Moya-xiviri Hi Ku Ya Hi Bibele

“Munhu a va moya-xiviri lowu hanyaka.”—GENESA 2:7, NW.

1. I yini lexi hi faneleke hi xi kambisisa leswaku hi ta kota ku vona leswi Bibele yi swi vulaka hi moya-xiviri?

HILAHA hi swi voneke hakona, tidyondzo ta mayelana ni moya-xiviri ti tele naswona ta hambana. Hambi ku ri exikarhi ka lava vulaka leswaku tidyondzo ta vona ti huma eBibeleni, ku ni tidyondzo leti hambanaka malunghana ni leswi moya-xiviri wu nga swona ni leswi humelelaka eka wona loko hi fa. Kambe i yini leswi Bibele yi swi dyondzisaka hakunene malunghana ni moya-xiviri? Leswaku hi swi kumisisa, hi fanele hi kambisisa tinhlamuselo ta marito ya Xiheveru ni ya Xigriki lama hundzuluxeriwaka va ku “moya-xiviri” eBibeleni.

“Moya-xiviri” Tanihi Xivumbiwa Lexi Hanyaka

2, 3. (a) Hi rihi rito leri hundzuluxeriwaka va ku “moya-xiviri” eMatsalweni ya Xiheveru, naswona hi yihi nhlamuselo ya xisekelo ya rito leri? (b) Xana Genesa 2:7 yi tiyisekisa njhani leswaku rito “moya-xiviri” ri nga vula munhu a helerile?

² Rito ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke va ku “moya-xiviri” i neʹphesh, naswona ri humelela minkarhi ya 754 eMatsalweni ya Xiheveru (lawa hi ntolovelo ma vitaniwaka Testamente ya Khale). Xana rito neʹphesh ri vula yini? Hi ku ya hi The Dictionary of Bible and Religion, “hi ntolovelo ri kombetela eka nchumu lowu hanyaka wu ri hinkwawo, eka munhu a helerile.”

³ Hi xikombiso, Genesa 2:7 yi ri: “Yehova Šikwembu a v̌umba munhu hi nṭhuri wa misav̌a, a huhutela e tinhompfini ta yena e ku hefemula ka v̌utomi, ka v̌a loko munhu a endliwe [moya-xiviri lowu] hanyaka.” Xiya leswaku Adamu a nga ri na moya-xiviri; a a ri moya-xiviri—tanihi leswi munhu la twaseleke vudokodela, a nga dokodela. Kutani, rito “moya-xiviri,” ri nga ha vula munhu a helerile.

4, 5. (a) Nyika swikombiso leswi kombisaka leswaku rito “moya-xiviri” ri kombetela eka munhu a helerile. (b) Xana The Dictionary of Bible and Religion yi seketela ku twisisa ka leswaku munhu i moya-xiviri hi ndlela yihi?

⁴ Ku twisisa loku ka seketeriwa eMatsalweni hinkwawo ya Xiheveru, laha hi kumaka swivulwa swo tanihi leswi nge, ‘loko moya-xiviri wu dyoha’ (Levhitika 5:1), “moya-xiviri wihi na wihi lowu nga ta endla ntirho wa muxaka wihi na wihi” (Levhitika 23:30, NW), ‘loko munhu a kumiwa a yiva moya-xiviri’ (Deteronoma 24:7), ‘moya-xiviri wa yena wu karhala’ (Vaavanyisi 16:16), “mi ta . . . hlokohlisa [moya-xiviri] wa mina . . . e ku yisa kwihi šana?” (Yobo 19:2) ni lexi nge “[moya-xiviri] wa mina wu rila hi mahlomulo.”—Pisalema 119:28.

⁵ Eka tindzimana leti ku hava laha ku kombisiwaka leswaku moya-xiviri i nchumu wun’wana lowu tumbeleke lowu yaka emahlweni wu hanya endzhaku ka rifu. Buku leyi nge The Dictionary of Bible and Religion yi ri: “Ku vula hi marito ya hina leswaku ‘moya-xiviri’ wa munhu loyi a hi n’wi rhandza wu fambile leswaku wu ya va na Hosi kumbe ku vulavula hi ‘moya-xiviri lowu nga fiki’ a swi hlangani ni ririmi ra TK [Testamente ya Khale].”

6, 7. Hi rihi rito leri hundzuluxeriwaka va ku “moya-xiviri” eMatsalweni ya Vukreste ya Xigriki, naswona hi yihi nhlamuselo ya xisekelo ya rito leri?

⁶ Rito leri hundzuluxeriwaka va ku “moya-xiviri” minkarhi leyi tlulaka dzana eMatsalweni ya Vukreste ya Xigriki (lawa hi ntolovelo ma vitaniwaka Testamente Leyintshwa) i psy·kheʹ. Ku fana na neʹphesh, rito leri hakanyingi ri kombetela eka munhu a helerile. Hi xikombiso, xiya swivulwa leswi landzelaka: “Moya-xiviri wa mina wu karhatekile.” (Yohane 12:27) “Moya-xiviri wun’wana ni wun’wana wu sungula ku chava.” (Mintirho 2:43) “Moya-xiviri wun’wana ni wun’wana a wu tiveke ehansi ka valawuri lava tlakukeke.” (Varhoma 13:1) “Vulavulani hi ku chavelela eka mimoya-xiviri leyi karhatekeke.” (1 Vatesalonika 5:14) “Vanhu va nga ri vangani, ku nga mimoya-xiviri ya nhungu, va ponisiweke ha yona ematini.”—1 Petro 3:20.

⁷ Psy·kheʹ, ku fana na neʹphesh, handle ko kanakana ri kombetela eka munhu a helerile. Hi ku ya hi xidyondzi Nigel Turner, rito leri “ri kombisa nchumu lowu wu nga munhu, yena hi yexe, miri wa nyama lowu rûaḥ [moya] wa Xikwembu wu hefemuleriweke eka wona. . . . Ku vulavuriwa hi munhu a helerile ntsena.”

8. Xana swiharhi i mimoya-xiviri? Hlamusela.

⁸ EBibeleni rito “moya-xiviri” a ri tirhi eka vanhu ntsena kambe ni le ka swiharhi. Hi xikombiso, loko yi hlamusela ku tumbuluxiwa ka swivumbiwa swa le lwandle, Genesa 1:20 yi vula leswaku Xikwembu xi lerisile xi ku: “E mati a ma tale hi v̌unyingi bya [mimoya-xiviri].” Naswona eka siku ro tumbuluxa leri landzeleke, Xikwembu xi te: “Misav̌a a yi humese [mimoya-xiviri] hi tinšaka ta [yona], e ŝifuwo, ni ŝikokov̌i, ni ŝihari ŝa misav̌a hi tin[š]aka ta ŝona.” (Genesa 1:24; ringanisa Tinhlayo 31:28.) Hikwalaho, “moya-xiviri” wu kombetela eka xivumbiwa lexi hanyaka, hambi i munhu kumbe xiharhi.

“Moya-xiviri” Tanihi Vutomi Bya Xivumbiwa

9. (a) Hi yihi nhlamuselo yin’wana leyi nga tirhisiwaka eka rito “moya-xiviri”? (b) Xana leswi swi lwisana ni mianakanyo ya leswaku moya-xiviri i munhu hi yexe?

⁹ Minkarhi yin’wana, rito “moya-xiviri” ri kombetela eka vutomi lebyi munhu kumbe xiharhi, swi nga na byona. Leswi a swi yi hundzuli nhlamuselo ya Bibele ya leswaku moya-xiviri i munhu kumbe i xiharhi. Hi xikombiso: Ha vula leswaku munhu wo karhi wa hanya, hi va hi vula leswaku i munhu la hanyaka. Hi nga ha tlhela hi vula leswaku u ni vutomi. Hi ndlela leyi fanaka, munhu la hanyaka i moya-xiviri. Kambe, hambileswi a hanyaka, “moya-xiviri” ku nga vulavuriwa ha wona tanihi nchumu wo karhi lowu a nga na wona.

10. Nyika swikombiso leswi kombisaka leswaku rito “moya-xiviri” ri nga kombetela eka vutomi lebyi munhu kumbe xiharhi, swi nga na byona.

¹⁰ Hi xikombiso, Xikwembu xi byele Muxe xi ku: “V̌anhu la’v̌a ngi v̌a lav̌e [moya-xiviri wa wena] v̌a file.” (Eksoda 4:19) Kahle-kahle, valala va Muxe a va lava ku teka vutomi bya yena. Ku tirhisiwa loku fanaka ka rito “moya-xiviri” ku nga voniwa eka swivulwa leswi landzelaka. “Hi tšhav̌ile ngopfu hikwalaho ka [mimoya-xiviri ya] hina.” (Yoxuwa 9:24) “V̌a ṭuṭuma e ku ponisa [mimoya-xiviri ya] v̌ona.” (2 Tihosi 7:7) “Munhu wo lulama o ṭeṭelela [moya-xiviri wa] šifuwo ša yena.” (Swivuriso 12:10) “N’wana wa munhu . . . u tele . . . ku nyikela moya-xiviri wakwe wu va nkutsulo wa lavo tala.” (Matewu 20:28) “U ve kusuhi swinene ni rifu, a veka moya-xiviri wakwe ekhombyeni.” (Vafilipiya 2:30) Emhakeni yin’wana ni yin’wana, rito “moya-xiviri” ri vula “v̌utomi.”a

11. Ku nga vuriwa yini hi ku tirhisa ka Bibele rito “moya-xiviri”?

¹¹ Kutani ke, rito “moya-xiviri” hilaha ri tirhisiweke hakona eBibeleni ri kombetela eka munhu kumbe xiharhi kumbe eka vutomi lebyi munhu kumbe xiharhi xi nga na byona. Nhlamuselo ya Bibele ya moya-xiviri ya olova, a yi hundzuki naswona a yi pfilunganyiwi hi tifilosofi leti rharhanganeke ni swiyilayila swa vanhu. Kambe ku humelela yini hi moya-xiviri loko ku fika rifu? Leswaku hi hlamula xivutiso lexi, hi fanele hi rhanga hi twisisa leswaku ha yini hi fa.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 20]

Hinkwaswo i mimoya-xiviri