Hambi Leswi Hi Rilaka, Ntshembo Hi Na Wona

“Ndzi lava leswaku mi tiva ntiyiso hi tlhelo ra lava va tietleleleke, mi ta ka mi nga vaviseki kukota van’wana lava nga riki na ku langutela.”—1 VATESALONIKA 4:13.

1. Xana vanhu va langutana na yini nkarhi na nkarhi?

XANA u tshama u feriwa hi loyi u n’wi rhandzaka? Ku nga khathariseki leswaku hi ni malembe mangani, vo tala va hina hi vavisiwe hi ku lahlekeriwa hi xaka kumbe munghana. Kumbexana a ku ri kokwana, mutswari, munghana wa vukati kumbe n’wana. Ku dyuhala, mavabyi ni timhangu nkarhi na nkarhi swi vanga rifu. Vugevenga, madzolonga ni nyimpi swi engetela nhlomulo ni gome. Lembe rin’wana ni rin’wana emisaveni hinkwayo, xiringaniso xa vanhu va 50 wa timiliyoni va fa. Xiringaniso xa siku na siku hi 1993 a xi ri 140 250. Vuyelo lebyi vavisaka bya rifu byi khumba vanghana ni ndyangu, naswona mintlhaveko ya ku lahlekeriwa i yikulu.

2. I yini lexi endlaka leswaku swi nga toloveleki leswaku vana va fa?

² Xana hi nga ka hi nga rili ni vatswari va le California, U.S.A., lava hi ndlela leyi hlomulaka mbilu va lahlekeriweke hi n’wana wa vona wa nhwanyana loyi a tikile emhangwini ya xitshuketa ya movha? Hi nkarhi lowu fanaka va lahlekeriwe hi n’wana wa vona la ngo va yexe wa wanhwana ni n’wana loyi a ta va ntukulu wa vona wo sungula. Nuna wa mufi u lahlekeriwe hi nsati ni n’wana wa yena wa mativula wa mufana kumbe wa nhwanyana. Leswaku vatswari va feriwa hi n’wana, lontsongo kumbe lonkulu, i nchumu lowu nga languteriwangiki. A swi tolovelekanga leswaku vana va rhangela vatswari va vona ku fa. Hinkwerhu hi rhandza vutomi. Hikwalaho, rifu i nala hakunene.—1 Vakorinto 15:26.

Rifu Ri Nghenela Ndyangu Wa Vanhu

3. Xana rifu ra Avele ri nga va ri va khumbe njhani Adamu na Evha?

³ Xidyoho ni rifu swi fume tanihi tihosi ku ringana malembe ya tsevu wa magidi ya matimu ya vanhu, ku sukela eku xandzukeni ka vatswari va hina vo sungula va vanhu, Adamu na Evha. (Varhoma 5:14; 6:12, 23) Bibele a yi hi byeli ndlela leyi va titweke ha yona hi ku dlayiwa ka n’wana wa vona Avele hi makwavo Kayini. Entiyisweni, ku fanele ku ve ntokoto lowu vavisaka swinene eka vona. Enkarhini wolowo, va vone rifu ra munhu hi mahlo, va ri vona eka n’wana wa vona. Va vone mbhandzu wa ku xandzuka ka vona ni wa ku ya emahlweni va tirhisa ku tihlawulela ka vona hi ndlela yo biha. Ku nga khathariseki switsundzuxo leswi humaka eka Xikwembu, Kayini u hlawule ku va wo sungula ku dlaya makwavo. Ha swi tiva leswaku Evha u fanele a khumbeke swinene hi rifu ra Avele hikuva loko a tswale Seta, u te: “Šikwembu ši [ndzi vekele] v̌ana e maṭhaṅweni ya Abel, loyi a nga dlawa i Kayin.”—Genesa 4:3-8, 25.

4. Ha yini ntsheketo wa moya-xiviri lowu nga fiki wu nga vanga nchavelelo endzhaku ka rifu ra Avele?

⁴ Vatswari va hina vo sungula va vanhu va vone ntiyiso wa xigwevo xa Xikwembu eka vona—leswaku loko va xandzuka naswona va nga yingisi, a va “ta fa hakunene.” (NW) Ku nga khathariseki mavunwa ya Sathana, a swi kanakanisi leswaku ntsheketo wa moya-xiviri lowu nga fiki a wu nga si vonaka, hikwalaho a va nga ta kuma nchavelelo wa vunwa eka wona. Xikwembu xi te eka Adamu: “U ta . . . tlhelela misav̌eni, hikuv̌a u humesiwile ka yona. Hikuv̌a u nṭhuri, u ta tlhelela e nṭhurini.” A xi vulanga nchumu hi ku hambeta a hanya tanihi moya-xiviri lowu nga fiki etilweni, etiheleni, eLimbo, epagatori kumbe kun’wanyana. (Genesa 2:17; 3:4, 5, 19) Tanihi mimoya-xiviri leyi hanyaka leyi nga dyoha, eku heteleleni Adamu na Evha a va ta fa, va nga ha vi kona. Hosi Solomoni u huhuteriwe ku tsala a ku: “Hikuv̌a la’v̌a hanyaka v̌a ŝi tiv̌a leŝaku v̌a ta fa, kambe v̌afi a v̌a tiv̌i ntšhumu, kambe v̌a nga ka v̌a nga ha v̌i na hakelo e misav̌eni, hikuv̌a ku ṭunḍušiwa ka v̌ona ku riv̌ariwile. Riranḍu ra v̌ona, ni ku v̌enga ka v̌ona, ni mona wa v̌ona ŝi lahlekile, a v̌a ha ri na ku av̌eriwa ka hikwaŝo le’ŝi endliwaka e hansi ka dyambu ni siku ni riṅwe.”—Eklesiasta 9:5, 6.

5. Hi wihi ntshembo wa ntiyiso hi vafi?

⁵ Vona ndlela leyi marito wolawo ma nga ntiyiso ha yona! Entiyisweni, i mani loyi a tsundzukaka vakokwana lava hanyeke malembe ya madzana mambirhi kumbe manharhu lama hundzeke? Hakanyingi ni masirha ya vona a ma tiveki kumbe ma rivariwe khale. Xana sweswo swi vula leswaku a ku na ntshembo wa varhandziwa va hina lava feke? Nikatsongo. Marta u byele Yesu malunghana na Lazaro, makwavo la feke a ku: “Ndza swi tiva leswaku ú ta pfuka hi siku ra makumu, eku pfukeni ka vafi.” (Yohane 11:24) Vaheveru a va pfumela leswaku Xikwembu a xi ta pfuxa vafi enkarhini lowu taka. Kambe, sweswo a swi va endlanga va tshika ku rila ku lahlekeriwa hi varhandziwa lava feke.—Yobo 14:13.

Vanhu Vo Tshembeka Lava Nga Rila Nkosi

6, 7. Xana Abrahama na Yakobo va titwise ku yini malunghana ni rifu?

⁶ Kwalomu ka malembe ya mune wa magidi lama hundzeke, loko Sara nsati wa Abrahama a file, “Abraham a ta ba nkosi wa Sara, a ṅwi rila.” Nandza yoloye wo tshembeka wa Xikwembu u kombise mintlhaveko ya yena leyikulu eku lahlekeriweni hi nsati wakwe la rhandzekaka ni la tshembekeke. Hambi leswi a ri nhenha, a nga ri na tingana ku kombisa gome rakwe hi ku rila.—Genesa 14:11-16; 23:1, 2.

⁷ Mhaka ya Yakobo a yi fana. Loko a endliwe leswaku a kholwa leswaku n’wana wakwe Yosefa u dlaye hi xivandzana, xana u angurise ku yini? Ha hlaya eka Genesa 37:34, 35: “Yakob a hanḍula tinguv̌u ta yena, a tiṭimba hi saka le’ro khwaša, a rila ṅwana wa yena hi masiku la’yo tala. Kutani v̌ana v̌a yena hikwav̌o v̌a šinuna ni v̌a šisati v̌a ta ṅwi tšhav̌elela, kambe a ala ku tšhav̌eleriwa, a ku: Nḍi ta šikela e šiv̌andleni ša v̌a-ku-fa e ka ṅwana nga, nḍi ri kari nḍi rila. Tata wa yena a ṅwi rilela ŝeŝo.” Ina, hinkwaswo i vumunhu naswona i swa ntumbuluko ku rila loko la rhandzekaka a fa.

8. Xana Vaheveru a va tala ku phofula xirilo xa vona hi ndlela yihi?

⁸ Van’wana va nga ha ehleketa leswaku hi ku ya hi mimpimanyeto ya manguva lawa kumbe ya ndhawu ya ka vona, ndlela leyi Yakobo a titweke ha yona a yi hundzeletiwa naswona a yi tlula mpimo. Kambe u hanye enkarhini wun’wana ni le ka ndhavuko lowu hambaneke. Ndlela ya yena yo kombisa ku rila—ku ambala saka ro khwaxa—i mukhuva wo sungula lowu a wu endliwa lowu boxiweke eBibeleni. Hambi swi ri tano, hi laha swi hlamuseriweke ha kona eMatsalweni ya Xiheveru, ku rila a ku tlhela ku kombisiwa hi ku ba nkosi, ku qambha tinsimu ta xirilo ni ku tshama enkumeni. Entiyisweni Vaheveru a va siveriwanga eku kombiseni ka vona ku rila hi xiviri.a—Ezekiyele 27:30-32; Amosi 8:10.

Ku Rila Enkarhini Wa Yesu

9, 10. (a) Xana Yesu u titwise ku yini hi rifu ra Lazaro? (b) Xana ndlela leyi Yesu a titweke ha yona yi hi byela yini ha yena?

⁹ Xana hi nga vula yini hi vadyondzisiwa vo sungula va Yesu? Hi xikombiso, loko Lazaro a file, vamakwavo Marta na Mariya va rile rifu rakwe hi mihloti ni ku ba nkosi. Xana Yesu munhu la hetisekeke u endlise ku yini loko a fika enkosini? Mhaka ya Yohane yi ri: “Loko Mariya a fika laha Yesu a nga kona ni loko a n’wi vona, a nkhinsama emilengeni ya yena, a ku ka yena: ‘We Hosi, loko onge a wu vile kona, ingi makwerhu a nga fanga.’ Loko Yesu a n’wi vona a ri karhi a ba nkosi a rila, ni loko a vona Vayuda lava n’wi heleketaka na vona va ri karhi va ba nkosi va rila, a tlhaveka swinene emoyeni ni ku twa ku vaviseka lokukulu; kutani a ku: ‘Mi n’wi vekile kwihi xana?’ Va ku ka yena: ‘Hosi, tana u ta vona.’ Yesu a rila.”—Yohane 11:32-35.

¹⁰ “Yesu a rila.” Marito wolawo ma nga ri mangani ma vula swo tala hi vumunhu bya Yesu, ntwela-vusiwana wakwe ni mintlhaveko ya yena. Hambi leswi a wu tiva kahle ntshembo wa ku pfuxiwa ka vafi, “Yesu u ririle.” (Yohane 11:35, King James Version) Mhaka yi ya emahlweni yi vula leswaku lava a va ri kona va te: “Vonani hilaha a a n’wi rhandza hakona [Lazaro]!” Hakunene, loko Yesu munhu la hetisekeke a rilele ku lahlekeriwa hi munghana wa yena, a swi nyumisi loko wanuna kumbe wansati a rila namuntlha.—Yohane 11:36.

Hi Wihi Ntshembo Wa Lava Feke?

11. (a) Xana hi nga dyondza yini eka swikombiso swa Bibele leswi katsaka ku rila? (b) Ha yini hi nga rili ku fana ni lava nga riki na ntshembo?

¹¹ Xana hi nga dyondza yini eka swikombiso leswi swa le Bibeleni? Leswaku i vumunhu naswona i swa ntumbuluko ku rila naswona a hi fanelanga hi khomiwa hi tingana loko hi kombisa ku vaviseka ka hina. Hambi loko hi anakanya hi ntshembo wa ku pfuxiwa ka vafi, rifu ra munhu la rhandzekaka ra ha ri ku lahlekeriwa lokukulu, loku vavaka swinene. Malembe, hambi ku ri makume ya malembe, ya vunghana lebyikulu ni ku avelana ma hela xikan’we hi ndlela leyi hlomulaka mbilu. Ina, a hi rili ku fana ni lava nga riki na ntshembo kumbe ku fana ni lava nga ni mintshembo ya vunwa. (1 Vatesalonika 4:13) Nakambe, a hi xisiwi hi ntsheketo wihi na wihi wa leswaku munhu u ni moya-xiviri lowu nga fiki kumbe u hambeta a hanya hikwalaho ka ntswariwo-nyingi. Ha swi tiva leswaku Yehovha u tshembise “matilo lamantshwa ni misava leyintshwa, laha ku nga ta va ni ku lulama.” (2 Petro 3:13) Xikwembu “xi ta sula mihloti hinkwayo emahlweni ya [hina], ni rifu a ri nga ha vi kona; hambi ya ri mahlomulo kumbe ku rila kumbe ku vaviseka a swi nga ha vi kona, hikuva leswo sungula swi hundzile.”—Nhlavutelo 21:4.

12. Xana Pawulo u ri kombise njhani ripfumelo ra yena eku pfuxiweni ka vafi?

¹² Xana hi wihi ntshembo lowu nga kona wa lava feke?b Pawulo mutsari wa Mukreste u huhuteriwe ku hi chavelela ni ku hi nyika ntshembo loko a tsala: “Nala lowo hetelela, rifu ri fanele ku herisiwa.” (1 Vakorinto 15:26, NW) The New English Bible yi ri: “Nala lowo hetelela la nga ta herisiwa i rifu.” Ha yini Pawulo a tiyiseka swonghasi? Hikuva u hundzuriwe ni ku dyondzisiwa hi loyi a pfuxiweke eku feni, Yesu Kreste. (Mintirho 9:3-19) Hi yona mhaka leyi Pawulo a tlheleke a ku: “Leswi rifu ri nga vangiwa hi munhu un’we [Adamu], ku pfuka ka vafi na kona ku tisiwile hi munhu un’we [Yesu]. Kukotisa leswi hinkwavo va faka hikwalaho ka Adamu, hi mukhuva wolowo hinkwavo va ta tlhela va pfuxiwa hikwalaho ka Kriste.”—1 Vakorinto 15:21, 22.

13. Xana timbhoni to swi vona hi mahlo ti endlise ku yini eku pfuxiweni ka Lazaro?

¹³ Dyondzo ya Yesu ya hi chavelela swinene ni ku hi nyika ntshembo wa nkarhi lowu taka. Hi xikombiso, xana u endle yini hi xiyimo xa Lazaro? U yile esirheni laha ntsumbu wa Lazaro a wu latiwile kona ku ringana mune wa masiku. U endle xikhongelo, “kuteloko a vurile sweswo a huwelela hi rito leri tlakukeke, a ku: ‘Lazaro, humela handle!’ Kutani mufi a huma, a tsondzeleriwile milenge ni mavoko hi malapi, mombo wa yena wu bohiwile hi duku. Yesu a ku ka vona: ‘N’wi ntshunxeni, leswaku a kota ku muka.’” Xana u nga anakanya hi ku hlamala ni ntsako lowu a wu ri etinghoheni ta Marta na Mariya? Vaakelani va fanele va hlamale ngopfu loko va vona hlori leri! A swi hlamarisi leswi vahlaleri vo tala va pfumeleke eka Yesu. Hambi swi ri tano, valala va Yena va vukhongeri, ‘va kanele makungu ya ku n’wi dlaya.’—Yohane 11:41-53.

14. Xana ku pfuxiwa ka Lazaro a ku ri xikombiso xa yini?

¹⁴ Yesu u endle mpfuko wolowo lowu nga rivalekiki emahlweni ka timbhoni to tala to swi vona hi mahlo. A ku ri xikombiso xa ku pfuxiwa ka vafi lexi a xi vhumbheke emahlweninyana loko a te: “Mi nga hlamaleni hi mhaka leyi, hikuva nkarhi wa ta lowu hinkwavo lava nge masirheni va nga ta twa rito ra yena [N’wana wa Xikwembu], kutani va ta huma. Lava endleke leswinene va ta pfuka va ya evutomini lebyi nga heriki, lava endleke leswo biha va ta pfuka va ya eku avanyisiweni.”—Yohane 5:28, 29.

15. I vumbhoni byihi bya ku pfuxiwa ka Yesu lebyi Pawulo na Ananiya va veke na byona?

¹⁵ Hi laha swi boxiweke ha kona eku sunguleni, muapostola Pawulo a a pfumela eka ku pfuxiwa ka vafi. Hi xisekelo xihi? Eku sunguleni a a ri Sawulo loyi a ri ni ndhuma yo biha, muxanisi wa Vakreste. Vito ni mintirho yakwe swi tise nchavo exikarhi ka vapfumeri. Hambi swi ri tano, xana a hi yena loyi a hlohloteleke ku khandliwa ka Stefano mudlawela-ripfumelo wa Mukreste? (Mintirho 8:1; 9:1, 2, 26) Kambe, loko a ya eDamaska, Kreste la pfuxiweke u endle leswaku Sawulo a ehleketa kahle, a n’wi endla leswaku a nga swi koti ku vona swa nkarhinyana. Sawulo u twe rito ri ku ka yena: “Sawulo, Sawulo! U ndzi xanisela yini?” Yena a ku: “U mani, Hosi?” Rito ri ku: “Hi mina Yesu, loyi u n’wi xanisaka.” Kreste yoloye la pfuxiweke u tlhele a lerisa Ananiya, loyi a tshamaka eDamaska, leswaku a ya endlwini leyi Sawulo a khongela a ri eka yona a ya n’wi endla leswaku a tlhela a vona. Xisweswo, hi ntokoto wa munhu hi xiyexe, Sawulo na Ananiya a va ri na xivangelo lexi tiyeke xo pfumela eka ku pfuxiwa ka vafi.—Mintirho 9:4, 5, 10-12.

16, 17. (a) Hi swi tivisa ku yini leswaku Pawulo a nga pfumeli eka dyondzo ya Magriki ya leswaku munhu hi ntumbuluko u ni moya-xiviri lowu nga fiki? (b) I ntshembo wihi lowu tiyeke lowu Bibele yi wu nyikelaka? (Vaheveru 6:17-20)

¹⁶ Xiya ndlela leyi Sawulo, muapostola Pawulo, a hlamuleke ha yona loko, tanihi Mukreste la xanisiwaka, a yisiwe emahlweni ka Mufumi Felekisi. Ha hlaya eka Mintirho 24:15: “Leswi ndzi swi languteleke eka Xikwembu . . . hileswaku lavo lulama ni lava nga lulamangiki va ta pfuka eku feni.” Handle ko kanakana, Pawulo a nga pfumeli eka dyondzo ya Magriki ya vuhedeni ya leswaku moya-xiviri wa munhu hi ntumbuluko a wu fi, lowu ku vuriwaka leswaku wu hundzela eka xivandla xa mimoya kumbe eka vutomi byin’wana, hi ku ya hi ntshembo. U dyondzise ripfumelo ni ntshembo wa ku pfuxiwa ka vafi. Sweswo a swi ta vula nyiko ya vutomi lebyi nga riki na ku fa tanihi swivumbiwa swa moya etilweni na Kreste naswona eka vo tala a swi ta vula ku vuyela evuton’wini emisaveni leyi hetisekeke.—Luka 23:43; 1 Vakorinto 15:20-22, 53, 54; Nhlavutelo 7:4, 9, 17; 14:1, 3.

¹⁷ Xisweswo Bibele yi hi nyika ntshembo lowu tiyeke ni lowu twisisekaka wa leswaku hi ku pfuxiwa ka vafi, vo tala va ta vona varhandziwa va vona laha misaveni kambe eswiyin’weni leswi hambaneke swinene.—2 Petro 3:13; Nhlavutelo 21:1-4.

Mpfuno Lowu Tirhaka Eka Lava Rilaka

18. (a) I xitirho xihi lexi pfunaka lexi humesiweke eMintsombanweni ya “Ku Xixima Xikwembu”? (Vona bokisi.) (b) I swivutiso swihi leswi faneleke ku hlamuriwa sweswi?

¹⁸ Sweswi hi ni switsundzuxo ni swirilo swa hina. Xana hi nga endla yini leswaku hi tiyisela nkarhi lowu wa ndzingo wa swirilo? Xana van’wana va nga endla yini leswaku va pfuna lava rilaka? Ku tlula kwalaho, xana hi nga endla yini evutirhelini bya hina bya le nsin’wini ku pfuna vanhu va timbilu letinene lava nga riki na ntshembo wa xiviri ni lava rilaka? Naswona xana i nchavelelo wihi wun’wana lowu hi nga wu kumaka eBibeleni malunghana ni varhandziwa va hina lava feke? Xihloko lexi landzelaka xi ta nyikela swiringanyeto swin’wana.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

Xana U Nga Hlamula?

◻ Ha yini ku vuriwa leswaku rifu i nala?

◻ Xana malandza ya Xikwembu eminkarhini ya Bibele ma ku kombise njhani ku rila ka wona?

◻ Hi wihi ntshembo lowu nga kona wa varhandziwa va hina lava feke?

◻ I xisekelo xihi lexi Pawulo a a ri na xona xa ku pfumela eku pfuxiweni ka vafi?

[Bokisi leri nga eka tluka 8, 9]

Mpfuno Lowu Tirhaka Eka Lava Rilaka

Emintsombanweni ya “Ku Xixima Xikwembu” ya 1994-95, Sosayiti ya Watch Tower yi tivise ku humesiwa ka broxara leyintshwa leyi nge Loko U Feriwa Hi Loyi U N’wi Rhandzaka. Buku leyi, leyi khutazaka yi endleriwe ku chavelela vanhu va tinxaka hinkwato ni va tindzimi hinkwato. Hi laha kumbexana se u swi voneke ha kona, yi nyikela nhlamuselo yo olova ya Bibele hi rifu ni xiyimo xa vafi. Naswona xa nkoka ngopfu, yi kandziyisa xitshembiso xa Xikwembu, xa ku pfuxeriwa emisaveni leyi basisiweke ya paradeyisi hi ku tirhisa Kreste Yesu. Entiyisweni yi chavelela lava rilaka. Hikwalaho, yi fanele ku va xitirho xa nkoka evutirhelini bya Vukreste naswona yi fanele ku pfuxa ku tsakela, yi endla tidyondzo to tala swinene ta le kaya ta Bibele. Swivutiso swa dyondzo swi vekiwe hi mfanelo emabokisini lama nga emakumu ka xiyenge xin’wana ni xin’wana leswaku mpfuxeto wo olova wa tinhla leti ku buriweke ha tona wu ta endliwa ni munhu wihi na wihi lonene, la rilaka.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]

Loko Lazaro a file, Yesu u ririle

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Yesu u pfuxe Lazaro eku feni

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 7]

First Mourning, by W. Bouguereau, from original glass plate in Photo-Drama of Creation, 1914