Epafrodito—Muyimeri Wa Vafilipiya
“N’WI amukeleni hi ku tsaka hinkwako kukota makwenu eHosini. Kombani xichavo eka vanhu lavo tano,” i Pawulo la tsaleleke Vafilipiya. A swi kanakanisi leswaku a hi ta tsaka loko mulanguteri wa Mukreste a vulavula hi hina hi ndlela yo tano leyi kombisaka rirhandzu. (Vafilipiya 2:29) Kambe xana Pawulo a vulavula hi mani? Naswona xana munhu loyi a endle yini lexi n’wi endlaka a faneriwa hi xibumabumelo xo tano xa rirhandzu?
Nhlamulo ya xivutiso xo sungula i Epafrodito. Leswaku hi hlamula xivutiso xa vumbirhi, a hi kambisiseni swiyimo leswi susumeteleke Pawulo ku tsala marito lawa.
Kwalomu ka 58 C.E., Vafilipiya va twe leswaku Pawulo u kokeriwe ehandle ka tempele laha a nga bukuteriwa hi ntshungu lowu kariheke eYerusalema, naswona u khomiwe hi vafumi, naswona loko va nga si endla xiboho xo n’wi nghenisa ekhotsweni, u hundziseriwe eRhoma a bohiwile. (Mintirho 21:27-33; 24:27; 27:1) Hi ku karhatekela vuhlayiseki bya yena, va fanele va tivutise leswi va nga n’wi endlelaka swona. A va ri swisiwana naswona a va ri ekule na Pawulo, hikwalaho mpfuno lowu a va ta wu nyikela a wu nga nyawuli. Kambe, mintlhaveko ya rirhandzu leyi susumeteleke Vafilipiya leswaku va seketela vutirheli bya yena eku sunguleni a ya ha va susumeta swinene; hambileswi a ri eka xiyimo xo biha.—2 Vakorinto 8:1-4; Vafilipiya 4:16.
Vafilipiya va nga ha va va kanerisane hi mhaka ya loko un’wana wa vona a ta endzela Pawulo ni nyiko ni ku n’wi pfuna loko a lava swo karhi. Kambe a ri ri riendzo ro leha ni leri karharisaka, naswona ku n’wi pfuna swi nga ha tisa khombo! Joachim Gnilka u ri: “Ku endzela mubohiwa a swi lava xivindzi, ngopfu-ngopfu loko u endzela munhu loyi a vuriwaka ‘xigevenga’ lexi nga ni khombo.” Mutsari Brian Rapske u ri: “A swi ta ku vangela khombo rin’wana loko u tolovelana ngopfu kumbe loko u va ni ntwela-vusiwana ehenhleni ka mubohiwa kumbe mavonelo ya yena. . . . Loko wo tshuka u rhetile hi ku vulavula kumbe hi xiendlo swi nga ha endla leswaku ku nga dlayiwi mubohiwa ntsena kambe na wena mupfuni wa yena.” Xana Vafilipiya a va ta rhuma mani?
Hi nga ha swi vona kahle leswaku riendzo ra muxaka lowu ri nga va ri vange ku karhateka ni ku kanakana, kambe Epafrodito (a hi vuli yena Epafrasi wa le Kolosa) a a tiyimisele ku khoma riendzo rolero leri nonon’hwaka. Loko hi xiya vito ra yena, leri katsaka leriyani ra Aphrodite, a nga ha va a ve Wamatiko la hundzukeleke eka Vukreste—n’wana wa vatswari lava tinyiketeleke eka xikwembukati xa Magriki xa rirhandzu ni lexi kotaka ku veleka. Loko Pawulo a tsalele Vafilipiya a nkhensa malwandla ya vona, u vulavula kahle hi Epafrodito tanihi “loyi a mi n’wi rhumile ku ta ndzi pfuna eka leswi a ndzi pfumala swona.”—Vafilipiya 2:25.
Eka leswi Bibele yi swi vulaka malunghana na Epafrodito, hi kota ku twisisa leswaku ku nga khathariseki ku tiyimisela ka yena loku nkhensekaka ka ku tirhela Pawulo ni vandlha ra ka vona, Epafrodito u ve ni swiphiqo leswi fanaka ni leswi hina hi nga ha vaka na swona. A hi kambisiseni xikombiso xa yena.
“Ku Ta Ndzi Pfuna Eka Leswi A Ndzi Pfumala Swona”
A hi byi tivi vuxokoxoko bya kona, kambe hi nga swi vona leswaku Epafrodito u fike eRhoma a karhele hikwalaho ka riendzo rakwe. Kumbexana u fambe hi le Via Egnatia, ku nga gondzo ra le Rhoma leri a ri tsemakanya hi le Makedoniya. U fanele a tsemakanye lwandle ra Adriatic a kongoma “exirhendzeni” xa nhlohle ya Italy kutani a tlhandlukela eGondzweni ra Appian leri yaka eRhoma. A ku ri riendzo leri karharisaka ra (1 200 wa tikhilomitara ku ya ntsena) leri kahle-kahle ri tekaka n’hweti ni ku tlula.—Vona bokisi eka tluka 29.
Xana Epafrodito u sungule riendzo leri a ri ni moya wihi? A a rhumeriwe ku ya “pfuna,” kumbe lei·tour·giʹa, Pawulo. (Vafilipiya 2:30) Rito leri ra Xigriki eku sunguleni a ri kombetela eka ntirho wa Tiko lowu muaka-tiko a wu endla hi ku tirhandzela. Endzhaku, a ri vula ntirho wa muxaka wolowo wa Tiko lowu a wu boha leswaku wu endliwa hi vaaka-tiko lava nga vona va fanelekaka ku wu endla. Malunghana ni ku tirhisiwa ka rito leri eMatsalweni ya Xigriki, xidyondzi xin’wana xi te: “Mukreste i munhu la tirhelaka Xikwembu ni vanhu, xo sungula, hikuva u navela ku endla tano, hi mbilu ya yena hinkwayo, naswona xa vumbirhi, hikwalaho ka leswi a susumeteriwaka ku endla tano, hikuva rirhandzu ra Kreste ra n’wi susumeta.” Ina, mawaku moya lowunene lowu Epafrodito a wu kombiseke!
‘U Pfumele Ku Nyiketa Vutomi Bya Yena’
Loko a tirhisa rito leri lombiweke eka ririmi ra ku gembula, Pawulo u vula leswaku Epafrodito u ‘nyikete [pa·ra·bo·leu·saʹme·nos] moya-xiviri wa yena ekhombyeni,’ kumbe hi ku kongoma, u “gembule” hi vutomi bya yena entirhweni wa Kreste. (Vafilipiya 2:30) A hi fanelanga hi anakanya leswaku Epafrodito u endle hi vuphukuphuku; kambe leswaku a kota ku hetisisa ntirho wa yena lowo kwetsima a swi katsa ni ku nghena ekhombyeni ro karhi. Xana swi nga endleka a ringete ku endla ntirho wo phalala enkarhini wo nonon’hwa elembeni? Xana u phikelerile eka matshalatshala yo heta riendzo rakwe loko a khomiwe hi vuvabyi a ha ri endleleni? Ku nga khathariseki matshalatshala hinkwawo lama a ma endleke, Epafrodito “ú vabyile; a a ri kusuhi ni ku fa.” Kumbexana a a tsakela ku heta nkarhi wo leha na Pawulo leswaku a ta n’wi tirhela, hikwalaho muapostola u boheka ku hlamusela xivangelo xo va a hatlisa a tlhela swi nga languteriwanga.—Vafilipiya 2:27.
Hambiswiritano, Epafrodito a a ri munhu wa vurhena loyi a tiyimisele ku tinyiketa handle ka vutianakanyi leswaku a pfuna lava lavaka mpfuno.
Hi nga ha tivutisa, ‘Xana ndzi nga tiyimisela ku fikela kwihi leswaku ndzi tinyiketela ku pfuna vamakwerhu va moya lava nga eswiyin’weni leswo nonon’hwa?’ Vakreste a va fanelanga va balekela moya wo tano wa ku tinyiketela. Yesu u te: “Ndzi mi nyika nawu lowuntshwa ndzi ri: Rhandzanani! Kukotisa leswi mina ndzi mi rhandzeke, rhandzanani na n’wina.” (Yohane 13:34, xiitaliki i xerhu.) Epafrodito u endle ntirho wakwe “a ri kusuhi ni ku fa.” Kutani, Epafrodito, a ri xikombiso xa munhu la nga ni “langutelo ra mianakanyo” lexi Pawulo a khutazeke Vafilipiya ku va na xona. (Vafilipiya 2:5, 8, 30, Kingdom Interlinear) Xana hi nga tiyimisela ku fikela kwalaho?
Hambiswiritano, Epafrodito u ve ni gome. Ha yini?
Gome Rakwe
Titeke u ri exiyin’weni xa Epafrodito. Pawulo u vikile: “A a navela ngopfu ku tlhela a mi vona hinkwenu, naswona a swi n’wi kanakanisa ngopfu ku tiva leswaku mi twile ta ku vabya ka yena.” (Vafilipiya 2:26) Epafrodito a swi tiva leswaku vamakwavo evandlheni ra ka vona a va swi tiva leswaku a vabya naswona a nga swi kotanga ku pfuna Pawulo hilaha a va anakanye hakona. Entiyisweni, swi nga ha vonaka onge Epafrodito u vangele Pawulo ku karhateka kun’wana. Xana dokodela Luka, nakulobye wa Pawulo, a boheka ku tshika mintirho yin’wana leswaku a khathalela Epafrodito?—Vafilipiya 2:27, 28; Vakolosa 4:14.
Swi le rivaleni leswaku hikwalaho ka xiyimo lexi, Epafrodito u khomiwe hi gome. Kumbexana u ehlekete leswaku vamakwavo evandlheni rakwe a va n’wi languta a ri munhu la nga fanelekiki. Kumbexana a tivona nandzu naswona a “navela” ku va vona leswaku a ta va tiyisekisa hi vutshembeki byakwe. Pawulo u tirhise rito ra matimba swinene ra Xigriki, a·de·mo·neʹo, “ku va ni gome,” ku hlamusela xiyimo xa Epafrodito. Hi ku ya hi xidyondzi J. B. Lightfoot, rito leri ri nga kombisa “xiyimo xa ku pfilunganyeka, nkelunkelu, ku karhatekanyana, leswi vangiwaka hi ku karhateka emirini, kumbe ntshikilelo wa mianakanyo, tanihi nhlomulo, tingana, ku hluleka, sweswo-sweswo.” Ku tirhisiwa kun’wana ka rito leri eMatsalweni ya Xigriki ku yelana ni gome lerikulu ra Yesu entangeni wa Getsemani.—Matewu 26:37.
Pawulo u gimete hi ku vona leswaku swa antswa a tlherisela Epafrodito eka Vafilipiya ni papila leri hlamuselaka ku tlhela ka muyimeri wa vona loku nga rindzeriwangiki. Loko a ku, “ndzi anakanyile leswaku swa fanela ku mi tlherisela Epafrodito,” Pawulo a va kombisa xivangelo xa ku tlhela ka yena, xisweswo a susa ku ehleketelela kwihi na kwihi loku va nga vaka na kona ka leswaku Epafrodito u tsandzekile. (Vafilipiya 2:25) Ku hambana ni sweswo, Epafrodito u lave ku lahlekeriwa hi vutomi bya yena leswaku a ta hetisa ntirho wa yena! Hi rirhandzu Pawulo u bumabumele leswaku va ‘n’wi amukela hi ku tsaka hinkwako kukota makwavo eHosini. Va komba xichavo eka vanhu lavo tano, hikuva a a ri kusuhi ni ku fa, a fela ntirho wa Kreste, a ri karhi a pfumela ku nyiketa vutomi bya yena, leswaku a ta hetisa ntirho wa ku n’wi pfuna lowu a wu fanele ku tirhiwa hi vona.’—Vafilipiya 2:29, 30.
“Kombani Xichavo Eka Vanhu Lavo Tano”
Vavanuna ni vavasati va xiyimo xa mianakanyo lexi fanaka ni xa Epafrodito entiyisweni va faneriwa hi ku nkhensiwa. Va tinyiketele ku tirhela van’wana. Anakanya hi lava tinyiketeleke ku ya tirha ekule ni le kaya tanihi varhumiwa, valanguteri lava famba-fambaka kumbe eka rin’wana ra tihofisi ta rhavi ra Sosayiti ya Watch Tower. Loko ku dyuhala kumbe rihanyo leri nga nyawuriki sweswi ri sivela van’wana ku endla swilo leswi a va swi endla eku sunguleni, va faneriwa hi xichavo ni ku xiximiwa hikwalaho ka malembe ya vona ya ntirho wo tshembeka.
Hambiswiritano, vuvabyi lebyi hetaka matimba byi nga ha va xivangelo xa gome kumbe ku tivona nandzu. Munhu a nga ha tsakela ku endla leswi engetelekeke. Vona ndlela leyi swi hetaka matimba ha yona! Mani na mani la tikumaka a ri exiyin’weni xo tano a nga dyondza hi Epafrodito. Kahle-kahle, xana a ku ri xihoxo xa yena loko a khomiwe hi vuvabyi? Nikatsongo! (Genesa 3:17-19; Varhoma 5:12) Epafrodito a a navela ku tirhela Xikwembu ni vamakwavo, kambe vuvabyi byi n’wi siverile.
Pawulo a nga tshinyanga Epafrodito hikwalaho ka ku nga pfuki kakwe kambe u byele Vafilipiya leswaku va n’wi seketela. Hilaha ku fanaka, hi fanele hi chavelela vamakwerhu loko va hela matimba. Hi ntolovelo hi nga va nkhensa hikwalaho ka xikombiso xa vona xa ntirho wo tshembeka. Mhaka ya ku va Pawulo a bumabumele Epafrodito, a vulavula kahle ha yena, swi fanele swi n’wi chavelerile, swi olovisa gome rakwe. Na hina hi nga tiyiseka leswaku ‘Xikwembu a xi na mona, xi nga ka xi nga rivali ntirho wa hina ni rirhandzu leri hi ri kombeke hi vito ra xona, hi ku tirhela vahlawuriwa va xona, hilaha hi swi endlaka hakona nisweswi.’—Vaheveru 6:10.
[Bokisi leri nga eka tluka 29]
Swirhalanganya Swa Riendzo
Masiku lawa ku endzela madoroba mambirhi lamakulu ya le Yuropa, ku fana ni riendzo ra Epafrodito, swi nga ha endleka swi nga lavi matshalatshala lamakulu. U nga swi kota ku famba riendzo hinkwaro hi awara yin’we kumbe timbirhi hi xihaha-mpfhuka lexikulu handle ko karhala. A swi nga olovi hi ndlela leyi ku khoma riendzo ro tano eka lembe-xidzana ro sungula. Enkarhini wolowo, ku suka endhawini yin’wana u ya eka yin’wana a swi nga olovi. Munhu la fambaka hi milenge a ta famba mpfhuka wo ringana 30 ku ya eka 35 wa tikhilomitara hi siku, loko hi hala tlhelo a hlangana ni maxelo ni makhombo yo hambana-hambana, ku katsa ni “swigevenga.”—2 Vakorinto 11:26.
Ku vuriwa yini hi ku wisa nivusiku ni malunghiselelo ya swakudya?
N’wamatimu Michelangelo Cagiano de Azevedo u kombisa leswaku ematlhelo ka magondzo ya le Rhoma, “a ku ri ni mansiones, ku nga tihodela leti nga ni swilo hinkwaswo, vuhlayiselo bya nhundzu, matshanga, ni byetlelo bya vatirhi va vona; exikarhi ka mansiones leti landzelelanaka, a ku ri ni mutationes kumbe swivandla swo wisa, laha munhu a nga cincaka tihanci kumbe swo famba ni ku kuma swilo leswi munhu a swi lavaka.” Tihodela leti a ti ri ni ndhuma yo biha tanihi leswi a ku tala ku rhurheriwa vanhu va swiyimo swa le hansi. Handle ka vafambi lava nga ni vukanganyisi, valanguteri va yindlu ya vafambi hakanyingi a va kurisa bindzu ra vona hi timali leti humaka eka tinghwavava. Mutsari wa swiphato swo hlekula wa Mulatini Juvenal u hlamusele leswaku mani na mani la bohekaka ku tshama ehodela ya muxaka wolowo a nga ha tikuma a “etlele ekusuhi ni munhu wa mahanyelo yo biha, vatlutisi va swikepe, makhamba, ni mahlonga lama nga baleka, a etlela ekusuhi ni vahayeki va vanhu ni vaendli va mabokisi ya vafi . . . Hinkwavo va nwela exinwelweni xin’we; ku hava la nga ni mubedo wa yena n’wini, kumbe tafula leri nga tirhisiwiki hi van’wana.” Mutsari un’wana wa khale a karhateka hikwalaho ka mati lama nga tengangiki ni makamara, lama nga ni vanhu vo tala ngopfu, lama nga ni thyaka, lama tsakamaka ni ku tala hi madzedze.
[Mepe/Xifaniso lexi nga eka tluka 27]
(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)
Rhoma
[Xifaniso]
Mufambi eminkarhini ya Rhoma
[Swihlovo Swa Kona]
Map: Mountain High Maps® Copyright © 1995 Digital Wisdom, Inc.; Traveler: Da originale del Museo della Civiltà Romana, Roma