Yehovha U Endla Hi Ku Tshembeka
HI KU VULA KA PETER PALLISER
A ku ri hi December 1985. Ntsako wa hina wu engetelekile loko hi sungula ku rhelela hi ya erivaleni ra swihaha-mpfhuka swa matiko hinkwawo ra Nairobi, eKenya. Loko hi ri karhi hi ya edoroba-nkulu, mikhumbulo yi vuyile, yi pfuxiwa hi ku vona tindhawu ni mimpfumawulo leyi tolovelekeke.
HI YE eKenya leswaku hi ta va kona eNtsombanweni wa Muganga wa Timbhoni ta Yehovha wa “Vahlayisi Va Vutshembeki.” Malembe ya 12 emahlweninyana, mina ni nsati wanga hi sindzisiwe ku suka eKenya hikwalaho ka ku yirisiwa ka ntirho wa hina wo chumayela. Hi tshame eBethele ya kwalaho, ku nga vito leri thyiwaka miako ya marhavi ya Timbhoni ta Yehovha. Mawaku xihlamariso lexi hi xi voneke loko hi endzele ndhawu leyi nakambe!
Loyi a a pfuneta ku lunghiselela swakudya swa nhlikanhi eBethele a ku ri muntshwa wa Mbhoni loyi hi n’wi tiveke ku sukela loko a ha ri ni malembe mambirhi. Kwalomu ka swirho swa tsevu swa ndyangu wa Bethele a ku ri vanhu lava a hi va tiva ku sukela loko va ha ri vana. Mawaku ntsako lowu a hi ri na wona ku va vona va tirha tanihi vantshwa lava kuleke, swin’we ni mindyangu ya vona, hinkwavo va ha hiseka evutirhelini! Xikwembu xa hina, Yehovha xi va khathalerile hi ku fambisana ni xitshembiso xa Bibele lexi nge: “Lo’nene, u ṅwi endlela v̌unene.” (2 Samuwele 22:26) Mawaku ku hambana loku ndzi ku kumaka exikarhi ka vuntshwa bya mina ni vutomi lebyi vuyerisaka lebyi hanyiwaka hi vantshwa lava!
Vutomi Bya Vuntshwa Byo Pfumala Xikongomelo
Ndzi velekiwe le Scarborough, le Nghilandhi, hi August 14, 1918. Malembe mambirhi endzhakunyana manana na sesi wa mina lonkulu va rhurhele eCanada, kutani ndzi hete malembe manharhu lama landzeleke ndzi tshama na tatana, mana wa yena ni makwavo wa yena wa xisati. Loko ndzi ri ni malembe ya ntlhanu, Manana u ndzi tlhakisile ivi a ndzi yisa le Montreal, eCanada. Malembe ya mune endzhakunyana u ndzi tlherisele eNghilandhi leswaku ndzi ya tshama na Tatana ni ku nghena xikolo.
Manana na sesi wa mina lonkulu a va ndzi tsalela kwalomu ka n’hweti yin’wana ni yin’wana ya vutsevu. Emakumu ka mapapila ya vona, a va phofula ku navela ka vona leswaku ndzi va muaka-tiko lonene, ndzi tshembeka eka Hosi ni le ka tiko. Tinhlamulo ta mina kumbexana ti va hete matimba hikuva ndzi tsale leswaku a ndzi tshemba leswaku vutiko ni nyimpi a swi hoxile. Kambe, hi ku pfumala nkongomiso lowu faneleke, emalembeni ya mina ya kondlo-a-ndzi-dyi, ndzi hanye vutomi lebyi nga riki na xikongomelo.
Kutani hi July 1939, emavhikini ya tsevu Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi nga si sungula, ndzi tsarisiwe hi nsindziso leswaku ndzi joyina vuthu ra Britain. A ndzi ri ni malembe ya 20 hi vukhale. Hi ku hatlisa vuthu ra hina ri rhumeriwe le n’walungwini wa Furwa. Loko xihaha-mpfhuka xa le Jarimani xi hi hlaserile, hina majaha hi kongomise swibalesa swa hina ivi hi va balesela. A hi hanya vutomi bya ku chava. Hi balekile emahlweni ka mavuthu lama hlaselaka ya Jarimani, naswona a ndzi ri exikarhi ka lava rhurhiseriweke le Dunkirk hi vhiki ro sungula ra June 1940. Ndza ha ri tsundzuka hi ku chava govela ra vuthu leri a ri tele hi mintsumbu ya vafi entsungeni hinkwawo wa ribuwa. Ndzi ponile eka xiendlakalo xolexo lexi chavisaka ivi ndzi fika le Harwich evuxa bya Nghilandhi hi xikepe lexitsongo xo rhwala nhundzu.
Lembe leri tlhandlameke, hi March 1941, ndzi rhumeriwe le India. Kwalaho ndzi fike ndzi leteriwa tanihi mulunghisi wa xitirho lexi kongomisaka xihaha-mpfhuka. Endzhaku ko tshama nkarhinyana exibedlhele hikwalaho ko tluleriwa hi vuvabyi, ndzi rhumeriwe evuthwini ra le Delhi, entsindza wa India. Leswi a ndzi ri ekule ni le kaya naswona a ndzi nga titwi kahle, ndzi sungule ku ehleketa hi vumundzuku. Ngopfu-ngopfu a ndzi tivutisa hi leswi hi humelelaka loko hi fa.
Ku Titoloveta Vutshembeki Lebyintshwa
Munghezi-kulorhi, Bert Gale, a ndzi tshama na yena endlwini le Delhi. Siku rin’wana u vule leswaku “vukhongeri a byi ri bya Diyavulosi,” ku nga nhlamuselo leyi pfuxeke ku tsakela ka mina. Nsati wa yena a ri un’wana wa Timbhoni ta Yehovha, naswona nkarhi na nkarhi a a n’wi rhumelela tibuku ta Bibele. Yin’wana ya tona, xibukwana lexi nge Hope, xi pfuxe ku tsakela ka mina. Nhlamuselo ya xona ya ntshembo wa ku pfuxiwa yi endle leswaku ndzi va na ku rhula ka xiviri.
Hi nkarhi wun’wana eku sunguleni ka 1943, Bert u vulavule ni muaka-tiko wa Muindiya wa le Britain, ku nga Teddy Grubert, loyi a a tirha na hina evuthwini. Lexi hi hlamariseke hi kume leswaku Teddy a a ri Mbhoni. Hambileswi hi 1941 tibuku ta Timbhoni ta Yehovha ti yirisiweke, u fambe na hina eminhlanganweni leyi khomiwaka hi Timbhoni le Delhi. Evandlheni rolero leritsongo, ndzi kume vunghana bya xiviri lebyi kufumelaka ro sungula evuton’wini bya mina. Basil Tsatos, makwerhu la nga Mukreste la kuleke la humaka eGreece, u ndzi tsakerile swinene ivi a hlamula swivutiso swa mina. U ndzi nyike tinhlamulo leti nga erivaleni leti humaka eBibeleni malunghana ni lexi endlaka hi dyuhala hi tlhela hi fa, mpfuko-wa-vafi ni misava leyintshwa ya ku lulama leyi tshembisiweke hi Xikwembu.—Mintirho 24:15; Varhoma 5:12; 2 Petro 3:13; Nhlavutelo 21:3, 4.
Xibukwana lexi nge Peace—Can It Last?, lexi humesiweke hi 1942, hi xona ngopfu-ngopfu xi pfuxeke ku tsakela ka mina. Xi hlamusele Ntwanano wa Matiko tanihi “xivandzana xa ribungu.” (Nhlavutelo 17:3) Loko xi tshaha ndzima 17, ndzimana 11 ya Nhlavutelo, xibukwana lexi xi te: “Sweswi ku nga ha vuriwa leswaku Ntwanano ‘a wu ri kona, naswona a wa ha ri kona.’” Loko xi ya emahlweni, xi te: “Vunakulobye bya matiko ya misava byi ta humelela nakambe.” Hi 1945, ku tlula malembe manharhu endzhakunyana, leswi hi leswi swi humeleleke hakunene loko nhlengeletano ya Nhlangano wa Matiko yi vumbiwile!
Hi nkarhi wa ku yirisiwa ka tibuku ta Timbhoni, a ndzi swi kota ku pfuna vanghana va mina lavantshwa. Loko bokisi ra swibukwana leswi nge Peace—Can It Last? ri fika, vandlha a ri ri nyika mina leswaku ndzi ri hlayisa. I mani loyi a ta ehleketa hi ku ya lava tibuku leti yirisiweke ekampeni ya masocha? Nkarhi wun’wana ni wun’wana loko ndzi va kona eminhlanganweni, a ndzi teka swibukwana swi nga ri swingani ndzi famba na swona leswaku ndzi ya nyika vamakwerhu. A ndzi tumbeta ni tibuku ta vona vini ta Bibele loko va chava ku ngundzuvanyiwa ka makaya ya vona. Eku heteleleni, hi December 11, 1944, ku yirisiwa ku herisiwile.
Vutshembeki bya mina etidyondzweni ta Vukreste byi ringiwile hi nkarhi wa ku tlangeriwa ka Khisimusi hi 1943 loku a ku endleriwe ntlawa lowu fambaka wa vuthu ra hina. Ndzi arile ku hlanganyela, tanihi leswi a ndzi dyondzile leswaku Yesu a a nga velekiwanga hi xixika xa December ni leswaku Vakreste vo sungula a va yi tlangelanga Khisimusi.—Ringanisa Luka 2:8-12.
Loko Ntsombano wa “Vachumayeri Lava Nga Ni Vun’we” wu khomiwile le Jubbulpore (Jabalpur) hi December 27 ku ya ka 31, 1944, a ndzi ri xikarhi ka lava veke kona va kwalomu ka 150. Vapfhumba vo tala lava teke entsombanweni va fambe hi xitimela ku suka le Delhi, ku nga riendzo ro tlula tikhilomitara ta 600. A ndzi nge wu rivali moya lowu tsakisaka eka mbango wolowo lowu pfulekeke, laha ndzi voneke nhlengeletano ya Yehovha yi ya emahlweni.
Vapfhumba va ntsombano va rhurheriwe eka byetlelo bya le xikolweni, laha hi yimbeleleke tinsimu ta Mfumo ni ku tiphina hi xinakulobye lexi tsakisaka xa Vukreste. Eka ntsombano wolowo ndzi sungule ku hlanganyela entirhweni wo chumayela erivaleni, ku nga ntirho lowu ndzi wu tekeke wu ri wa risima eka mina minkarhi hinkwayo.
Vutirheli Bya Nkarhi Hinkwawo Le Nghilandhi
Ndzi tlhelele eNghilandhi hi 1946 naswona hi ku hatlisa ndzi sungule ku hlanganyela ni Vandlha ra le Wolverton. Hambileswi a hi ri na vahuweleri va Mfumo va kwalomu ka khume, leswi swi ndzi endle ndzi titwa ndzi ri ekaya, naswona ndzi eneriseke hi ndlela leyi fanaka ni leyi ndzi enerisekeke ha yona loko ndzi ri ni vamakwerhu eIndia. Vera Clifton a a tiveka tanihi munhu la tshembekaka ni la nga ni rirhandzu evandlheni. Loko ndzi kume leswaku na yena a ri ni ku navela loku a ndzi ri na kona ko va phayona, ku nga ndlela leyi vatirheli va nkarhi hinkwawo va vitaniwaka ha yona, hi tekanile hi May 24, 1947. Ndzi lunghise kharavhani, naswona lembe leri landzeleke hi kume xiavelo xa hina xo sungula xa vuphayona, xo ya edorobeni ra Huntingdon.
Emasikwini wolawo a hi famba hi swikanyakanya swa hina hi ya ensin’wini ya le makaya ka ha ri mixo swinene. Siku ra hina leri heleleke ro chumayela a ri kavanyetiwa ntsena hi ku dya tisangweji nkarhinyana. Ku nga khathariseki ndlela leyi moya a wu ri ni matimba ha yona kumbe ndlela leyi mpfula a yi na ha yona loko hi ri karhi hi tlhelela ekaya, a hi tsakile ni ku eneriseka entirhweni wa Hosi.
Hi ku famba ka nkarhi hi navele ku ndlandlamuxa vutirheli bya hina ni ku avela vanhu va matiko man’wana “Evhangeli.” (Matewu 24:14) Kutani hi endle xikombelo xo ya exikolweni xa varhumiwa xa le Gilead le South Lansing, eNew York, U.S.A. Eku heteleleni, hi amukeriwile eka ntlawa wa vu-26 wa le Gilead lowu thwaseke hi February 1956.
Vutirheli Lebyi Engetelekeke eAfrika
Xiavelo xa hina xa vurhumiwa a xi ri xa le Rhodesia N’walungu (sweswi ku nga Zambia) eAfrika. Hi ku hatlisa loko ha ha ku fika, hi vitaniwile leswaku hi tirha eBethele ya kwalaho. Tanihi xiphemu xa ntirho wa mina wa Bethele, ndzi khathalele mapapila ya Afrika Vuxa. Hi 1956, Kenya—rin’wana ra matiko lawa ya Afrika Vuxa—a ri ri na mune wa Timbhoni ntsena, kasi a ku ri na to tlula 24 000 eRhodesia N’walungu. Mina na Vera hi sungule ku ehleketa hi ndlela leyi swi nga ta va swinene ha yona ku tirha laha xilaveko xi nga xikulu kona.
Kutani ndzi kume xirhambo xin’wana xo ya eXikolweni xa Gilead, ndzi nga swi rindzelanga, enkarhini lowu a ku rhambiwe valanguteri eka khoso ya tin’hweti ta khume. Ndzi siye Vera le Rhodesia N’walungu, ndzi ya eDoroba-nkulu ra New York, laha Xikolo xa Gilead a xi ri kona hi nkarhi wolowo. Endzhaku ko heta khoso hi November 1962, ndzi averiwe ku ya le Kenya ndzi ya simeka hofisi ya rhavi. Hi nkarhi lowu Kenya a ri ri ni Timbhoni to tlula dzana.
Loko ndzi tlhelela le Rhodesia N’walungu leswaku ndzi ya hlangana na Vera, a ndzi fanele ndzi wisanyana le Nairobi, eKenya. Kambe loko ndzi fika, Bill Nisbet, thwasana ra le Gilead ra ntlawa wa vu-25, u ndzi byele leswaku a ku ri nkarhi lowu pfulekeke wo kuma mpfumelelo wa ximfumo wo nghena eKenya hi nkarhi wolowo. Hi ye eka vatirhela-mfumo lava langutanaka ni timhaka ta vahlapfa, naswona ku nga si hela timinete ti nga ri tingani, a ndzi kume phepha ra mina ra mpfumelelo wo tirha malembe ya ntlhanu. Kutani a ndza ha tlhelelanga le Rhodesia N’walungu; ematshan’weni ya sweswo, Vera u tile a ta ndzi kuma le Nairobi.
Endzhaku ko nghenela khoso leyi a yi lunghiseleriwe hina yo dyondza Xiswahili, hi joyine vandlha leritsongo ra le Nairobi evutirhelini. Minkarhi yin’wana endzhaku ka loko hi hlaye xingheniso xa hina xa Xiswahili, n’wini wa muti a a vula leswaku, “A ndzi xi twisisi Xinghezi!” Ku nga khathariseki leswi, hi tiyiserile naswona hakatsongo-tsongo hi hlule xihinga xa ririmi.
Nsimu ya hina a yi katsa miako leyikulu leyi nga ni mavito ya le Bibeleni yo tanihi Yerusalema na Yeriko. Ku tsakela ku hatle ku pfuxiwa, naswona etindhawini leti vo tala va ve vahuweleri va Mfumo. Wa nga vona vuyelo lebyi xiyekaka lebyi ntiyiso wa Bibele wu veke na byona eka vanhu lava! Langutelo ra ku tlakuka ka rixaka ro karhi ri nyamalarile tanihi leswi ku tshembeka eMfun’weni ku tiseke vun’we exikarhi ka vanhu va Yehovha. Hambi ku ri vukati exikarhi ka tinxaka to hambana byi ve kona, ku nga nchumu lowu nga tolovelekangiki exikarhi ka lava nga riki Timbhoni.
Vahuweleri lavantshwa va Mfumo va amukele ntiyiso hi ku hiseka. Hi xikombiso, Samson a hisekela leswaku ntiyiso wa Bibele wu dzika endhawini ya laha a akile kona lerova a a tshamela ku kombela leswaku ku rhumeriwa maphayona kwalaho. Entiyisweni, u engetele yindlu ya yena le xifundzheni xa Ukambani leswaku a ta va rhurhela. Endhawini leyi vandlha lerintshwa ra vahuweleri va Mfumo ri simekiwile hi ku hatlisa.
Ndzi endzele vamakwerhu le tikweni ra Afrika Vuxa eEtiyopiya minkarhi yo hlayanyana. A va heta xiringaniso xa tiawara ta 20 hi n’hweti evutirhelini, ku nga khathariseki ku khotsiwa, ku biwa ni ku tshama va rindziwile. Mabazi mambirhi lama teleke hi vamakwerhu va xinuna ni va xisati va le Etiyopiya ma tshama ma famba ku ringana vhiki kan’we, ma fambe etindleleni ta tintshava leti nga ni khombo, va ya entsombanweni wa muganga le Kenya. Ku pfuna ka vona eku lunghiseleleni ka tibuku ta Mfumo leswaku ti va kona etikweni ra vona a ku hlamarisa. Hina le Kenya a hi tsakela ku va pfuna leswaku va tshama va ri karhi va ti kuma.
Ku yirisiwa ximfumo ka ntirho wa hina eKenya ku sungule hi 1973, ivi varhumiwa va boheka ku suka. Hi nkarhi wolowo a hi ri ni Timbhoni to tlula 1200 eKenya, naswona to tala ta tona a ti ri erivaleni ra swihaha-mpfhuka leswaku ti hi lela hi ndlela leyi nga rivalekiki. Vukona bya tona byi susumetele mufambi-kulorhi ku vutisa loko hi ri vanhu vo karhi lava dumeke. Mina na Vera hi tlhelele eNghilandhi naswona hi nyikiwe xiavelo kwalaho, kambe a hi navela ku tlhelela eAfrika.
Ku Tlhelela eAfrika
Tin’hweti ti nga ri tingani endzhakunyana, hi kume xiavelo xa hina lexintshwa, xo ya eBethele ya le Accra, ntsindza wa tiko ra le Afrika vupela-dyambu ku nga Ghana. Laha xin’wana xa swiavelo swa mina xi ndzi endle ndzi langutana hi ku kongoma ni maxangu lawa vamakwerhu a va langutana na wona kwalaho. Tanihi leswi a ndzi xava swakudya ni mphakelo wa ndyangu wa Bethele, ndzi hlamarisiwe hi nxavo lowukulu wa swakudya. Hakanyingi munhu un’we a nga ta swi kota ku xava swilo leswi lavekaka. Ku pfumaleka ka petirolo ni ku kala ka swilo swa swipere ku vange swiphiqo leswi engetelekeke.
Ndzi sungule ku dyondza nkoka wa ku lehisa mbilu, ku nga nchumu lowu vamakwerhu va le Ghana a va ri na wona. A swi khutaza ku vona langutelo leri tsakisaka leri va ri hlayiseke loko va ri karhi va ala ndzingo wo kuma swilaveko swa vutomi hi ku ba mati. Hikwalaho ka sweswo, vanhu va Yehovha va le Ghana va ve lava tivekaka swinene hikwalaho ka ku tshembeka ka vona naswona va tsaka ku va ni vito lerinene eka vatirhela-mfumo vo tala.
Hambiswiritano, ku nga khathariseki ku pfumala swilo leswi vonakaka, a ku ri ni ku humelela loku andzaka hi tlhelo ra moya. Etikweni hinkwaro, tibuku ta hina ta Bibele a ti kumeka ekaya rin’wana ni rin’wana. Naswona hi vone nhlayo ya vahuweleri va Mfumo le Ghana yi kula yi suka eka 17 156 hi 1973 loko hi fika ivi yi tlula 23 000 hi 1981. Hi lembe rolero khensa ya mina ya nhlonge yi sungule ku vonaka, a swi kanakanisi leswaku yi nyanye ku biha hi malembe ya ku va edyambyini eIndia ni le Afrika, yi hi sindzise ku suka eGhana ivi hi tlhelela eNghilandhi leswaku hi ta tshunguriwa nkarhi na nkarhi.
Swiyimo Leswintshwa eNghilandhi
Eka mina ku tlhelela a swi vula ku cinca lokukulu evutirhelini bya mina. A ndzi tolovele ku vulavula hi ku ntshunxeka eka vanhu lava a va xixima Xikwembu ni Bibele. Kambe eLondon, a ndzi nga tali ku kuma langutelo ro tano. Ndzi hlamarisiwe hi ku tiyisela ka vamakwerhu eBritain. Leswi swi ndzi endle ndzi vona xilaveko xo va ni ntwela-vusiwana lowu engetelekeke eka vanhu lava “vavisekeke ni ku tsalangana” hi tlhelo ra moya.—Matewu 9:36, NW.
Endzhaku ka loko hi suke eAfrika, mina na Vera hi tirhe swin’we eBethele ya le London kukondza a fa hi September 1991 a ri ni malembe ya 73. A swi nga olovi ku lahlekeriwa hi munghana wo tano wo tshembeka loyi hi tirheke swin’we evutirhelini ku ringana malembe yo tala. Ndza n’wi tsundzuka swinene. Kambe ndza tsaka hikwalaho ka xikhutazo lexinene lexi ndzi xi kumaka endyangwini wa hina wa Bethele wa swirho swa kwalomu ka 250.
Ndzi swi teka ku ri lunghelo ku vona ku ya emahlweni ka nhlengeletano ya Yehovha ni ku vona vo tala va teka vutirheli bya nkarhi hinkwawo yi ri ndlela ya vona ya vutomi. Ndza mi tiyisekisa leswaku, a ku na ndlela yo antswa ya vutomi ku tlula leyi, hikuva “Yehova . . . a nga ka a nga ṭhiki la’v̌a ṅwi ranḍaka.”—Pisalema 37:28.
[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]
Hi phayone le Nghilandhi ku sukela hi 1947 ku fika hi 1955
[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]
Ro sungula ensin’wini hi nkarhi wa ntsombano le India
[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]
Loko hi ri varhumiwa le Rhodesia N’walungu
[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]
Hi 1985, hi ri ni vanghana lava hi nga va vonangiki ku ringana 12 wa malembe