Mahlori Ya Yesu—Xana I Matimu Kumbe I Ntsheketo?
“Hi nkarhi wa mahlamba-ndlopfu, a ta ka vona, a ri karhi a famba ehenhla ka lwandle.”—Matewu 14:25.
EKA timiliyoni ta vanhu, emisaveni hinkwayo, ku pfumela leswaku Yesu Kreste u endle mahlori i swa nkoka tanihi ku pfumela eka Xikwembu hi xoxe. Vatsari va Tievhangeli—Matewu, Marka, Luka na Yohane—va hlamusela mahlori ya Yesu ya kwalomu ka 35. Hambi swi ri tano, marungula ya vona ma ringanyeta leswaku u endle mintirho leyi hlamarisaka yo tala swinene.—Matewu 9:35; Luka 9:11.
Mahlori lawa a ma nga endleriwi vuhungasi. A ma tiyisa marito ya Yesu ya leswaku a a ri N’wana wa Xikwembu, Mesiya loyi ku nga khale a yimeriwile. (Yohane 14:11) Muxe u endle swikombiso swa mahlori loko a ya tikombisa eka tiko ra Israyele leri a ri ri evuhlongeni. (Eksoda 4:1-9) Hi ndlela leyi twalaka, Mesiya, loyi ku profetiweke ha yena leswaku u ta va lonkulu eka Muxe, na yena a ta languteriwa ku endla xikombiso xo karhi lexi kombisaka ku seketeriwa hi Xikwembu. (Deteronoma 18:15) Xisweswo, Bibele yi vitana Yesu ‘wanuna loyi Xikwembu xi nga n’wi komba [Vayuda], hi mintirho ya matimba, ni swihlamariso, ni mahlori.’—Mintirho 2:22.
Hi ntolovelo, eminkarhini leyi hundzeke vanhu va amukele ku hlamuseriwa ka Yesu eBibeleni handle ko kanakana tanihi muendli wa mahlori. Kambe eka malembe-khume ya sweswinyana, timhaka ta Tievhangeli ti xopaxopiwile hi vakaneti. Ebukwini ya yena leyi nge Deceptions and Myths of the Bible, Lloyd Graham u kombetela emhakeni ya Bibele ya Yesu loko a famba ehenhla ka mati ivi a tlhela a ku: “Ku pfumela eka leswi hi ku kongoma swi lava u honisa swilo leswi nga swa xiviri, kambe timiliyoni ti pfumela leswaku mhaka leyi i ya xiviri. Tanihi leswi vanhu vo tala va nga ni moya wo honisa swilo, a hi fanelanga hi hlamala leswi humelelaka misava ya hina. Xana u nga langutela misava yo antswa leyi nga ni moya wolowo wa ku honisa ke?”
Xana A Swi Koteki?
Hambi swi ri tano, vuxopaxopi byo tano a byi twisiseki. The World Book Encyclopedia yi hlamusela hlori tanihi “xiendlakalo lexi nga ta ka xi nga hlamuseleki hi ku tirhisa milawu ya ntumbuluko leyi tiviwaka.” Hi ku ya hi nhlamuselo yoleyo, TV ya mivalavala, riqingho ro famba-famba na rona, kumbe khomphyuta leyitsongo kunene a swi ta va swi tekiwe tanihi mahlori hi lembe-xidzana leri hundzeke! Xana swa twala ku tiyisa hi vula leswaku swilo swo karhi swi nge koteki ntsena hikwalaho ka leswi hi nga ta ka hi nga swi koti ku swi hlamusela hi ku ya hi vutivi bya sayense lebyi nga kona sweswi ke?
Mhaka yin’wana leyi faneleke ku kambisisiwa hi leyi: Eka ririmi ro sungula ra Xigriki leri “Testamente Leyintshwa” yi tsariweke ha rona, rito leri tirhiseriweke “hlori” a ku ri dyʹna·mis—rito leri kahle-kahle ri vulaka “matimba.” Ri tlhela ri hundzuluxeriwa ri va ‘mintirho ya masingita’ kumbe ‘vuswikoti.’ (Luka 6:19; 1 Vakorinto 12:10; Matewu 25:15) Bibele yi vula leswaku mahlori ya Yesu a ku ri ku kombisiwa ka “vuhosi lebyikulu bya Xikwembu.” (Luka 9:43) Xana mintirho yo tano a yi nga ta koteka eka Xikwembu xa matimba hinkwawo—Lexi nga ni “ntamu lo’wukulu” ke?—Esaya 40:26.
Vumbhoni Lebyi Kombisaka Ntiyiso Wa Mhaka
Ku kambisisa Tievhangeli leti ta mune swi veka vumbhoni lebyi engetelekeke bya leswi va swi pfumelaka. Yinhla yin’wana leyi faneleke ku kambisisiwa hi leswaku timhaka leti ti hambane ngopfu ni migaringeto ni mintsheketo. Hi xikombiso, xiya mintsheketo leyi hangalasiweke mayelana na Yesu eka malembe-xidzana lama landzeleke rifu ra yena. “Evhangeli ya Thomas” ya apocryphal yi ri: “Loko Yesu a ri mufana wa malembe ya ntlhanu hi vukhale . . . , a ri karhi a famba-famba eximutanini, kutani mufana un’wana a tsutsuma ivi a n’wi tlumba ekatleni. Yesu a a hlundzukile, kutani a ku eka yena: ‘A wu nge he yi emahlweni ni ndlela ya wena,’ xikan’we-kan’we mufana luya a wela hansi ivi a fa.” A swi nonon’hwi ku vona leswaku ngharingeto lowu i yini—i xiphemu xa ntsheketo lexi endliweke hi vutlharhi. Ku tlula kwalaho, n’wana la nga ni matlotlo ni ku nga tshamiseki loyi a hlamuseriwaka laha a nga fani na yena Yesu wa le Bibeleni.—Ringanisa Luka 2:51, 52.
Sweswi xiya timhaka ta Tievhangeli leti tshembekaka. A ti thatheli naswona a ti na marito ya mintsheketo. Yesu u endle mahlori hikwalaho ka xilaveko xa xiviri, ku nga ri ku tsakisa vanhu ntsena. (Marka 10:46-52) Yesu a nga ma tirhisanga matimba ya yena leswaku a vuyeriwa. (Matewu 4:2-4) Naswona a nga ma tirhiselanga ku titlakusa. Entiyisweni, loko Hosi Heroda loyi a navelaka ku tiva a lave leswaku Yesu a n’wi endlela ‘xikombiso’ xa mahlori, Yesu “a nga hlamulanga nchumu.”—Luka 23:8, 9.
Mahlori ya Yesu ma hambane hi laha ku hlamarisaka ni ntirho wa valorhi lavakulu, van’wamasalamusi ni vahanyisi va ripfumelo. Minkarhi hinkwayo mintirho ya yena ya matimba a yi dzunisa Xikwembu. (Yohane 9:3; 11:1-4) Mahlori ya yena a ma nga ri na mihiva-hivani leyi nga mukhuva, ku vulavulela ka masalamusi, ku tinyungubyisa, vukanganyisi ni ku tekela dzanu. Loko Yesu a kume mukomberi lowo-fe-mahlo la vuriwaka Bartimiya loyi a huweleleke a ku: “Mufundhisi, ndzi navela ku tlhela ndzi vona!” Yesu u lo n’wi byela a ku: “Famba, ku pfumela ka wena ku ku hanyisile. Hi nomu lo a tlhela a vona.”—Marka 10:46-52.
Tirhekhodo ta Tievhangeli ti kombisa leswaku Yesu u endle mintirho yakwe ya matimba handle ka swipfuneto swa le tlhelo, swiendlakalo leswi hleriweke hi ndlela yo hlawuleka kumbe swiendlo swa vukanganyisi. A yi endliwa erivaleni, hakanyingi emahlweni ka timbhoni to hlayanyana leti swi vonaka hi mahlo. (Marka 5:24-29; Luka 7:11-15) Ku hambana ni matshalatshala ya vahanyisi va ripfumelo va manguva lawa, matshalatshala ya yena yo hanyisa a ma tsandzekanga hi ku va ku vuriwa leswaku van’wana lava vabyaka a va pfumala ripfumelo. Matewu 8:16 yi ri: “A hanyisa hinkwavo lava vabyaka.”
Ebukwini yakwe leyi nge “Many Infallible Proofs:” The Evidences of Christianity, Xidyondzi Arthur Pierson u vula leswi hi mahlori ya Kreste: “Nhlayo ya wona, xikombiso ni nawu lowu hetisekeke wa ku hanyisa loku a ku endleke, ni ku ka a nga tsandzeki eka matshalatshala ya ku pfuxa vafi, swi tisa ku hambana loku heleleke exikarhi ka mahlori lawa ni swihlamariso leswi endlekaka eka nguva leyi kumbe nguva yihi na yihi.”
Vumbhoni Bya Vanhu Va Misava
Nakambe Pierson u nyikela nhlamuselo yin’wana leyi seketelaka timhaka ta Tievhangeli loko a ku: “Ku hava ku tiyisiwa ka mahlori ya tsalwa loku xiyekaka ngopfu ku tlula ku miyela ka valala.” Varhangeri va Vayuda a va ri ni nsusumeto wa matimba wo lava ku tsongahata Yesu, kambe mahlori ya yena a ma tiveka swinene lerova vakaneti va chava ni ku ma landzula. Lexi a va xi endla a ku ri ku kongomisa swiendlo swoleswo eka matimba ya mademona. (Matewu 12:22-24) Malembe-xidzana endzhaku ka rifu ra Yesu, vatsari va Talmud ya Vayuda va ye mahlweni va pfumela matimba ya mahlori ya Yesu. Hi ku ya hi buku leyi nge Jewish Expressions on Jesus, va n’wi arile tanihi loyi a “landzeleleke mikhuva ya masalamusi.” Xana nhlamuselo yo tano a yi ta va yi endliwile loko a swi lo kotekanyana ku ala mahlori ya Yesu tanihi ntsheketo ntsena ke?
Vumbhoni byin’wana lebyi engetelekeke byi huma eka n’wamatimu wa kereke wa lembe-xidzana ra vumune, Eusebius. Ebukwini yakwe leyi nge The History of the Church From Christ to Constantine, u tshaha marito ya unwana loyi a vuriwaka Quadratus loyi a rhumeleke papila eka mufumi leswaku a lwisana ni Vukreste. Quadratus u tsarile: “Mintirho ya muponisi wa hina a yi vonaka minkarhi hinkwayo, hikuva a yi ri ya ntiyiso—vanhu lava hanyisiweke ni lava pfuxiweke eku feni, lava nga voniwangiki hi nkarhi wa ku hanyisiwa kumbe ku pfuxiwa ka vona ntsena, kambe a va ri kona nkarhi hinkwawo va voniwa, ku nga ri enkarhini lowu Muponisi a a ri exikarhi ka hina ntsena, kambe ni le ndzhaku ka ku famba ka yena; entiyisweni van’wana va vona va hanye ku ta fikela enkarhini wa ku hanya ka mina.” Xidyondzi William Barclay u xiyile: “Quadratus u vula leswaku ku fikela esikwini ra yena, vanhu lava endleriweke mahlori a a va ha ri kona. Loko a swi nga ri tano, a swi ta olova ngopfu leswaku hulumendhe ya Rhoma yi swi teka tanihi vunwa.”
Ku pfumela eka mahlori ya Yesu ka twisiseka, i ka vutlharhi naswona ku twanana swinene ni vumbhoni. Hambi swi ri tano, mahlori ya Yesu a hi matimu lama feke. Vaheveru 13:8 ya hi tsundzuxa: “Yesu Kreste wa ha ri yena tolo ni namuntlha ni hilaha ku nga heriki.” Ina, wa hanya ematilweni ni namuntlha, wa swi kota ku tirhisa matimba ya masingita hi ndlela leyinene ku tlula leswi a endliseke xiswona loko a ha ri emisaveni tanihi munhu. Ku tlula kwalaho, timhaka ta Tievhangeli ta mahlori ya yena (1) ti dyondzisa Vakreste dyondzo leyi tirhaka namuntlha, (2) ti paluxa swiyenge leswi nyanyulaka swa vumunhu bya Yesu, ni ku (3) yisa nyingiso enkarhini lowu taka lowu nga ekusuhi laha ku nga ta endleka swiendlakalo leswi nyanyulaka swinene!
Xihloko lexi landzelaka xi ta kambisisa timhaka tinharhu ta Bibele leti tivekaka, ku kombisa tinhla leti.