Ndzima 9

Xana Ku Humelela Yini Hi Varhandziwa Va Hina Lava Feke?

1. Xana vanhu va titwa njhani loko va feriwa hi murhandziwa wa vona?

“MUNHU wa karhateka loko murhandziwa wakwe a fa hikuva rifu i ku lahlekeriwa loku hetaka matimba.” Sweswo swi vule hi mufana un’wana endzhaku ka rifu ra tata wakwe ni mana wakwe hi ku landzelelana. Ku twa ku vava ni ku lahlekeriwa lokukulu swi n’wi endle a tivona a “hela mongo hi tlhelo ra mintlhaveko.” Kumbexana na wena u tshame u xaniseka hi ndlela leyi fanaka. U nga ha va u tivutisile leswaku varhandziwa va wena va kwihi ni loko swi ta koteka leswaku u tlhela u va vona.

2. Hi swihi swivutiso leswi pfilunganyaka leswi vutisiwaka malunghana ni rifu?

² Vatswari van’wana lava feriweke va byeriwe leswi, “Xikwembu xi teka swiluva swo xonga swinene xi ya tshama na swona etilweni.” Xana sweswo swi tano hakunene? Xana varhandziwa va hina lava feke va le xivandleni xa moya? Xana i xiyimo lexi van’wana va xi vulaka Nirvana, lexi hlamuseriwaka tanihi xiyimo xa ntsako lowukulu lexi nga riki na switlhavi ni ku navela hinkwako? Xana lava hi va rhandzaka va nghene enyangweni wa vutomi lebyi nga riki na ku fa eparadeyisini? Kumbe hi laha van’wana va vulaka ha kona, xana rifu i ku wela eku xanisekeni loku nga heriki ka lava dyoheleke Xikwembu? Xana vafi va nga byi khumba vutomi bya hina? Leswaku hi kuma tinhlamulo ta ntiyiso eka swivutiso swo tano, hi fanele ku kamba Rito ra Xikwembu, Bibele.

XANA “MOYA” LOWU NGA EVANHWINI I YINI?

3. Xana Socrates na Plato a va ri ni mavonelo wahi hi rifu, naswona leswi swi va khumba njhani vanhu namuntlha?

³ Vativi va filosofi va khale va Magriki, Socrates na Plato a va anakanya leswaku hi ntumbuluko ku fanele ku ri ni nchumu lowu nga fiki eka wanuna ni wansati—moya-xiviri lowu ponaka rifu ni lowu nga fiki nikatsongo. Emisaveni hinkwayo, timiliyoni ta vanhu ta swi pfumela leswi namuntlha. Dyondzo leyi yi vanga ku chava ngopfu vafi swin’we ni ku karhateka lokukulu hi vuhlayiseki bya vona. Bibele yi hi dyondzisa swin’wana leswi hambaneke malunghana ni vafi.

4. (a) Xana Genesa yi hi byela yini malunghana ni moya-xiviri? (b) Xana Xikwembu xi nghenise yini eka Adamu leswaku a hanya?

⁴ Loko hi kambisisa xiyimo xa vafi, hi fanele ku tsundzuka leswaku tata wa hina wo sungula, Adamu, a nga ri na moya-xiviri. A a ri moya-xiviri. Hi xiendlo lexi chavisaka xa ntumbuluko, Xikwembu xi vumbe munhu—moya-xiviri—hi swiaki swa xisekelo swa misava kutani xi huhutela “e ku hefemula ka v̌utomi” eka yena. Genesa 2:7 yi hi byela leswi: “Yehova Šikwembu a v̌umba munhu hi nṭhuri wa misav̌a, a huhutela e tinhompfini ta yena e ku hefemula ka v̌utomi, ka v̌a loko munhu a endliwe [moya-xiviri lowu, NW] hanyaka.” Vutomi bya Adamu a byi tiyisiwa hi ku hefemula. Kambe, a ku katseka ni swin’wana leswi tlulaka ku huhutela moya ntsena emahahwini ya munhu loko Xikwembu xi nghenisa ku hefemula ka vutomi eka Adamu. Bibele yi vulavula hi ‘matimba ya vutomi’ lama tirhaka eka swivumbiwa leswi hanyaka swa misava.—Genesa 7:22.

5, 6. (a) Xana ‘matimba ya vutomi’ i yini? (b) Xana ku endleka yini loko “moya” lowu boxiweke eka Pisalema 146:4 wu tshika ku tirha emirini?

⁵ Xana ‘matimba ya vutomi’ i yini? I ntamu wa nkoka wa vutomi lowu Xikwembu xi wu ngheniseke emirini wa Adamu lowu a wu nga hanyi. Kutani matimba lawa ma tiyisiwe hi ku hefemula. Kambe xana “moya” lowu ku vulavuriwaka ha wona eka Pisalema 146:4 (NW) i yini? Ndzimana yoleyo yi vula leswi malunghana ni loyi a faka: “Moya wa yena wa huma, u tlhelela emisaveni ya yena; hi siku rero mianakanyo ya yena ya nyamalala.” Loko vatsari va Bibele va tirhisa rito “moya” hi ndlela leyi, a va nga anakanyi hi moya-xiviri lowu nga riki na miri lowu hambetaka wu hanya endzhaku ka loko miri wu file.

⁶ “Moya” lowu humaka evanhwini loko va fa i matimba ya vutomi lama humaka eka Muvumbi wa hina. (Pisalema 36:9; Mintirho 17:28) Matimba lawa ya vutomi a ma na xona xiyimo xa xivumbiwa lexi ma xi hanyisaka, tanihi leswi gezi ri nga xi tekiki xiyimo xa nchumu lowu tirhaka ha rona. Loko munhu a fa, moya (matimba ya vutomi) wu tshika ku tirha eka tisele ta miri, ku fana ni rivoni leri timekaka loko gezi ri timiwa. Loko matimba ya vutomi ma tshika ku tiyisa miri wa munhu, munhu—ku nga moya-xiviri—wa fa.—Pisalema 104:29; Eklesiasta 12:1, 7.

“U TA TLHELELA E NṬHURINI”

7. Xana a ku ta endleka yini eka Adamu loko a nga xi yingisi Xikwembu?

⁷ Yehovha u swi hlamusele kahle leswi rifu a ri ta vula swona eka mudyohi Adamu. Xikwembu xi te: “U ta dya v̌uŝa hi nyuku wa mombo wa wena, u ko u tlhelela misav̌eni, hikuv̌a u humesiwile ka yona. Hikuv̌a u nṭhuri, u ta tlhelela e nṭhurini.” (Genesa 3:19) Xana Adamu a ta tlhelela kwihi? Emisaveni, entshurini lowu a vumbiweke ha wona. Loko a file Adamu a ta tshika ku va kona!

8. Tanihi leswi vanhu va nga mimoya-xiviri, xana va fana ni swiharhi hi ndlela yihi?

⁸ Emhakeni leyi, ku fa ka munhu a ku hambananga ni ka swiharhi. Na swona i mimoya-xiviri, kasi moya lowu fanaka, kumbe matimba ya vutomi, hi wona wu swi nyikaka matimba. (Genesa 1:24; Pisalema 74:19) Eka Eklesiasta 3:19, 20, wanuna wo tlhariha Solomoni wa hi byela: “Mukhuv̌a lowu munhu a faka ha wona, na šona šihari ši fa ŝeŝo; moya wa hikwav̌o i wuṅwe, [eku feni] a ku na laha munhu a tlulanaka ni šihari . . . Hikwaŝo ŝi huma nṭhurini, kutani hikwaŝo ŝi tlhelela nṭhurini.” Munhu a a ri ehenhla ka swiharhi hi mhaka ya leswi a vumbiweke hi xifaniso xa Xikwembu, a kombisa timfanelo ta Yehovha. (Genesa 1:26, 27) Kambe, eku feni vanhu ni swiharhi hi laha ku fanaka va tlhelela entshurini.

9. Xana xiyimo xa vafi hi xihi, naswona va ya kwihi?

⁹ Solomoni u ye emahlweni a hlamusela leswi rifu ri vulaka swona, a ku: “La’v̌a hanyaka v̌a ŝi tiv̌a leŝaku v̌a ta fa, kambe v̌afi a v̌a tiv̌i ntšhumu.” Ina, vafi a va tivi nchumu nikatsongo. Hi ku ya hi leswi, Solomoni u khutazile a ku: “Hikwaŝo leŝi v̌oko ra wena ri nga ŝi kumaka ku tira, ŝi tire hi matimba ya wena, hikuv̌a šiv̌andleni ša v̌afi laha u yaka kona, a ka ha ri na ntiro, hambi makungu, ni ku tiv̌a, hambi v̌utlhari.” (Eklesiasta 9:5, 10) Xana vafi va ya kwihi? ESheol (hi Xiheveru, sheʼohlʹ), sirha leri tolovelekeke ra vanhu. Varhandziwa va hina lava feke a va twi nchumu. A va xaniseki naswona va nga ka va nga hi endleli nchumu.

10. Xana i yini lexi nga endlaka hi vula leswaku rifu a hi makumu?

¹⁰ Xana hinkwerhu ka hina swin’we ni varhandziwa va hina hi boheka ku hanya malembe ma nga ri mangani ivi hi fela makumu? Hi ku ya hi Bibele a swi tano. Enkarhini wa ku xandzuka ka Adamu, Yehovha Xikwembu hi ku hatlisa u endle malunghiselelo yo herisa vuyelo byo biha bya xidyoho xa munhu. Rifu a ku nga ri xiphemu xa xikongomelo xa Xikwembu hi vanhu. (Ezekiyele 33:11; 2 Petro 3:9) Hikwalaho, rifu a hi makumu ya hina kumbe ya varhandziwa va hina.

“Ú ETLELE”

11. Xana Yesu u xi hlamusele njhani xiyimo xa Lazaro munghana wakwe la feke?

¹¹ Xikongomelo xa Yehovha i ku kutsula hina swin’we ni varhandziwa va hina lava feke eka rifu leri vangiweke hi Adamu. Hikwalaho, Rito ra Xikwembu ri vula leswaku vafi va etlele. Hi xikombiso, loko Yesu Kreste a twa leswaku munghana wakwe Lazaro u file, u byele vadyondzisiwa va Yena a ku: “Lazaro murhandziwa wa hina, ú etlele, kambe ndzi ya ku ya n’wi pfuxa.” Tanihi leswi vadyondzisiwa a va nga swi twisisi leswi a swi vuriwa hi marito lawa, Yesu u swi veke erivaleni a ku: “Lazaro ú file.” (Yohane 11:11, 14) Kutani Yesu u humile a ya emutini wa Betani, laha vamakwavo va Lazaro ku nga Marta na Mariya a va rila kona rifu ra makwavo. Loko Yesu a byela Marta a ku, “Makwenu ú ta tlhela a pfuka,” u kombise ripfumelo rakwe eka xikongomelo xa Xikwembu xa ku herisa swilo leswi vangiwaka hi rifu evanhwini. U te: “Ndza swi tiva leswaku ú ta pfuka hi siku ra makumu, eku pfukeni ka vafi.”—Yohane 11:23, 24.

12. Xana Marta la feriweke a ri ni ntshembo wihi malunghana ni vafi?

¹² Marta a nga kalanga a kombisa mianakanyo ya leswaku ku ni moya-xiviri lowu nga fiki lowu a wu ya emahlweni wu hanya kun’wana endzhaku ka rifu. A nga ehleketi leswaku Lazaro se u hundzele exivandleni xin’wana xa moya a ya hanya kona. Marta a ri ni ripfumelo eka ntshembo lowu hlamarisaka wa ku pfuxiwa eku feni. A tiva leswaku makwavo la feke a nga ha ri kona, ku nga ri swona leswaku moya-xiviri lowu nga fiki wu hume emirini wa Lazaro. Ntlhantlho a wu ta va ku pfuxiwa ka makwavo.

13. Hi wahi matimba lama humaka eka Xikwembu lawa Yesu a nga na wona, naswona u ma kombise njhani matimba lawa?

¹³ Yesu Kreste hi yena la nyikiweke matimba hi Yehovha Xikwembu leswaku a kutsula vanhu. (Hosiya 13:14) Hikwalaho, hi ku landza marito ya Marta, Yesu u te: “Hi mina ku pfuka ni vutomi; la pfumelaka ka mina, hambi a nga fa, ú ta hanya.” (Yohane 11:25) Yesu u kombise matimba yakwe lama humaka eka Xikwembu emhakeni leyi loko a ye esirheni ra Lazaro, loyi a ri ni masiku ya mune a file, kutani a n’wi pfuxa a tlhela a hanya. (Yohane 11:38-44) Anakanya ntsako wa lava voneke ku pfuxiwa loku kumbe kun’wana loku endliweke hi Yesu Kreste!—Marka 5:35-42; Luka 7:12-16.

14. Ha yini mhaka ya ku pfuxiwa ka vafi ni ya moya-xiviri lowu nga fiki ti nga fambelani?

¹⁴ Anakanyisisa hi leswi: A nga kona loyi a ta tsakela ku pfuxiwa kumbe ku tlhela a endliwa la hanyaka, loko a swi ri leswaku moya-xiviri lowu nga fiki wu pona rifu. Entiyisweni, a swi nga ta va swinene ku pfuxa munhu wo fana na Lazaro a tlhela a va ni vutomi lebyi nga hetisekangiki emisaveni loko swi ri leswaku se a kume hakelo yo tsakisa ya le tilweni. Kahle-kahle, Bibele a yi ma tirhisi marito lama nge “moya-xiviri lowu nga fiki.” Ematshan’weni ya sweswo, Matsalwa ma vula leswaku moya-xiviri wa munhu lowu dyohaka wa fa. (Ezekiyele 18:4, 20) Kutani Bibele yi kombetela elunghiselelweni ra ku pfuka ka vafi tanihi ntlhantlho wa xiviri wa rifu.

“HINKWAVO LAVA NGE MASIRHENI”

15. (a) Xana rito leri nge “ku pfuxiwa” ri vula yini? (b) Ha yini ku pfuxa vanhu swi nga ta ka swi nga n’wi nonon’hweli Yehovha Xikwembu?

¹⁵ Rito leri vadyondzisiwa va Yesu va ri tirhiseke eka ‘ku pfuxiwa’ hi ku kongoma ri vula “ku pfuxa” kumbe “ku yima.” I ku pfuxiwa eka xiyimo xa rifu xa ku pfumala vutomi—hi ndlela yo fanekisela, ku yima esirheni leri tolovelekeke ra vanhu. Yehovha Xikwembu a nga n’wi pfuxa hi ku olova munhu. Hikwalaho ka yini? Hikuva Yehovha i Musunguri wa vutomi. Namuntlha, vanhu va swi kota ku rhekhoda marito ni swifaniso swa vavanuna ni vavasati eka thepi ya vhidiyo kutani va tlhela va tlanga leswi va swi rhekhodeke endzhaku ka loko vanhu va kona va file. Kutani, hakunene Muvumbi wa hina wa matimba hinkwawo a nga rhekhoda vuxokoxoko hinkwabyo bya munhu un’wana ni un’wana a tlhela a pfuxa munhu la fanaka, a n’wi nyika miri lowuntshwa.

16. (a) I xitshembiso xihi lexi Yesu a xi endleke malunghana ni hinkwavo lava nga emasirheni? (b) Xana i yini lexi nga ta khumba ndlela leyi vanhu va nga ta pfuxiwa ha yona?

¹⁶ Yesu Kreste u te: “Nkarhi wa ta lowu hinkwavo lava nge masirheni va nga ta twa rito ra yena [Yesu], kutani va ta huma. Lava endleke leswinene va ta pfuka va ya evutomini lebyi nga heriki, lava endleke leswo biha va ta pfuka va ya eku avanyisiweni.” (Yohane 5:28, 29) Hinkwavo lava tsundzukiwaka hi Yehovha va ta pfuxiwa va tlhela va dyondzisiwa tindlela ta yena. Lava hanyaka hi ku landza vutivi bya Xikwembu, eka vona ku ta va ku pfuxeriwa evuton’wini. Hambi swi ri tano, ku ta va ku pfuka ka ku avanyiseriwa rifu eka lava alaka tidyondzo ni vulawuri bya Xikwembu.

17. I vamani lava nga ta pfuxiwa?

¹⁷ Hi laha ku kongomeke, lava va landzeleleke ndlela ya ku lulama tanihi malandza ya Yehovha va ta pfuxiwa. Entiyisweni, ntshembo wa ku pfuxiwa wu tiyise vo tala leswaku va langutana ni rifu, hambi ku ri eku xanisiweni loko biha. A va swi tiva leswaku Xikwembu a xi ta tlhela xi va nyika vutomi. (Matewu 10:28) Kambe timiliyoni ta vanhu ti file ti nga kombisanga leswaku ta swi tsakela kumbe a ti swi tsakeli ku fambisana ni mimpimanyeto yo lulama ya Xikwembu. Na vona va ta pfuxiwa. Hi ku khorwiseka hi xikongomelo xa Yehovha emhakeni leyi, muapostola Pawulo u te: “Leswi ndzi swi languteleke eka Xikwembu . . . hileswaku lavo lulama ni lava nga lulamangiki va ta pfuka eku feni.”—Mintirho 24:15.

18. (a) Xana muapostola Yohane u amukele xivono xihi xa ku pfuxiwa? (b) I yini leswi lovisiwaka “etiveni ra ndzilo,” naswona ‘tiva’ leri ri kombisa yini?

¹⁸ Muapostola Yohane u amukele xivono lexi tsakisaka xa lava pfuxiweke va yime emahlweni ka xiluvelo xa Xikwembu. Kutani Yohane u tsarile: “Lwandle ri tlherisa lava feleke eka rona. Rifu ni [Haydesi] swi tlherisa vafi lava a va ri ka swona, kutani hinkwavo va avanyisiwa hi ku ya hi leswi va swi endleke. Rifu ni [Haydesi] swi hoxiwa etiveni ra ndzilo, ri nga rona rifu ra vumbirhi.” (Nhlavutelo 20:12-14, ringanisa NW.) Anakanya hi sweswo! Vafi hinkwavo lava tsundzukiwaka hi Xikwembu va langutele ku humesiwa eHaydesi (hi Xigriki, haiʹdes), kumbe eSheol, sirha ra vanhu leri tolovelekeke. (Pisalema 16:10; Mintirho 2:31) Va ta kuma nkarhi wo kombisa hi swiendlo swa vona loko va ta tirhela Xikwembu kumbe va nga xi tirheli. Kutani ‘rifu ni Haydesi’ swi ta hoxiwa laha ku vitaniwaka ‘tiva ra ndzilo,’ leswi kombisaka ndzoviso lowu heleleke, ku fana ni rito leri nge “Gehena.” (Luka 12:5, NW) Sirha leri tolovelekeke ra vanhu ri ta va ri nga ha ri na nchumu naswona a ri nge he vi kona loko vanhu se va pfuxiwile. Mawaku ndlela leyi swi chavelelaka ha yona ku dyondza eBibeleni leswaku Xikwembu a xi xanisi munhu!—Yeremiya 7:30, 31.

KU PFUXERIWA KWIHI?

19. Ha yini vanhu van’wana va ta pfuxeriwa etilweni, naswona Xikwembu xi ta va nyika miri wa muxaka muni?

¹⁹ Nhlayo leyi pimiweke ya vavanuna ni vavasati yi ta pfuxeriwa ku ya hanya etilweni. Tanihi tihosi ni vaprista swin’we na Yesu, va ta hlanganyela eku heriseni ka swilo hinkwaswo leswi vangiwaka hi rifu leri vanhu va ri kumeke eka munhu wo sungula, Adamu. (Varhoma 5:12; Nhlavutelo 5:9, 10) Xana i vangani lava Xikwembu xi nga ta va yisa etilweni leswaku va ya fuma na Kreste? Hi ku ya hi Bibele, i 144 000 ntsena. (Nhlavutelo 7:4; 14:1) Un’wana ni un’wana wa lava pfuxiweke u ta nyikiwa miri wa moya hi Yehovha, leswaku a kota ku hanya etilweni.—1 Vakorinto 15:35, 38, 42-45; 1 Petro 3:18.

20. I yini lexi nga ta kumiwa hi vanhu lava yingisaka, ku katsa ni lava pfuxiweke?

²⁰ Vo tala va lava feke va ta pfuxeriwa emisaveni ya paradeyisi. (Pisalema 37:11, 29; Matewu 6:10) Xiphemu xa xivangelo xa ku pfuxiwa ka van’wana va ya etilweni i xa ku hetisisa xikongomelo xa Xikwembu malunghana ni misava. Yesu Kreste ni lava 144 000, hakatsongo-tsongo va ta tlherisela ku hetiseka loku lahliweke hi vatswari va hina vo sungula, eka vanhu lava yingisaka. Leswi swi ta katsa lava pfuxiweke, hi laha swi kombisiweke ha kona hi Yesu loko a byela wanuna loyi a ri karhi a fa ekusuhi na yena: “U ta va na mina eParadeyisini.”—Luka 23:42, 43.

21. Hi ku ya hi muprofeta Esaya na muapostola Yohane, xana rifu ri ta endliwa yini?

²¹ EParadeyisini yoleyo ya laha misaveni, rifu, leri vangaka gome namuntlha, ri ta susiwa. (Varhoma 8:19-21) Muprofeta Esaya u twarise leswaku Yehovha Xikwembu xi “ta lov̌isa rifu hi laha ku nga heriki.” (Esaya 25:8) Muapostola Yohane u nyikiwe xivono xa nkarhi lowu vanhu lava yingisaka va nga ta ntshunxeka ha wona eka switlhavi ni rifu. Ina, “Xikwembu hi xoxe xi ta va na vona . . . Xi ta sula mihloti hinkwayo emahlweni ya vona, ni rifu a ri nga ha vi kona; hambi ya ri mahlomulo kumbe ku rila kumbe ku vaviseka a swi nga ha vi kona, hikuva leswo sungula swi hundzile.”—Nhlavutelo 21:1-4.

22. Xana vutivi bya ku pfuxiwa ka vafi byi ku khumba njhani?

²² Tidyondzo ta Bibele leti kongomeke ti herisa ku pfilunganyeka malunghana ni leswi endlekaka eku feni. Matsalwa ma swi veka erivaleni leswaku rifu i “nala lowo hetelela” loyi a nga ta lovisiwa. (1 Vakorinto 15:26) Mawaku matimba ni nchavelelo lowukulu lowu hi wu kumaka hi ku tiva ntshembo wa ku pfuxiwa eku feni! Nakambe vona ndlela leyi hi nga tsakaka ha yona leswi varhandziwa va hina lava feke lava tsundzukiwaka hi Xikwembu va nga ta pfuka evurhongweni bya rifu, va ta tsakela swilo hinkwaswo leswinene leswi xi swi vekeleke lava va xi rhandzaka! (Pisalema 145:16) Mikateko yo tano yi ta tisiwa hi Mfumo wa Xikwembu. Kambe xana ku fuma ka wona a ku ta sungula rini? A hi voneni.

KAMBELA VUTIVI BYA WENA

Xana moya lowu nga evanhwini i yini?

Xana u nga xi hlamusela njhani xiyimo xa vafi?

I vamani lava nga ta pfuxiwa?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 85]

Hi laha Yesu a vitaneke Lazaro ha kona esirheni, timiliyoni ti ta pfuxiwa hi ndlela yoleyo

[Xifaniso lexi nga eka tluka 86]

Ntsako wu ta va wukulu loko ‘Xikwembu xi mita rifu hi laha ku nga heriki’