Xana Xikwembu Xi Yi Huhutele Njhani Bibele?

MBULAVURISANO wu nyanyula swinene namuntlha ku tlula nkarhi wihi na wihi ematin’wini. Tinqingho, michini yo rhumela rungula, tikhompyutara—emalembeni lama hundzeke i mani loyi a ta ehleketa hi nkarhi lowu marungula ma nga ta hundziseriwa emisaveni hinkwayo hi ku hatlisa?

Kambe muxaka lowu nyanyulaka swinene wa mbulavurisano hi lowu munhu a nga taka a nga wu koti—ku huhuteriwa hi Xikwembu. Yehovha u huhutele vatsari lava nga vanhu va kwalomu ka 40 leswaku va humesa Rito ra yena leri tsariweke, ku nga Bibele yo Kwetsima. Tanihi leswi vanhu va nga riki na ndlela yin’we ya mbulavurisano, hikwalaho Yehovha u tirhise maendlelo yo hambana-hambana ya mbulavurisano leswaku a huhutela Matsalwa.

Mbitanelo. Xikwembu xi vule marungula yo karhi lawa endzhakunyana ma nghenisiweke erhekhodweni ya Bibele.a Hi xikombiso, anakanya hi milawu leyi vumbaka ntwanano wa Nawu. Yehovha u byele Muxe a ku: “Ṭala marito lawa, hikuv̌a nḍi endlile ntwanano na wena na Israel hi marito lawa.” (Eksoda 34:27) “Marito” wolawo lawa ma “tisiweke hi tintsumi,” ma kopiwile hi Muxe naswona sweswi ma nga kumiwa etibukwini ta Bibele ta Eksoda, Levhitika, Tinhlayo na Deteronoma.—Mintirho 7:53.

Vaprofeta van’wana vo tala, ku katsa na Esaya, Yeremiya, Ezekiyele, Amosi, Nahume na Mikiya, va amukele marungula yo karhi lama humaka eka Xikwembu hi ku tirhisa tintsumi. Minkarhi yin’wana vavanuna lava va sungule marungula ya vona hi xivulwa lexi nge: “Yehova o v̌urisa ŝeŝo.” (Esaya 37:6; Yeremiya 2:2; Ezekiyele 11:5; Amosi 1:3; Mikiya 2:3; Nahume 1:12) Kutani va tsala leswi Xikwembu xi swi vuleke.

Swivono, Milorho Ni Swithongwana. Xivono i xifaniso lexi nga riki kona, mbonakiso kumbe rungula leri nghenisiwaka emianakanyweni ya munhu loko a xalamukile, hi ntolovelo hi tindlela to karhi leti nga tolovelekangiki. Hi xikombiso, Petro, Yakobo na Yohane “loko va sisimuka,” va vone xivono xa Yesu la hundzuriweke. (Luka 9:28-36; 2 Petro 1:16-21) Etimhakeni tin’wana rungula ri rhumeriwe hi norho, kumbe xivono xa vusiku, lexi nghenisiwaka emianakanyweni ya loyi a amukerisiwaka rona loko a etlele. Xisweswo Daniyele u tsala hi “ŝivono leŝi [a] ŝi v̌oneke e moyeni wa [yena] loko [a] ri masangwini”—kumbe, tanihi laha muhundzuluxeri Ronald A. Knox a swi hlamuselaka hakona, “loko ndzi etlele ndzi hlalerile enorhweni wa mina.”—Daniyele 4:10.

Munhu loyi Yehovha a n’wi etlerisaka xirhongwana entiyisweni a a kokiwe nyingiso hi ku helela a yingiserisisile swinene, hambileswi a xalamukeke katsongo. (Ringanisa Mintirho 10:9-16.) EBibeleni rito ra Xigriki leri hundzuluxeriweke va ku “xirhongwana” (ekʹsta·sis) ri vula ‘ku susa kumbe ku siva.’ Ri vula ku susa mianakanyo eka xiyimo xa yona lexi tolovelekeke. Xisweswo, munhu la etlerisiweke xirhongwana a nga yi tivi ndhawu leyi a nga ka yona loko a ha amukela xivono. Muapostola Pawulo swi nga ha endleka na yena a etlerisiwe xirhongwana loko a “tlakuriwile a yisiwa eParadeyisini, a twa marito lama nga vulekiki, lawa munhu a nga pfumeleriwiki ku ma vula.”—2 Vakorinto 12:2-4.

Ku hambana ni lava tsaleke marungula ya mbitanelo lama humaka eka Xikwembu, vatsari va Bibele lava voneke swivono kumbe milorho kumbe lava etlerisiweke swirhongwana hakanyingi a va ri ni ntshunxeko wo karhi wa ku tihlawulela ku hlamusela leswi va swi voneke hi marito ya vona. Habakuku u byeriwile: “Ṭala hlav̌utelo, yi v̌atle mahantini, leŝaku l’a yi hlayaka a yi hlaya hi ku ṭuṭuma.”—Habakuku 2:2.

Xana leswi swi vula leswaku swiphemu leswi swa Bibele a swi huhuteriwanga ngopfu tanihi leswi swi nga mbitanelo? Nikatsongo. Hi ku tirhisa moya wa yena, Yehovha u dzikise rungula ra yena eka mianakanyo ya mutsari un’wana ni un’wana, leswaku ku hundziseriwa mianakanyo ya Xikwembu hayi ya munhu. Hambileswi Yehovha a a pfumelela mutsari ku hlawula marito lama faneleke, u kongomise mianakanyo ya mutsari ni mbilu ya yena leswaku ku nga siyiwi rungula ra nkoka naswona eku heteleleni rungula ri langutiwa hi ndlela leyinene tanihi ra Xikwembu.—1 Vatesalonika 2:13.

Nhlavutelo Ya Xikwembu. Bibele yi ni vuprofeta—matimu lama paluxiweke naswona ma tsariweke ka ha ri emahlweni—lebyi tlulaka vuswikoti bya munhu. Xikombiso xin’wana i ku fuma ni ku wa ka “hosi ya Yavan,” Alexander Lonkulu, loku vhumbhiweke malembe lama nga vaka 200 ka ha ri emahlweni! (Daniyele 8:1-8, 20-22) Bibele yi tlhela yi paluxa swiendlakalo leswi nga si tshamaka swi voniwa hi mahlo ya munhu. Xikombiso xin’wana i ku tumbuluxiwa ka tilo ni misava. (Genesa 1:1-27; 2:7, 8) Kutani ku ni mimbulavurisano leyi humeleleke etilweni, tanihi leyi vikiweke ebukwini ya Yobo.—Yobo 1:6-12; 2:1-6.

Loko swi nga paluxiwanga hi ku kongoma eka mutsari hi Xikwembu, swiendlakalo swo tano swi tivisiwe hi Xikwembu eka un’wana leswaku swi va xiphemu xa matimu lama vuriweke kumbe lama tsariweke, lama hundzisiweke ku suka eka xitukulwana xin’wana ku ya eka lexi landzelaka ku kondza swi va xiphemu xa rhekhodo ya Bibele. (Vona bokisi eka tluka 7.) Emhakeni yihi na yihi, hi nga tiyiseka leswaku Yehovha a a ri Xihlovo xa marungula yo tano hinkwawo, naswona u kongomise vatsari leswaku timhaka ta vona ti nga thyakisiwi hi ku nga pakanisi, ku thathela kumbe ntsheketo. Petro u tsarile malunghana ni vuprofeta: “Vanhu lava susumetiweke hi Moya lowo Kwetsima, va vurile leswi humaka eka Xikwembu.”b—2 Petro 1:21.

Ku Laveka Matshalatshala Ya Matimba Hinkwawo

Hambileswi vatsari va Bibele a va “susumetiw[e] hi Moya lowo Kwetsima,” a ku laveka va anakanyisisa hi vukheta. Hi xikombiso, Solomoni “a v̌utisisa, a lav̌isisa, a lungisa marito la’yo tala ya v̌utlhari. . . . O tšhiv̌erike ku kuma ŝihlambanyiso le’ŝi ṭakisaka, kutani le’ŝi ṭariweke hi ku lulama, i marito ya ntiyiso.”—Eklesiasta 12:9, 10.

Vatsari van’wana va Bibele a va boheka ku endla ndzavisiso lowukulu leswaku va tsala mhaka ya vona. Hi xikombiso, Luka u tsarile malunghana ni mhaka ya yena ya Evhangeli: “Ndzi kambisisile timhaka leti hinkwato ku sukela emasungulweni ya tona, kutani ndzi vonile leswaku swi nga saseka loko ndzi . . . [ti] longolox[a] . . . hi ku tsala.” Kavula, moya wa Xikwembu wu katekise matshalatshala ya Luka, a swi kanakanisi leswaku wu n’wi vangele ku kuma matsalwa lama tshembekaka ya matimu ni ku vulavurisana ni timbhoni leti swi voneke hi mahlo leti tshembekaka, tanihi vadyondzisiwa lava a va ha hanya kumbexana na mana wa Yesu, Mariya. Kutani moya wa Xikwembu wu kongomise Luka ku tsala rungula hi ku pakanisa.—Luka 1:1-4.

Mhaka leyi hambanaka ni Evhangeli ya Luka, ya Yohane i ya mbhoni leyi swi voneke hi mahlo, leyi tsariweke malembe ya 65 endzhaku ka loko Yesu a file. A swi kanakanisi leswaku moya wa Yehovha wu tiyise mianakanyo ya Yohane leswaku yi nga heleriwi hi matimba loko nkarhi wu ri karhi wu famba. Leswi a swi fambisana ni leswi Yesu a swi tshembiseke valandzeri va yena: “Muyimeri, a nga Moya lowo Kwetsima lowu Tatana a nga ta wu rhuma hi vito ra mina, ú ta mi dyondzisa hinkwaswo, ni ku mi tsundzuxa hinkwaswo leswi ndzi mi byeleke swona.”—Yohane 14:26.

Etimhakeni tin’wana vatsari va Bibele lava ngheniseke leswi humaka ematsalweni man’wana lama hlengeletiweke ya timbhoni leti swi voneke hi mahlo ya vatsari va matimu yo sungula, a hi hinkwavo lava a va huhuteriwile. Yeremiya u hlengelete Tihosi to Sungula ni ta Vumbirhi hi ndlela leyi. (2 Tihosi 1:18) Ezra u kombetele eka swihlovo leswi nga vaka 14 leswi nga huhuteriwangiki ku hlengeleta timhaka ta Tikronika to Sungula ni ta Vumbirhi, ku katsa ni “ku ṭala . . . ka Tikronika ta hosi Davida” ni “buk[u] ya tihosi ta Yuda ni ta Israel.” (1 Tikronika 27:24; 2 Tikronika 16:11) Muxe u tlhele a tshaha “[e]bukwini ya Miv̌ango ya Yehova”—handle ko kanakana i rhekhodo leyi tshembekaka ya tinyimpi ta vanhu va Xikwembu.—Tinhlayo 21:14, 15.

Etimhakeni to tano moya lowo kwetsima a wu tirha swinene, wu susumetela vatsari va Bibele ku hlawula timhaka leti tshembekaka ntsena, leti veke xiphemu xa rhekhodo leyi huhuteriweke ya Bibele.

Ndzayo Leyi Tirhaka Swinene—Yi Huma Kwihi?

Bibele yi ni rifuwo ra ndzayo leyi tirhaka swinene leyi sekeriweke eka ku twisisa ka munhu hi xiyexe ka leswi a swi kambisiseke. Hi xikombiso, Solomoni u tsarile: “A ku na le’šo saseka e ka munhu le’ši tlulaka ku dya ni ku nwa, ni ku lav̌ela moya wa yena e ku tiṭakela hi ku tira ka yena. Na ŝona leŝi, nḍi ŝi v̌onile leŝaku ŝi huma e v̌okweni ra Šikwembu.” (Eklesiasta 2:24) Pawulo u vule leswaku xitsundzuxo xa yena malunghana ni vukati a ku ri “miehleketo ya [yena],” kambe u engeterile a ku: “Ndza kholwa leswaku na mina ndzi ni Moya wa Xikwembu.” (1 Vakorinto 7:25, 39, 40) Pawulo hakunene a a ri ni moya wa Xikwembu, hikuva hilaha swi tsariweke hakona hi muapostola Petro, leswi Pawulo a swi tsaleke a ku ri “hi ku landza vutlhari lebyi a nyikiweke byona.” (2 Petro 3:15, 16, xiitaliki i xerhu.) Xisweswo, hi ku kongomisiwa hi moya wa Xikwembu, a a nyikela mianakanyo yakwe.

Loko vatsari va Bibele va phofula ripfumelo ro tano ra vona vini, va endle tano hi xisekelo xa dyondzo ni ku tirhisa matsalwa lama a va ri na wona. Hi nga tiyiseka leswaku leswi va swi tsaleke a swi twanana ni mianakanyo ya Xikwembu. Leswi va swi tsaleke swi ve xiphemu xa Rito ra Xikwembu.

Kavula, Bibele a yi na marito ya lava mianakanyo ya vona a yi hoxile. (Ringanisa Yobo 15:15 na 42:7.) Yi tlhela yi katsa ni marito ma nga ri mangani lama paluxaka mintlhaveko ya ku twa ku vaviseka ka malandza ya Xikwembu, hambileswi ma nga paluxiki vuxokoxoko lebyi heleleke bya timhaka.c Hambileswi a tivulela marito ya yena, mutsari a ha kongomisiwa hi moya wa Xikwembu ku endla rhekhodo leyi kongomeke, leyi tirheke ku hlamusela ni ku paluxa mianakanyo leyi hoxeke. Ku tlula kwalaho, emhakeni yin’wana ni yin’wana mongo wu swi veka erivaleni eka muhlayi wihi na wihi la twisisaka loko mianakanyo ya mutsari yi ri ya xiviri.

Hi ku komisa, hi nga tiyiseka leswaku Bibele hinkwayo i rungula ra Xikwembu. Hakunene, Yehovha u tiyisekile leswaku hinkwaswo leswi yi nga na swona swi fanele xikongomelo xa yena ni ku nyikela swiletelo swa nkoka eka lava navelaka ku n’wi tirhela.—Varhoma 15:4.

Vatsari Lava Nga Vanhu—Ha Yini?

Ku va Yehovha a tirhise vanhu ku tsala Bibele swi kombisa vutlhari bya yena lebyikulu. Xiya leswi: Loko Xikwembu a xi lo nyika tintsumi timhaka leti, xana Bibele a yi ta va hi ndlela leyi yi nga hi yona? Entiyisweni, a hi ta tsaka swinene ku hlaya hi timfanelo ta Xikwembu ni ndlela leyi xi tirhaka ha yona hi ku ya hi langutelo ra tintsumi. Kambe loko a yi lo kayivela swihlawulekisi swa vanhu hi ku helela, a hi ta va ni xiphiqo xa ku twisisa rungula ra Bibele.

Hi xikombiso: Bibele a yi ta vula ntsena leswaku Hosi Davhida u endle vuoswi a tlhela a dlaya ni leswaku endzhaku ka sweswo u hundzukile. Kambe wa nga vona ndlela leyi swi antswaka ha yona ku twa marito ya Davhida hi yexe, loko a phofula ku vaviseka loku vangaka gome eka swiendlo swa yena ivi a kombela ku rivaleriwa hi Yehovha! U tsarile: “Šiv̌i ša mina ši le mahlweni ka mina hi masiku hikwawo. Oho Šikwembu! a ku soli mbilu le’yi ṭhov̌ekeke, le’yi nge nhlomulweni.” (Pisalema 51:3, 17) Hikwalaho, Bibele yi ni nkufumelo, swilo swo hambana-hambana ni ku tsakisa loku swihlawulekisi swa vanhu swi yi endlaka yi va na kona.

Ina, Yehovha u hlawule ndlela yakwe leyinene ngopfu yo hi nyika Rito ra yena. Hambileswi ku tirhisiweke vanhu lava nga ni ku tsana ni swihoxo, va susumetiwe hi moya lowo kwetsima leswaku ku nga vi na swihoxo ematsalweni ya vona. Xisweswo, Bibele i ya nkoka swinene. Xitsundzuxo xa yona xa twala, naswona vuprofeta bya yona malunghana ni Paradeyisi ya nkarhi lowu taka emisaveni bya tshembeka.—Pisalema 119:105; 2 Petro 3:13.

Ha yini u nga titoloveti ku hlaya xiphemu xo karhi xa Rito ra Xikwembu siku rin’wana ni rin’wana? Petro u tsarile: “Mi fanele ku navela ntswamba lowu tengeke wa moya, leswaku ha wona mi ta kota ku kula mi ya eku ponisiweni.” (1 Petro 2:2) Tanihi leswi yi huhuteriweke hi Xikwembu, u ta kuma Matsalwa hinkwawo “ma pfuna ku dyondzisa, ni ku laya, ni ku ololoxa, ni ku tolovetisa leswo lulama, leswaku mutirheli wa Xikwembu a va la hetisekeke, a tilulamisela ku endla ntirho wun’wana ni wun’wana lowunene.”—2 Timotiya 3:16, 17.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 7]

Muxe U Ri Kume Kwihi Rungula ra Yena?

MUXE u tsale buku ya Bibele ya Genesa, kambe hinkwaswo leswi a swi tsaleke swi humelele khale swinene a nga si velekiwa. Kutani, a a ri kume kwihi rungula rolero? Swi nga ha endleka a paluxeriwe rona hi ku kongoma hi Xikwembu, kumbe ku tiva swin’wana swa swiendlakalo swoleswo ku nga ha va ku hundziseriwe hi nomu ku suka eka xitukulwana xin’wana ku ya eka xin’wana. Tanihi leswi vanhu a va hanya nkarhinyana wo leha eminkarhini yo sungula, swo tala swa leswi Muxe a swi tsaleke eka Genesa swi nga ha va swi hundziseriwe ku suka eka Adamu ku ya eka Muxe hi ntlhanu wa vanhu—Metuxela, Xeme, Isaka, Levhi na Amirama.

Ku engetela kwalaho, Muxe swi nga endleka a langute tirhekhodo leti tsariweke. Emhakeni leyi, swi le rivaleni leswaku hakanyingi Muxe u tirhisa xivulwa lexi, “lawa i matimu ya,” (NW) a nga si vula munhu loyi a nga ta vulavula ha yena. (Genesa 6:9; 10:1; 11:10, 27; 25:12, 19; 36:1, 9; 37:2) Swidyondzi swin’wana swi vula leswaku rito ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke laha va ku “matimu,” toh·le·dhohthʹ, ri kombetela eka tsalwa leri tsariweke ra matimu leri ana se ri nga kona leri Muxe a ri tirhiseke tanihi xihlovo xa matsalwa ya yena. Kavula, sweswo a swi nge vuriwi hi ku helela.

Swi nga ha endleka leswaku rungula ra yena leri kumekaka ebukwini ya Genesa ri kumiwe hi tindlela letinharhu leti nga laha henhla—rin’wana hi nhlavutelo leyi kongomeke, rin’wana hi ku hundziseriwa hi nomu naswona rin’wana hi tirhekhodo leti tsariweke. Yinhla ya nkoka hileswaku moya wa Yehovha wu huhutele Muxe. Hikwalaho, leswi a swi tsaleke swi langutiwa hi ndlela leyinene tanihi rito ra Xikwembu.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

Hi tindlela to hambana-hambana Xikwembu xi huhutele vanhu ku tsala Bibele