRitweni ra Xikwembu, ku nga Bibele, u landzela misinya ya milawu ya rona? Ku endla leswi fambisanaka ni xivutiso xa vumbirhi swi nge ku pfuni sweswi ntsena, kambe swi ta tlhela swi ku nyika ntshembo wo va exikarhi ka lava “kumaka leswi va tshembisiweke swona, hi mhaka ya ku pfumela ka vona ni ku lehisa timbilu.”—Vaheveru 6:12.