Ku Xaniseka Ka Vanhu—Ha Yini Xikwembu Xi Ku Pfumelela?

EKU sunguleni ka matimu ya munhu, a ku nga ri na mihloti ya maxangu kumbe ya ku vaviseka. Vanhu a va nga xaniseki. Munhu u sungule ku hanya a hetisekile. “Šikwembu ši [langute] hikwaŝo leŝi ši ŝi endleke, kutani maŝiv̌o, a ŝi ri ŝinene ngopfu.”—Genesa 1:31.

Kambe van’wana va kaneta va ku, ‘Mhaka ya Adamu na Evha entangeni wa Edeni ko va ntsheketo ntsena.’ Lexi khomisaka gome, leswi swi vuriwa hi vafundhisi vo tala va Vujagana. Hambi swi ri tano, ku hava munhu un’wana la tlakukeke loyi a tiyiseke swiendlakalo swa le Edeni tanihi swa ntiyiso, loko a nga ri Yesu Kreste hi byakwe. (Matewu 19:4-6) Ku tlula kwalaho, ndlela ntsena yo twisisa xivangelo xo va Xikwembu xi pfumelele ku xaniseka ka vanhu i ku kambisisa swiendlakalo leswi swa matimu yo sungula ya munhu.

Munhu wo sungula, Adamu, a a nyikiwe ntirho lowu enerisaka wa ku langutela ntanga wa Edeni. Nakambe, Xikwembu xi n’wi vekele pakani yo ndlandlamuxa kaya rakwe ra le Edeni ri va ntanga lowu tsakisaka wa misava hinkwayo. (Genesa 1:28; 2:15) Leswaku xi pfuna Adamu ku endla ntirho lowu lowukulu, Xikwembu xi n’wi nyike munghana wa vukati, Evha, kutani xi va byela leswaku va tswalana va andza, va fuma misava. Kambe a ku laveka xin’wana lexi a xi ta tiyisekisa ku hetiseka ka xikongomelo xa Xikwembu hi misava na vanhu. Tanihi leswi munhu a a endliwe hi xifaniso xa Xikwembu, a a ri ni lunghelo ro tihlawulela; kutani ku rhandza ka munhu a ku nga fanelanga ku lwisana ni ku rhandza ka Xikwembu. Handle ka swona, a ku ta va ni hasahasa evuakweni, naswona xikongomelo xa Xikwembu xo tata misava hi ndyangu wa vanhu vo rhula a xi nga ta hetiseka.

Ku tiveka ehansi ka vulawuri bya Xikwembu a swi nga ta tiendlekela ntsena. A ku ta va nchumu lowu munhu a wu endlaka hi ku tirhandzela. Hi xikombiso, hi hlaya leswaku loko Yesu Kreste a langutane ni ndzingo lowukulu, u khongerile a ku: “Tatana, loko u swi rhandza, xinwelo lexi xi tshinete kule na mina! Ntsena ku nga endliwi ku rhandza ka mina, kambe a ku endliwe ku rhandza ka wena.”—Luka 22:42.

Hi ku fanana, a swi titshege hi Adamu na Evha ku kombisa loko va swi lava ku tiveka ehansi ka vulawuri bya Xikwembu kumbe e-e. Emhakeni leyi, Yehovha Xikwembu u veke ndzingo wo olova. Wun’wana wa mirhi leyi a yi ri entangeni a wu vuriwa “muri wo tiv̌isa ŝo saseka ni ŝo biha.” A wu kombisa mfanelo ya Xikwembu yo veka mimpimanyeto ya mahanyelo lamanene. Hi ku kongoma, Xikwembu xi yirise ku dya mihandzu ya murhi lowu. Loko Adamu na Evha va nga yingisi, hakelo ya kona a ku ta va rifu.—Genesa 2:9, 16, 17.

Ku Sungula Ka Ku Xaniseka Ka Vanhu

Siku rin’wana n’wana wa Xikwembu wa moya u sungule ku kanakana mafumelo ya Xikwembu. Hi ku tirhisa nyoka, u vutise Evha a ku: “Kunene Šikwembu ši te: Mi nga ṭhuki mi dya muri ni wuṅwe wa ntanga?” (Genesa 3:1) Xisweswo, mbewu ya ku kanakana yi byariwile emianakanyweni ya Evha malunghana ni loko mafumelo ya Xikwembu ma lulamile kumbe e-e.a Loko a hlamula, Evha u vule ntiyiso lowu a byeriweke hi nuna wakwe. Hambi swi ri tano, xivumbiwa xa moya xi kanete Xikwembu, xi vula vunwa malunghana ni vuyelo bya ku nga yingisi, xi ku: “Loko ku ri ku fa, mi nga ka mi nga fi; kambe Šikwembu ši tiv̌a leŝaku siku mi nga ta dya, mahlo ya ṅwina ma ta pfuleka, mi ta kotisa Šikwembu, mi tiv̌a ŝo saseka ni ŝo biha.”—Genesa 3:4, 5.

Lexi vavisaka, Evha u hambukisiwile, a anakanya leswaku ku nga yingisi a ku nga ta vanga ku xaniseka ka vanhu, kambe a ku ta tisa vutomi lebyi antswaka. Loko a langutisisa mbhandzu lowu, wu ye wu va lowu navetaka, kutani a sungula ku wu dya. Endzhaku u yenge Adamu leswaku na yena a wu dya. Khombo ra kona, Adamu u hlawule ku ya emahlweni a tsakeriwa hi nsati wakwe ku ri na Xikwembu.—Genesa 3:6; 1 Timotiya 2:13, 14.

Hi ku sungula nxandzuko lowu, xivumbiwa xa moya xi tiendle mukaneti wa Xikwembu. Xisweswo xi vuriwe Sathana, leri humaka eka rito ra Xiheveru leri vulaka “mukaneti.” Nakambe u hembele Xikwembu, a tiendla mulumbeti. Xisweswo, u tlhele a vuriwa Diyavulosi, leri humaka eka rito ra Xigriki leri vulaka “mulumbeti.”—Nhlavutelo 12:9.

Xisweswo vanhu va sungule ku xaniseka. Swivumbiwa swa Xikwembu swinharhu swi yi tirhise hi ndlela yo biha nyiko ya swona yo tihlawulela, swi hlawula ndlela ya vutomi bya vutianakanyi leyi lwisanaka ni Muvumbi wa swona. Kutani ku tlakuke xivutiso lexi nge, Xana Xikwembu a xi ta wu tamela njhani nxandzuko lowu hi ndlela leyi lulameke, leyi a yi ta tiyisekisa swivumbiwa leswin’wana hinkwaswo swo tlhariha, ku katsa ni tintsumi to tshembeka ta le tilweni, kun’we ni vana lava Adamu na Evha a va ta va tswala endzhaku?

Nhlamulo Ya Vutlharhi Ya Xikwembu

Van’wana va nga ha vula leswaku a swi ta antswa loko Xikwembu a xi lo hatlisa xi lovisa Sathana, Adamu na Evha. Kambe sweswo ingi swi nga swi hlamulanga swivutiso leswi tlakusiweke hi nxandzuko. Sathana u kanete mafumelo ya Xikwembu, a ringanyeta leswaku vanhu a va ta tiphina ku antswa hi vutomi loko va nga lawuriwi hi Xikwembu. Nakambe, ku humelela kakwe eku hambukiseni ka vanhu vambirhi vo sungula leswaku va fularhela vulawuri bya Xikwembu swi tlakuse swivutiso swin’wana. Tanihi leswi Adamu na Evha va dyoheke, xana leswi a swi vula leswaku ku ni lexi hoxeke hi ndlela leyi Xikwembu xi vumbeke munhu ha yona? Xana a a ta va kona munhu emisaveni loyi a a ta tshama a tshembekile eka Xikwembu? Naswona ku vuriwa yini hi vana va Yehovha va tintsumi lava hlaleleke nxandzuko wa Sathana? Xana a va ta seketela vululami bya vuhosi bya Yena? Handle ko kanakana, a ku laveka nkarhi lowu eneleke leswaku ku hlamuriwa swivutiso leswi. Leswi hi swona swi endleke leswaku Xikwembu xi tshika Sathana a hanya ku ta fikela namuntlha.

Loko ku ri Adamu na Evha, Xikwembu xi va avanyisele rifu hi siku leri va dyoheke ha rona. Kutani ku sungule rifu ri nga ha suki. Vana va Adamu na Evha, lava va va tswaleke endzhaku ka loko va dyohile, va tswariwe va ri ni xidyoho ni ku langutela rifu, leswi va swi kumeke eka vatswari va vona lava nga hetisekangiki.—Varhoma 5:14.

Sathana u humelerile eka ndzingo wakwe wo sungula ehenhla ka vanhu vambirhi vo sungula. U tirhise nkarhi lowu a nyikiweke wona a ringeta ku veka vana hinkwavo va Adamu ehansi ka yena. Nakambe u swi kotile ku hambukisa tintsumi to tala ti hlanganyela na yena enxandzukweni wakwe. Hambi swi ri tano, vunyingi bya vana va Xikwembu va tintsumi byi seketele vululami bya vulawuri bya Yehovha hi ku tshembeka.—Genesa 6:1, 2; Yuda 6; Nhlavutelo 12:3, 9.

A ku ri na mphikamakaneta ya leswaku ku antswa yini exikarhi ka vulawuri bya Xikwembu ni bya Sathana, ku nga miphikamakaneta leyi a yi tinyike matimba enkarhini wa Yobo. Wanuna loyi wo tshembeka u swi kombise hi mahanyelo yakwe leswaku a a hlawula vulawuri lebyi lulameke bya Xikwembu, ku ri ni ntshunxeko wa Sathana, hi laha vavanuna lava chavaka Xikwembu vo tanihi Avele, Enoko, Nowa, Abrahama, Isaka, Yakobo na Yosefa ana se a va endle ha kona. Yobo u ve munhu loyi ku phikizaniweke ha yena etilweni emahlweni ka tintsumi to tshembeka ta Xikwembu. Loko xi seketela vulawuri bya xona lebyo lulama, Xikwembu xi byele Sathana xi ku: “A ku ṭunḍukanga Yobo, nanḍa wa mina šana? Hikuv̌a a ku na munhu l’a fanaka na yena misav̌eni, l’a fambaka hi ku lulama ni ku tenga, l’a tšhav̌aka Šikwembu ni ku fularela ŝo biha.”—Yobo 1:6-8.

Loko a ala ku hluriwa kakwe, Sathana u vule leswaku Yobo a a tirhela Xikwembu hikwalaho ka vutianakanyi ntsena, tanihi leswi Xikwembu a xi katekise Yobo hi swilo swo tala leswi vonakaka. Kutani Sathana u te: “Wa nga ṭhambuluta v̌oko ra wena u khumba hikwaŝo leŝi a nga na ŝona, u ta v̌ona šana a nga ka a nga ku sanḍi mahlweni e riv̌aleni-ke?” (Yobo 1:11) Sathana u ye emahlweni, a kanakana vutshembeki bya swivumbiwa hinkwaswo swa Xikwembu. U te: “Hikwaŝo leŝi munhu a nga na ŝona, a nga ŝi humesela v̌utomi bya yena.” (Yobo 2:4) Ku lumbeta kakwe a ku nga katsi Yobo ntsena, kambe ni vagandzeri hinkwavo va Xikwembu lava tshembekaka etilweni ni le misaveni. Sathana u vule leswaku va nga fularhela Yehovha loko vutomi bya vona byi ri ekhombyeni.

Yehovha Xikwembu a a tiyiseka swinene hi vutshembeki bya Yobo. Loko a nyikela vumbhoni bya sweswo, u tshike Sathana a xanisa Yobo. Hi ku tshembeka ka yena, Yobo a nga hlantswanga vito rakwe ntsena, kambe xa nkoka swinene, u tlhele a seketela vululami bya vuhosi bya Yehovha. Diyavulosi u kumeke a ri muhembi.—Yobo 2:10; 42:7.

Hambi swi ri tano, xikombiso lexikulu xa vutshembeki ehansi ka ndzingo a ku ri Yesu Kreste. Xikwembu xi hundzisele vutomi bya N’wana loyi wa xona wa ntsumi a suka etilweni a ya ekhwirini ra wanhwana. Hikwalaho, Yesu a nga tswariwanga a ri ni xidyoho ni ku nga hetiseki. Ku ri na sweswo, u kule a ri munhu la hetisekeke, a fana kahle na wanuna wo sungula loko a nga si lahlekeriwa hi ku hetiseka kakwe. Sathana u endle Yesu nala wakwe lonkulu, a n’wi ringa hi tindlela to tala, a hetelela hi ku n’wi dlaya hi rifu leri tsongahataka. Kambe Sathana u hlulekile ku herisa vutshembeki bya Yesu. Yesu u seketele vululami bya vulawuri bya Tata wakwe hi ndlela leyi hetisekeke. U tlhele a kombisa leswaku Adamu munhu loyi a a hetisekile a a nga ri na xivangelo lexi twalaka xo landzela Sathana eka nxandzuko wakwe. Adamu ingi a swi kotile ku tshembeka eka ndzingo wakwe lowutsongo swinene.

I Yini Xin’wana Lexi Kombisiweke?

Ku hundze malembe ya kwalomu ka 6 000 vanhu va ri karhi va xaniseka, ku sukela loko Adamu na Evha va xandzukile. Enkarhini lowu Xikwembu xi tshike vanhu va ringeta ku tirhisa tihulumendhe to tala to hambana. Rhekhodo leyi tsemaka nhlana ya ku xaniseka ka vanhu yi komba leswaku munhu wa hluleka ku tifuma. Kahle-kahle, namuntlha mpfilumpfilu wu funengete tindhawu to tala emisaveni. Ku ntshunxeka ehansi ka vulawuri bya Xikwembu, loku seketeriwaka hi Sathana ku ni khombo.

Yehovha a a nga boheki ku nyikela vumbhoni byo karhi hi yena n’wini. Wa swi tiva leswaku mafumelo yakwe ya lulamile naswona ma pfuna swivumbiwa swakwe. Hambi swi ri tano, leswaku a swi hlamula kahle swivutiso hinkwaswo leswi tlakusiweke hi nxungeto wa Sathana, u nyike swivumbiwa swakwe leswo tlhariha nkarhi wo kombisa hi swoxe leswaku swi tsakela vulawuri bya yena byo lulama.

Vuyelo byo rhandza Xikwembu ni ku tshembeka eka xona i bya nkoka swinene ku tlula nkarhinyana wa ku xanisiwa hi Diyavulosi. Leswi swi kombisiwa hi mhaka ya Yobo. Yehovha Xikwembu u horise vuvabyi bya Yobo lebyi Diyavulosi a n’wi beke ha byona. Ku tlula kwalaho, Xikwembu xi “[katekise] mahetelelo ya Yobo e ku tlurisa ku sungula ka yena.” Eku heteleleni, endzhaku ko engeteriwa vutomi byakwe hi malembe ya 140, “Yobo [u fe] a dyuhele, a talele hi masiku.”—Yobo 42:10-17.

Yakobo, mutsari wa Bibele wa Mukreste u tisa mhaka leyi emianakanyweni ya hina, a ku: “Mi twile ta ku tiyisela ka Yobo, nakona mi vonile leswi Hosi a yi kongomile swona, ni hilaha Hosi yi taleke musa ni tintswalo hakona.”—Yakobo 5:11.

Sathana se u heleriwe hi nkarhi wakwe. Ku nga ri khale, Xikwembu xi ta susa ku xaniseka hinkwako loku tisiweke ehenhla ka vanhu hi nxandzuko wa Sathana. Hambi va ri vafi va ta pfuxiwa. (Yohane 11:25) Kutani vanhu lava tshembekaka vo tanihi Yobo va ta va ni lunghelo ro kuma vutomi lebyi nga heriki emisaveni ya paradeyisi. Mikateko leyi ya le nkarhini lowu taka leyi Xikwembu xi nga ta yi chululela malandza ya xona yi ta xi kombisa hi laha ku nga heriki leswaku i Hosi leyi lulameke leyi “taleke musa ni tintswalo” hakunene.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 8]

SWIKWEMBU SWA VANHU LESWI NGA NI TIHANYI

SWIKWEMBU swa khale hi ntolovelo a swi hlamuseriwa tanihi leswi a swi ri ni torha ra ngati ni ku navela loko biha. Ku swi tsakisa, vatswari a va hisa hambi ku ri vana va vona endzilweni va ri karhi va hanya. (Deteronoma 12:31) Hi tlhelo rin’wana, vativi va filosofi va vuhedeni va dyondzise leswaku Xikwembu a xi nga ri na yona mintlhaveko yo tanihi ku hlundzuka kumbe ntwela-vusiwana.

Malangutelo lama susumeteriwaka hi mademona ya vativi lava va filosofi, ma kucetele Vayuda, ku nga vanhu lava tivulaka va Xikwembu. Mutivi wa filosofi wa Muyuda Philo, loyi a hanyeke enkarhini wa Yesu, u tiyise leswaku Xikwembu a “xi hlundzuki ni kan’we.”

Hambi wu ri ntlawa wa Vayuda, wa Vafarisi lowu a wu ri ni milawu leyi nga hundzukiki na wona wu kuceteriwile hi filosofi ya Magriki. Wu amukele tidyondzo ta Plato ta leswaku munhu u endliwe hi moya-xiviri lowu nga fiki lowu pfaleriweke emirini wa munhu. Ku tlula kwalaho, hi ku vula ka n’wamatimu wa lembe-xidzana ro sungula Josephus, Vafarisi a va tshemba leswaku mimoya-xiviri ya vanhu vo biha “yi xanisiwa hi laha ku nga heriki.” Hambi swi ri tano, Bibele a yi ri seketeli langutelo rolero.—Genesa 2:7; 3:19; Eklesiasta 9:5; Ezekiyele 18:4.

Ku vuriwa yini hi valandzeri va Yesu? Xana va pfumele ku kuceteriwa hi filosofi ya vuhedeni ke? Hi ku xiya khombo leri, muapostola Pawulo u tsundzuxe Vakreste-kulobye a ku: “Chavani leswaku munhu a nga mi phasi hi tidyondzo ta vutlhari, hi marito ya vunwa lama nga pfuniki nchumu, lama humaka eka mintolovelo ya vanhu ni ka mimoya leyi fumaka misava leyi, ku nga ri eka Kriste.”—Vakolosa 2:8; nakambe vona 1 Timotiya 6:20.

Lexi khomisaka tingana, valanguteri lava tivulaka Vakreste vo hlayanyana lava hanyeke eka lembe-xidzana ra vumbirhi ni ra vunharhu va honise xitsundzuxo xexo, kutani va dyondzisa leswaku Xikwembu a xi na mintlhaveko. The Encyclopedia of Religion yi ri: “Hi ntolovelo timfanelo ta Xikwembu a ti twisisiwa ngopfu hi ku ya hi mianakanyo ya Xiyuda ni ya filosofi ya nkarhi wolowo . . . Mianakanyo ya leswaku Xikwembu Tatana xi nga va xi ri ni mintlhaveko yo tanihi ntwela-vusiwana . . . hakanyingi a yi nga amukeriwi ku fikela eku heleni ka lembe-xidzana ra vumakume-mbirhi.”

Xisweswo, Vujagana byi amukele dyondzo ya mavunwa ya xikwembu xa tihanyi lexi xanisaka vadyohi hi ku va twisa ku vava hi laha ku nga heriki. Hi tlhelo rin’wana, Yehovha Xikwembu u swi veke erivaleni eRitweni ra yena Bibele, leswaku “ku dyoha ka hakela, hakelo ya kona i rifu,” ku nga ri ku xanisiwa hi laha ku nga heriki.—Varhoma 6:23.

[Swihlovo Swa Kona]

Above: Acropolis Museum, Greece

Courtesy of The British Museum

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Xikongomelo xa Xikwembu xo hundzula misava yi va paradeyisi yo fana ni ya Edeni xi fanele ku hetiseka!