Minkarhi Ni Tinguva Swi Le Mavokweni Ya Yehovha

“A hi swa n’wina ku tiva minkarhi kumbe tinguva leswi Tatana a swi vekeke hi vulawuri byakwe.”—MINTIRHO 1:7.

1. Yesu u swi hlamule njhani swivutiso swa vaapostola va yena swa malunghana ni nkarhi?

I YINI leswi nga endliwaka hi lava va “hlunameke, lav̌a rilaka hikwalaho ka manyala hikwawo la’ma endliwaka” eVujaganini ni le misaveni hinkwayo loko ku nga ri ku tivutisa leswaku mafambiselo lawa yo homboloka ma ta hela rini ma siviwa hi misava leyintshwa yo lulama ya Xikwembu? (Ezekiyele 9:4; 2 Petro 3:13) Vaapostola va Yesu va n’wi vutise swivutiso leswi fambisanaka na nkarhi emahlweninyana ka ku fa kakwe ni le ndzhaku ka ku pfuxiwa ka yena. (Matewu 24:3; Mintirho 1:6) Hambiswiritano, loko a hlamula, Yesu a nga va nyikanga ndlela yo hlayela masiku. Enkarhini wun’wana u va nyike xikombiso lexi hlanganisaka swo tala, naswona eka wun’wana u vule leswaku ‘a swi nga ri swa vona ku tiva minkarhi kumbe tinguva leti Tatana a ti vekeke hi vulawuri byakwe.’—Mintirho 1:7.

2. Ha yini ku nga vuriwaka leswaku Yesu minkarhi yin’wana a a nga wu tivi nkarhi lowu vekiweke hi Tata wakwe wa swiendlakalo leswi a swi ta humelela enkarhini wa makumu?

² Hambileswi Yesu a nga N’wana wa Yehovha la tswariweke a ri swakwe, minkarhi yin’wana a a nga xi tivi xiyimiso xa Tata wakwe xa nkarhi wa swiendlakalo. Eka vuprofeta byakwe bya masiku ya makumu, Yesu hi ku titsongahata u pfumerile a ku: “Malunghana ni siku ra kona ni nkarhi wa kona a ku na munhu la swi tivaka, hambi ku ri tintsumi ta le matilweni hambi ku ri N’wana, kambe swi tiviwa hi Tatana ntsena.” (Matewu 24:36) Yesu a a tiyimisele ku rindza hi ku lehisa mbilu leswaku Tata wakwe a n’wi paluxela nkarhi lowu nga wona wo teka goza ro lovisa mafambiselo lawa yo homboloka ya swilo.a

3. Hi nga dyondza yini eka tinhlamulo ta Yesu ta swivutiso swa malunghana ni xikongomelo xa Xikwembu?

³ Ku nga kumiwa swilo swimbirhi eka ndlela leyi Yesu a swi hlamuleke ha yona swivutiso swa malunghana ni nkarhi lowu swilo a swi ta humelela ha wona leswaku ku hetiseka xikongomelo xa Xikwembu. Xo sungula, Yehovha u ni xiyimiso xa nkarhi; xa vumbirhi, hi yena ntsena a vekaka nkarhi wa kona, kutani malandza ya yena a ma nge languteli ku tivisiwa hi ku kongoma ka ha ri emahlweni hi ta minkarhi kumbe tinguva takwe.

Minkarhi Ni Tinguva Ta Yehovha

4. Hi tihi tinhlamuselo ta marito ya Xigriki lama hundzuluxeriweke ma va “minkarhi” ni “tinguva” eka Mintirho 1:7?

⁴ “Minkarhi” ni “tinguva” swi vula yini? Marito ya Yesu lama nga eka Mintirho 1:7 ma ni tinhlamuselo timbirhi ta nkarhi. Rito ra Xigriki leri hundzuluxeriweke ri va “minkarhi” ri vula “nkarhi wa mpimo wo karhi,” (wo leha kumbe wo koma). “Tinguva” i vuhundzuluxeri bya rito leri vulaka nkarhi lowu kongomeke kumbe lowu vekiweke, nguva yo karhi leyi funghiweke hi swilo swo karhi. Malunghana ni marito lawa mambirhi yo sungula, W. E. Vine u ri: “Eka Mintirho 1:7, ‘Tatana hi Yena a lawulaka’ minkarhi (chronos), mpimo wa minkarhi yo karhi, ni tinguva (kairos), nkarhi lowu funghiwaka hi swiendlakalo swo karhi.”

5. Yehovha u n’wi tivise rini Nowa hi ta xikongomelo xa Yena xo lovisa misava yo homboloka, naswona hi yihi mintirho yimbirhi leyi Nowa a yi endleke?

⁵ Emahlweni ka Ndhambi, Xikwembu xi veke nkarhi wa malembe ya 120 xi nga si teka goza eka misava leyi onhiweke hi vanhu ni tintsumi leti xandzukeke leti tihundzuleke vanhu va nyama. (Genesa 6:1-3) Nowa loyi a chavaka Xikwembu a a ri ni malembe ya 480 hi vukhale enkarhini wolowo. (Genesa 7:6) A a nga ri na vana naswona ku hundze malembe man’wana ya 20 a nga si va na vona. (Genesa 5:32) Endzhaku swinene, loko vana va xinuna va Nowa va kurile naswona va tekile, Xikwembu xi tivise Nowa hi ta xikongomelo xa xona xo susa vuhomboloki emisaveni. (Genesa 6:9-13, 18) Ni le nkarhini wolowo, hambileswi Nowa a a nyikiwe mintirho yimbirhi yo aka ngalava ni ku chumayela eka vanhu lava a va hanya hi nkarhi wakwe, Yehovha a nga n’wi tivisanga hi ta xiyimiso xa yena xa nkarhi.—Genesa 6:14; 2 Petro 2:5.

6. (a) Nowa u swi kombise njhani leswaku u tshike timhaka ta nkarhi emavokweni ya Yehovha? (b) Hi nga xi landzela njhani xikombiso xa Nowa?

⁶ Hi makume ya malembe—kumbexana hafu ya lembe xidzana—‘Nowa u hambete a endla hinkwaswo, hilaha Xikwembu xi n’wi leriseke hakona.’ Nowa u endle tano “hi ripfumelo,” a nga tivi siku ra kona. (Genesa 6:22; Vaheveru 11:7) Yehovha a nga n’wi tivisanga nkarhi lowu kongomeke wa leswi a swi ta endleka, ku kala ku sala vhiki rin’we leswaku ku sungula Ndhambi. (Genesa 7:1-5) Ntshembo lowu tiyeke ni ripfumelo leri Nowa a a ri na rona eka Yehovha swi n’wi pfune ku tshika timhaka ta nkarhi emavokweni ya Xikwembu. Naswona Nowa u fanele a tlangerile swinene loko a vona nsirhelelo wa Yehovha hi nkarhi wa Ndhambi ni loko endzhaku ka yona a huma engalaveni a ya emisaveni leyi basisiweke! Tanihi leswi ntshembo lowu fanaka wa ku kutsuriwa wu nga kusuhi ni ku hetiseka, xana a hi fanelanga hi kombisa ripfumelo ro tano eka Xikwembu?

7, 8. (a) Matiko ni mimfumo ya misava swi ve kona hi ndlela yihi? (b) Yehovha ‘u yimise minkarhi leyi vekiweke ni ku veka maava ya lomu ku tshamaka vanhu’ hi ndlela yihi?

⁷ Endzhaku ka Ndhambi, vatukulu vo tala va Nowa va fularhele vugandzeri bya ntiyiso bya Yehovha. Leswi xikongomelo xa vona a ku ri ku tshama endhawini yin’we, va sungule ku aka muti ni xihondzo xa vugandzeri bya mavunwa. Yehovha u vone leswaku lowu a wu ri nkarhi wa leswaku a nghenelela. U pfilunganye ririmi ra vona kutani “a v̌a hangalasa [va suka Babele va ya] e misav̌eni hikwayo.” (Genesa 11:4, 8, 9) Endzhaku, mintlawa ya tindzimi to karhi yi ve matiko, laha man’wana ya wona ma tekeke matiko man’wana kutani ma vumba mimfumo ya swifundzha hambi ku ri ya misava hinkwayo.—Genesa 10:32.

⁸ Leswaku xi hetisisa xikongomelo xa xona, minkarhi yin’wana Xikwembu xi veke mindzilakano ya matiko ni nkarhi lowu tiko ro karhi a ri ta fuma ndhawu yo karhi kumbe ri fuma misava hinkwayo. (Genesa 15:13, 14, 18-21; Eksoda 23:31; Deteronoma 2:17-22; Daniyele 8:5-7, 20, 21) Muapostola Pawulo a a vulavula hi mhaka leyi ya minkarhi ni tinguva ta Yehovha loko a byela tintlhari ta Magriki eAtena a ku: “Xikwembu lexi endleke misava ni swilo hinkwaswo leswi nga eka yona . . . hi munhu un’we xi endle matiko hinkwawo ya vanhu, leswaku va tshama ehenhla ka vuandlalo hinkwabyo bya misava, kutani xi yimise minkarhi leyi vekiweke ni ku veka maava ya lomu ku tshamaka vanhu.”—Mintirho 17:24, 26.

9. Yehovha u yi ‘cince njhani minkarhi ni tinguva’ malunghana ni tihosi?

⁹ Leswi a swi vuli swona leswaku Yehovha u ni vutihlamuleri eku hluleni hinkwako ka tipolitiki ni ku cinca loku vaka kona exikarhi ka matiko. Kambe a nga nghenelela loko a swi lava, leswaku a hetisisa xikongomelo xakwe. Hikwalaho, muprofeta Daniyele, loyi a a ta vona ku wa ka Mfumo wa Misava wa Babilona ni ku siviwa ka wona hi Medo-Persia, u vule leswi landzelaka hi Yehovha: “Hi šona le’ši hunḍulušaka mikari ni tinguv̌a, le’ši susaka tihosi, ni le’ši ti tlakusaka, le’ši nyikaka tintlhari e v̌utlhari, ni mano e ka la’v̌a nga ni ku twisisa.”—Daniyele 2:21; Esaya 44:24–45:7.

‘Nkarhi A Wu Tshinele’

10, 11. (a) Yehovha u veke nkarhi lowu a a ta kutsula vatukulu va Abrahama ha wona evuhlongeni ka ha sele nkarhi wo tanihi kwihi? (b) I yini leswi kombisaka leswaku Vaisrayele a va nga swi tivi hi ku kongoma leswaku va ta kutsuriwa rini?

¹⁰ Loko ka ha sele nkarhi wo tlula malembe-xidzana ya mune, Yehovha u veke lembe ro karhi leri a a ta tsongahata hosi ya Mfumo wa Misava wa Egipta ha wona, kutani a ntshunxa vatukulu va Abrahama evuhlongeni. Loko Xikwembu xi paluxela Abrahama xikongomelo xa xona, xi tshembisile xi ku: “U tiv̌isisa ŝinene leŝaku v̌atukulu v̌a wena v̌a ta luv̌ela e tikweni le’ri nga ka ri nga v̌i ra v̌ona, v̌a ta v̌a makhumbi ya kona, v̌a ta ṭongahatiwa hi malembe ya mune wa madzana. Kambe nḍi ta av̌anyisa tiko leri v̌a nga ta fumiwa hi rona, kutani nḍaku v̌a ta huma kona v̌a fuwe ngopfu.” (Genesa 15:13, 14) Eka nkatsakanyo wakwe wa matimu ya Israyele, lowu a wu nyikeleke emahlweni ka Sanedri, Stefano u vulavule hi nkarhi lowu wa malembe ya 400 a ku: “Kuteloko ku tshinela nkarhi wa ku hetiseka ka xitshembiso lexi Xikwembu xi xi vuleke eka Abrahama hi ku kongoma, vanhu va engeteleka ni ku andza aEgipta, kukondza ku va ni hosi yin’wanyana aEgipta, leyi a yi nga ti tivi ta Yosefa.”—Mintirho 7:6, 17, 18.

¹¹ Faro loyi lontshwa u tsongahate Vaisrayele a va endla mahlonga. Muxe a a nga si yi tsala buku ya Genesa, hambileswi kumbexana switshembiso leswi Yehovha a swi tshembiseke Abrahama a swi hundziseriwe eka van’wana hi nomu kumbe hi ku tsariwa kunene. Hambiswiritano, swi tikomba onge rungula leri Vaisrayele a va ri na rona a ri va pfunanga ku kumisisa siku leri kongomeke ra ku kutsuriwa ka vona eku tshikileriweni. Xikwembu a xi swi tiva leswaku xi ta va kutsula rini, kambe handle ko kanakana, Vaisrayele lava a va xanisiwa a va nga tivisiwanga rona. Ha hlaya: “Kute loko malembe la’yo tala ma hunḍile, hosi ya Egipta yi fa. Loko v̌a ri v̌ana v̌a Israel, a v̌a ri kari v̌a rila hikwalaho ka v̌ukhumbi bya v̌ona; v̌a huwelela, kutani ku huwelela ka v̌ona hikwalaho ka v̌ukhumbi bya v̌ona ku fike ka Šikwembu. Šikwembu ši yingisa ku rila ka v̌ona, ši ṭunḍuka e ntwanano wa šona na Abraham, na Isak, na Yakob; kutani Šikwembu ši languta v̌ana v̌a Israel, ši v̌a tiv̌a.”—Eksoda 2:23-25.

12. Stefano u swi kombise njhani leswaku Muxe u teke goza ku nga si fika nkarhi wa Yehovha?

¹² Leswaku Vaisrayele a va nga wu tivi nkarhi lowu kongomeke lowu a va ta kutsuriwa ha wona swi nga voniwa ni le ka nkatsakanyo wa Stefano. Loko a vulavula hi Muxe, u te: “Kuteloko ku helela nkarhi wa lembe rakwe ra vumakumemune, embilwini yakwe ku fika mhaka ya leswaku a kamba vamakwavo, vana va Israyele. Kutani loko a vona un’wana a khomiwa hi ndlela yo homboloka, a n’wi lamulela kutani a rihiselela loyi a khomiwaka hi ndlela yo biha hi ku dlaya Muegipta. A a ehleketa leswaku vamakwavo a va ta swi twisisa leswaku Xikwembu a xi va ponisa hi voko rakwe, kambe a va swi twisisanga.” (Mintirho 7:23-25) Muxe u teke goza leri ka ha sele malembe ya 40 leswaku ku fika nkarhi wa Xikwembu. Stefano u kombise leswaku Muxe a a fanele a rindza malembe man’wana ya 40 Xikwembu ‘xi nga si ponisa Vaisrayele hi voko rakwe.’—Mintirho 7:30-36.

13. Xiyimo xa hina xi fana njhani ni lexiya xa Vaisrayele emahlweni ko ntshunxiwa ka vona aEgipta?

¹³ Hambileswi a “ku tshinela nkarhi wa ku hetiseka ka xitshembiso,” nileswi Xikwembu a xi veke lembe ro karhi, Muxe ni Vaisrayele hinkwavo a va fanele va kombisa ripfumelo. Va boheke ku rindzela nkarhi lowu vekiweke hi Yehovha, lowu handle ko kanakana a va nga swi koti ku wu kumisisa ka ha ri emahlweni. Na hina ha tiyiseka leswaku ku kutsuriwa ka hina eka mafambiselo ya swilo ya namuntlha lama hombolokeke ka tshinela. Ha swi tiva leswaku hi hanya “emasikwini yo hetelela.” (2 Timotiya 3:1-5) Kutani, xana a hi fanelanga hi tiyimisela ku kombisa ripfumelo ra hina kutani hi yimela nkarhi wa Yehovha lowu faneleke wa siku rakwe lerikulu? (2 Petro 3:11-13) Kutani, ku fana na Muxe ni Vaisrayele, hi nga yimbelela swinene risimu ro hlawuleka ra ku kutsuriwa, hi dzunisa Yehovha.—Eksoda 15:1-19.

‘Loko Nkarhi Wu Fika’

14, 15. Hi swi tivisa ku yini leswaku Xikwembu a xi veke nkarhi wa leswaku N’wana wa xona a ta emisaveni, naswona i yini leswi vaprofeta hambi ku ri tintsumi a ti tshame ti swi languterile?

¹⁴ Yehovha u veke nkarhi lowu kongomeke wa ku va N’wana wakwe la tswariweke a ri swakwe a ta emisaveni tanihi Mesiya. Pawulo u tsarile a ku: “Loko nkarhi lowu pimiweke wu hela, Xikwembu xi rhume N’wana wa xona, loyi a humeke eka wansati ni loyi a veke ehansi ka nawu.” (Vagalatiya 4:4) Leswi a ku ri ku hetiseka ka xitshembiso xa Xikwembu xo rhuma Mbewu—‘Shilo, loyi vanhu a va ta yingisa yena.’—Genesa 3:15; 49:10.

¹⁵ Vaprofeta va Xikwembu—hambi ku ri tintsumi—a va tshama va langutele “nguva” leyi Mesiya a a ta humelela ha yona emisaveni ni leyi a ku ta endliwa leswaku swi koteka ku kutsula vanhu lava nga ni vudyoho. Petro u te: “Malunghana na kona ku ponisiwa loku, vaprofeta lava profeteke hi ta musa lowu nga faneriwiki lowu nga kunguhateriwa n’wina va vutisise ha kona hi rixaladza naswona va endle ndzavisiso wa vukheta. Va hambete va kambisisa leswaku i nguva yihi kumbe i nguva ya muxaka muni leyi moya lowu a wu ri eka vona a wu yi kombisa mayelana na Kreste loko wu nyikela vumbhoni ka ha ri emahlweni malunghana ni ku xaniseka ka Kreste ni ku vangama loku a ku ta landzela sweswo. . . . Tintsumi ti navela ku nyangisisa swona swilo leswi.”—1 Petro 1:1-5, 10-12.

16, 17. (a) Hi byihi vuprofeta lebyi Yehovha a pfuneke Vayuda va lembe-xidzana ro sungula ha byona leswaku va langutela Mesiya? (b) Vuprofeta bya Daniyele byi ku khumbe njhani ku langutela loku Vayuda a va ri na kona ka Mesiya?

¹⁶ Hi ku tirhisa muprofeta wakwe Daniyele—wanuna wa ripfumelo leri nga tsekatsekiki—Yehovha u nyikele vuprofeta lebyi katsaka “maviki ya ntlhanu wa makume na makume mambiri.” Vuprofeta byebyo a byi ta pfuna Vayuda va lembe-xidzana ro sungula ku tiva leswaku ku humelela ka Mesiya loyi a tshembisiweke a ku tshinela. Hi ku komisa, vuprofeta bya kona byi te: “E ku suka e ritweni le’ri leriseke leŝaku Yerusalem wu ta tlhela wu akiwa ku ya fika e ka Mesia Hosi, ku ta hunḍa maviki ya ntlhanu na mambiri ni maviki ya 62.” (Daniyele 9:24, 25) Swidyondzi swa Vayuda, Makhatoliki ni Maprotestente hi xitalo swa pfumela leswaku “maviki” lawa ku vulavuriwaka ha wona laha i malembe. “Maviki” ya 69 (malembe ya 483) ya Daniyele 9:25 ma sungule hi 455 B.C.E., loko Hosi Atazekiseki wa le Peresi a nyike Nehemiya mpfumelelo wa “leŝaku Yerusalem wu . . . tlhela wu akiwa.” (Nehemiya 2:1-8) Ma hele endzhaku ka malembe ya 483—hi 29 C.E., loko Yesu a khuvuriwa ni ku totiwa hi moya lowo kwetsima, xisweswo a va Mesiya kumbe Kreste.—Matewu 3:13-17.

¹⁷ Leswaku Vayuda va lembe-xidzana ro sungula a va swi tiva hi ku kongoma kumbe a va nga swi tivi leswaku malembe ya 483 ma sungule rini a swi tiviwi. Kambe loko Yohane Mukhuvuri a sungula vutirheli byakwe, “vanhu a va ri eku languteleni, hinkwavo va ri karhi va kanela etimbilwini ta vona malunghana na Yohane: ‘Xana a nga va a ri Kreste?’” (Luka 3:15) Swidyondzi swin’wana swa Bibele swi hlanganisa ku langutela loku a va ri na kona ni vuprofeta bya Daniyele. Loko a hlamusela hi ndzimana leyi, Matthew Henry u tsarile a ku: “Laha hi byeriwa . . . ndlela leyi vanhu va pfuniweke ha yona hi vutirheli ni ku khuvula ka Yohane leswaku va ehleketa hi Mesiya hi byakwe, ni leswaku u tshinele swinene. . . . Mavhiki ya Daniyele ya makumenkombo se a ma hela.” Buku ya Xifurwa leyi nge Manuel Biblique, leyi tsariweke hi Vigouroux, Bacuez na Brassac yi ri: “Vanhu a va swi tiva leswaku mavhiki ya makumenkombo lama yimelaka malembe, lama vekiweke hi Daniyele a ma ri kusuhi ni ku hela; a nga kona loyi a a hlamala loko a twa Yohane Mukhuvuri a twarisa leswaku mfumo wa Xikwembu wu tshinele.” Xidyondzi xa Muyuda Abba Hillel Silver xi tsale leswaku hi ku ya hi “ntlhandlamano wa minkarhi” wa masiku wolawo, “Mesiya a a languteriwe kwalomu ka kotara ya vumbirhi ya lembe-xidzana ro sungula C.E.”

Swiendlakalo —Hayi Mahlayelelo Ya Nkarhi

18. Hambileswi vuprofeta bya Daniyele byi pfuneke Vayuda leswaku va lemuka nkarhi lowu Mesiya a a ta languteriwa ku humelela ha wona, hi byihi vumbhoni lebyi a byi khorwisa swinene bya leswaku Yesu a a ri yena Mesiya?

¹⁸ Hambileswi ntlhandlamano wa minkarhi handle ko kanakana wu pfuneke Vayuda ku va ni vuthala bya nkarhi lowu Mesiya a a ta humelela ha wona, swiendlakalo leswi landzeleke swi kombisa leswaku vo tala va vona a va kholwanga leswaku Yesu a a ri yena Mesiya. Loko a saleriwe hi nkarhi lowu nga ehansi ka lembe leswaku a fa, Yesu u vutise vadyondzisiwa vakwe a ku: “Xana mintshungu yi ri ndzi mani?” Va hlamule va ku: “Yohane Mukhuvuri; kambe van’wana va ri, Eliya, kasi van’wanyana, va vula leswaku un’wana wa vaprofeta va khale u pfukile.” (Luka 9:18, 19) A hi na rungula leri vulaka leswaku Yesu u tshama a tshaha vuprofeta bya mavhiki yo fanekisela hi xikongomelo xo kombisa leswaku a a ri yena Mesiya. Kambe siku rin’wana u te: “Ndzi ni vumbhoni byo tlula bya Yohane, hikuva yona mintirho leyi Tatana a ndzi aveleke ku yi endla, mintirho leyi ndzi yi endlaka, yi nyikela vumbhoni bya mina leswaku Tatana u ndzi rhumile.” (Yohane 5:36) Ematshan’weni ya ntlhandlamano wo karhi wa minkarhi lowu paluxiweke, ku chumayela ka Yesu, masingita ya yena, ni swiendlakalo leswi humeleleke hi nkarhi wa rifu rakwe (munyama wa singita, ku handzuka ka nguvu ya tempele kun’we ni ku tsekatseka ka misava) hi swona leswi nyikeleke vumbhoni bya leswaku a a ri Mesiya loyi a rhumiweke hi Xikwembu.—Matewu 27:45, 51, 54; Yohane 7:31; Mintirho 2:22.

19. (a) Vakreste a va ta swi tivisa ku yini leswaku ku lovisiwa ka Yerusalema a ku tshinele? (b) Ha yini Vakreste vo sungula lava balekeke eYerusalema a va fanele va tama va ri ni ripfumelo lerikulu?

¹⁹ Hi ku fanana, endzhaku ka ku fa ka Yesu, Vakreste vo sungula a va nyikiwanga ndlela yo kumisisa nkarhi lowu a wu tshinerile wa makumu ya mafambiselo ya swilo ya Vayuda. I ntiyiso, vuprofeta bya Daniyele bya mavhiki yo fanekisela byi boxe ku lovisiwa ka mafambiselo wolawo. (Daniyele 9:26b, 27b) Kambe sweswo a swi ta humelela loko “maviki ya ntlhanu wa makume na makume mambiri” ma herile (455 B.C.E.–36 C.E.). Hi marito man’wana, endzhaku ka loko Vamatiko vo sungula va ve valandzeri va Yesu hi 36 C.E., Daniyele ndzima 9 a yi nga ha khomelanga Vakreste ntlhandlamano wo karhi wa minkarhi. Eka vona, i swiendlakalo leswi a swi ta kombisa leswaku mafambiselo ya Vayuda a ma ta hela ku nga ri khale, a swi nga ta kombisiwa hi ntlhandlamano wa minkarhi. Swiendlakalo sweswo, leswi vhumbhiweke hi Yesu, swi sungule ku fika eku chaputeni ka swona ku sukela hi 66 C.E., loko mavuthu ya Rhoma ma hlasela Yerusalema ivi endzhaku ma tlhela. Leswi swi nyike Vakreste vo tshembeka, lava xalamukeke eYerusalema ni le Yudiya nkarhi wo ‘balekela etintshaveni.’ (Luka 21:20-22) Tanihi leswi a va nga ri na ntlhandlamano wa minkarhi lowu va kongomisaka, Vakreste volavo vo sungula a va nga swi tivi leswaku Yerusalema wu ta lovisiwa rini. Swi lave leswaku va va ni ripfumelo hakunene leswaku va siya makaya ya vona, mapurasi ni mintirho ya vona va ya tshama ehandle ka le Yerusalema ku ringana malembe ya kwalomu ka mune, ku fikela loko masocha ya Rhoma ma vuya hi 70 C.E., ma lovisa mafambiselo ya Vayuda!—Luka 19:41-44.

20. (a) Hi nga pfuneka njhani eka swikombiso swa Nowa, Muxe ni Vakreste va lembe-xidzana ro sungula va le Yudiya? (b) Hi ta vulavula hi yini eka xihloko lexi landzelaka?

²⁰ Ku fana na Nowa, Muxe, ni Vakreste va le Yudiya va lembe-xidzana ro sungula, na hina namuntlha hi nga tshika minkarhi ni tinguva hi ku tiyiseka emavokweni ya Yehovha. Ku kholwa ka hina leswaku hi hanya enkarhini wa makumu ni leswaku ku kutsuriwa ka hina ku tshinele a swi titsheganga hi ku hlayela minkarhi ntsena, kambe swi titshege hi swiendlakalo swa xiviri evuton’wini leswi hetisisaka vuprofeta bya Bibele. Ku tlula kwalaho, hambileswi hi hanyaka enkarhini wa vukona bya Kreste, swa hi boha ku kombisa ripfumelo ni ku tshama hi xalamukile. Hi fanele hi hambeta hi hanya hi ri karhi hi swi langutele hi mahlo-ngati swiendlakalo leswi nyanyulaka, leswi vhumbhiweke eMatsalweni. Yoleyo ku ta va nhloko-mhaka ya xihloko lexi landzelaka.

[Nhlamuselo ya le hansi]

Mpfuxeto

◻ Malunghana ni minkarhi ni tinguva ta Yehovha, Yesu u va byele yini vaapostola vakwe?

◻ Nowa u ri tive ku sele nkarhi wo tanihi kwihi siku leri Ndhambi a yi ta sungula ha rona?

◻ I yini lexi kombisaka leswaku Muxe ni Vaisrayele a va nga swi tivi hi ku kongoma leswaku va ta kutsuriwa rini aEgipta?

◻ Hi nga pfuneka njhani eka swikombiso swa Bibele leswi katsaka minkarhi ni tinguva ta Yehovha?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 11]

Ripfumelo ra Nowa ri n’wi pfune ku tshika timhaka ta nkarhi emavokweni ya Yehovha