Lowu I Nkarhi Wa Xihatla Wa Ku Xalamuka!
“U NGA tikanganyisi malunghana ni nguva leyi hi hanyaka eka yona; ana se i nkarhi wa xihatla wa leswaku hi xalamuka evurhongweni.” (Varhoma 13:11, Knox) Muapostola Pawulo u tsale marito wolawo a tsalela Vakreste va le Rhoma ka ha sele malembe ya kwalomu ka 14 ku nga si fika makumu lama nga ni khombo ya mafambiselo ya Vayuda ya swilo hi 70 C.E. Hikwalaho ka leswi a va xalamukile hi tlhelo ra moya, Vakreste va Vayuda a va nga ri kona eYerusalema hi nkarhi wo nonon’hwa kutani va pone rifu kumbe vuhlonga. Kambe va swi tivise ku yini leswaku a va fanele va baleka emutini?
Yesu Kreste a tsundzuxile leswaku valala va ta rhendzela Yerusalema ni leswaku vaaki va wona va ta tlatlalatiwa ehansi. (Luka 19:43, 44) Endzhaku ka sweswo, Yesu u nyike valandzeri va yena lava tshembekaka xikombiso lexi hlanganeke lexi a swi nga nonon’hwi ku xi xiya. (Luka 21:7-24) Eka Vakreste lava a va tshama eYerusalema, ku siya muti swi vule ku tshika makaya ni mintirho. Hambiswiritano, ku hiteka ka vona ni ku baleka ka vona ku hlayise vutomi bya vona.
Loko Yesu a vhumbhe ku lovisiwa ka Yerusalema, vadyondzisiwa va yena va vutisile va ku: “Xana swilo leswi swi ta endleka rini, naswona xi ta va xihi xikombiso xa vukona bya wena ni xa makumu ya mafambiselo ya swilo?” (Matewu 24:3) Loko a hlamula, Yesu u fanise vukona bya yena bya nkarhi lowu taka ni nkarhi lowu yiseke eka Ndhambi ya misava hinkwayo ya le sikwini ra Nowa. Yesu u kombise leswaku Ndhambhi yi herise vanhu hinkwavo vo homboloka. (Matewu 24:21, 37-39) Xisweswo u kombise leswaku Xikwembu xi ta tlhela xi nghenelela etimhakeni ta vanhu. Ku fikela kwihi? Ku fikela laha xi nga ta herisa misava hinkwayo yo biha kumbe mafambiselo ya swilo! (Ringanisa 2 Petro 3:5, 6.) Xana sweswo swi nga humelela enkarhini wa hina?
Xana Swilo Hinkwaswo Swa Ha Tifanela?
I Vayuda va nga ri vangani va lembe-xidzana ro sungula lava tshameke va anakanya leswaku muti wa vona wo kwetsima, Yerusalema wu ta herisiwa. Hakanyingi ku sihalala loku fanaka ku kona exikarhi ka vanhu lava tshamaka ekusuhi na vholkheno kambe lava nga si tshamaka va tokota ku buluka ka yona. N’wangulo lowu tolovelekeke loko ku tivisiwa switsundzuxo hi lowu nge, “Hayi loko ndza ha hanya.” Mutivi wa tivholkheno Lionel Wilson wa hlamusela a ku: “Hi ntolovelo tivholkheno ti buluka endzhaku ka malembe-xidzana mambirhi kumbe manharhu. Wa vilela loko vatswari va wena va boheke ku rhurha hikwalaho ka ku buluka. Kambe loko swi humelele eka vakokwa wa wena, sweswi swi nge humeleli.”
Hambiswiritano, rungula leri kongomeke ri nga hi pfuna ku xiya swikombiso swa khombo ni ku swi teka swi ri swa nkoka. Eka lava balekeke eNtshaveni ya Pelée, un’wana wa vona a a tolovelane ni tivholkheno naswona a a twisisa swikombiso swa khombo. Swikombiso swoleswo nakambe a swi hlamuseriwe kahle emahlweninyana ka ku buluka ka Ntshava ya Pinatubo. Vativi va tivholkheno, lava xiyeke matimba lama nga vonakiki lawa a ma ri karhi ma akeka endzeni ka ntshava, va khorwise vanhu va kwalaho leswaku va suka endhawini yoleyo.
Ina, van’wana minkarhi hinkwayo va ta honisa swikombiso swa khombo ivi va sindzisa leswaku a ku nge humeleli nchumu. Va nga ha hlekula ni lava tekaka goza leri tiyeke. Muapostola Petro u vhumbhe leswaku langutelo rolero ri ta andza enkarhini wa hina. U te: “Xo sungula tivani leswaku, emasikwini ya makumu ku ta va ni vahlekuri lava hlekulaka, va famba hi ku ya hi ku navela ka vona va ku: ‘Byi kwihi vukona byakwe lebyi tshembisiweke? Hikuva, ku sukela siku vatata wa hina va etleleke ha rona eku feni, swilo hinkwaswo swa ha tshame hilaha a swi ri hakona eku sunguleni ka ntumbuluko.’”—2 Petro 3:3, 4.
Xana wa tshemba leswaku hi le “masikwini ya makumu”? Eka The Columbia History of the World, John A. Garraty na Peter Gay va vutisa: “Xana ha ku vona ku hohloka ka nhluvuko wa hina?” Kutani van’wamatimu lava va kambisisa swiphiqo swa hulumendhe, ku andza ka vugevenga ni ku nga yingisi ka vanhu emisaveni hinkwayo, ku hohloka ka vutomi bya ndyangu, ku tsandzeka ka sayense ni thekinoloji ku tlhantlha swiphiqo swa vanhu, xiphiqo xa vulawuri ni ku hohloka ka mahanyelo ni vukhongeri emisaveni hinkwayo. Va gimeta hi ku: “Loko leswi ku nga ri swikombiso swa makumu, swi languteka tanihi swikombiso swa makumu.”
Hi ni xivangelo lexi twalaka xo pfumela leswaku “makumu” ma tshinele. E-e, a hi fanelanga hi chava makumu ya xirhendzevutana xa misava hi xoxe, hikuva Bibele yi vula leswaku Xikwembu “[xi] tiyisile misav̌a e masungulweni ya yona, yi nga ka yi nga ṭekaṭeki ni siku riṅwe.” (Pisalema 104:5) Kambe, ku nga ri khale hi fanele hi langutela ku herisiwa ka mafambiselo yo biha ya swilo lama vangeleke vanhu maxangu yo tala. Ha yini? Hikuva hi vona swiendlakalo swo tala leswi nga kanakanisiki leswi funghaka masiku ya makumu ya mafambiselo lawa, hilaha swi kombisiweke hakona hi Yesu Kreste. (Vona bokisi leri nge “Swiendlakalo Swin’wana Swa Masiku Ya Makumu.”) Ha yini u nga ringanisi marito ya Yesu ni swiendlakalo swa misava? Ku endla tano swi nga ku pfuna wena ni ndyangu wa wena ku endla swiboho swa vutlhari. Kambe ha yini u teka goza sweswi?
Ku Ni Xilaveko Xa Xiviri Xo Tshama U Xalamukile
Hambiloko vativi va sayense va nga ha va va swi tiva leswaku ku buluka ka vholkheno ku tshinele, a va nge vuli hi ku kongoma leswaku yi ta buluka rini. Hilaha ku fanaka, malunghana ni makumu ya mafambiselo lawa ya swilo, Yesu u te: “Malunghana ni siku ra kona ni nkarhi wa kona a ku na munhu la swi tivaka, hambi ku ri tintsumi ta le matilweni hambi ku ri N’wana, kambe swi tiviwa hi Tatana ntsena.” (Matewu 24:36) Tanihi leswi hi nga swi tiviki hi ku kongoma leswaku mafambiselo lawa ya swilo ma ta hela rini, Yesu u hi nyike xitsundzuxo lexi: “Tivani nchumu wun’we, leswaku loko n’wini wa yindlu a a tiva nkarhi lowu khamba a ri ta ta ha wona, a a ta va a hitekile a nga pfumelanga leswaku yindlu ya yena yi ngheneriwa. Hikwalaho na n’wina tshamani mi lunghekile, hikuva N’wana wa munhu [Yesu] u ta fika hi nkarhi lowu mi nga wu ehleketiki.”—Matewu 24:43, 44.
Marito ya Yesu ma kombisa leswaku makumu lama nga ni khombo ya mafambiselo lawa ma ta wela misava leyi hi xitshuketa. Hambiloko hi ri valandzeri va yena, hi fanele hi ‘tshama hi lunghekile.’ Xiyimo xa hina xi fana ni lexiya xa n’wini wa muti loyi a nga ha ngheneriwaka a nga rindzelanga hikuva a nga tivi leswaku khamba ri ta faya rini ri nghena endlwini ya yena.
Hilaha ku fanaka, muapostola Pawulo u byele Vakreste va le Tesalonika a ku: “N’wina mi swi tiva kahle swinene leswaku siku ra Yehovha ri ta kukotisa khamba nivusiku. . . . Vamakwerhu, a mi le munyameni, lerova siku rero a ri nge mi jumi [kukota khamba].” Pawulo u tlhele a khutaza a ku: “Hi nga etleli ku fana ni lavan’wana hinkwavo lava etlelaka, kambe a hi hitekeni hi hlayisa mianakanyo ya hina leyi hlutekeke.” (1 Vatesalonika 5:2, 4, 6, nhlamuselo ya le hansi ya NW) Xana swi vula yini ku “hitek[a] hi hlayisa mianakanyo ya hina leyi hlutekeke”?
Ku hambana ni ku baleka ka Vakreste va lembe-xidzana ro sungula va suka eYerusalema, ku baleka ka hina hi ya evuhlayisekweni a swi katsi ku baleka emutini wo karhi. Endzhaku ko khutaza vapfumeri-kulobye eRhoma leswaku va xalamuka evurhongweni, Pawulo u va khutaze ku “hluvul[a] mintirho ya munyama” kutani va “ambal[a] Hosi Yesu Kreste.” (Varhoma 13:12, 14) Hi ku landzelela mikondzo ya Yesu swinene, hi ta tikombisa hi ri lava xalamukeleke minkarhi, naswona ku hiteka loku ka moya ku ta endla leswaku hi kota ku kuma nsirhelelo wa Xikwembu loko mafambiselo lawa yo biha ya swilo ma herisiwa.—1 Petro 2:21.
Lava va landzelaka Yesu Kreste va tiphina hi vutomi lebyi nga ni xikongomelo ni lebyi enerisaka. Timiliyoni ta Timbhoni ta Yehovha ti swi xiyile leswaku joko ra ku va mudyondzisiwa wa Mukreste ra olova naswona ra phyuphyisa. (Matewu 11:29, 30, nhlamuselo ya le hansi ya NW) Goza ro sungula ra ku va mudyondzisiwa i ku ‘nghenisa vutivi bya Xikwembu ni bya loyi xi n’wi rhumeke, Yesu Kreste.’ (Yohane 17:3) Timbhoni ti endzela timiliyoni ta makaya vhiki rin’wana ni rin’wana leswaku ti pfuna vanhu ku va va kuma “vutivi lebyi kongomeke bya ntiyiso.” (1 Timotiya 2:4) Ti ta tsakela ku fambisa tidyondzo ta mahala ta Bibele na wena ekaya ra wena. Naswona loko u ri karhi u kula hi vutivi bya Rito ra Xikwembu, handle ko kanakana na wena u ta khorwiseka leswaku masiku ya hina ma hambanile. Hakunene, i nkarhi wa xihatla wo pfuka evurhongweni!
[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 7]
SWIENDLAKALO SWIN’WANA SWA MASIKU YA MAKUMU
“Tiko ri ta pfukela tiko rin’wana”; ‘ku rhula ku ta susiwa emisaveni.’ (Matewu 24:7; Nhlavutelo 6:4)
Tinyimpi timbirhi ta misava ta lembe-xidzana leri, swin’we ni tinyimpi tin’wana to hlayanyana, ti suse ku rhula emisaveni. N’wamatimu John Keegan wa tsala a ku: “Nyimpi yo Sungula ya Misava—swin’we ni ya Vumbirhi—ti ve leti hambaneke ni tinyimpi hinkwato leti tshameke ti lwiwa, ti hambanile hi mpimo, matimba, vukulu ni swilo leswi yi swi koxeke etikweni ni le vanhwini. . . . Tinyimpi ta Misava ti dlaye vanhu vo tala, ti dye mali yo tala naswona ti vange ku xaniseka ko tala etindhawini to tala ta misava ku tlula nyimpi yihi na yihi ya nkarhi lowu hundzeke.” Sweswi tinyimpi ti hlasela vavasati ni vana ku tlula masocha. United Nations Children’s Fund yi vika leswaku eka malembe ya khume lama hundzeke, vana va timiliyoni timbirhi va dlayiwile etinyimpini.
“Ku kayivela ka swakudya” (Matewu 24:7; Nhlavutelo 6:5, 6, 8)
Hi 1996 minxavo ya koroni ni mavele yi tlakuke swinene. Xivangelo a xi ri xihi? Vuhlayiselo bya misava bya mavele-ndzoho byi hohloke byi ya eka mphakelo wa masiku ya 50 ntsena, nhlayo leyi nga ehansi swinene erhekhodweni. Minxavo leyi tlakukaka ya swakudya swa xisekelo yi vula leswaku madzana ya timiliyoni ta vanhu lava nga evuswetini emisaveni—laha vo tala va vona ku nga vana—va etlela va nga dyanga.
“Ku tsekatseka ka misava ku suka endhawini yin’wana ku ya eka yin’wanyana” (Matewu 24:7)
Eka malembe ya 2500 lama hundzeke, ko va ku tsekatseka ka misava ka kaye loku kun’wana ni kun’wana ku dlayeke vanhu vo tlula 100 000. Ku tsekatseka ka mune eka nhlayo leyi ku endleke ku sukela hi 1914.
“Ku engeteleka ka ku kala nawu” (Matewu 24:12)
Tanihi leswi lembe-xidzana leri ra vu-20 ri yaka eku heleni, ku kala nawu, kumbe ku tlula nawu, ku andze ngopfu. Ku hlasela ka matherorisi vaaka-tiko, vadlayi lava nga riki na ntwela-vusiwana, ni ku dlayiwa ka mintshungu i swin’wana swa timhaka to chavisa ta le masikwini ya makumu lama nga ni vukarhi.
“Ku suka endhawini yin’wana ku ya eka yin’wanyana ku ta va ni mintungu” (Luka 21:11)
Hi va-1990, kumbexana vanhu va timiliyoni ta 30 va ta va va file va dlayiwa hi rifuva. Switsongwatsongwana leswi rhwaleke mavabyi swa andza swinene naswona a swi swi voni swidlaya-switsongwatsongwana. Dari, ku nga vuvabyi byin’wana lebyi dlayaka, byi hlasela exikarhi ka 300 na 500 wa timiliyoni ta vanhu lembe na lembe naswona byi dlaya vanhu lava ringanyetiwaka eka timiliyoni timbirhi. Eku heleni ka lembe-xikhume leri, ku languteriwe leswaku AIDS yi ta va yi dlaye vanhu va 1,8 wa timiliyoni hi lembe. “Namuntlha vanhu va hlaseriwa hi ntungu lowukulu eka hinkwayo,” ku vula State of the World 1996.
“Mahungu lamanene lawa ya mfumo ma ta chumayeriwa emisaveni hinkwayo leyi akiweke.” (Matewu 24:14)
Hi 1997, Timbhoni ta Yehovha ti hete tiawara to tlula gidi ra timiliyoni ti chumayela mahungu lamanene ya Mfumo. Timbhoni to tlula ntlhanu wa timiliyoni ti yisa rungula leri nkarhi na nkarhi eka vanhu va le matikweni ya 232.
[Swihlovo Swa Kona]
FAO photo/B. Imevbore
U.S. Coast Guard photo
[Xifaniso lexi nga eka tluka 4, 5]
Vakreste va balekile eYerusalema hikuva a va xalamukile hi tlhelo ra moya