Vutomi Endzhaku Ka Rifu—Xana Bibele Yi Ri Yini?

“U nṭhuri, u ta tlhelela e nṭhurini.”—GENESA 3:19.

1, 2. (a) Hi wahi mavonelo lama hambana-hambaneke malunghana ni Vutomi bya le Ndzhaku ka Rifu lama nga kona? (b) I yini lexi hi faneleke hi xi kambisisa leswaku hi kumisisa leswi Bibele yi swi dyondzisaka malunghana ni moya-xiviri?

“DYONDZO ya ku xaniseriwa makumu a yi hlangani ni dyondzo ya leswaku Xikwembu xa swi rhandza swilo leswi tumbuluxiweke. . . . Ku pfumela leswaku moya-xiviri wu xupuriwa hilaha ku nga heriki hikwalaho ka swihoxo swa malembenyana ma nga ri mangani, handle ko wu nyika nkarhi wo lulamisa swihoxo swa wona, a swi twali hi ku helela,” ku vule mutivi wa filosofi wa Muhindu, Nikhilananda.

² Ku fana na Nikhilananda, vo tala namuntlha a va yi amukeli dyondzo leyi ya ku xanisiwa hilaha ku nga heriki. Hilaha ku fanaka, van’wana swa va tikela ku twisisa tidyondzo to tanihi ku fikelela Nirvana ni ku va ni vun’we ni ntumbuluko. Hambi ku ri exikarhi ka lava va vulaka leswaku va sekele tidyondzo ta vona eBibeleni, ku ni mavonelo yo hambana-hambana malunghana ni leswi moya-xiviri wu nga swona ni leswi humelelaka eka wona loko hi fa. Kambe xana Bibele yi dyondzisa yini hakunene malunghana ni moya-xiviri? Leswaku hi kuma tinhlamulo, hi fanele hi kambisisa tinhlamuselo ta marito ya Xiheveru ni ya Xigriki lama hundzuluxeriwaka ma va “moya-xiviri” eBibeleni.

Moya-xiviri Hi Ku Ya Hi Bibele

3. (a) Hi rihi rito leri hundzuluxeriwaka ri va “moya-xiviri” eMatsalweni ya Xiheveru, naswona hi yihi nhlamuselo ya xisekelo ya rito leri? (b) Xana Genesa 2:7 yi tiyisekisa njhani leswaku rito “moya-xiviri” ri nga vula munhu a helerile?

³ Rito ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke ri va “moya-xiviri” i neʹphesh, naswona ri humelela minkarhi ya 754 eMatsalweni ya Xiheveru. Xana rito neʹphesh ri vula yini? Hi ku ya hi The Dictionary of Bible and Religion, “hi ntolovelo ri kombetela eka nchumu lowu hanyaka wu ri hinkwawo, eka munhu a helerile.” Leswi swi seketeriwa hi nhlamuselo ya Bibele ya moya-xiviri eka Genesa 2:7: “Yehova Šikwembu a v̌umba munhu hi nṭhuri wa misav̌a, a huhutela e tinhompfini ta yena e ku hefemula ka v̌utomi, ka v̌a loko munhu a endliwe [moya-xiviri lowu, NW] hanyaka.” Xiya leswaku munhu wo sungula u “endliwe” a va moya-xiviri. Hi leswaku, Adamu a a nga ri na moya-xiviri; a a ri moya-xiviri—tanihi leswi munhu la thwaseleke vudokodela, a nga dokodela. Kutani, rito “moya-xiviri,” laha ri vula munhu a helerile.

4. Hi rihi rito leri hundzuluxeriwaka ri va “moya-xiviri” eMatsalweni ya Vukreste ya Xigriki, naswona hi yihi nhlamuselo ya xisekelo ya rito leri?

⁴ Rito leri hundzuluxeriweke ri va “moya-xiviri” (psy·kheʹ) ri humelela minkarhi leyi tlulaka dzana eMatsalweni ya Vukreste ya Xigriki. Ku fana na neʹphesh, rito leri hakanyingi ri kombetela eka munhu a helerile. Hi xikombiso, xiya swivulwa leswi landzelaka: “Moya-xiviri wa mina wu karhatekile.” (Yohane 12:27) “Moya-xiviri wun’wana ni wun’wana wu sungula ku chava.” (Mintirho 2:43) “Moya-xiviri wun’wana ni wun’wana a wu tiveke ehansi ka valawuri lava tlakukeke.” (Varhoma 13:1) “Vulavulani hi ku chavelela eka mimoya-xiviri leyi karhatekeke.” (1 Vatesalonika 5:14) “Vanhu va nga ri vangani, ku nga mimoya-xiviri ya nhungu, va [ponisiwile ematini].” (1 Petro 3:20) Kahle-kahle, psy·kheʹ, ku fana na neʹphesh, ri kombetela eka munhu a helerile. Hi ku ya hi xidyondzi Nigel Turner, rito leri “ri kombisa nchumu lowu wu nga munhu, yena hi yexe, miri wa nyama lowu rûaḥ [moya] wa Xikwembu wu hefemuleriweke eka wona. . . . Ku vulavuriwa hi munhu a helerile.”

5. Xana swiharhi i mimoya-xiviri? Hlamusela.

⁵ Lexi tsakisaka, eBibeleni rito “moya-xiviri” a ri tirhi eka vanhu ntsena kambe ni le ka swiharhi. Hi xikombiso, loko yi hlamusela ku tumbuluxiwa ka swivumbiwa swa le lwandle, Genesa 1:20 yi vula leswaku Xikwembu xi lerisile xi ku: “E mati a ma tale hi v̌unyingi bya [mimoya-xiviri leyi, NW] hanyaka.” Naswona eka siku ro tumbuluxa leri landzeleke, Xikwembu xi te: “Misav̌a a yi humese [mimoya-xiviri, NW] hi tinšaka ta [yona], e ŝifuwo, ni ŝikokov̌i, ni ŝihari ŝa misav̌a hi tin[š]aka ta ŝona.”—Genesa 1:24; ringanisa Tinhlayo 31:28.

6. Ku nga vuriwa yini hi matirhiselo ya Bibele ya rito “moya-xiviri”?

⁶ Xisweswo, rito “moya-xiviri” hilaha ri tirhisiweke hakona eBibeleni ri kombetela eka munhu kumbe xiharhi kumbe eka vutomi lebyi munhu kumbe xiharhi swi nga na byona. (Vona bokisi leri nga laha henhla.) Nhlamuselo ya Bibele ya moya-xiviri ya olova, a yi hundzuki naswona a yi na tifilosofi leti rharhanganeke ni vukholwa-hava bya vanhu. Loko swi ri tano, xivutiso xa nkoka lexi faneleke xi vutisiwa hi lexi nge, Hi ku ya hi Bibele, ku humelela yini hi moya-xiviri loko munhu a fa?

Vafi A Va Twi Nchumu

7, 8. (a) Matsalwa ma paluxa yini hi xiyimo xa vafi? (b) Nyika swikombiso swa le Bibeleni leswi kombisaka leswaku moya-xiviri wa fa.

⁷ Xiyimo xa vafi xi hlamuseriwa kahle eka Eklesiasta 9:5, 10, laha hi hlayaka leswaku: “Vafi a va tivi nchumu . . . Esirheni a ku na ntirho, a ku na makungu, a ku na vutivi kumbe ku twisisa.” (Moffatt) Hikwalaho, rifu i xiyimo xa ku nga vi kona. Mupisalema u tsale leswaku loko munhu a fa, “[u] tlhelela e nṭhurini; kutani hi siku rolero makungu ya [yena] ma ta hela.” (Pisalema 146:4) Vafi a va twi nchumu, a va koti ku endla nchumu.

⁸ Loko Xikwembu xi gweva Adamu xi te: “U nṭhuri, u ta tlhelela e nṭhurini.” (Genesa 3:19) Emahlweni ka ku va Xikwembu xi n’wi vumba hi ntshuri wa misava kutani xi n’wi nyika vutomi, Adamu a a nga ri kona. Loko a ta va a file, u tlhelele exiyin’weni xexo. Nxupulo wa yena a ku ri rifu—ku nga ri ku rhurhiseriwa exivandleni xin’wana. Kutani, ku humelele yini hi moya-xiviri wa yena? Tanihi leswi hakanyingi eBibeleni rito “moya-xiviri” ri kombetelaka eka munhu, loko hi ku Adamu u file, hi vula leswaku moya-xiviri lowu vuriwaka Adamu wu file. Leswi swi nga ha twala swi nga tolovelekanga eka munhu la pfumelaka leswaku moya-xiviri a wu fi. Hambiswiritano, Bibele yi ri: “[Moya-xiviri, NW] lo’wu dyohaka, hi wona lo’wu nga ta fa!” (Ezekiyele 18:4) Levhitika 21:1 yi vulavula hi ‘moya-xiviri lowu feke’ (“ntsumbu,” The Jerusalem Bible). Naswona Vanaziri a va byeriwe leswaku va nga tshineli ekusuhi ni “moya-xiviri wihi ni wihi lowu feke” (“miri lowu feke,” Lamsa).—Tinhlayo 6:6, NW.

9. Xana Bibele yi hlamusela yini loko yi vula leswaku “moya-xiviri [wa Rahele] wu huma”?

⁹ Kambe, ku vuriwa yini hi marito lama nga eka Genesa 35:18 (NW) malunghana ni rifu leri hlomulaka mbilu ra Rahele, leri humeleleke loko a veleka n’wana wa yena wa jaha wa vumbirhi? Ha hlaya: “Loko moya-xiviri wa yena wu huma (hikuva u file) a n’wi thya vito ra Beni-oni; kambe tata wa yena a n’wi thya Benjamini.” Xana ndzimana leyi yi vula leswaku Rahele a ri ni lexi hanyaka endzeni ka yena lexi humeke loko a fa? Nikatsongo. Tsundzuka, rito “moya-xiviri” ri nga tlhela ri kombetela eka vutomi lebyi munhu a nga na byona. Kutani emhakeni leyi, kahle-kahle, “moya-xiviri” wa Rahele a ku ri “vutomi” bya yena. Hi yona mhaka leyi Tibibele tin’wana ti hundzuluxelaka xivulwa lexi nge “moya-xiviri wa yena wu huma” ti ku “vutomi bya yena byi huma” (Knox), “u hefemule ro hetelela” (JB), ni leswaku “vutomi bya yena byi n’wi sukela” (Bible in Basic English). Ku hava lexi kombisaka leswaku xiphemu xa Rahele lexi tumbeleke xi ponile loko a fa.

10. Xana moya-xiviri wa n’wana wa mufana wa noni, la pfuxiweke ‘wu tlhelele emirini wa yena’ hi ndlela yihi?

¹⁰ Swa fana ni ku pfuxiwa ka n’wana wa noni wa mufana, loku tsariweke eka 1 Tihosi ndzima 17. Eka ndzimana 22, hi hlaya leswaku loko Eliya a ha khongelela mufana loyi, “Yehova a yingisa rito ra Elia, [moya-xiviri, NW] wa ṅwana wu tlhela e mmirini wa yena, a hanya.” Ni laha, rito “moya-xiviri” ri vula “vutomi.” Xisweswo, New American Standard Bible yi hlayeka hi ndlela leyi: “Vutomi bya n’wana byi tlhelela eka yena ivi a hanya.” Ina, a ku ri vutomi lebyi tlheleleke eka mufana loyi, hayi xivumbeko xin’wana lexi nga twisisekiki. Leswi swi pfumelelana ni leswi Eliya a swi vuleke eka mana wa mufana a ku: “V̌ona, ṅwana wa wena [munhu a helerile] wa hanya.”—1 Tihosi 17:23.

Ku Vuriwa Yini Hi Moya?

11. Ha yini rito “moya” ri nga kombeteli eka xiphemu xa munhu lexi hambaneke ni miri, lexi ponaka rifu?

¹¹ Bibele yi vula leswaku loko munhu a fa, “moya wakwe wa huma, a tlhelela emisaveni.” (Pisalema 146:4, NW) Xana sweswo swi vula leswaku moya lowu hambaneke ni miri wa suka hi ku kongoma ivi wu ya emahlweni wu hanya endzhaku ka ku fa ka munhu? Sweswo a swi nge vi tano, hikuva mupisalema u ya emahlweni a ku: “Hi siku rero miehleketo yakwe ya lova” (“ku anakanya ka yena hinkwako ka hela,” The New English Bible). Kutani ke, moya i yini, naswona wu ‘humisa’ ku yini emunhwini loko a fa?

12. Xana rito ra Xiheveru ni ra Xigriki, lama hundzuluxeriwaka ma va “moya” eBibeleni, ma vula yini?

¹² EBibeleni marito lama hundzuluxeriweke va ku “moya” (Xiheveru, ruʹach; Xigriki, pneuʹma) kahle-kahle ma vula “ku hefemula.” Xisweswo, ematshan’weni yo vula leswaku “moya wakwe wu huma,” vuhundzuluxeri bya R. A. Knox byi tirhisa xivulwa lexi nge, “ku hefemula ku suka emirini wa yena.” (Pisalema 145:4) Kambe rito “moya” a ri vuli ku hefemula ntsena. Hi xikombiso, loko yi hlamusela ku lovisiwa ka vutomi bya vanhu ni bya swiharhi hi nkarhi wa Ndhambi ya misava hinkwayo, Genesa 7:22 yi ri: “Hikwaŝo le’ŝi ngi ŝi ri ni ku yingisa ni ku hefemula [kumbe moya; hi Xiheveru ruʹach] ka v̌utomi e tinhompfini ta ŝona, hikwaŝo le’ŝi ngi ŝi ri misav̌eni le’yo oma, ŝi fa ŝi hela.” Kutani, “moya” wu nga ha kombetela eka matimba ya vutomi lama tirhaka eka swivumbiwa hinkwaswo leswi hanyaka, vanhu ni swiharhi, leswi hanyisiwaka hi ku hefemula.

13. Xana moya wu tlhelela eka Xikwembu hi ndlela yihi loko munhu a fa?

¹³ Kutani, xana swi vula yini loko Eklesiasta 12:7 (NW) yi vula leswaku loko munhu a fa, “moya wu tlhelela eka Xikwembu xa ntiyiso lexi xi wu nyikeke”? Xana leswi swi vula leswaku moya wu famba empfhukeni hi ku kongoma wu ya laha Xikwembu xi nga kona? A ku vuriwi swona sweswo. Tanihi leswi moya wu nga matimba ya vutomi, wu “tlhelela eka Xikwembu xa ntiyiso” hi mongo wa leswaku ntshembo wihi na wihi wa vutomi bya nkarhi lowu taka wa munhu yoloye wu titshege hilaha ku heleleke hi Xikwembu. I Xikwembu ntsena lexi nga vuyetelaka moya, kumbe matimba ya vutomi, lama endlaka munhu a vuyela evuton’wini. (Pisalema 104:30) Kambe xana Xikwembu xi tiyimiserile ku endla tano?

“U Ta Pfuka”

14. Xana Yesu u vule ni ku endla yini leswaku a rhurisa mbilu ni ku chavelela vamakwavo va Lazaro endzhaku ka loko va feriwe hi makwavo?

¹⁴ Exidorobanini xa Betaniya, kwalomu ka tikhilomitara tinharhu evuxeni bya Yerusalema, Mariya na Marta a va rila rifu ra xitshuketa ra makwavo wa vona, Lazaro. Yesu u rile na vona, hikuva a a rhandza Lazaro ni vamakwavo va yena. Xana Yesu a ta va chavelela njhani vamakwavo lava? A a nga ta va chavelela hi ku va byela xitori lexi rharhanganeke, kambe a a ta va chavelela hi ku va byela ntiyiso. Hi ku olova Yesu u te: “Makwenu u ta pfuka.” Kutani Yesu u ye eka sirha-bakwa, ivi a pfuxa Lazaro—a tlherisela vutomi eka wanuna loyi a a ri ni masiku ya mune a file!—Yohane 11:18-23, 38-44.

15. Xana Marta u angurise ku yini eka leswi Yesu a swi vuleke ni ku swi endla?

¹⁵ Xana Marta u hlamarisiwile hi marito ya Yesu ya leswaku Lazaro u ta “pfuka”? A swi tikombi swi ri tano, hikuva u hlamule a ku: “Ndza swi tiva leswaku u ta pfuka eku pfuxiweni ka lava feke hi siku ro hetelela.” Ana se a ri ni ripfumelo eka xitshembiso xa ku pfuka ka vafi. Kutani Yesu u n’wi byerile a ku: “Hi mina ku pfuka ka lava feke ni vutomi. Loyi a kombisaka ripfumelo eka mina, hambiloko a fa, u ta hanya.” (Yohane 11:23-25) Singita ra ku tlheriseriwa ka Lazaro evuton’wini ri tiyise ripfumelo ra yena ni ku nghenisa ripfumelo eka van’wana. (Yohane 11:45) Kambe kahle-kahle xiga lexi nge “ku pfuka ka lava feke” xi vula yini?

16. Xana xiga lexi nge “ku pfuka ka lava feke” xi vula yini?

¹⁶ Xiga lexi nge “ku pfuka ka lava feke” xi hundzuluxeriwa xi huma eka rito ra Xigriki a·naʹsta·sis, leri hi ku kongoma ri vulaka “ku suka u yima nakambe.” Vahundzuluxeri va Xiheveru va susa eka Xigriki, va hundzuluxele a·naʹsta·sis hi xiga lexi vulaka “ku vuyiseriwa evuton’wini ka vafi” (Xiheveru, techi·yathʹ ham·me·thimʹ).a Xisweswo, ku pfuka ka mufi ku katsa ku susa munhu eka xiyimo xa ku pfumala vutomi xa rifu—ku vuyetela vutomi bya munhu.

17. (a) Ha yini ku pfuxiwa ka vanhu ku nga ta ka ku nga vangi xiphiqo eka Yehovha Xikwembu na Yesu Kreste? (b) Hi xihi xitshembiso lexi Yesu a xi endleke malunghana ni lava nga eka masirha-bakwa ya xitsundzuxo?

¹⁷ Tanihi leswi a nga ni vutlhari lebyi nga riki na makumu ni leswi a tsundzukaka hilaha ku hetisekeke, Yehovha Xikwembu a nga pfuxa munhu hi ku olova. Ku tsundzuka mahanyelo ya vanhu lava feke—vumunhu bya vona, matimu ya vona ni vuxokoxoko hinkwabyo bya vona—a hi xiphiqo eka yena. (Yobo 12:13; ringanisa Esaya 40:26.) Ku tlula kwalaho, hilaha ntokoto wa Lazaro wu kombisaka hakona, Yesu Kreste wa swi rhandza naswona wa swi kota ku pfuxa vafi. (Ringanisa Luka 7:11-17; 8:40-56.) Kahle-kahle, Yesu Kreste u te: “Nkarhi wa ta lowu hinkwavo lava nga eka masirha-bako ya xitsundzuxo va nga ta twa rito ra yena [Yesu] kutani va huma.” (Yohane 5:28, 29) Ina, Yesu Kreste u tshembise leswaku hinkwavo lava Yehovha a va tsundzukaka va ta pfuxiwa. Kahle-kahle, hi ku ya hi Bibele, moya-xiviri wa fa naswona murhi wa rifu i ku pfuxiwa eku feni. Kambe vanhu va magidi ya timiliyoni va hanyile va tlhela va fa. I vamani eka vona lava nga emianakanyweni ya Xikwembu, lava va yimeleke ku pfuxiwa?

18. I vamani lava nga ta pfuxiwa?

¹⁸ Lava va namarheleke ndlela yo lulama, va va malandza ya Yehovha va ta pfuxiwa. Kambe, timiliyoni ta vanhu van’wana ti file ti nga si kombisa leswaku ti ta fambisana na yona mimpimanyeto yo lulama ya Xikwembu kumbe e-e. Swi nga ha endleka a va nga swi tivi swilaveko swa Yehovha kumbe a va nga ri na wona nkarhi lowu eneleke wo endla mindzulamiso leyi lavekaka. Lava van’wana na vona va tsundzukiwa hi Xikwembu, xisweswo va ta pfuxiwa, hikuva Bibele ya tshembisa: “Ku ta va ni ku pfuxiwa ka lava lulameke ni ka lava nga lulamangiki.”—Mintirho 24:15.

19. (a) Hi xihi xivono lexi muapostola Yohane a xi voneke malunghana ni ku pfuxiwa ka vafi? (b) I yini lexi “[lahleriwaka] etiveni ra ndzilo,” naswona sweswo swi vula yini?

¹⁹ Muapostola Yohane u ve ni xivono lexi nyanyulaka xa lava pfuxiweke, va yime emahlweni ka xiluvelo xa Xikwembu. Loko a xi hlamusela, u tsarile a ku: “Lwandle ri humesa vafi lava nga eka rona, rifu ni Hayidesi swi humesa vafi lava nga eka swona, kavaloko munhu ni munhu a avanyisiwa hi ku ya hi swiendlo swa yena. Kutani rifu ni Hayidesi swi lahleriwa etiveni ra ndzilo. Tiva leri ra ndzilo ri vula rifu ra vumbirhi.” (Nhlavutelo 20:12-14) Anakanya hi leswi sweswo swi vulaka swona! Vafi hinkwavo lava tsundzukiwaka hi Xikwembu va ta ntshunxiwa eHayidesi, kumbe eSheol, sirha ra vanhu leri tolovelekeke. (Pisalema 16:10; Mintirho 2:31) Kutani “rifu ni Hayidesi” swi ta hoxiwa laha ku vuriwaka “tiva . . . ra ndzilo,” leri fanekiselaka ku heriseriwa makumu. Sirha ra vanhu leri tolovelekeke a ri nge he vi kona.

Ntshembo Lowu Hlawulekeke!

20. Vanhu va timiliyoni lava sweswi va feke va ta pfuxeriwa eka swiyimo swa muxaka muni?

²⁰ Loko vanhu va timiliyoni va pfuxiwa eku feni, a va nge vuyiseriwi evuton’wini emisaveni leyi nga riki na nchumu. (Esaya 45:18) Va ta pfukela eswiyin’weni leswi sasekeke naswona va ta kuma va lunghiseleriwe tindhawu to tshama eka tona, swiambalo ni swakudya swo tala. (Pisalema 67:6; 72:16; Esaya 65:21, 22) I vamani lava nga ta endla malunghiselelo lawa hinkwawo? Swi le rivaleni leswaku vanhu va ta va va hanya emisaveni leyintshwa ku nga si sungula ku pfuxiwa ka laha misaveni. Kambe ku ta va ku ri vamani?

21, 22. Hi wihi ntshembo lowu hlawulekeke lowu rindzeleke lava va hanyaka “emasikwini yo hetelela”?

²¹ Ku hetiseka ka vuprofeta bya Bibele ku kombisa leswaku hi hanya “emasikwini yo hetelela” ya mafambiselo lawa ya swilo.b (2 Timotiya 3:1) Ku nga ri khale, Yehovha Xikwembu u ta nghenelela etimhakeni ta vanhu a susa vubihi hinkwabyo emisaveni. (Pisalema 37:10, 11; Swivuriso 2:21, 22) Enkarhini wolowo, ku ta humelela yini eka lava va tirhelaka Xikwembu hi ku tshembeka?

²² Yehovha a nge herisi lavo lulama loko a herisa lava nga lulamangiki. (Pisalema 145:20) A nga si tshama a wu endla nchumu wo tano, naswona a nge wu endli loko a susa vubihi hinkwabyo emisaveni. (Ringanisa Genesa 18:22, 23, 26.) Entiyisweni, buku yo hetelela ya Bibele yi vulavula hi “ntshungu lowukulu, lowu a ku nga ri na munhu la kotaka ku wu hlaya, wu huma eka matiko hinkwawo ni tinyimba hinkwato ni vanhu hinkwavo ni tindzimi hinkwato,” wu huma “enhlomulweni lowukulu.” (Nhlavutelo 7:9-14) Ina, ntshungu lowukulu wu ta pona nhlomulo lowukulu laha misava ya sweswi yo biha yi nga ta herisiwa kona, naswona wu ta nghena emisaveni leyintshwa ya Xikwembu. Kwalaho, vanhu lava yingisaka va nga vuyeriwa hilaha ku teleke eka lunghiselelo leri hlamarisaka ra Xikwembu ro ntshunxa vanhu exidyohweni ni le ka rifu. (Nhlavutelo 22:1, 2) Xisweswo, “ntshungu lowukulu” a wu nge he fi. Mawaku ntshembo lowu hlamarisaka!

Ku Hanya Handle Ko Fa

23, 24. Xana u fanele u endla yini loko u lava ku tiphina hi vutomi u nga fi eParadeyisini emisaveni?

²³ Xana hi nga tiyiseka hi ntshembo lowu lowu hlamarisaka? Ina! Yesu Kreste hi yexe u kombise leswaku ku ta va ni nkarhi lowu vanhu va nga ta hanya va nga ha fi. Emahlweninyana ka ku va a pfuxa munghana wa yena Lazaro, Yesu u byele Marta a ku: “Un’wana ni un’wana loyi a hanyaka a tlhela a kombisa ripfumelo eka mina a nge fi nikatsongo.”—Yohane 11:26.

²⁴ Xana wa swi lava ku hanya hilaha ku nga heriki eParadeyisini emisaveni? Xana wa swi navela ku tlhela u vona varhandziwa va wena? Muapostola Yohane u ri: “Misava ya hundza ni ku navela ka yona, kambe loyi a endlaka ku rhandza ka Xikwembu u tshama hi masiku.” (1 Yohane 2:17) Sweswi i nkarhi wa ku dyondza leswi ku rhandza ka Xikwembu ku nga swona ni ku tiyimisela ku hanya hi ku pfumelelana na kona. Kutani wena, swin’we ni van’wana va timiliyoni lava ana se va endlaka ku rhandza ka Xikwembu, mi nga hanya hilaha ku nga heriki eParadeyisini emisaveni.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

Wa Tsundzuka Xana?

◻ Hi yihi nhlamuselo ya xisekelo ya marito ya tindzimi to sungula lama hundzuluxeriweke ma va “moya-xiviri”?

◻ Ku humelela yini hi moya-xiviri loko hi fa?

◻ Hi ku ya hi Bibele, xana murhi wa rifu i yini?

◻ Hi wihi ntshembo wo hlawuleka lowu rindzeleke lava tshembekaka namuntlha?

[Bokisi leri nga eka tluka 15]

“Moya-xiviri” Tanihi Vutomi Bya Xivumbiwa

Minkarhi yin’wana, rito “moya-xiviri” ri kombetela eka vutomi lebyi munhu kumbe xiharhi, swi nga na byona. Leswi a swi yi hundzuli nhlamuselo ya Bibele ya leswaku moya-xiviri i munhu kumbe i xiharhi. Hi xikombiso: Ha vula leswaku munhu wo karhi wa hanya, hi va hi vula leswaku i munhu la hanyaka. Hi nga ha tlhela hi vula leswaku u ni vutomi. Hi ndlela leyi fanaka, munhu la hanyaka i moya-xiviri. Kambe, hambileswi a hanyaka, “moya-xiviri” ku nga vulavuriwa ha wona tanihi nchumu wo karhi lowu a nga na wona.

Hi xikombiso, Xikwembu xi byele Muxe xi ku: “V̌anhu la’v̌a ngi v̌a lav̌e [moya-xiviri wa wena, NW] v̌a file.” Kahle-kahle, valala va Muxe a va lava ku teka vutomi bya yena. (Eksoda 4:19; ringanisa Yoxuwa 9:24; Swivuriso 12:10.) Yesu u tirhise rito leri hi ndlela leyi fanaka loko a te: “N’wana wa munhu . . . u tele . . . ku nyikela moya-xiviri wakwe wu va nkutsulo wa lavo tala.” (Matewu 20:28; ringanisa 10:28.) Etimhakeni leti, rito “moya-xiviri” ri vula “vutomi bya xivumbiwa.”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 15]

Hinkwaswo i mimoya-xiviri

[Xihlovo Xa Kona]

Hummingbird: U.S. Fish and Wildlife Service, Washington, D.C./Dean Biggins

[Xifaniso lexi nga eka tluka 17]

Yesu u kombise leswaku murhi wa rifu i ku pfuxiwa eku feni

[Swifaniso leswi nga eka tluka 18]

“Un’wana ni un’wana loyi a hanyaka a tlhela a kombisa ripfumelo eka mina a nge fi nikatsongo.”—Yohane 11:26