Ku Lwisana Ni Nyama Leyi Nga Wela eXidyohweni
“Ku anakanya swa [nyama] i rifu, kambe ku anakanya swa Moya i vutomi ni ku rhula.”—VARHOMA 8:6.
1. Xana vanhu a va vumberiwa yini?
“ŠIKWEMBU ši endla munhu hi šifaniso ša šona. Ši ṅwi endla a fana ni Šikwembu; ši endla wanuna ni wansati.” (Genesa 1:27) Xifaniso i xikombiso xa nchumu kumbe muendli. Xisweswo, vanhu va vumbiwe leswaku va kombisa ku kwetsima ka Xikwembu. Hi ku kombisa timfanelo ta Xikwembu—to tanihi rirhandzu, vunene, vululami ni vumoya—etindleleni ta vona hinkwato, va dzunisa ni ku xixima Muvumbi, va tlhela va tikumela ntsako ni ku eneriseka.—1 Vakorinto 11:7; 1 Petro 2:12.
2. Xana mpatswa wo sungula wa vanhu wu hambukise ku yini?
2 Mpatswa wo sungula wa vanhu, lowu vumbiweke wu hetisekile, a wu hlomisiwe kahle ku endla xiphemu lexi. Ku kotisa swivoni leswi suriweke swi vangama, a va ta kota ku kombisa ku kwetsima ka Xikwembu hi laha ku vangamaka ni hi laha ku heleleke. Hambi swi ri tano, va thyakise ku vangama koloko loko va tihlawulela ku ka va nga n’wi yingisi Muvumbi ni Xikwembu xa vona. (Genesa 3:6) Endzhaku ka sweswo, a va nga ta swi kota ku kombisa ku kwetsima ka Xikwembu hi ku hetiseka. Va pfumale ku kwetsima ka Xikwembu, va hupa xikongomelo xa ku vumbiwa ka vona hi xifaniso xa Xikwembu. Swi vula leswaku, va dyohile.a
3. Xana xiyimo xa xiviri xa xidyoho hi xihi?
3 Leswi swi hi pfuna ku twisisa xiyimo xa xiviri xa xidyoho, lexi endlaka leswaku vanhu va nga swi koti ku kombisa xifaniso kumbe ku kwetsima ka Xikwembu. Xidyoho xi endla munhu a pfumala ku kwetsima, ku nga ku nyama kumbe ku thyaka hi tlhelo ra moya ni ra mahanyelo. Vanhu hinkwavo, tanihi leswi va nga vatukulu va Adamu na Evha, va tswariwa va ri eka xiyimo xexo lexi thyakeke, lexi nyameke, kutani va tsandzeka ku endla leswi Xikwembu xi swi langutelaka eka vona tanihi vana va xona. Kutani vuyelo byi va byihi? Bibele ya hlamusela: “Kukotisa leswi ku dyoha ku ngheneke emisaveni hi munhu a ri un’we, kutani rifu ri ngheneke hikwalaho ka ku dyoha, hi mukhuva wolowo rifu ri tlulele vanhu hinkwavo, hikuva hinkwavo va dyohile.”—Varhoma 5:12; ringanisa Esaya 64:6.
Matimba Ya Xidyoho eNyameni Leyi Tsaneke
4-6. (a) Xana vanhu vo tala va xi languta njhani xidyoho namuntlha? (b) Hi byihi vuyelo bya mavonelo ya manguva lawa hi xidyoho?
4 Vanhu vo tala namuntlha a va ehleketi leswaku va nyamile, va thyakile kumbe va ni xidyoho. Entiyisweni, rito leri nge xidyoho, kahle-kahle ri nyamalarile emiehleketweni ya vanhu vo tala. Handle ka sweswo va vulavula hi swihoxo, ku kanganyiseka ni ku phijeka. Kambe xidyoho xona ke? Nikatsongo! Hambi lava va ha vulaka leswaku va pfumela eka Xikwembu, “leswi xi swi dyondzisaka swi tekiwa tanihi tidyondzo ta mahanyelo ematshan’weni ya nawu wa mahanyelo, swi langutiwa tanihi ‘swiringanyeto swa 10’ ematshan’weni ya milawu ya 10,” ku vula Alan Wolfe, profesa wa dyondzo ya ntshamisano.
5 Hi byihi vuyelo bya ku anakanya hi ndlela leyi? I ku kaneta kumbe ku honisa vukona bya xidyoho. Leswi swi endle leswaku ku va ni vanhu lava nga ni langutelo ro homboloka swinene hi swilo leswinene ni leswo biha, lava titwaka va ntshunxekile ku tivekela mimpimanyeto ya vona ya mahanyelo naswona va ehleketa leswaku a ku na munhu loyi a nga va byelaka leswi va hlawulaka ku swi endla. Eka vanhu vo tano, ku titwa u nga ri na nandzu hi wona mfungho lowu kombisaka loko xiendlo xo karhi xi fanerile kumbe xi nga fanelanga.—Swivuriso 30:12, 13; ringanisa Deteronoma 32:5, 20.
6 Hi xikombiso, eka mbulavurisano wa le ka thelevhixini, vantshwa van’wana va komberiwe ku phofula mavonelo ya vona eka leswi vitaniwaka swidyoho leswikulu swa nkombo.b Un’wana wa vona u te: “Vutikukumuxi a hi xidyoho. U fanele u titshemba.” Malunghana ni vulolo, un’wana u te: “I swinene ku pfa u loloha nkarhi wun’wana. . . . Minkarhi yin’wana i swinene ku tshamisa u nava milenge.” Hambi muhlamuseri hi byakwe u vule marito lawa yo koma: ‘Swidyoho leswikulu swa nkombo a hi swiendlo swo biha kambe i minsusumeto ya vanhu hinkwavo leyi yi nga ha karhataka munhu yi tlhela yi tsakisa swinene.’ Ina, ku tivona nandzu ku nyamalale ni xidyoho hikuva, ku tivona nandzu i rito-fularha ra ku titwa u enerisekile.—Vaefesa 4:17-19.
7. Hi ku ya hi Bibele, xana vanhu va khumbiwa njhani hi xidyoho?
7 Ku hambana ni swilo leswi hinkwaswo, Bibele yi swi veka erivaleni yi ku: “Vanhu hinkwavo va dyohile, hikokwalaho ku kwetsima loku a va nyikiwile hi Xikwembu, va ku pfumala.” (Varhoma 3:23) Hambi muapostola Pawulo hi byakwe u pfumerile: “Ndza swi tiva leswaku leswinene a swi akanga eka mina, hileswaku entumbulukweni wa mina wa laha misaveni; ku navela ku endla leswo lulama ku kona eka mina; kambe ku swi endla a ku kona. Hikuva leswinene leswi ndzi navelaka ku swi endla, a ndzi swi endli, kambe leswo biha leswi ndzi nga naveliki ku swi endla, ndza swi endla.” (Varhoma 7:18, 19) Leswi a swi vuli leswaku Pawulo a ri karhi a titshandza. Ematshan’wini ya sweswo, hikwalaho ka leswi a yi xiyeke kahle ndlela leyi vanhu va pfumaleke ku kwetsima ka Xikwembu ha yona, u twe ku vava hikwalaho ka nyama leyi nga wela exidyohweni. U te: “Yo! mina munhu wa khombo leronghasi! I mani la nga ta ndzi ntshunxa emirini lowu wu ndzi yisaka eku feni xana?”—Varhoma 7:24.
8. Hi fanele hi tivutisa swivutiso swihi? Ha yini?
8 Xana u yi languta njhani mhaka leyi? U nga ha va u swi xiya leswaku tanihi ntukulu wa Adamu, ku kotisa van’wana, a wu hetisekanga. Kambe xana vutivi byebyo byi yi khumba njhani miehleketo ya wena ni ndlela ya wena ya vutomi? Xana u swi amukela tanihi xiphemu xa vutomi ivi u ya emahlweni u endla leswi u titwaka u lava ku swi endla? Kumbe xana u endla matshalatshala lamakulu ya ku lwisana ni nyama leyi nga wela exidyohweni, u tikarhatela ku kombisa ku kwetsima ka Xikwembu hi laha ku vangamaka eka hinkwaswo leswi u swi endlaka? Un’wana ni un’wana wa hina u fanele ku swi tekela enhlokweni leswi hi ku ya hi leswi Pawulo a swi vuleke: “Lava hanyaka hi ku yingisa [swilo swa nyama, NW], va ni mianakanyo leyi fumiwaka hi swa [nyama]; kambe lava hanyaka hi ku yingisa Moya, va ni mianakanyo leyi fumiwaka hi swa Moya. Ku anakanya swa [nyama] i rifu, kambe ku anakanya swa Moya i vutomi ni ku rhula.”—Varhoma 8:5, 6.
Ku Anakanya Swa Nyama
9. Ha yini ‘ku anakanya swa nyama swi vula rifu’?
9 Xana Pawulo a a vula yini loko a ku, “ku anakanya swa [nyama] i rifu”? Rito leri nge “nyama” hakanyingi eBibeleni ri tirhiseriwa ku kombisa munhu exiyin’weni xakwe lexi nga hetisekangiki, ‘loyi a tswariweke exidyohweni’ tanihi ntukulu wa Adamu la xandzukeke. (Pisalema 51:5; Yobo 14:4) Xisweswo, Pawulo a a khongotela Vakreste leswaku va nga anakanyi hi mimboyamelo, minsusumeto ni ku navela ka vudyoho ka nyama leyi nga hetisekangiki, leyi nga wela exidyohweni. Kambe xivangelo hi xihi? Kun’wana Pawulo u hi byele leswi mintirho ya nyama yi nga swona ivi a tlhandleka xitsundzuxo lexi: “Lava endlaka leswo tano, va nga ka va nga vi na ku averiwa eku fumeni ka Xikwembu.”—Vagalatiya 5:19-21.
10. Xana “ku anakanya” swi vula yini?
10 Kambe xana a ku na ku hambana lokukulu exikarhi ko anakanya hi nchumu ni ku wu endla? I ntiyiso leswaku ku anakanya hi nchumu minkarhi yin’wana a swi vangi leswaku u wu endla. Hambi swi ri tano, ku anakanya a ku vuriwi miehleketo leyi hundzaka. Rito leri tirhisiweke hi Pawulo i phroʹne·ma hi Xigriki, naswona ri vula “ndlela ya ku ehleketa, langutelo (ro karhi), . . . xikongomelo, ku navela, ku lwela.” Hikwalaho, ‘ku anakanya swa nyama’ swi vula ku lawuriwa, ku kokiwa, ku fumiwa ni ku susumetiwa hi ku navela ka nyama leyi nga ni vudyoho.—1 Yohane 2:16.
11. Xana Kayini a a anakanya swa nyama hi ndlela yihi, naswona vuyelo byi ve byihi?
11 Yinhla leyi yi kombisiwa kahle hi ndlela leyi tekiweke hi Kayini. Loko mavondzo ni vukarhi swi pfuka embilwini ya Kayini, Yehovha Xikwembu u n’wi tsundzuxile: “Šana u karihela yini, ni mombo wa wena wu khanyana ha yini? Loko u endla ŝinene, šana a u nga ti nkhensiwa šana? Kambe loko u nga endli ŝinene, v̌udyoho byi ṭhamile nyangweni; ku nav̌ela ka byona ku ta ku wonga; kambe wena, u fanele ku byi hlula.” (Genesa 4:6, 7) Kayini a a fanele ku hlawula. Xana a a ta ‘endla leswinene,’ ku nga ku veka mianakanyo, makungu ni ku navela kakwe eka leswi lulameke? Kumbe xana a a ta hambeta a anakanya swa nyama, a yisa mianakanyo yakwe eka mimboyamelo yo biha leyi tumbeleke embilwini yakwe? Hi laha Yehovha a hlamuseleke ha kona, xidyoho a xi ‘tshame enyangweni,’ xi rindzele ku bvunga Kayini, xi n’wi khoma loko a xi pfumelela. Ematshan’wini yo lwisana ni nyama yakwe leyi weleke exidyohweni ‘a yi hlula,’ Kayini u yi pfumelele leswaku yi n’wi fuma—leswi veke ni vuyelo byo biha.
12. Hi fanele hi endla yini leswaku hi nga fambi eka “ndlela ya Kayini”?
12 Ku vuriwa yini hi hina namuntlha? Entiyisweni a hi swi lavi ku famba eka “ndlela ya Kayini,” hi laha Yuda a kombiseke ku karhateka ha kona malunghana ni van’wana eka Vakreste va lembe xidzana ro sungula. (Yuda 11) Hi nga tshuki hi swi tekela ehansi naswona hi anakanya leswaku ku titsakisanyana kumbe ku tlula nawu wo karhi a swi nge vi na khombo. Ku hambana ni sweswo, hi fanele hi xalamukela ku vona nkucetelo wihi na wihi lowu nga fambisaniki ni ku chava Xikwembu ni lowu onhaka, lowu wu nga vaka wu nghena embilwini ni le mianakanyweni ya hina kutani wu hatlisa wu mila. Ku lwisana ni nyama leyi nga wela exidyohweni ku sungula endzeni ka hina.—Marka 7:21.
13. Xana munhu a nga “phasiwa hi ku navela ka yena” hi ndlela yihi?
13 Hi xikombiso, u nga ha vona nchumu lowu tsemaka nhlana kumbe lowu chavisaka kumbe xifaniso xo biha kumbe lexi khomisaka tingana. Ku nga ha va xifaniso xa buku kumbe magazini, xikombiso xa bayiskopo kumbe xa thelevhixini, xinavetisi lexi kombisiweke, kumbe lexi voniwaka hi xiviri. Sweswo a swi fanelanga swi hi hlamarisa, hikuva swi nga ha endleka—naswona swa endleka—eka un’wana ni un’wana. Hambi swi ri tano, xifaniso kumbe xivono lexi, hambi loko xi teka tisekene ti nga ri tingani ntsena, xi nga ha tshama emianakanyweni ivi xi tlhela xi vuya nkarhi na nkarhi. Xana u endla yini loko sweswo swi humelela? Xana u hatlisa u teka goza ro hlula miehleketo yoleyo, u yi susa emianakanyweni ya wena? Kumbe xana u yi tshika yi tshama emianakanyweni ya wena, kumbexana u tlhela u ehleketa hi mianakanyo yoleyo loko yi vuya? Ku endla leswi nga laha henhla, i ku tlanga hi khombo leri sungulaka swiendlakalo leswi hlamuseriwaka hi Yakobo: “Munhu un’wana ni un’wana wa ringiwa loko a kokiwa ni ku phasiwa hi ku navela ka yena n’winyi. Kutani loko ku navela ku korwile, ku tswala xidyoho; xidyoho xona, loko xi hetisekile, xi tswala rifu.” Hi yona mhaka leyi Pawulo a nga te: “Ku anakanya swa [nyama] i rifu.”—Yakobo 1:14, 15; Varhoma 8:6.
14. I yini leswi hi langutanaka na swona siku na siku, naswona hi fanele hi endlisa ku yini?
14 Tanihi leswi hi hanyaka emisaveni leyi ku ndhundhuzeriwaka vunghwavava, madzolonga ni ku rhandza swilo leswi vonakaka—laha swi kombisiwaka erivaleni hi ku ntshunxeka lowukulu etibukwini, etimagazinini, etibayiskopeni, eminongonokweni ya thelevhixini ni le ka vuyimbeleri lebyi dumeke—hi hlaseriwa hi xiviri hi mianakanyo ni makungu yo biha siku rin’wana ni rin’wana. Xana u endlisa ku yini? Xana leswi hinkwaswo swa ku tsakisa, swi ku phyuphyisa? Kumbe xana u titwa ku fana na Lota lowo tshembeka, “loko yena a twile ku vava hi mhaka ya swilo swa manyala leswi a swi endliwa hi vanhu lavo biha . . . swi n’wi karhatile ngopfu emoyeni wa yena lowo lulama masiku hinkwawo, a karhateka hi mhaka ya mahanyelo ya vona layo homboloka”? (2 Petro 2:7, 8) Leswaku hi hlula nyama leyi nga wela exidyohweni, hi fanele hi tiyimisela ku kotisa mupisalema: “Nḍi nga ka nḍi nga v̌eki le’ŝo biha e mahlweni ka mina; nḍa v̌enga mitiro ya v̌adyohi; yi nga ka yi nga nḍi namareli.”—Pisalema 101:3.
Ku Anakanya Swa Moya
15. Hi wihi mpfuno lowu hi wu kumaka wo lwisana ni xidyoho lexi hi namarhelaka?
15 Xin’wana lexi nga hi pfunaka ku hlula nyama leyi nga wela exidyohweni hi leswi Pawulo a yeke emahlweni a swi vula: “Ku anakanya swa Moya i vutomi ni ku rhula.” (Varhoma 8:6) Xisweswo, ematshan’wini yo fumiwa hi nyama, hi fanele hi pfumelela mianakanyo ya hina yi lawuriwa hi moya yi tlhela yi tatiwa hi swilo swa moya. Hi swihi swilo swa kona? Eka Vafilipiya 4:8, Pawulo wa swi longoloxa: “Eku heteleleni vamakwerhu, hinkwaswo leswi nga ntiyiso, hinkwaswo leswi chavisekaka, hinkwaswo leswi lulameke, hinkwaswo leswi tengeke, hinkwaswo leswi tsakisaka, hinkwaswo leswi nkhensekaka, ni loko ku ri ni swin’wana leswi nga ni vunene kumbe ku dzuneka, swilo leswi hinkwaswo tshamani mi ri karhi mi swi anakanya.” A hi swi kambisiseni naswona hi swi twisisa kahle leswi hi nga ta hambeta hi anakanya ha swona.
16. Xana Pawulo u hi khutaze leswaku hi ‘hambeta hi anakanya’ hi timfanelo tihi, naswona yin’wana ni yin’wana ya tona yi katsa yini?
16 Xo sungula, Pawulo u longoloxe timfanelo ta nhungu ta mahanyelo. Kunene ha lemuka leswaku Vakreste a va fanelanga va gimeta hi ku anakanya hi timhaka ta Matsalwa kumbe ta ripfumelo minkarhi hinkwayo. Ku ni timhaka kumbe tinhloko-mhaka to tala leti hi nga anakanyaka ha tona. Kambe nchumu wa nkoka hi leswaku hi fanele hi fikelela timfanelo ta mahanyelo leti kombisiweke hi Pawulo. Hi fanele hi kambisisa xiyenge xin’wana ni xin’wana xa “swilo” leswi kombisiweke hi Pawulo. A hi swi kambisiseni hi ntlhandlamano wa swona.
◻ “Ntiyiso” a wu katsi ku va nchumu wu ri ntiyiso kumbe mavunwa ntsena. I ku vula ntiyiso, ku va la lulameke ni ku tshembeka, nchumu wa xiviri, hayi lowu tikombisaka onge i wa xiviri.—1 Timotiya 6:20.
◻ “Leswi chavisekaka” ku vuriwa swilo leswi chaviwaka ni leswi xiximekaka. Swi kombisa moya wa xichavo lexi enteke, nchumu lowu tlakukeke, lowu nge henhla ni lowu xiximekaka, ematshan’wini ya lowu nyenyiwaka ni wa manyala.
◻ “Leswi lulameke” swi vula ku fikelela mimpimanyeto ya Xikwembu, hayi ya vanhu. Vanhu va misava va tshamela ku anakanya hi makungu yo biha, kambe hina hi fanele ku ehleketa ni ku tsakisiwa hi swilo leswi lulameke emahlweni ka Xikwembu.—Ringanisa Pisalema 26:4; Amosi 8:4-6.
◻ “Leswi tengeke” ku vuriwa ku tenga ni ku kwetsima ku nga ri ku tikhoma ntsena (hi tlhelo ra rimbewu kumbe swin’wana) kambe emianakanyweni ni le minsusumetweni. Yakobo u ri: ‘Vutlharhi lebyi taka hi le henhla, xo sungula byi tengile.’ Yesu, loyi a ‘tengeke,’ i Xikombiso lexi hetisekeke xa hina namuntlha.—Yakobo 3:17; 1 Yohane 3:3.
◻ ‘Leswi rhandzekaka’ hi leswi pfuxaka ni ku komba rirhandzu eka van’wana. Hi fanele ku “[lava] tindlela to pfuxana, hi kombana rirhandzu ni mintirho leyinene,” ematshan’wini yo anakanya hi swilo leswi pfuxaka rivengo, vukarhi ni timholovo.—Vaheveru 10:24.
◻ ‘Ku nkhenseka’ a swi vuli ku va ni “vito lerinene” ntsena kumbe “ku bumabumeriwa,” kambe hi ku kongoma, swi vula ku va la akaka ni ku bumabumela van’wana. Hi anakanya hi swilo leswi tengeke ni leswi akaka ematshan’wini ya leswi tsongahataka kumbe leswi tlhavaka.—Vaefesa 4:29.
◻ “Vunene” entiyisweni byi vula “ku lulama” kumbe “ku hetiseka ka mahanyelo,” kambe byi nga ha vula ku hetiseka ka muxaka wihi na wihi. Xisweswo, hi nga tlangela timfanelo, ntikelo ni mintirho ya risima ya van’wana hi ku pfumelelana ni mpimanyeto wa Xikwembu.
◻ Swilo leswi “dzunekaka” swi tano hakunene loko ku dzuneka koloko ku huma eka Xikwembu kumbe eka vulawuri lebyi xi byi amukelaka.—1 Vakorinto 4:5; 1 Petro 2:14.
Xitshembiso Xa Vutomi Ni Ku Rhula
17. Xana ku “anakanya swa Moya” swi tisa mikateko yihi?
17 Loko hi landzela xitsundzuxo xa Pawulo naswona hi ‘hambeta hi anakanya hi swilo leswi,’ hi ta humelela hi ku “anakanya swa Moya.” Vuyelo bya kona a hi nkateko wa vutomi ntsena, ku nga vutomi lebyi nga heriki emisaveni leyintshwa leyi tshembisiweke, kambe ni ku rhula. (Varhoma 8:6) Ha yini? Hikuva mianakanyo ya hina ya sirheleleka eminkucetelweni yo biha ya swilo swa nyama, naswona a ha ha khumbiwi ngopfu hi ku lwa loku hetaka matimba exikarhi ka nyama ni moya hi laha Pawulo a hlamuseleke ha kona. Loko hi papalata nkucetelo wa nyama, hi kuma ni ku rhula ni Xikwembu ‘hikuva ku anakanya swa nyama swi vula vulala ni Xikwembu.’—Varhoma 7:21-24; 8:7.
18. Xana Sathana u lwa nyimpi yihi, naswona hi nga hlula hi ndlela yihi?
18 Sathana ni malandza yakwe va endla hinkwaswo leswi va nga swi kotaka leswaku va sirha ku kombisa ka hina ku kwetsima ka Xikwembu. Va ringeta ku lawula mianakanyo ya hina hi ku yi tata hi ku navela ka nyama, hi ku tiva leswaku sweswo eku heteleleni swi ta pfuxa vulala ni Xikwembu, swi tisa ni rifu. Kambe hi nga hlula enyimpini leyi. Ku kotisa Pawulo, na hina hi nga vula hi ku: “A ku nkhensiwe Xikwembu ha Yesu Kriste, Hosi ya hina” hi ku hi nyika swilo swo lwisana ni nyama leyi nga wela exidyohweni.—Varhoma 7:25.
[Tinhlamuselo ta le hansi]
a Bibele hi ntolovelo yi tirhisa riendli ra Xiheveru leri nge cha·taʼʹ ni riendli ra Xigriki leri nge ha·mar·taʹno, ku vula “ku dyoha.” Marito lawa hamambirhi loko ma ya eka riendli ma vula “ku hupa,” leswi vulaka ku hupa kumbe ku ka u nga yi fikeleli pakani, yinhla kumbe nchumu wo karhi.
b Hi ntolovelo, swidyoho leswikulu swa nkombo i vutikukumuxi, makwanga, ku navela ka nyama, mavondzo, makolo, vukarhi ni vulolo.
Xana U Nga Hlamusela?
◻ Xidyoho i yini, naswona xi nga nghena njhani enyameni leyi tsaneke?
◻ Xana hi nga lwisana njhani ni ku ‘anakanya swa nyama’?
◻ Hi nga endla yini leswaku hi ya emahlweni hi “anakanya swa Moya”?
◻ Xana ku “anakanya swa Moya” ku tisa vutomi ni ku rhula hi ndlela yihi?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]
Kayini u pfumele ku lawuriwa hi mimboyamelo ya nyama, leswi n’wi tiseleke khombo
[Swifaniso leswi nga eka tluka 16]
Ku anakanya swa moya swi vula vutomi ni ku rhula