Ha Yini U Fanele U Chava Xikwembu Xa Ntiyiso Sweswi?

“Tšhav̌a Šikwembu, u hlayisa milawu ya šona, hikuv̌a hi yona fanelo hikwayo ya munhu.”—EKLESIASTA 12:13.

1, 2. Ha yini ku chava Xikwembu hi ndlela leyi faneleke swi fanela?

XICHAVO lexikulu ni lexinene xo chava Xikwembu i xinene eka munhu. Ina, hambi leswi ndlela leyi vanhu vo tala va xi chavaka ha yona yi kavanyetaka emintlhavekweni, hambi ku ri ku va ni khombo eka vuhlayiseki bya hina, i swinene leswaku hi chava Yehovha Xikwembu.—Pisalema 112:1; Eklesiasta 8:12.

² Muvumbi wa swi tiva leswi. Hikwalaho ko rhandza ntumbuluko wa yena, u lerisa leswaku hinkwavo va n’wi chava ni ku n’wi gandzela. Ha hlaya: “Ndzi vona ntsumi yin’wana yi ri karhi yi haha ehenhla mapapeni, yi ri ni Evhangeli leyi nga heriki, leswaku yi ta yi twarisa eka lava akeke emisaveni, eka vanhu va matiko hinkwawo, ni va tinxaka hinkwato, ni va tindzimi hinkwato, ni va swivongo hinkwaswo. Kutani yi tlakusa rito yi ku: ‘Chavani Xikwembu, mi xi dzunisa, hikuva nkarhi wa xona wa ku avanyisa wu fikile. N’wi gandzeleni, yena muendli wa tilo ni misava.’”—Nhlavutelo 14:6, 7.

3. Xana Muvumbi u va endlele yini vatswari va hina vo sungula?

³ A hi fanelanga nikatsongo hi tekela Muvumbi wa swilo hinkwaswo ehansi, Xihlovo xa vutomi, hikuva i n’wini wa hina ni wa pulanete leyi. (Pisalema 24:1) Yehovha u kombise rirhandzu ra yena lerikulu hi ku nyika vana vakwe va laha misaveni vutomi a tlhela a va nyika ndhawu yo xonga swonghasi yo tshama eka yona—paradeyisi yo saseka. Kambe, nyiko leyi yo saseka a yi nga ri ya vona hi laha ku heleleke. Kahle-kahle, a yi lo vekisiwa. Vatswari va hina vo sungula a va fanele ku khathalela kaya ra vona ni ku ri ndlandlamuxa ku kondza va aka va tlhela va fuma misava hinkwayo. A va ri ni malunghelo ni vutihlamuleri eka swiharhi leswi hanyaka ehandle emisaveni, swinyanyana ni tinhlampfi—ni swivumbiwa leswin’wana hinkwaswo leswi a swi ta hanya swin’we na vona ni vana va vona emisaveni. Hikwalaho ka leswi a a byarhisiwe swona, munhu a ta va ni vutihlamuleri.

4. Xana munhu u endle yini eka ntumbuluko wa Xikwembu?

⁴ Ku nga khathariseki masungulo wolawo yo saseka, languta leswi munhu a swi endleke ku thyakisa kaya ra yena ro saseka, misava! Hi ku delela loku honisaka vun’wini bya Xikwembu bya nchumu lowu wa risima, vanhu va thyakise misava. Nthyakiso lowu i wukulu lerova wu xungeta vutomi bya tinxaka to tala swinene ta swiharhi, tinyanyana ni tinhlampfi. Xikwembu xa hina lexinene ni xa rirhandzu xi nga ka xi nga swi tiyiseleli leswi hi laha ku nga heriki. Ku onhiwa ka misava ku tisa ndzihiso, ku nga xilo lexi vo tala va xi chavaka. Hi hala tlhelo, eka lava tshembaka Xikwembu hi xichavo, swa chavelela ku tiva leswi nga ta humelela. Yehovha u ta ahlulela, naswona misava yi ta vuyeteriwa. Lawa i mahungu lamanene eka vanhu hinkwavo va timbilu leto lulama emisaveni.

5, 6. Xana Yehovha u ta endla yini hikwalaho ka leswi munhu a swi endleke eka ntumbuluko wa Yena?

⁵ Xana Xikwembu xi ta avanyisa hi ku tirhisa yini? Xi ta tirhisa Yesu Kreste, loyi sweswi a vekiweke tanihi Hosi ya Mfumo wa Xikwembu wa le tilweni. Hi ku tirhisa N’wana yoloye wa le tilweni, Yehovha u ta herisa fambiselo leri nga kona, leri thyakeke ni leri xandzukeke. (2 Vatesalonika 1:6-9; Nhlavutelo 19:11) Hi ndlela leyi u ta tisa ntshunxeko eka lava va n’wi chavaka naswona hi nkarhi lowu fanaka u ta ponisa ni ku sirhelela kaya ra hina ra misava.

⁶ Xana leswi swi ta endleka hi ndlela yihi? Bibele yi vulavula hi nhlomulo lowukulu lowu taka lowu chaputaka enyimpini ya Armagedoni. (Nhlavutelo 7:14; 16:16) Loku ku ta va ku ri ku avanyisa ka Xikwembu xi herisa fambiselo leri thyakeke ra swilo ni vathyakisi va rona. Xana u ta va kona munhu la nga ta sala a ha hanya? Ina! A ku nga vi lava chavaka Xikwembu hi ndlela leyi nga tengangiki, leyi nga riki yinene, kambe ku ta va lava xi chavaka hi ndlela yo xi xixima, ni yo xi fundzha. Vona va ta ponisiwa.—Swivuriso 2:21, 22.

Ku Kombisa Matimba Loku Hlamarisaka

7. Ha yini Xikwembu xi nghenelerile xi yimela Israyele esikwini ra Muxe?

⁷ Xiendlo lexi lexi hlamarisaka xa Yehovha Xikwembu xi kombisiwe hi xiendlo xa matimba lexi a xi endleleke vagandzeri va yena malembe lama nga vaka 1 500 emahlweni ka Nguva ya hina leyi Tolovelekeke. Mfumo lowukulu wa vusocha wa le Egipta a wu hundzule valuveri va wona va Vaisrayele va va mahlonga, hambi ku ri ku ringeta ku herisa rixaka loko mufumi wa rona Faro a lerise leswaku ku dlayiwa vana hinkwavo va xinuna lava ha ku velekiwaka va Vaisrayele. Ku hlula ka Xikwembu aEgipta a ku ri ku ntshunxa Israyele eka fambiselo rolero ra politiki leri tshikilelaka ina, ntshunxeko eka tiko leri thyakisiweke hi vugandzeri bya swikwembu swo tala.

8, 9. Xana Muxe ni Vaisrayele va angule njhani loko Xikwembu xi nghenelerile?

⁸ Eksoda ndzima 15 yi kombisa n’wangulo wa Israyele loko a ntshunxiwa aEgipta. Ku kambisisa mhaka leyi swi ta hi pfuna ku twisisa ndlela leyi Vakreste va nga ponisiwaka ha yona eku nyamisiweni hi tlhelo ra moya ni ra nyama efambiselweni leri nga kona. A hi kambisiseni Eksoda ndzima 15, hi languta tindzimana leti hlawuriweke leswaku hi ta dyondza lexi endlaka hi fanela ku hlawula ku chava Yehovha, Xikwembu xa ntiyiso. Hi sungula hi tindzimana 1 na 2:

⁹ “Kutani Moše ni v̌ana v̌a Israel v̌a yimbelela e ka Yehova e risimu leri, v̌a ku: Nḍi ta yimbelela Yehova, hikuv̌a o titlakusile ngopfu; o wisile lwandle e hantši ni mukhanḍiyi wa yona. Yehova i matimba ya mina, ni risimu ra mina; hi yena Mukuṭuri wa mina.”

10. I yini lexi vangeleke ku lovisiwa ka vuthu ra le Egipta hi Xikwembu?

¹⁰ Vanhu emisaveni hinkwayo va tolovelane ni ndlela leyi Yehovha a ntshunxeke Israyele ha yona aEgipta. U tise mintungu eka mfumo wolowo wa misava wa matimba ku kondza eku heteleleni Faro a pfumelela Vaisrayele leswaku va famba. Kambe mavuthu ya Faro ma hlongorise vanhu lava va nga sirhelelekangiki kutani va vona onge va ta va phasa eribuweni ra Lwandle ro Tshwuka. Hambi leswi a swi tikomba onge vana va Israyele va ta hatla va heleriwa hi ntshunxeko wa vona lowu a va ha ku wu kuma, Yehovha a a anakanya swin’wana. Hi hlori u pfule ndlela elwandle ivi a ponisa vanhu va yena. Loko Vaegipta va va landzelela, u va funengete hi Lwandle ro Tshwuka ivi Faro ni mavuthu ya nyimpi ya yena va nwela.—Eksoda 14:1-31.

11. Ku humelele yini loko Xikwembu xi lwisane na Egipta?

¹¹ Ku herisa ka Yehovha mavuthu ya nyimpi ya Vaegipta ku n’wi tlakusile emahlweni ka vagandzeri va yena ku tlhela ku endla leswaku vito ra yena ri tiviwa swinene. (Yoxuwa 2:9, 10; 4:23, 24) Ina, vito ra yena ri tlakusiwile ehenhla ka swikwembu leswi nga riki na matimba ni swa mavunwa swa Egipta, leswi nga kotangiki ku ponisa vagandzeri va swona. Ku tshembela ka vona eka swikwembu swa vona ni le ka munhu la faka ni le ka mfumo wa vusocha swi va khomise tingana hi ndlela leyi vavisaka. (Pisalema 146:3) A swi hlamarisi leswi Vaisrayele va susumetelekeke ku yimbelela swidzuniso leswi kombiseke ku chava Xikwembu lexi hanyaka hi ndlela leyi tengeke, lexi ponisaka vanhu va xona hi matimba!

12, 13. I yini lexi hi faneleke hi xi dyondza eka ndlela leyi Xikwembu xi hluleke ha yona eLwandle ro Tshwuka?

¹² Hi ku fanana, hi fanele ku xiya leswaku ku hava swikwembu swa mavunwa swa nkarhi wa hina ni mimfumo leyikulu, hambi yi ri ni matlhari ya nyutliya, swi nga fanisiwaka na Yehovha. A nga ponisa naswona u ta ponisa vanhu va yena. “A endla hi mav̌andla ya matilo ni v̌aaki v̌a laha misav̌eni hi laha a ranḍaka ha kona; kutani a ku na uṅwana l’a nga ṅwi siv̌elaka, a ku ka yena: U endla yini?” (Daniyele 4:35) Loko hi ma twisisa kahle marito lawa, na hina hi susumeteleka ku yimbelela swidzuniso swa yena hi ntsako.

¹³ Risimu ro hlula ra le Lwandle ro Tshwuka ri ya emahlweni: “Yehova i nhenha ya matimba, e v̌ito ra yena i Yehova.” Hikwalaho, Nhenha leyi, leyi nga hluriwiki, a hi mianakanyo ya munhu la nga tivekiki. Yi na vito! Hi ‘Loyi a endlaka swi koteka,’ Muendli Lonkulu, Loyi “v̌ito ra yena a nga Yehova, u tlakukile henhla ka misav̌a hikwayo.” (Eksoda 3:14; 15:3-5; Pisalema 83:18) Xana a wu pfumeli leswaku a ku ta va ku ri vutlhari eka Vaegipta lavaya va khale ku va ni muxaka wa xichavo xa xiviri ni xa ku xixima Wa-Matimba-Hinkwawo ematshan’weni yo n’wi delela?

14. Xana nkoka wa ku chava Xikwembu wu kombisiwe njhani eLwandle ro Tshuka?

¹⁴ Leswi a nga Musunguri wa misava Muendli wa lwandle u ni vulawuri lebyi heleleke ehenhla ka mpimo wa mati. (Eksoda 15:8) Nakambe hi ku tirhisa vulawuri bya yena ehenhla ka moya, u endle leswi a swi tikomba swi nga koteki. U hambanise mati lama enteke hi mpimo wo karhi ivi a ma tlherisela endzhaku ematlhelweni yo hambana leswaku a endla ndlela leyi nga ni makhumbi ya mati leswaku vanhu va yena va ta hundza eka yona. Ehleketa xivono xa kona: timiliyoni ta tithani ta mati ya lwandle ti tlakukele henhla ti endla makhumbi lama vandzakaneke ma pfula ndlela leyi sirhelelekeke yo ponisa Israyele. Ina, lava kombiseke xichavo lexinene eka Xikwembu va sirheleriwile. Kutani Yehovha u ntshunxe mati, a ma pfumelela ku tlhelela endzhaku tanihi ndhambhi leyi nga ni matimba ma mita Faro ni mavuthu ya yena ni switirho swa vona hinkwaswo. Vona ku kombisiwa ka matimba ya Xikwembu ehenhla ka swikwembu leswi nga pfuniki nchumu ni le henhla ka matimba ya mavuthu ya vanhu! Entiyisweni, Yehovha hi yena loyi a faneleke ku chaviwa, a swi tano ke?—Eksoda 14:21, 22, 28; 15:8.

Ku Kombisa Ku Chava Ka Hina Xikwembu

15. N’wangulo wa hina wu fanele wu va wihi eka swiendlo leswa matimba swo ponisa swa Xikwembu?

¹⁵ Loko a hi yime hi sirhelelekile na Muxe, kunene a hi ta susumeteleka ku yimbelela hi ku: “I mani l’a fanaka na wena, Yehova, e šikari ka ŝikwembu! I mani l’a kwetsimaka, l’a tengeke kukotisa wena, l’a fanelaka e ku ḍunisiwa hi tinsimu, u endle masingita!” (Eksoda 15:11) Marito yo tano ma phindha-phindhiwe hi malembe-xidzana ku sukela kwalaho. Ebukwini yo hetelela ya Bibele, muapostola Yohane u hlamusela ntlawa wa malandza yo tshembeka ya vatotiwa ya Xikwembu a ku: “Va yimbelela risimu ra Muxe nandza wa Xikwembu, ni risimu ra Xinyimpfana.” Xana risimu leri lerikulu i yini? “We Hosi, Xikwembu xa matimba hinkwawo, a hi ku kula ni ku hlamarisa ka mintirho ya wena; we Mufumi wa matiko hinkwawo, a hi ku lulama ni ku tshembeka ka tindlela ta wena! I mani la nga ta ka a nga ku chavi, we Hosi, i mani la nga ta ala ku twarisa vito ra wena ke? Hi wena ntsena loyi a kwetsimeke.”—Nhlavutelo 15:2-4.

16, 17. I xiendlakalo xihi lexi hlamarisaka lexi hi xi vonaka xi humelela namuntlha?

¹⁶ Kutani ni namuntlha ku ni vagandzeri lava ntshunxiweke lava nga tlangeriki mintirho yo tumbuluxa ya mavoko ya Xikwembu ntsena, kambe ni swileriso swa xona. Vanhu lava humaka ematikweni hinkwawo va ntshunxiwile hi tlhelo ra moya, va susiwa emisaveni leyi leyi thyakisiweke hikuva va dyondzile ivi va tirhisa swileriso leswo lulama swa Xikwembu. Lembe na lembe, magidi ya madzana ma balekela misava leyi, leyi onhakeke, ma ya tshama ni vagandzeri lava baseke ni lava lulameke va nhlengeletano ya Yehovha. Ku nga ri khale, endzhaku ko va Xikwembu xi tise ku avanyisa loku pfurhaka loku lwisanaka ni vukhongeri bya mavunwa ni loko fambiselo hinkwaro lero biha ri ta va ri herisiwile, va ta hanya hi masiku emisaveni leyintshwa yo lulama.

¹⁷ Hi ku twanana na Nhlavutelo 14:6, 7, vanhu sweswi va twa rungula ra xitsundzuxo ra ku avanyisa leri twarisiwaka hi Timbhoni ta Yehovha ehansi ka nkongomiso wa tintsumi. Ematikweni yo tlula 230 n’wexemu, kwalomu ka ntlhanu wa timiliyoni ta Timbhoni ti huwelele mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu ni nkarhi wa xona wo avanyisa. Leswaku va dyondzisa vanhu-kulobye leswaku va pona, Timbhoni ti endzele vanhu nkarhi na nkarhi emakaya ya vona, ti fambisa tidyondzo ta Bibele ta mahala. Xisweswo magidi ya madzana lembe na lembe ma dyondza hi laha ku ringaneke ku chava Xikwembu xa ntiyiso hi vutlhari, ma nyiketela vutomi bya wona eka xona, ivi ma khuvuriwa. Kunene swa tsakisa leswi vanhu volavo va sunguleke ku chava Xikwembu xa ntiyiso!—Luka 1:49-51; Mintirho 9:31; ringanisa Vaheveru 11:7.

18. I yini lexi kombisaka leswaku tintsumi ta katseka eku chumayeleni ka hina?

¹⁸ I ntiyiso leswaku tintsumi ta katseka entirhweni lowu wo chumayela? Ina, swi le rivaleni leswaku nkongomiso wa tintsumi hakanyingi wu yise Timbhoni ta Yehovha ekaya leri nga ni moya-xiviri lowu karhatekeke lowu lavaka hambi lowu khongeleleke mpfuno wa moya! Hi xikombiso, Timbhoni ta Yehovha timbirhi leti a ti famba ni n’wana a ti chumayela mahungu lamanene exihlaleni xa Kharibiya. Loko nhlikanhi wu tshinela, vanhu lavambirhi lavakulu va ehlekete ku muka ekaya. Kambe n’wana loyi a a rhandza ku ya emutini lowu landzelaka. Loko a vone leswaku vanhu lava lavakulu a va nga lavi ku ya hi nkarhi wolowo, u yile a ri yexe kutani a gogondza. Wansati lontshwa u pfule nyangwa. Loko lavakulu va vone sweswo, va yile va fika va vulavula na yena. U va kombele leswaku va nghena, a va hlamusela leswaku hi nkarhi lowu a nga twa ku gongondza enyangweni, a a ri eku khongeleni leswaku Xikwembu xi n’wi rhumelela Timbhoni leswaku ti ta n’wi dyondzisa Bibele. Ku endliwe malunghiselelo ya dyondzo ya Bibele.

19. I yini lexi hi nga kombetelaka eka xona tanihi vuyelo bya ku chava Xikwembu?

¹⁹ Loko hi ku tsembeka hi ri karhi hi vula rungula ra ku avanyisa ka Xikwembu hi ku endlisa sweswo hi tlhela hi dyondzisa ni swileriso swa xona leswo lulama. Loko swi tirhisiwa evuton’wini bya vanhu, ku va ni vuyelo bya nyama ni bya moya. Hi xikombiso, Bibele yi sola hi ndlela leyi nga erivaleni ku tikhoma loko biha ka rimbewu. (Varhoma 1:26, 27, 32) Namuntlha mimpimanyeto ya Xikwembu ya honisiwa swinene emisaveni. Vuyelo hi byihi? Vukati bya hahluka. Mahanyelo layo biha ma engeteleka. Mavabyi lama lamataka lama tluletiwaka hi vuxaka bya rimbewu, lama hundzukeke ntungu eka lembe-xidzana leri ra vu-20, ma karhi ma hangalaka. Hakunene, vuvabyi lebyi chavisaka bya AIDS byi hangalasiwe swinene hi ku tikhoma loko biha ka rimbewu. Kambe xana xichavo lexi nga ni ku xixima Xikwembu a xi vanga xisirhelelo lexikulu eka vagandzeri va ntiyiso?—2 Vakorinto 7:1; Vafilipiya 2:12; nakambe vona Mintirho 15:28, 29.

Vuyelo Bya Ku Chava Xikwembu Sweswi

20. I yini lexi kombisaka leswaku van’wana va yi tiva ndhuma ya Timbhoni ta Yehovha?

²⁰ Lava chavaka Xikwembu ni ku landzelela swileriso swa xona va kuma mikateko yo tala. Vona xiendlakalo lexi kombisaka ku engeteleka ka lava vonaka mhaka ya leswaku Timbhoni ta Yehovha ti vumba vumakwerhu lebyi nga ni ku rhula bya Vakreste lava nga ni mahanyelo lamanene. Timbhoni to hlayanyana leti a ti ri vapfhumba entsombanweni wa matiko hinkwawo eAmerika Dzonga, a ti tshama ehodela leyi vusiku byin’wana yi tirhiseriweke nhlengeletano leyi a yi nga ri ya Timbhoni laha a ku ta vulavula muungameri wa tiko. Loko ntlawa wa varindzi wu tsutsumisela muungameri ekhexeni, Mbhoni leyi a yi nga swi tivi leswaku i mani loyi a a ri endzeni ka khexe yi nghenile, leswi swi hlamarise vavanuna lava va varindzi! Loko yi xiye leswi yi swi endleke, Mbhoni yi kombele ku rivaleriwa hikwalaho ko nghenelela. Yi va kombise beji ya yona ya ntsombano leyi kombisaka leswaku i Mbhoni ivi yi vula leswaku a yi nga ri nxungeto eka muungameri. Hi ku n’wayitela murindzi u te: “Loko vanhu hinkwavo a va fana ni Timbhoni ta Yehovha, a hi nga ta lava muxaka lowu wa vurindzi.”—Esaya 2:2-4.

21. I tindlela tihi to tiponisa leti pfulekeleke vanhu namuntlha?

²¹ Lowu i muxaka wa vanhu lava Yehovha a nga eku va hlengeleteni sweswi ni ku va lunghiselela leswaku ‘va hundza nhlomulo lowukulu’ lowu herisaka fambiselo leri. (Nhlavutelo 7:9, 10, 14) Ku pona ko tano a ku nge vi mhaka ya xiwelo. Leswaku u va muponi, munhu u fanele ku chava Yehovha, a n’wi teka tanihi Hosi Leyikulu leyi faneleke, a tlhela a tinyiketela eka yena. Kambe, ntiyiso hi leswaku vo tala a va nge wu hlakuleli muxaka lowu wa ku chava lowu nga ta va endla va fanelekela ku sirheleriwa. (Pisalema 2:1-6) Hi ku ya hi vumbhoni hinkwabyo lebyi nga kona, Mufumi la hlawuriweke hi Yehovha, Yesu Kreste, ana a a fuma tanihi Hosi ku sukela hi lembe ra mangava ra 1914. Leswi swi vula leswaku nkarhi lowu seleke wa hela ku nga ri khale kutani vanhu va fanele ku hlakulela ni ku kombisa ku chava Yehovha hi ndlela leyi tengeke. Hambi swi ri tano, Muvumbi wa hina u lava leswaku vanhu, hambi ku ri lava nga le swikhundlheni swa le henhla va va hlamula va ku: “Ŝeŝi, ṅwina tihosi, mi v̌a ni v̌utlhari; na ṅwina v̌aav̌anyisi v̌a misav̌a, mi dyonḍisiwa. Tirelani Yehova hi šitšhav̌o, kutani mi ṭaka hi ku rurumela. Ntŝontŝani ṅwana, leŝaku a nga ti kariha, kutani mi lov̌a e tindleleni ta ṅwina, hikuv̌a v̌ukari bya yena bya hatlisa ku pfura. V̌a katekile hikwav̌o la’v̌a tšhav̌elaka ka yena!”—Pisalema 2:7-12.

22. Vumundzuku byi ta va tisela yini lava chavaka Xikwembu sweswi?

²² Onge hi nga va exikarhi ka lava nga ta dzunisa Muvumbi wa hina tanihi Loyi a nga hi ponisa. Kambe, leswi swi lava leswaku hi chava Xikwembu xa ntiyiso sweswi! (Ringanisa Pisalema 2:11; Vaheveru 12:28; 1 Petro 1:17.) Hi fanele ku dyondza swileriso swa yena leswo lulama hi tlhela hi swi yingisa. Risimu ra Muxe ni ra Xinyimpfana, leri tsariweke eka Nhlavutelo 15:3, 4, ri ta chaputiwa loko Yehovha a herisa vubihi hinkwabyo emisaveni ivi a sungula ku vuyetela vutomi bya munhu ni kaya rakwe misava eka nthyakiso wa xidyoho. Kutani hi ta yimbelela hi timbilu ta hina hinkwato hi ku: “We Hosi, Xikwembu xa matimba hinkwawo, a hi ku kula ni ku hlamarisa ka mintirho ya wena; we Mufumi wa matiko hinkwawo, a hi ku lulama ni ku tshembeka ka tindlela ta wena! I mani la nga ta ka a nga ku chavi, we Hosi, i mani la nga ta ala ku twarisa vito ra wena ke?”

Wa Tsundzuka Xana?

◻ Ha yini Yehovha a faneriwa hi xichavo xa hina lexi tengeke?

◻ I yini leswi kombisiweke hi swiendlo swa Xikwembu eLwandle ro Tshwuka?

◻ I mimbuyelo yihi leyi vaka kona loko hi chava Yehovha hi ku n’wi xixima?

◻ I vumundzuku byihi lebyi yimeleke lava chavaka Xikwembu xa ntiyiso sweswi?