Ku Lehisa Mbilu—Ha Yini Ku Pfumaleka Swonghasi?

EMILIO a ri emalembeni ya yena ya vu-60.a A a ye eOahu hikwalaho ka ntirho-rhumiwa lowu vavisaka—ku ya lahla n’wana wa yena wa mufana la kuleke. Loko a ri karhi a famba exitarateni lexi rhuleke etlhelo ka xintshabyana a ri karhi a vulavula ni vanghana va yena, Emilio u hlamarisiwe hi movha lowu a wu tsutsuma hi xindzhakwa-ndzhakwana hi xindledyana lexi humaka emutini. A ku lo sala kantsongo leswaku movha wu n’wi chayisa, kutani hikwalaho ka ku hlundzuka ni ku nga lehisi mbilu Emilio u rhuketele muchayeri, a tlhela a phakata movha. Ivi ku pfuka mholovo. Swi vonaka onge muchayeri u susumete Emilio, ivi a wa a ti hima nhloko eka switina leswi andlariweke kwalaho. Endzhaku ka masikunyana, Emilio u file hikwalaho ka timbanga leti a ri na tona enhlokweni. Vona vuyelo lebyi vavisaka swonghasi!

Hi hanya emisaveni leyi ku lehisa mbilu ku pfumalekaka swinene. Vachayeri vo tala va timovha va chayela hi rivilo lerikulu ngopfu. Van’wana va namarhela swinene—va landzela ekusuhi swinene—timovha leti fambaka hi rivilo leri nga enawini. Kasi van’wana va suka eka ntila wun’wana va ya eka wun’wana hikwalaho ka leswi va nga swi laviki ku famba endzhaku ka timovha tin’wana. Emakaya, swirho swa ndyangu swi nga ha hlundzuka kutani swi sungula nyimpi. Hambi va ri Vakreste van’wana va nga ha hlundzuka ku tlula mpimo hikwalaho ka ku tsana kumbe swihoxo swa vamakwavo va vona va moya.

Hikwalaho ka yini ku lehisa mbilu ku pfumaleka swonghasi? Xana a swi tshama swi ri tano minkarhi hinkwayo? Ha yini swi nonon’hwa ku lehisa mbilu enkarhini lowu hi hanyaka eka wona?

Swikombiso Swa Ku Tsandzeka Ku Tikhoma

Bibele yi boxa wansati un’wana loyi a nga yimelangiki ku vulavula ni nuna wa yena loko a nga si endla xiboho lexikulu. Vito ra yena a a ri Evha. Handle ko yimela nuna wa yena Adamu, kumbexana hikwalaho ka ku tsandzeka ku lehisa mbilu, u dye mbhandzu lowu yirisiweke. (Genesa 3:1-6) Ku vuriwa yini hi nuna wa yena? Na yena a nga ha va a kombise ku tsandzeka ku tikhoma hi ku landzelela Evha exidyohweni handle ko sungula hi ku vulavula ni Tata wa yena wa le tilweni, Yehovha, leswaku a n’wi pfuna kumbe a n’wi kongomisa. Handle ko kanakana, makwanga ya vona lama hlanganeke ni ku tsandzeka ku lehisa mbilu loku vangeke xidyoho, ma hi nghenise ekhombyeni hikwerhu. Eka vona hi tlhele hi kuma mboyamelo wa ku dyoha, ku katsa ni ku tikurisa ni ku tsandzeka ku lehisa mbilu.—Varhoma 5:12.

Kwalomu ka malembe ya 2 500 endzhaku ka xidyoho xa vatswari va hina vo sungula, vanhu lava hlawuriweke va Xikwembu, Vaisrayele, hi ku phindha-phindha ku pfumala ripfumelo, kun’we ni ku tsandzeka ku lehisa mbilu. Hambi leswi hi singita Yehovha a va kutsuleke evuhlongeni aEgipta, hi ku hatlisa ‘v̌a riv̌ele mitiro ya yena’ naswona “a v̌a ṭhembanga makungu ya yena.” (Pisalema 106:7-14) Hi ku phindha-phindha va endle vubihi lebyikulu hikwalaho ka leswi a va nga swi koti ku lehisa mbilu. Va endle rhole ra nsuku kutani va ri gandzela; va dzumadzumile malunghana ni lunghiselelo ra swakudya ra manna leri Yehovha a va nyikeke rona; naswona vo tala va vona va xandzukele na Muxe muyimeri wa Xikwembu loyi a a vekiwe hi Yehovha. Entiyisweni, ku tsandzeka ka vona ku lehisa mbilu ku va vangele nhlomulo ni khombo.

Hosi yo sungula ya Israyele, Sawulo, u lahle lunghelo ra leswaku vana va yena va va vafumi lava humelelaka. Ha yini? Hikuva u tsandzeke ku yimela muprofeta Samuwele, loyi a a fanele a endlela Yehovha magandzelo. Ku chava vanhu ku endle leswaku Sawulo a rhangelela a endla magandzelo Samuwele a nga si fika. Anakanya ndlela leyi Sawulo a titweke ha yona loko Samuwele a fikile endzhakunyana ka loko yena a ha ku heta xiendlakalo xexo! Loko a lo rindza nkarhinyana!—1 Samuwele 13:6-14.

Loko Evha a lo yimela Adamu ematshan’wini yo tsutsumela ku dya mbhandzu! Loko Vaisrayele a va lo tsundzuka ku rindzela ndzayo ya Yehovha! I ntiyiso, ku lehisa mbilu a swi ta va swi va pfunile leswaku va tiponisa ni ku hi ponisa enhlomulweni ni le ku xanisekeni.

Leswi Vangaka Ku Tsandzeka Ku Lehisa Mbilu

Bibele yi hi pfuna ku twisisa xivangelo-nkulu xa ku tsandzeka ku lehisa mbilu namuntlha. Timotiya wa vumbirhi ndzima ya vu-3 yi hlamusela rixaka ra hina tanihi leri hanyaka ‘eminkarhini yo nonon’hwa.’ Yi vula leswaku vanhu “va ta va lava rhandzaka mali ngopfu, ni ku tikurisa, ni ku titiva . . . lava nga tikotiki, lavo leva, lava vengaka leswo lulama.” (Tindzimana 2, 3) Langutelo ro tano ra makwanga ni vutianakanyi ri le timbilwini ni le mianakanyweni ya vanhu vo tala, swi endla leswaku ku lehisa mbilu swi nonon’hwa eka hinkwavo, hambi ku ri eka Vakreste va ntiyiso. Loko hi vona vanhu va misava va chayela hi rivilo lerikulu kumbe va rhangelela van’wana loko ku foriwile kumbe va hi haxa hi nhlambha, hakunene ku lehisa ka hina mbilu ku nga ringiwa. Hi nga ha ringeka ku va tekelela kumbe ku rihisela, hi ndlela yoleyo hi tiveka exiyin’weni lexi va nga eka xona xa vutitivi.

Minkarhi yin’wana i swiboho swa hina leswi hoxeke leswi nga hi endlaka hi lahlekeriwa hi ku lehisa mbilu. Xiya ndlela leyi Solomoni Hosi yo tlhariha yi hlamuseleke ku yelana exikarhi ka magugu mianakanyo leyi hoxeke ni ku tsandzeka ku lehisa mbilu ni ku hlundzuka, yi te: “Mbilu yo leha yi sasekile ku tlula mbilu le’yi tikurisaka. U nga ṭhuki u hatlisa ku kariha e mbilwini ya wena, hikuv̌a v̌ukari byi salela e šifuv̌eni ša šihunguki.” (Eklesiasta 7:8, 9) Loko hi tinyika nkarhi wo xi twisisa kahle xiyimo hi nga si teka goza, handle ko kanakana hi ta va lava twisisaka, lava nga ni ntwela-vusiwana lowukulu ni ku lehisela van’wana mbilu. Ku hambana ni sweswo, moya wa ku titlakusa, wa vutianakanyi wu nga ha hi endla hi pfumala ku anakanyelana, hi tsandzeka ku lehisa mbilu naswona hi kariha ku fana ni Vaisrayele lava a va gungula, lava a va tisihalarisa, lava va xaniseke Muxe.—Tinhlayo 20:2-5, 10.

Xivangelo xin’wana lexi vangaka ku andza ka ku pfumala ku lehisa mbilu laha misaveni leyi i xiyimo xa yona lexi nga tshembisiki, lexi vangiwaka hi ku va kule na Yehovha. Davhida u kombisa xilaveko xa vanhu xo va ni ntshembo eka Yehovha: “Ha kunene, moya wa nga wu wisa hi ku ṭhemba Šikwembu, hikuv̌a ku ṭhemba ka mina ku pfe ka šona.” (Pisalema 62:5) Vanhu vo tala lava nga n’wi tiviki Yehovha va ni langutelo leri tsaneke, hikwalaho va ringeta ku vutla ntsakonyana ni ku tiphina hi laha va nga swi kotaka ha kona va nga si fa. Ku fana ni tata wa vona wa moya, Sathana Diyavulosi, hakanyingi a va na mhaka ni ndlela leyi swiendlo swa vona swi nga ha vavisaka van’wana ha yona.—Yohane 8:44; 1 Yohane 5:19.

A swi kanakanisi leswaku ku lehisa mbilu ka pfumaleka namuntlha. Fambiselo leri ro biha ra swilo ni ra vutianakanyi, leri xikwembu xa rona a nga Sathana, ni mimboyamelo ya vudyoho ya nyama ya hina leyi nga ni xidyoho, swi endla leswaku swi nonon’hwa eka un’wana ni un’wana ku lehisa mbilu, hambi eka lava va nga ni timbilu letinene. Hambi swi ri tano, Bibele yi hi khutaza ku ‘lehisa timbilu,’ ngopfu-ngopfu malunghana ni ku hetisisa xikongomelo xa Xikwembu. (Yakobo 5:8) Ha yini ku lehisa mbilu swi ri swa nkoka? I vuyelo byihi lebyi ku nga hi tiselaka byona?

Ku Lehisa Mbilu—Ha Yini Ku Ri Ka Nkoka

“Nakambe va pfuna ntsena lava langutelaka, ivi va rindza.” Marito wolowo ma vuriwe hi muphati wa Munghezi John Milton malembe lama tlulaka madzana manharhu lama hundzeke eka xiphato xa yena xa mintila ya 14 lexi nge “On His Blindness.” Exiphen’wini xo sungula xa xiphato, u phofula ku karhateka ni ku vilela kakwe hikwalaho ko titwa a hluleka ku tirhela Xikwembu hi ku helela hikwalaho ka leswi a feke mahlo emalembeni ya yena ya vu-40. Kambe hi laha swi vonakaka ha kona entileni wo hetelela wa xiphato lowu tshahiweke laha henhla, u xiye leswaku munhu a nga gandzela Xikwembu loko hi ku lehisa mbilu a tiyisela nhlomulo naswona hi ku titsongahata a lava minkarhi yo tirha. Milton u vone nkoka wa ku lehisa mbilu hi ku tshembela eka Xikwembu.

Vo tala va hina hi nga ha va hi vona kahle, kambe hinkwerhu ka hina hi ni swipimelo leswi nga ha hi endlaka hi hlundzuka kumbe hi karhateka. Xana hi nga swi lava ni ku swi hlakulela njhani ku lehisa mbilu?

Swikombiso Leswi Khutazaka

Bibele yi hi nyika swikombiso swo hlaya leswinene swa ku lehisa mbilu. Ku lehisa mbilu ka Yehovha ku endle leswaku timiliyoni ta ntsandza-vahlayi ta vanhu ti kuma vutomi lebyi nga heriki. (2 Petro 3:9, 15) Eka xirhambo xa yena lexinene xa leswaku hi rhwala joko ra yena kutani “mimoya ya [hina], yi ta kuma ku wisa,” hi laha ku heleleke Yesu u kombise ku lehisa mbilu loku hlamarisaka eka Tata wa yena. (Matewu 11:28-30) Ku anakanyisisa hi xikombiso xa Yehovha na Yesu swi nga hi pfuna ku va lava lehisaka mbilu swinene.

Loyi a vonakaka leswaku a a ri ni xivangelo lexi twalaka xo hlundzuka, ku vaviseka kumbe ku rihisela a ku ri Yosefa n’wana wa Yakobo. Vamakwavo wa yena va n’wi khome hi tihanyi ngopfu, va hoxe vutomi bya yena ekhombyeni naswona eku heteleleni va n’wi xavisa evuhlongeni. Loko a ri aEgipta, ku nga khathariseki vuxiya-xiya bya yena, Yosefa mutirhi loyi a tshembekeke wa Potifaro, u hehliwe hi vunwa ivi a khotsiwa. Hi ku lehisa mbilu u tiyisele miringo ya yena hinkwayo, kumbexana hi ku vona leswaku miringo yo tano yi nga ha hetisisa swikongomelo swa Yehovha. (Genesa 45:5) Hikwalaho ka leswi a hlakuleleke ripfumelo ni ntshembo eka Yehovha swin’we ni ku titsongahata, Yosefa u lehise mbilu hambi ku ri eswiyin’weni leswi tikaka ngopfu.

Nchumu wun’wana wa nkoka i moya lowo kwetsima wa Yehovha. A hi nge hi xikombiso, hi hela mbilu hi ku hatlisa naswona hi ni ririmi leri tlhavaka, hi nga kombela mpfuno wa moya lowo kwetsima leswaku hi ta hlakulela mihandzu ya wona. Ku anakanyisisa hi wun’wana wa mihandzu leyi, yo tanihi ku leha mbilu ni ku tikhoma, swi ta hi pfuna ku vona leswaku swi yelana njhani ni ku lehisa mbilu.—Vagalatiya 5:22, 23.

Vuyelo Bya Ku Lehisa Mbilu

Ku lehisa mbilu swi nga hi tisela mimbuyelo yo tala. Swi tiyisa vumunhu bya hina ni ku hi sirhelela leswaku hi nga endli swilo hi magugu ni hi vuhunguki. I mani exikarhi ka hina loyi a nga endlangiki xihoxo lexi vavisaka hikwalaho ko hatlisela ku teka goza eka swiyimo swo nonon’hwa kumbe leswi khomisaka gome? Hi nga ha va hi vule marito lama nga tsakisiki kumbe hi tikhome hi ndlela yo biha. Hi nga ha va hi pfumelele mholovo leyi nga nyawuriki, exikarhi ka hina ni loyi hi n’wi rhandzaka, yi kula yi va nyimpi leyikulu, leyi ku nga riki na loyi a lavaka ku tisola. Endzhaku ko hlundzuka, hi karhateka ni ku vaviseka swinene, hi nga ha va ni mianakanyo ya ku tisola, ‘Loko a ndzi lo lehisa mbilu.’ Ku lehisa mbilu swi nga hi sirhelela etinxakeni hinkwato ta mahlomulo. Yinhla yoleyo ntsena yi hi tisela ku rhula, ku tikhoma ni ku eneriseka loku engetelekeke.—Vafilipiya 4:5-7.

Ku lehisa mbilu swi nga tlhela swi hi pfuna ku va ni mbilu yo rhula ni leyi nga ni ntshembo. Leswi swi ta hi susumetela ku ri tsakela ku antswa rihanyo ra hina ra nyama, ra mintlhaveko ni ra moya. (Swivuriso 14:30) Loko ku nga lawuriwi, ku hlundzuka ngopfu ku nga vanga mintlhaveko leyikulu ni vuvabyi bya miri ni rifu. Hi hala tlhelo, hi ku lehisa mbilu hi nga va ni langutelo lerinene ngopfu eka van’wana, ngopfu-ngopfu vamakwerhu va hina va moya ni swirho swa ndyangu. Kutani hi ta va ni mboyamelo lowukulu wo khathalela ni ku pfuna ematshan’weni yo karhateka ni ku xopaxopa. Hi hala tlhelo, van’wana va ta swi kuma swi olova ni ku tsakisa swinene ku va exikarhi ka hina.

Ngopfu-ngopfu vakulu emavandlheni ya Vukreste va fanele va lehisa mbilu. Minkarhi yin’wana Vakreste-kulobye va ya eka vona va ri ni swiphiqo leswikulu. Va nga ha va va pfilunganyekile, va hlundzukile kumbe ku khomiwa hi gome, loko vakulu hi hala tlhelo na vona va karhele kumbe ku kavanyetiwa hi swiphiqo swa vona vini kumbe swa ndyangu. Kambe, vona ndlela leyi swi nga swa nkoka ha yona loko vakulu va lehisa mbilu eswiyin’weni leswi tikaka! Hi ndlela leyi va nga ha kongomisa “hi vukwatsi” ni ‘ku tsetselela ntlhambi.’ (2 Timotiya 2:24, 25; Mintirho 20:28, 29) Vutomi bya risima byi le khombyeni. Kunene vakulu lava nga ni tintswalo, va rirhandzu ni lava lehisaka mbilu i nkateko evandlheni!

Tinhloko ta mindyangu ti fanele ti hanyisana ni mindyangu ya tona hi ku lehisa mbilu, hi ku twisisa ni hi tintswalo. Nakambe va fanele va anakanyela ni ku khutaza swirho hinkwaswo swa ndyangu ku hlakulela timfanelo leti fanaka. (Matewu 7:12) Leswi swi ta tisa rirhandzu ni ku rhula ekaya.

Ku lehisa mbilu evutirhelini bya nsimu swi ta pfuna vatirheli va Vakreste leswaku va wu tsakela swinene ntirho lowu. Va ta kota ku ku tiyisela ku antswa ku honisiwa ni ku kanetiwa kun’wana ni kun’wana loku va hlanganaka na kona. Ematshan’wini ya ku holova ni vini va miti lava hlundzukeke, vatirheli lava lehisaka mbilu va ta swi kota ku nyika nhlamulo yo rhula kumbe va hambana na vona hi ku hatlisa, hi ndlela yoleyo va tshama va rhurile naswona va tsakile. (Matewu 10:12, 13) Ku tlula kwalaho, loko Vakreste va hanyisana ni van’wana hi ku lehisa mbilu ni hi vunene, lava fanaka ni tinyimpfu va ta kokeleka erungulweni ra Mfumo. Yehovha u katekise matshalatshala ya ku lehisa mbilu emisaveni hikwayo, hi laha madzana ya magidi ya vatitsongahati lava lavaka ntiyiso va yaka enhlengeletanweni ya Yehovha ya rirhandzu lembe na lembe.

I ntiyiso, ku hlakulela ku lehisa mbilu swi ta tisa vuyelo lebyinene. Hi ta papalata makhombo ni swiphiqo swo tala leswi vangiwaka hi ku pfumala ku lehisa mbilu kumbe ku hatlisela ku hlamula. Hi ta tsaka, hi va ni ku rhula ni ku va lava hanyeke kahle. Hi ta va ni ntsako lowukulu ni ku rhula evutirhelini bya hina, evandlheni ni le kaya. Kambe xa nkoka ngopfu, hi ta tiphina hi vuxaka bya le kusuhi ni Xikwembu. Kutani yima na Yehovha. Hlakulela ku lehisa mbilu!

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 10]

Xana u lehisa mbilu ku fikela kwihi evuton’wini bya siku na siku?