Yehovha—Murhandzi Wa Vunene Ni Vululami
XINHWANYETANA xa le Sarajevo xi tivutisa leswaku ha yini vana va doroba-nkulu ra ka vona va xaniseka hi ndlela leyi. Xi te: “Phela a hi endlanga nchumu. Hina a hi na nandzu.” Kwalomu ka 15 wa malembe vamanana lava hlundzukeke va le Argentina a va hamba va ya entsendzeleni wa Buenos Aires, va ya vilela hikwalaho ka ku nyamalala ka vana va vona va majaha. Muntima un’wana la vitaniwaka Emmanuel, loyi mana wakwe ni vamakwavo vanharhu va xisati va dlayiweke hi ndlela ya tihanyi hi nkarhi wa madzolonga ya tinxaka, u te: “Un’wana ni un’wana u fanele a kuma hakelo yakwe leyi n’wi faneleke . . . Hi lava vululami.”
Vululami hi yin’wana ya timfanelo letikulu ta Yehovha Xikwembu. Bibele yi ri: “Tindlela hikwato ta yena ti lulamile.” Entiyisweni, Yehovha i “murhandzi wa ku lulama ni vululami.” (Deteronoma 32:4; Pisalema 33:5, NW) Leswaku hi xi tiva kahle Xikwembu, hi fanele hi tiva langutelo ra xona hi vululami ivi hi dyondza ku ri tekelela.—Hosiya 2:19, 20; Vaefesa 5:1.
Langutelo ra hina hi vululami ri nga ha va ri vumbiwile hi ndlela leyi vanhu va langutaka mfanelo leyi ha yona. Eswiphen’wini swin’wana swa misava, hakanyingi vululami byi fanekiseriwa hi wansati la bohiweke mahlo hi lapi la khomeke tlhari ni swikalo swimbirhi. Vululami bya vanhu byi fanele byi nga yi hi nghohe, leswi vulaka leswaku byi fanele byi nga kanganyisiwi hi rifuwo kumbe nkucetelo wo karhi. Byi fanele hi swikalo swa byona byi wu pima hi vukheta nandzu kumbe ku pfumala nandzu ka muhehliwa. Hi tlhari ra byona, vululami byi fanele ku sirheleta la pfumalaka nandzu ivi byi xupula vadyohi.
Buku leyi nge Right and Reason—Ethics in Theory and Practice yi vula leswaku “vululami byi fambisana ni nawu, vutihlamuleri, timfanelo, mintirho naswona byi nyika un’wana ni un’wana hakelo leyi n’wi faneleke handle ko ya hi nghohe.” Kambe vululami bya Yehovha byi endla leswi tlulaka sweswo. Hi nga vona leswi loko hi xiyisisa swiendlo ni timfanelo ta Yesu Kreste, loyi a fanaka swinene ni Tata wa yena wa le tilweni.—Vaheveru 1:3.
Matewu, mutsari wa Evhangeli u tirhise marito ya Esaya 42:3 loko a vulavula hi Yesu, u te: “A nga ka a nga tshovi rihlanga leri khinyekeke, naswona a nga ka a nga timi rivoni leri nge keti-keti, a kondza a khanisa ku avanyisa loko lulama.” Yesu u twarise rungula leri chavelelaka eka vanhu lava fanaka ni rihlanga leri khinyekeke leri a ri goviwile ni ku kandziyeriwa. A va fana ni ngoti ya rivoni leyi fufunhaka, onge hiloko nhlanhle wo hetelela wa vutomi bya vona a wu ri kusuhi ni ku timeka. Hi ndlela yo fanekisela, ematshan’wini yo tshova tinhlanga leti khinyekeke, ni ku tima tingoti leti fufunhaka, Yesu u va twele vusiwana lava a va xaniseka, a va dyondzisa ni ku va hanyisa, a byi veka erivaleni vululami bya Yehovha Xikwembu eka vona. (Matewu 12:10-21) Tanihi laha vuprofeta bya Esaya byi vhumbeke ha kona, vululami byo tano byi tise ntshembo.
Nsovo Ni Vululami Bya Yehovha
Nsovo i xiphemu xa risima xa vululami bya Xikwembu. Leswi swi ve erivaleni loko Yesu a ri emisaveni. U yi kombise kahle mimpimanyeto ya Xikwembu ya vululami ni vunene. Hambiswiritano, vatsari ni Vafarisi va Vayuda va lave ku fikelela ku lulama hi ku namarhela nxaxamelo wa milawu yo nonon’hwa—yo tala a va lo tiendlela. Vululami bya vona bya le nawini hakanyingi a byi nga ri na nsovo. Hakanyingi ku kanetana ka Yesu ni Vafarisi a ku vangiwa hi mhaka ya leswaku: Xana vululami ni ku lulama ka ntiyiso i yini?—Matewu 9:10-13; Marka 3:1-5; Luka 7:36-47.
Yesu u kombe ndlela leyi van’wana va faneleke ku khomiwa ha yona hi vululami ni hi ku lulama. Wanuna loyi a a tiva ngopfu Nawu u tshame a vutisa Yesu leswaku i yini lexi a a fanele a xi endla leswaku a kuma vutomi lebyi nga heriki. Yesu u n’wi hlamule hi ku n’wi vutisa xivutiso a tlhela a n’wi bumabumela loko a hlamule leswaku milawu mimbirhi leyikulu i ku rhandza Xikwembu hi mbilu, moya, ku anakanya, ni hi matimba ya wena hinkwawo, ni ku rhandza muakelani kukota loko u tirhandza. Kutani wanuna loyi u vutisile: “[Muakelani, NW] i mani xana?” Yesu u hlamule hi ku hlamusela xifaniso xa muakelani wa Musamariya.—Luka 10:25-37.
Ku lulama ka Yehovha ni vululami bya nsovo swi kombisiwe kahle exifanisweni xa Yesu xa Musamariya. Hi ku pfuna wanuna la vavisiweke, loyi a a nga n’wi tivi, handle ko lava ku vuyeriwa Musamariya u endle nchumu lowunene, wo lulama, naswona hi nsovo. Yesu hi yexe u kombise xiendlo lexi fanaka loko a ha ri emisaveni. A a ri lonene naswona a a ri ni vululami. Ku tlula kwalaho, u nyiketile vutomi byakwe hikwalaho ka vanhu lava nga swisiwana, vadyohi ni vanhu lava nga hetisekangiki lava xanisekaka, lava vabyaka ni ku fa. Muapostola Pawulo u hlanganise ku lulama ni lunghiselelo ra nkutsulo. U tsarile: “Kukotisa leswi nandzu wun’we wu dlayiseke vanhu hinkwavo leswaku va biwa, na wona ntirho wun’we wo lulama [kumbe, “xiendlo xin’we xo lulama,”] wu endla leswaku vanhu hinkwavo va tshunxiwa, va kuma vutomi.” (Varhoma 5:18, nakambe vona nhlamuselo ya le hansi eka NW.) “Xiendlo xin’we xo lulama,” a ku ri ndlela ya Xikwembu yo ponisa vanhu lava yingisaka eka vuyelo lebyi nga ni khombo bya xidyoho xa Adamu, lexi vona va nga riki na vutihlamuleri bya xona hi ku kongoma.
Vululami bya Xikwembu byi kutsula vanhu lava dyoheke byi tlhela byi namarhela emisinyeni ya milawu ya ku lulama. Ku honisa xidyoho a ku ta va ku ri vukanganyisi ni ku pfumala ku lulama, hikuva a ku ta hlohlotela vuhomboloki. Hi tlhelo lerin’wana, loko vululami bya Xikwembu a byo kota ku hakela kumbe ku xupula ntsena, xiyimo xa vanhu a xi ta va xi nga ri na ntshembo nikatsongo. Hi ku ya hi Bibele “ku dyoha ka hakela, hakelo ya kona i rifu” naswona “a ku na munhu ni un’we la lulameke.” (Varhoma 3:10; 6:23) Yehovha u nyikele gandzelo ra ku vuyelelana hikwalaho ka swidyoho swa hina, leri eka yena ni N’wana wakwe la rhandzekaka ri laveke matshalatshala lamakulu ya munhu hi vuyena.—1 Yohane 2:1, 2.
Nkutsulo wu kombisa leswaku vululami bya Xikwembu byi hlanganisiwe ni rirhandzu leri lawuriwaka hi misinya ya milawu (Xigriki, a·gaʹpe). Entiyisweni, vululami bya Xikwembu byi kombisa misinya ya milawu ya xona yo lulama—byi kombisa mimpimanyeto ya xona ya mahanyelo. Hikwalaho, loko ri kombisiwa hi Xikwembu, a·gaʹpe i rirhandzu leri vululami bya Xikwembu byi sungulaka eka rona. (Matewu 5:43-48) Hikwalaho, loko hakunene hi twisisa vululami bya Yehovha, hi ta swi tshemba hi mbilu hinkwayo swiboho swa yena swa vuavanyisi. Tanihi “Lo’yi a av̌anyisaka misav̌a hikwayo,” minkarhi hinkwayo u endla leswi lulameke.—Genesa 18:25; Pisalema 119:75.
Tekelela Vululami Bya Yehovha
Bibele ya hi khutaza, “ringetani ku fana ni Xikwembu.” (Vaefesa 5:1, NW) Leswi swi vula ku tekelela vululami bya xona ni rirhandzu ra xona. Hambiswiritano, leswi hi nga hetisekangiki tindlela ta hina a ti tlakukanga ku fana ni ta Yehovha Xikwembu. (Esaya 55:8, 9; Ezekiyele 18:25) Hikwalaho, xana hi nga swi kombisa njhani leswaku hi varhandzi va vunene ni vululami? Hi ku ambala “munhu lontshwa la vumbiweke hi xifaniso xa Xikwembu, la tikombaka hi ku lulama ka yena ni ku hlawuleka loku nga ni ntiyiso.” (Vaefesa 4:24) Hikwalaho, hi ta rhandza leswi Xikwembu xi swi rhandzaka, ni ku venga leswi xi swi vengaka. “Ku lulama ka ntiyiso,” ku papalata madzolonga, mahanyelo yo biha, thyaka hinkwaro ni vugwinehi hikuva leswi swi thyakisa leswo kwetsima. (Pisalema 11:5; Vaefesa 5:3-5; 2 Timotiya 2:16, 17) Vululami bya Xikwembu nakambe byi hi susumetela ku rhandza van’wana hi mbilu hinkwayo.—Pisalema 37:21; Varhoma 15:1-3.
Ku tlula kwalaho, loko hi tlangela nsovo wa vululami bya Xikwembu, a hi nge vi na wona mboyamelo wo avanyisa vamakwerhu va moya. Xana hi nga swi kotisa ku yini ku va tiva kahle hilaha Yehovha a va tivaka ha kona? Xana a hi nga va avanyisi hi ku ya hi langutelo ra hina leri hoxeke? Xisweswo, Yesu u lemukisile: “Mi nga avanyisi, leswaku na n’wina mi ta ka mi nga avanyisiwi; hikuva mi ta avanyisiwa hi ku avanyisa loku mi avanyisaka van’wana ha kona; ni mpimo lowu mi pimelaka van’wana ha wona mi ta pimeriwa ha wona na n’wina. U langutela yini xilavi lexi nga tihlweni ra makwenu, kambe u nga koti ku vona ntsandza lowu nga tihlweni ra wena, xana? U nga vurisa ku yini eka makwenu, u ku: ‘Ndzi tshike ndzi susa xilavi etihlweni ra wena’, xana? Kasi vona, ku ni ntsandza etihlweni ra wena! Mukanganyisi! Rhanga u susa ntsandza lowu nga tihlweni ra wena; hi kona u nga ta vona swinene kutani u susa xilavi etihlweni ra makwenu.” (Matewu 7:1-5) Loko hi ku tshembeka hi xiya ku nga hetiseki ka hina vini swi ta hi sivela ku avanyisa hi ndlela leyi Yehovha a nga ta yi languta yi hoxile.
Vakulu va vandlha lava hlawuriweke va ni vutihlamuleri byo avanyisa timhaka ta swidyoho leswikulu. (1 Vakorinto 5:12, 13) Loko va ri karhi va avanyisa, va tsundzuka leswaku vululami bya Xikwembu byi kombisa nsovo laha swi kotekaka. Loko ku nga ri na xivangelo xo wu kombisa—tanihi le mhakeni ya vadyohi lava nga hundzukiki—nsovo wu nga ka wu nga kombisiwi. Kambe vakulu a va hlongoli mudyohi wo tano evandlheni hi ku lava ku rihisela. Va tshemba leswaku goza ra ku susa hi roxe ri ta n’wi pfuna leswaku miehleketo ya yena yi vuya. (Ringanisa Ezekiyele 18:23.) Ehansi ka vunhloko bya Kreste, vakulu va tirhela swilaveko swa vululami, naswona leswi swi katsa ku va va fana ni “šisirelelo loko moya wu hunga.” (Esaya 32:1, 2) Hikwalaho va fanele va nga yi hi nghohe ivi va anakanyela.—Deteronoma 1:16, 17.
Byalani Timbewu Hi Ku Lulama
Loko ha ha rindzile misava leyintshwa ya Xikwembu, hi fanele hi ‘lava ku lulama’ leswaku hi ta tiphina hi ku tsakeriwa hi Xikwembu. (Sofonia 2:3; 2 Petro 3:13) Mhaka leyi yi hlamuseriwa kahle hi marito lama kumekaka eka Hosiya 10:12: “Mi tibyalela [timbewu, NW] hi ku lulama mi ṭhov̌ela hi v̌unene; mi tirimela v̌uhalulo lebyintŝha; hikuv̌a i nkari wa ku lav̌a Yehova, a konḍa a ta, a mi nisela ku lulama.”
Evuton’wini bya hina bya siku na siku, hi ni minkarhi leyi pfulekeke yo tala yo ‘tibyalela timbewu hi ku lulama,’ tanihi laha Yesu a kombiseke ha kona eka xifaniso xa muakelani wa Musamariya. Yehovha u ta tiyiseka leswaku hi “ṭhov̌ela hi v̌unene.” Loko hi hambeta hi famba “hi ndlela ya le’ŝo lulama” hi ta ya emahlweni hi kuma nkongomiso hi ku lulama ehansi ka ku fuma ka Mfumo. (Esaya 40:14) Hi ku famba ka nkarhi, hi ta tiva hi ku hetiseka leswaku Yehovha i murhandzi wa ku lulama ni vululami.—Pisalema 33:4, 5.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]
Muakelani wa Musamariya u kombise vululami bya Yehovha
[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]
Yesu u va twele vusiwana vanhu lava a va xaniseka, lava a va fana ni tinhlanga leti khinyekeke