Hlakulela Moya Wa Ku Tlangela

DOKODELA wa le New York State u ponise vutomi bya Marie eka xiyimo xa khombo. Kambe Marie wa malembe ya 50 hi vukhale a nga n’wi nkhensanga dokodela hambi ku ri ku n’wi hakela. Wa nga vona ku pfumala ku tlangela lokukulu swonghasi!

Bibele yi hlamusela leswaku loko a nghenile emutini wun’wana, Yesu u hlangane ni vavanuna va khume lava a va ri ni vuvabyi lebyi chavisaka bya nhlokonho. Va huwelele eka yena va ku: “Yesu, Muleteri, vana ni tintswalo eka hina!” Yesu u va lerisile a ku: “Fambani mi ya tikombisa eka vaprista.” Vanhu lava va nhlokonho va amukele nkongomiso wa yena, naswona loko va ha ri endleleni, va sungule ku vona ni ku twa ku tshunguriwa ka vona.

Vanhu va nhlokonho va kaye lava hanyisiweke va tifamberile. Kambe munhu lowun’wana wa nhlokonho, ku nga Musamariya, u tlherile a ya lava Yesu. Munhu loyi a ri na nhlokonho u dzunise Xikwembu, naswona loko a kume Yesu, u wele emilengeni ya yena, a n’wi nkhensa. Loko a hlamula Yesu u te: “Va basisiwe va ri khume, a swi tano ke? Kutani xana lavan’wana va kaye va kwihi? Xana a va kona lava vuyeke va ta vangamisa Xikwembu handle ka wanuna loyi wa rixaka rin’wana?”—Luka 17:11-19.

Dyondzo ya nkoka yi kombisiwa hi xivutiso lexi nge: “Kutani xana lavan’wana va kaye va kwihi?” Ku fana na Marie, vanhu lava va nhlokonho va kaye a va ri ni ku tsana lokukulu—a va nga koti ku nkhensa. Ku pfumala ku nkhensa ko tano ku tolovelekile namuntlha. Xivangelo xa kona i yini?

Xivangelo Lexikulu Xa Ku Pfumala Ku Nkhensa

Kahle-kahle ku pfumala ku nkhensa ku huma eka vutitivi. Anakanya hi vatswari va hina vo sungula va vanhu, ku nga Adamu na Evha. Yehovha u va vumbe va ri ni timfanelo ta vukwembu naswona a va nyika xin’wana ni xin’wana leswaku va tsaka, ku katsa ni kaya ra ntanga wo saseka, mbango lowu hetisekeke ni ntirho lowu twisisekaka ni lowu enerisaka. (Genesa 1:26-29; 2:16, 17) Kambe, hikwalaho ka ku tshikileriwa hi Sathana a tirhisa ku tirhandza ka vona, tanihi mpatswa a va yingisanga naswona va angule hi ku pfumala xichavo eka musa wa Yehovha.—Genesa 3:1-5; Nhlavutelo 12:9.

Nakambe anakanya hi vanhu va le Israyele wa khale, lava Xikwembu xi va hlawuleke ku va nhundzu ya xona yo hlawuleka. Vatswari va Vaisrayele hinkwavo va fanele va tsake swinene hi vusiku bya Nisan 14, 1513 B.C.E.! Evusikwini byolebyo bya nkoka, ntsumi ya Xikwembu yi dlaye “mativ̌ula hikwa[w]o ya tiko ra Egipta” kambe yi hundza tiyindlu leti funghiweke kahle ta Vaisrayele. (Eksoda 12:12, 21-24, 30) Loko va kutsuriwile evuthwini ra Faro eLwandle ro Tshwuka, hi timbilu leti teleke ku tlangela, ‘Muxe ni vana va Israyele va sungule ku yimbelelela Yehovha.’—Eksoda 14:19-28; 15:1-21.

Hambiswiritano, mavhiki ma nga ri mangani endzhaku ka ku suka aEgipta, “nhlengeletano hikwayo ya v̌ana v̌a Israel yi karih[a].” Va hatle va hlaseriwa hi ku pfumala ku tlangela! A va tsundzuka ku “tiṭhamel[a] šikari ka timbita ta nyama . . . , [va] dya ni v̌uŝa, [va] šura” hi leswi a va tiphina ha swona aEgipta, etikweni ra vona ra vuhlonga. (Eksoda 16:1-3) Swi le rivaleni leswaku vutitivi byi lwisana ni ku hlakulela ni ku kombisa ku tlangela.

Hikwalaho ka ku va vatukulu va Adamu la dyoheke, vanhu hinkwavo va velekiwe va ri ni ntshwati ni mboyamelo wa ku pfumala ku nkhensa. (Varhoma 5:12) Ku pfumala ku nkhensa na kona i xiphemu xa moya wa vutitivi lowu lawulaka vanhu va misava leyi. Ku fana ni moya lowu hi wu hefemulaka, moya wolowo wu hinkwako-nkwako, naswona wa hi khumba. (Vaefesa 2:1, 2) Kutani, hi fanele hi hlakulela mboyamelo wa ku nkhensa. Xana hi nga swi endlisa ku yini sweswo?

Hi Fanele Hi Anakanyisisa!

Webster’s Third New International Dictionary yi hlamusela ku tlangela tanihi “xiyimo xa ku nkhensa: ku titwa ka rirhandzu ni ka vunghana eka museketeri la susumetelaka munhu ku tlherisela tintswalo.” Ku titwa loku a ku nge endliwi leswaku ku tirha ni ku endliwa leswaku ku nga tirhi hi ku tiendlekela; ku fanele ku huma hi ku tirhandzela emunhwini. Ku tlangela ku tlula ku kombisa ntsena mikhuva leyinene kumbe mahanyelo lamanene; ku huma embilwini.

Xana hi nga dyondza njhani ku titwa hi nkhensa embilwini? Bibele yi vula leswaku hakanyingi ndlela leyi hi titwaka ha yona yi fambisana ni leswi hi anakanyaka ha swona. (Vaefesa 4:22-24) Ku dyondza ku titwa hi nkhensa ku sungula hi ku anakanyisisa hi ku tlangela musa lowu hi kombiwaka wona. Mayelana ni leswi, Dok. Wayne W. Dyer, loyi a tirhaka eka ndzawulo ya rihanyo ra mianakanyo, u ri: “A wu nge vi na ku titwa (ntlhaveko) ko karhi handle ko rhanga hi ku anakanya ha swona.”

Hi xikombiso, anakanya hi mhaka ya ku nkhensa ntumbuluko lowu hi rhendzeleke. Loko u languta tilo leri teleke hi tinyeleti evusikwini lebyi nga riki na mapapa, xana u titwa njhani hi leswi u swi vonaka? Hosi Davhida u phofule ku chava loku a titweke a ri na kona a ku: “Loko nḍi hlalela matilo, e ntiro wa tintiho ta wena, ni ṅhweti, ni tinyeleti leti u ti lungiseke; nḍi ku: Munhu wa-ku-fa hi yini, leŝaku u ṅwi anakanya? Ni ṅwana wa munhu, leŝaku u ṅwi enḍela šana?” Naswona eka ku miyela ka vusiku, tinyeleti ti vulavule na Davhida, ti n’wi susumetela ku tsala a ku: “Matilo ma v̌ula ku kwetsima ka Šikwembu, ni mpfhuka wu tiv̌isa ntiro wa mav̌oko ya šona.” Ha yini matilo lama nga ni tinyeleti ma khumbe Davhida swinene? Yena hi yexe u ri: “Nḍi anakanya hikwaŝo leŝi u ŝi endleke, nḍi ṭunḍuka hikwaŝo leŝi mav̌oko ya wena ma ŝi endleke.”—Pisalema 8:3, 4; 19:1; 143:5.

N’wana wa Davhida, ku nga Solomoni na yena u tlangele nkoka wo anakanya hi swihlamariso swa ntumbuluko. Hi xikombiso, malunghana ni xiphemu lexi mapapa ya mpfula ma xi hetisisaka hi ku phyuphyisa misava ya hina, u tsarile a ku: “Milambu hikwayo yi khulukela lwandle, hambi ŝi ri tano lwandle a ri tali; laha milambu yi humaka kona, hi laha yi tlhelelaka kona e ku khulukeni ka yona.” (Eklesiasta 1:7) Xisweswo endzhaku ka loko timpfula ni milambu swi tsakamise misava, mati ya swona ma tlhelela elwandle kutani ma vuyela emapapeni. Xana misava leyi a yi ta va yi ri njhani loko mbhasiso ni ndzhendzheleko lowu wa mati a wu nga ri kona? Solomoni u fanele a tlangele swinene loko a anakanyisise hi swilo leswi!

Munhu la tlangelaka u tlhela a byi teka byi ri bya nkoka vuxaka bya yena ni swirho swa ndyangu wa yena, vanghana ni vanhu lava a va toloveleke. Swiendlo swa vona swa musa swi koka nyingiso wa yena. Loko a ri karhi a anakanyisisa hi tintswalo ta vona hi ku tlangela, u titwa a nkhensa embilwini.

Ku Kombisa Ku Tlangela

Rito ku “nkhensa” ri olova swinene! Swa olova ku vula rito rolero. Naswona minkarhi yo ri vula yi tele. Swa phyuphyisa ku vula marito lama nge Ndza Nkhensa lama nga ni rirhandzu, lama humaka embilwini eka munhu loyi a hi pfulelaka nyangwa kumbe loyi a thumbaka xo karhi lexi hi xi wiseke! Ku twa rito rolero swi nga endla ntirho wa matsalana wa le vhengeleni kumbe wa muphameri wa xisati ekhefini kumbe wa munhu wa poso wu olova naswona wu vuyerisa swinene.

Ku rhumela makhadi yo nkhensa i ndlela leyinene yo kombisa ku tlangela xiendlo xa musa. Makhadi yo tala lama nga kona emavhengeleni ma hlamusela marito wolawo hi ndlela yo saseka. Kambe xana swi ta va swi nga kombisi marito ya rirhandzu ku engetela marito yo tlangela hi ku tsala hi voko? Van’wana va tsakela ku ka va nga ri tirhisi khadi leri xaviweke, ematshan’weni ya sweswo va rhumela xipapilana lexi tsariweke hi vona.—Ringanisa Swivuriso 25:11.

Kumbexana, lava faneriwaka hi ku nkhensiwa hi hina swinene hi lava nga ekusuhi swinene na hina ekaya. Bibele yi vula leswi hi wansati wa vuswikoti: “Nuna wa yena wa ṅwi ḍunisa.” (Swivuriso 31:28) Xana marito lama humaka embilwini ya nuna yo nkhensa nsati wa yena a ma endli leswaku kaya ri va ni ku rhula ni ku eneriseka? Naswona xana nuna a nga tsaki loko a vuya ekaya a pfuxeriwa hi nsati wa yena hi ndlela ya rirhandzu yo tlangela? Masiku lawa, mintshikilelo ya le vukatini yi tele, naswona loko mintshikilelo yi tele, ku kariha ku ta hi ku hatlisa. Loyi a nga ni mboyamelo wo nkhensa u tiyimisele ku pfumela naswona u hatlisela ku rivala ni ku rivalela.

Vantshwa na vona va fanele va tsundzuka ku nkhensa vatswari va vona swi huma embilwini. Kavula, vatswari a va hetisekanga, kambe xolexo a hi xivangelo xo tshika ku nkhensa leswi va ku endleleke swona. Rirhandzu ni nyingiso leswi va swi nyikeleke ku sukela loko u velekiwile a wu nge swi xavi. Loko va ku dyondzise vutivi bya Xikwembu, u ni xivangelo lexi engetelekeke xo nkhensa.

Pisalema 127:3 yi ri: “V̌ana v̌a v̌anuna, i nḍaka ya Yehova.” Kutani vatswari va fanele va lava minkarhi yo bumabumela vana va vona ematshan’weni yo languta ngopfu swihoxo leswi nga nyawuriki. (Vaefesa 6:4) Naswona mawaku lunghelo leri va nga na rona ro pfuna vantshwa lava khathaleriwaka hi vona leswaku va hlakulela moya wo nkhensa!—Ringanisa Swivuriso 29:21.

Ku Nkhensa Xikwembu

Yehovha Xikwembu i Munyiki wa “nyiko yin’wana ni yin’wana leyinene ni nyiko yin’wana ni yin’wana leyi hetisekeke.” (Yakobo 1:17) Leyi nga ya nkoka ngopfu-ngopfu i nyiko ya vutomi, hikuva xin’wana ni xin’wana lexi hi nga na xona kumbe lexi hi nga xi kunguhataka xi ta va lexi nga pfuniki nchumu loko ho lahlekeriwa hi vutomi. Matsalwa ma hi khutaza ku tsundzuka leswaku “nseledyana ya v̌utomi yi na [Yehovha Xikwembu].” (Pisalema 36:5, 7, 9; Mintirho 17:28) Leswaku hi hlakulela mbilu leyi nkhensaka eka Xikwembu, hi fanele hi anakanyisisa hi malunghiselelo ya yena ya malwandla lama hlayisaka vutomi bya hina bya nyama ni bya moya. (Pisalema 1:1-3; 77:11, 12) Mbilu yo tano yi ta hi susumetela ku kombisa ku tlangela hi marito ni hi swiendlo.

Xikhongelo i ndlela yin’wana leyi twisisekaka yo kombisa ku nkhensa ka hina eka Xikwembu. Mupisalema Davhida u te: “Wena Yehova, Šikwembu ša nga, u anḍisile ngopfu masingita ni makungu ya wena henhla ka hina; ŝa hi hlula ku ma hlaya e mahlweni ka wena. Hambi nḍi ranḍa ku ma hlaya ni ku ma v̌ula, nṭengo wa wona wu tlula le’ŝi nga hlayiwaka.” (Pisalema 40:5) Na hina onge hi nga susumeteleka hi ndlela leyi fanaka.

Nakambe Davhida a a tiyimisele ku kombisa Xikwembu ku tlangela ka yena hi marito lawa a ma vulavula eka van’wana. U te: “Nḍi ta ḍunisa Yehova hi mbilu hikwayo ya mina, nḍi ta v̌ula mahlori ya wena hikwawo.” (Pisalema 9:1) Ku vulavula ni van’wana hi Xikwembu, ku tiphofula hi ku hlanganyela na vona ntiyiso lowu humaka eRitweni ra yena, kumbexana i ndlela leyinene ngopfu yo kombisa ku nkhensa ka hina eka yena. Naswona leswi swi ta hi pfuna ku nkhensa swinene eka timhaka tin’wana ta vutomi.

Yehovha u ri: “L’a humesaka ku v̌onga ri v̌a ganḍelo, wa nḍi ḍunisa, ni loyi a lulamisaka ndlela ya yena, nḍi ta ṅwi kombisa ku hlayiseka.” Onge na wena u nga kuma ntsako lowu humaka eku kombiseni ka ku tlangela loku humaka embilwini eka yena.—Pisalema 50:23; 100:2.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Vutomi i nyiko leyi humaka eka Xikwembu. Tiyiseka leswaku u tsala ni marito lama humaka eka wena