Ntiyiso Malunghana Na Yesu

SWI vonaka onge ku ni mavonelo ni ku mbambela ka ntsandza-vahlayi mayelana ni leswaku Yesu a a ri mani, ni leswaku i yini leswi a nga swi endla. Kambe ku vuriwa yini hi Bibele hi yoxe? Xana yi hi byela yini malunghana na Yesu Kreste?

Leswi Bibele Yi Swi Vulaka

Hi ku hlaya Bibele hi vukheta u ta xiya tinhla leti:

◻ Yesu i N’wana la nga un’we wa Xikwembu, mativula ya ntumbuluko hinkwawo.—Yohane 3:16; Vakolosa 1:15.

◻ Kwalomu ka magidi mambirhi ya malembe lama hundzeke, Xikwembu xi hundzisele vutomi bya Yesu embelekweni ya wanhwana wa Muyuda leswaku a ta velekiwa a ri munhu.—Matewu 1:18; Yohane 1:14.

◻ Yesu a ngo va ntsena munhu lonene. Hilaha ku heleleke a a ri xikombiso xo tshembeka xa vumunhu lebyinene bya Tata wakwe, Yehovha Xikwembu.—Yohane 14:9, 10; Vaheveru 1:3.

◻ Evutirhelini byakwe bya laha misaveni, Yesu u swi khathalele hi rirhandzu swilaveko swa lava tshikileriweke. U horise lava vabyaka hi ndlela ya hlori naswona a pfuxa lava feke.—Matewu 11:4-6; Yohane 11:5-45.

◻ Yesu u huwelele Mfumo wa Xikwembu wu ri wona ntshembo ntsena wa vanhu lava nga emaxangwini, naswona u letele vadyondzisiwa vakwe leswaku va ya emahlweni ni ntirho wa ku chumayela.—Matewu 4:17; 10:5-7; 28:19, 20.

◻ Hi Nisan 14 (kwalomu ka April 1) 33 C.E., Yesu u khotsiwile, a tengisiwa, a gweviwa ivi a dlayiwa hikwalaho ko hehliwa hi mavunwa ya leswaku a a vanga madzolonga.—Matewu 26:18-20, 48–27:50.

◻ Rifu ra Yesu i nkutsulo, ri ntshunxa vanhu lava pfumelaka eka xiyimo xa vona xa vudyoho kutani ri pfulela hinkwavo lava pfumelaka eka yena ndlela leyi yaka evuton’wini lebyi nga heriki.—Varhoma 3:23, 24; 1 Yohane 2:2.

◻ Hi Nisan 16, Yesu u pfuxiwile, naswona hi ku hatlisa endzhakunyana ka sweswo u tlhandlukele etilweni a ya humesa ntikelo wa nkutsulo wa vutomi bya yena lebyi hetisekeke eka Tata wakwe.—Marka 16:1-8; Luka 24:50-53; Mintirho 1:6-9.

◻ Leswi a nga Hosi leyi hlawuriweke hi Yehovha, Yesu loyi a pfuxiweke u na matimba lama hetisekeke yo hetisisa xikongomelo xa Xikwembu xa le ku sunguleni.—Esaya 9:6, 7; Luka 1:32, 33.

Xisweswo, Bibele yi hlamusela Yesu a ri xitirho-nkulu xa ku hetisisa swikongomelo swa Xikwembu. Kambe, xana u nga tiyisekisa ku yini leswaku loyi hi yena Yesu wa xiviri—Yesu wa matimu, loyi a nga velekiwa eBetlehema ivi a famba emisaveni leyi malembe ya kwalomu ka 2000 lama hundzeke?

Xisekelo Xa Ntshembo

Ku kanakana ko tala ku nga susiwa ntsena hi ku hlaya Matsalwa ya Xigriki ya Vukreste u ri ni miehleketo leyi lavaka ku tiva. Loko u endla sweswo, u ta kuma leswaku rungula ra Bibele a hi swiendlakalo swa ndzungulo lowu nga riki ntiyiso, kukota mintsheketo. Ematshan’weni ya sweswo, ku boxiwa mavito, minkarhi leyi kongomeke ni tindhawu hi ku kongoma. (Hi xikombiso, vona Luka 3:1, 2.) Ku tlula kwalaho, vadyondzisiwa va Yesu va vonaka va ri na vutshembeki byo hlamarisa, va ri na ntiyiso lowu nyikaka muhlayi ntshembo. Vatsari a va yimelelanga munhu—hambi ku ri vona hi voxe—leswaku ku ta va ni rhekodo leyi tshembekeke. Ina, u ta vona leswaku Bibele yi na nhlamuselo leyi twalaka ya ntiyiso.—Matewu 14:28-31; 16:21-23; 26:56, 69-75; Marka 9:33, 34; Vagalatiya 2:11-14; 2 Petro 1:16.

Hambiswiritano ka ha ri na leswi engetelekeke. Ntshubulo wa vuyimburi wu tiyisekise rhekhodo ya Bibele hi ku phindha-phindha. Hi xikombiso, loko u endzela eMuziyamu wa le Israyele eYerusalema, u nga vona ribye leri tsariweke vito ra Pontiyo Pilato. Vuyimburi byin’wana byi tiyisekisa Lisaniya na Sergiyo Pawulo, lava boxiwaka eBibeleni, va ri vanhu va xiviri ku nga ri swivumbiwa swo fanekisela swa Vakreste vo sungula. Swiendlakalo leswi vikiweke eMatsalweni ya Vukreste ya Xigriki (Testamente Leyintshwa) swi na vumbhoni byo tala lebyi seketeriwaka hi vatsari va khale, lava katsaka Juvenal, Tacitus, Seneca, Suetonius, Pliny Lontsongo, Lucian, Celsus na n’wamatimu wa Muyuda Josephus.a

Marungula lama kumekaka eMatsalweni ya Vukreste ya Xigriki ma amukeriwe handle ko kanakana hi magidi-gidi ya vanhu va lembe-xidzana ro sungula. Hambi ku ri valala va Vukreste a va wu landzulanga ntiyiso wa leswi ku vikiweke leswaku Yesu u swi vurile ni ku swi endla. Loko swi ta emhakeni ya leswaku vadyondzisiwa va Yesu va lunge timhaka ta yena endzhaku ka ku fa ka yena, Profesa F. F. Bruce u ri: “A swi nga ta endleka hi ku olova ku tiqambhela marito ni swiendlo swa Yesu emalembeni wolawo yo sungula hilaha vatsari van’wana va ehleketaka hakona, hikuva vadyondzisiwa va Yena vo tala a va ha hanya, lava a va ha swi tsundzuka leswi humeleleke ni leswi nga humelelangiki. . . . Vadyondzisiwa a va nga ta swi kota ku vula leswi nga kongomangiki (hi nga ha vuli hi ku hundzula ntiyiso wa timhaka ta nkoka hi vomu), leswi hi ku hatlisa a swi ta paluxiwa xikan’we-kan’we hi lava ana a va tsakela ngopfu ku endla tano.”

Mhaka Leyi Va Nga Pfumeriki Ha Yona

Nilokoswiritano, swidyondzi swin’wana swa ha tama swi sihalale tinhamu. Hambiloko swi ehleketa leswaku rhekhodo ya Bibele a hi ya ntiyiso, hi ku tiyimisela swi teka matsalwa lawa ya nga riki na ntiyiso swi ma amukela ya ri lama nyikaka swivangelo leswi twalaka swa ku ma pfumela! Ha yini? Swi le rivaleni, rhekhodo ya Bibele yi tamele swilo leswi vativi vo tala va manguva lawa va nga laviki ku swi pfumela.

Eka buku yakwe leyi nge Union Bible Companion, leyi kandziyisiweke hi 1871, S. Austin Allibone u tlhontlhe vakaneti. U tsarile: “Vutisa un’wana ni un’wana loyi a kanakanaka ntiyiso wa matimu ya Evhangeli leswaku u swi kotisa ku yini ku pfumela leswaku Khezari u fele eNdlwini ya Vuhosi, kumbe leswaku Mufumi Charlemagne u tlhandlekiwe harhi ya vuhosi leswaku a ta va Mufumi wa le Vupela-dyambu hi Mupapa Leo III. hi 800? . . . Hi pfumela swilo leswi hinkwaswo . . . leswi vuriweke mayelana ni vavanuna lava; naswona hi na vumbhoni bya leswaku i ntiyiso wa matimu. . . . Loko endzhaku ka ku humesiwa ka vumbhoni byo tano va ha ri kona lava ha tamaka va byi ala, hi va teka va ri swihunguki leswi hombolokeke kumbe va ri vahonisi lava nga pfuniki nchumu. Xisweswo, xana hi ta ku yini hi lava va nga enerisiwiki hi vumbhoni byo tala lebyi nga humesiwa lebyi tiyisekisaka ntiyiso wa Matsalwa yo Kwetsima, va vula leswaku a va khorwisekanga? . . . A va naveli ku pfumela swilo leswi tsongahataka vutikukumuxi bya vona, ni leswi swi nga ta va boha leswaku va cinca vutomi bya vona.”

Ina, vakaneti van’wana va na nkucetelo wa makwanga wa ku ala Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki. Xiphiqo xa vona a hi leswaku a ma na swivangelo swo twala leswaku vanhu va pfumela eka wona, kambe i mimpimanyeto ya wona. Hi xikombiso, Yesu u byele valandzeri vakwe a ku: “A hi va misava, tanihi leswi na mina ndzi nga riki wa misava.” (Yohane 17:14) Hambiswiritano vo tala lava tivulaka Vakreste va katseka swinene eka timhaka ta tipolitiki ta misava, hambi ku ri ku katseka etinyimpini leti halataka ngati. Ematshan’weni ya leswaku va pfumelelana ni mimpimanyeto ya Bibele, vanhu vo tala va navela onge Bibele yi nga pfumelelana ni mimpimanyeto ya vona.

Nakambe, languta mhaka ya mahanyelo. Yesu u nyike ndzayo ya matimba evandlheni ra le Tiyatira hikwalaho ko pfumelela vumbhisa. U te eka vona: “Hi mina loyi a kambisisaka mianakanyo [tinso, NW] ni timbilu. Kutani ndzi ta avanyisa un’wana ni un’wana wa n’wina hi ku ya hi mintirho ya n’wina.” (Nhlavutelo 2:18-23) Kambe, xana a hi ntiyiso leswaku vunyingi bya lava va tivulaka Vakreste va ala ku hanya hi mimpimanyeto ya ku tikhoma? Va vona swi antswa leswaku va cukumeta leswi Yesu a swi vuleke ku ri na ku va va cukumeta ndlela ya vona ya ku tikhoma.

Hikwalaho ka leswi swi nga ni mboyamelo wo ala Yesu loyi Bibele yi vulavulaka hi yena, swidyondzi swi tivumbele Yesu wa swona hi ku ya hi mavonelo ya swona. Swi ni nandzu wa ku tisungulela ntsheketo lowu swi hehlaka vatsari va Evhangeli hi wona. Va pfumela ntsena eka swiphemu swa vutomi bya Yesu leswi va lavaka ku swi amukela, va kaneta leswin’wana hinkwaswo, kutani va engetela vuxokoxoko byo karhi lebyi nga bya vona vini. Entiyisweni, ntlhari leyi pembelaka kumbe mululamisi wa ntshamisano wa vanhu eka vona a hi Yesu wa matimu loyi va vulaka leswaku va le ku n’wi lavisiseni; ematshan’weni ya sweswo, i xifaniso xa mianakanyo ya vutikukumuxi bya swidyondzi.

Ku Kuma Yesu Wa Xiviri

Yesu u endle matshalatshala ya ku pfuxa timbilu ta lava hakunene a va lava ntiyiso ni ku lulama. (Matewu 5:3, 6; 13:10-15) Volavo va amukele xirhambo xa Yesu: “Tanani ka mina, n’wina hinkwenu lava karheleke, ni lava tikeriwaka, ndzi ta mi wisisa. Rhwalani joko ra mina, mi dyondza ka mina, hikuva ndzi ni mbilu yo rhula ni ya tintswalo; kutani mimoya ya n’wina, yi ta kuma ku wisa; hikuva joko ra mina ra olova, ni ndzhwalo wa mina wa vevuka.”—Matewu 11:28-30.

Yesu wa xiviri a nge kumiwi etibukwini leti tsariweke hi swidyondzi swa manguva lawa; kumbe a kumiwa etikerekeni ta Vujagana leti nga hundzuka xihlovo lexi pfelelaka mikhuva leyi vanhu va nga tiendlela yona. Yesu wa xiviri wa matimu u nga n’wi kuma ekopini ya wena ya Bibele. Xana u nga rhandza ku dyondza leswi engetelekeke hi yena? Timbhoni ta Yehovha ti ta tsakela ku ku pfuna leswaku u endla tano.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 6]

MALEMBE-XIDZANA YA VUXOPA-XOPI

Ku xopa-xopiwa ka Matsalwa ya Xigriki ya Vukreste ku sungule malembe yo tlula 200 lama hundzeke loko mutivi wa filosofi wa Mujarimani, Hermann Samuel Reimarus (1694-1768) a te: “A hi nge voniwi nandzu loko hi komba ku hambana exikarhi ka tidyondzo ta Vaapostola leti va ti tsaleke ni leswi Yesu hi Yexe a nga swi vula ni ku swi dyondzisa hi nkarhi wa vutomi Byakwe.” Ku sukela hi nkarhi wa Reimarus swidyondzi swo tala swi dyondzisiwe ku va ni langutelo leri fanaka.

Buku leyi nge The Real Jesus yi vula leswaku vunyingi bya vaxopa-xopi va nkarhi lowu hundzeke a va nga tivoni va ri vagwinehi. Ematshan’weni ya sweswo, “a va tivona va ri Vakreste va xiviri swinene hileswi a va ntshunxekile evuhlongeni byo landzela tidyondzo to karhi ni vukholwa-hava.” A va languta vuxopa-xopi lebyikulu byi ri “ndlela leyi tengeke ya Vukreste.”

Lexi khomisaka gome hileswaku Vujagana byi hundzuke xihlovo lexi pfelelaka mikhuva leyi vanhu va nga tiendlela yona. Tidyondzo ta ku nga fi ka moya, Vunharhu-un’we ni tihele ta ndzilo i tin’wana ta tidyondzo leti kanetanaka na Bibele. Kambe vatsari va Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki a va nga ri na nandzu wa ku soholotiwa loku ka ntiyiso. Hilaha ku hambaneke, va lwe ni vuthala bya tidyondzo ta mavunwa exikarhi ka lembe-xidzana ro sungula loko Pawulo a tsale leswaku vugwinehi exikarhi ka lava va tivulaka Vakreste a byi ri “ku tirheni.” (2 Vatesalonika 2:3, 7) Hi nga tiyiseka leswaku leswi tameriweke hi Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki i rhekhodo ya matimu naswona i dyondzo ya ntiyiso.

[Bokisi leri nga eka tluka 7]

TIEVHANGELI TI TSARIWE RINI?

Vaxopa-xopi vo tala va Testamente Leyintshwa va vula leswaku Tievhangeli ti tsariwe se ku hundze nkarhi wo leha swiendlakalo leswi ti swi hlamuselaka swi endlekile, hikokwalaho swi fanerile leswaku ti va ni swihoxo.

Hambiswiritano, vumbhoni byi ringanyeta nkarhi wa le ku sunguleni wa ku tsariwa ka Matewu, Marka na Luka. Mimfungho ya tikopi tin’wana ta tsalwa ra Matewu yi kombisa leswaku ri tsariwe ro sungula hi 41 C.E. Kumbexana Luka yi tsariwe exikarhi ka 56 na 58 C.E., hikuva buku ya Mintirho (leyi swi nga endlekaka yi hetiwe hi 61 C.E.) yi kombisa leswaku mutsari Luka, ana se a a tsale ‘buku ya yena leyo rhanga,’ Evhangeli. (Mintirho 1:1) Ku anakanyiwa leswaku Evhangeli ya Marka yi sunguriwe eRhoma kumbexana hi khamba ro sungula kumbe ra vumbirhi ra ku khotsiwa ka muapostola Pawulo—onge exikarhi ka 60 na 65 C.E.

Profesa Craig L. Blomberg u pfumelelana ni leswaku Tievhangeli teto ti tsariwe eminkarhini ya khale. U vula leswaku hambiloko ho katsa na Evhangeli ya Yohane leyi yi nga sunguriwa eku heleni ka lembe-xidzana ro sungula, “ha ha ri kusuhi swinene ni swiendlakalo swo sungula loko swi ringanisiwa ni matimu yo tala ya vanhu va khale. Hi xikombiso, Arrian na Plutarch, vatsari vambirhi vo sungula va matimu ya Alexander the Great, va tsale matimu ya vona endzhaku ka malembe yo tlula mune wa madzana ana Alexander se a file hi 323 B.C., hambiswiritano hi ntolovelo van’wamatimu va ma tshemba. Hi ku famba ka nkarhi ku tumbuluke mintsheketo leyi hlamarisaka mayelana na Alexander, kambe yo tala ya yona yi sunguriwe endzhaku ka malembe-xidzana yo hlayanyana vatsari lava va tsarile.” Hakunene swiphemu swa matimu swa Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki swi fanele swi nyikiwa nyingiso lowu fanaka ni wa matimu ya misava.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 8]

Ntsako wu ta va lowukulu eka hinkwavo emisaveni ya Paradeyisi leyi taka