Ku Lwela Ku Va “Mutirhi La Nga Riki Na Nchumu Wo Khomiwa Hi Tingana Ha Wona”

HI KU VULA KA ANDRÉ SOPPA

Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi hlaserile, loko yi hela yi siya mafu ni gome leri nga hlamuselekiki. Tanihi mukongomisi wa Ntlawa wa Swikepe swa Nyimpi swa le Jarimani, leswi a swi yimisiwe ekusuhi na Narvik, le Norway, ndzi kote ku ti vona hi ku kongoma tihanyi ta vanhu eka vanhu-kulobye. Ni vusiku loko ndzi ri evutumbelweni bya minsoko-lwangu, ku saseka ka tilo loku vangamaka ku endle leswaku ndzi anakanya swinene hi vutomi. A ndzi tiyiseka leswaku Xikwembu lexi vumbeke swilo swo tano a xi nga tihlamuleri eka hasahasa yo tano ya nyimpi.

NDZI velekiwe hi 1923, eximutanini lexitsongo xa Lassoth (lexi sweswi xi welaka ePoland), ekusuhi ni ndzilakana wa Czech, kutani ndzi kulele endyangwini wa swisiwana, lowu tshamaka epurasini. Vatswari va mina a va tivula Makhatoliki naswona vukhongeri a byi ri na xiphemu xa nkoka swinene evuton’wini bya hina. Hambiswiritano, ndzi sungule ku kanakana vukhongeri bya mina ta ha suka. Eximutanini xa ka hina a ku ri ni mindyangu yinharhu ya Maprotestente, kutani yona a yi vengiwa hi vanhu lava nga Makhatoliki. A ndzi nga swi twisisi leswaku ha yini swi va hi ndlela leyi. Exikolweni a hi dyondzisiwa ta vukhongeri. Kambe siku rin’wana loko ndzi kombele muprista leswaku a hlamusela Vunharhu-un’we, ndzi hlamuriwe hi ku biwa ka khume hi nkhavi. Hambiswiritano, lexi nga ndzi pfula mahlo hi kereke i nchumu lowu endlekeke loko ndzi ri ni malembe ya 17 hi vukhale. Vatswari va manana va fe va siyana hi n’hweti kutani manana a nga ri na mali leyi ringaneke ya ku hakelela swilahlo swimbirhi ekerekeni. Hiloko a kombela muprista leswaku u ta n’wi hakela endzhaku. Yena u hlamule a ku: “Vatswari va wena a va ri ni rifuwo ro karhi, a swi tano ke? Xavisa rona leswaku u kuma mali yo va lahla.”

Malembe ma nga ri mangani emahlweni ka kwalaho, endzhaku ka loko Hitler a sungule ku fuma hi 1933, a hi nga ha pfumeleriwi ku vulavula Xipolish; a hi boheka ku vulavula Xijarimani. Lava a va ala, kumbe lava a va tsandzeka ku dyondza Xijarimani, va nyamalale hakatsongo-tsongo—hi byeriwe endzhaku leswaku a va rhumeriwa etikampeni ta nxaniso. Hambi ku ri ximutana xa ka hina xi cinciwe vito, xi vitaniwa hi vito ra Xijarimani, ku nga Grünfliess. Ndzi tshike xikolo loko ndzi ri ni malembe ya 14, kutani leswi a ndzi nga ri xiphemu xa nhlengeletano ya Vantshwa ya Hitler, swi ndzi tikerile ku kuma ntirho. Hambiswiritano, eku heteleleni ndzi thoriwe ku va mupfuneti wa mufuri wa tinsimbi. Xikan’we-kan’we loko nyimpi yi sungurile, ekerekeni a ku khongeleriwa Hitler ni masocha ya le Jarimani. A ndzi tivutisa loko swikhongelo leswi fanaka swa ku hlula a swi khongeriwa hi tlhelo lerin’wana.

Ku Tirha eNtlaweni Wa Swikepe Swa Nyimpi Swa Jarimani

Hi December 1941, ndzi sungule ku tirha eNtlaweni wa Swikepe swa Nyimpi swa Jarimani, kutani eku sunguleni ka 1942 ndzi rhumeriwe eribuweni ra le Norway leswaku ndzi ya tirha exikepeni lexi hlengeletaka marungula ya valala. Hi averiwe ntirho wa ku heleketa swikepe leswi rhwaleke masocha, matlhari kumbe ndzhwalo exikarhi ka Trondheim na Oslo. A ndzi ri elwandle loko ndzi twa vatluti vambirhi va vulavula hi ku hela ka misava hilaha ku vhumbhiweke hakona eBibeleni. Hambileswi a va chava ku twiwa loko va ri karhi va vulavula, va ndzi byele leswaku vatswari va vona a va tolovelane ni Timbhoni ta Yehovha kambe vona a va xi landzelanga xikombiso xa vona. Leri a ku ri siku ro sungula ndzi twa hi ta Timbhoni ta Yehovha.

Loko nyimpi yi hela, Manghezi ma hi khomile ma hi nyiketa eka Maamerika leswaku hi tlheriseriwa eJarimani. Hina lava makaya ya hina a ma ri endhawini ya Soviet, hi rhumeriwe ekampeni ya khotso eLiévin, en’walungu wa Furwa, leswaku hi ya tirha emigodini ya malahla. Leswi swi endleke hi August 1945. Ndzi tsundzuka ndzi vutisa un’wana wa varindzi va mina wa Mufurwa leswaku hi byihi vukhongeri byakwe. U hlamule a ku: “I Khatoliki.” Leswi na mina a ndzi ri Mukhatoliki, ndzi n’wi vutisile leswaku hi dyohelane yini? U hlamule a ku: “A swi pfuni nchumu ku ringeta ku swi twisisa. Swo va tano.” Eka mina a swi nga twali ku va vanhu va vukhongeri lebyi fanaka va lwa ni ku dlayana.

Ku Voningeriwa eMugodini Wa Malahla

Esikwini ra mina ro sungula ndzi ri emugodini swin’we ni vatirhi va le mugodini va ndhawu yoleyo, munhu un’wana la vuriwaka Evans Emiot u dye na mina tisangweji takwe. Hambileswi a a huma eOhio le United States, u tshame eFurwa malembe yo hlaya. U ndzi byele hi misava leyi eka yona nyimpi yi nga ta va yi nga ha ri kona. Musa wa yena wu ndzi hlamarisile. A a nga ndzi vengi hambileswi a ndzi ri Mujarimani yena a ri Muamerika. A hi tlhelanga hi vonana ku fikela eku sunguleni ka 1948 loko a ndzi nyika xibukwana lexi nge “The Prince of Peace.” Sweswi eku heteleleni ndzi dyondze hi Xikwembu xa vunene lexi vengaka nyimpi—Xikwembu lexi ndzi nga ehleketa hi xona loko ndzi langute tilo leri vangamaka. Ndzi tiyimisele ku kuma vukhongeri lebyi dyondzisaka leswi. Kambe leswi Evans a a tirha endhawini yin’wana ya mugodi, a ndzi nga swi koti ku vonana na yena. Ndzi yile eka mintlawa hinkwayo ya vukhongeri ekampeni ya khotso, ndzi vutisa loko va tiva swo karhi hi xibukwana lexi, kambe a ko fana ni kwala.

Eku heteleleni, hi April 1948 ndzi ntshunxiwile ekampeni ya khotso kutani ndzi tirha ndzi ntshunxekile. Hi Sonto leyi landzelaka, ndzi hlamarisiwe hi ku twa ku rila ka xingelengele exitarateni. Ndzi tsake swonghasi ku vona Evans! A a ri ni ntlawa wa Timbhoni ta Yehovha, va hakarhe tibodo leti a ti tivisa nhloko-mhaka ya nkulumo ya le rivaleni. Mbhoni leyi a yi ba xingelengele a ku ri Marceau Leroy, loyi sweswi a nga xirho xa Komiti ya Rhavi eFurwa. Ndzi tivisiwe eka muaka-tiko wa le Poland la vulavulaka Xijarimani, loyi vito rakwe ku nga Joseph Kulczak, loyi a xanisiweke etikampeni ta nxaniso hikwalaho ka ripfumelo rakwe. U ndzi rhambile leswaku ndzi ta enhlanganweni madyambu wolawo. Swo tala swa leswi a swi vulavuriwa a ndzi nga swi twisisi, kambe loko hinkwavo lava nga kona kwalaho va yimise mavoko, ndzi vutise munhu loyi a a tshame ekusuhi na mina leswaku ha yini va endla tano. U te: “Hi lava va nga yaka va ya chumayela eDunkerque vhiki leri taka.” Ndzi vutisile: “Xana ndzi nga ya na mina?” U hlamule a ku: “Ina!” Xisweswo hi Sonto leyi landzelaka a ndzi ri eku chumayeleni hi yindlu ni yindlu. Hambileswi van’wana lava hi hlanganeke na vona a va nga swi tsakeli, ndzi tiphinile naswona hi ku hatlisa a ndzi chumayela nkarhi hinkwawo.

Ku Dyondza Ku Lawula Ku Hlundzuka Ka Mina

Hi ku hatlisa endzhaku ka sweswo, Timbhoni ti sungule ku chumayela emiakweni leyi vakhotsiwa va Majarimani lava ntshunxiweke a va tshama eka yona. Leswi a swi nga olovi eka mina, tanihi leswi a ndzi tiviwa hi ku hlundzuka ka mina loku nga lawulekiki. Loko munhu wo karhi a nga lavi ku swi tekela enhlokweni leswi ndzi swi vulaka, a ndzi n’wi chavisa hi ku vula ndzi ku: “Loko u nga tivoneli u ta tikuma u ri ekhombyeni.” Siku rin’wana loko hi ri karhi hi tirha emugodini, ndzi kale ndzi hima un’wana hi leswi a sandzeke Yehovha.

Hambiswiritano, hi mpfuno wa Yehovha ndzi kote ku cinca vumunhu bya mina. Siku rin’wana loko hi ri karhi hi chumayela emiakweni leyi ya vakhotsiwa, ntlawa wa vavanuna lava a va nwe byala ku tlurisa a va karhata Timbhoni tin’wana. Hi ku tiva ku hatlisela ka mina ku hlundzuka, vamakwerhu lava a ndzi ri na vona va ringete ku ndzi sivela ku nghenelela emhakeni leyi, kambe un’wana wa vavanuna lava a ta eka mina hi ndlela yo kombisa leswaku u lava ku lwa, a sungula ku hluvula baji rakwe. Ndzi xike exikanyakanyeni xa mina, ndzi n’wi nyika xona leswaku a xi khoma, kutani ndzi hoxa swandla eswikhwameni. Leswi swi n’wi hlamarise ngopfu lerova a yingisa leswi a ndzi n’wi byela swona. Ndzi n’wi byele leswaku a muka a ya etlela ivi a ta eka nkulumo ya le rivaleni. Hakunene hiloko hi 3:00 nindzhenga, a fika! Eku heteleleni, khale ka vakhotsiwa va kwalomu ka 20 va amukele rungula. Loko ku ri mina, ndzi khuvuriwe hi September 1948.

Xiyimiso Xo Tshama U Khomekile Kambe Lexi Vuyerisaka

Ndzi nyikiwe vutihlamuleri bya ku khathalela masimu lawa a hi fanele hi chumayela eka wona ni ku kuma tindhawu leti hi nga vaka ni nkulumo ya le rivaleni eka tona. Leswaku ndzi kota ku endla leswi, nkarhi wun’wana a ndzi famba tikhilomitara ta kwalomu ka 50 hi xithuthuthu xa mina lexitsongo, ndzi nga si ya nghena entirhweni ni vusiku emigodini. Kutani hi mahelo-vhiki a hi ya ensin’wini hi bazi, hi siya vahuweleri vambirhi kumbe mune swin’we ni xivulavuri. Emadorobeni lamakulu, loko hi kuma ndhawu leyi fanelekaka, a hi tlhandleka tiputumende ta hina, hi endla ndhawu yo veka swilo leswi tirhisiwaka hi xivulavuri. Hakanyingi a hi hakarha tibodo hi tivisa nhloko-mhaka ya nkulumo ya le rivaleni, leyi hi rhambeleke vanhu eka yona.

Hi 1951 ndzi hlangane na Jeannette Chauffour, Mbhoni leyi humaka eReims. Loko hi vonana ro sungula hi rhandzanile, kutani endzhaku ka lembe, hi May 17, 1952, hi catile. Hi rhurhele ePecquencourt, doroba ra mugodi leri nga ekusuhi na Douai. Hambiswiritano, hi ku hatlisa ndzi sungule ku va ni swiphiqo swa rihanyo. Ndzi kumiwe ndzi pfimbe mahahu, vuvabyi lebyi khumbanaka ni ku hefemula, lebyi vangiwaka hi ku tirha emigodini, kambe a ndzi nga swi koti ku kuma ntirho wa muxaka wun’wana ni wun’wana. Xisweswo, loko hi komberiwe ku pfuna vandlha leritsongo eKehl, xidorobana xa vumaki lexi nga eRhine, hi 1955, hi nkarhi wa nhlengeletano ya matiko eNuremberg, le Jarimani, hi rhurhele kona hi ntshunxekile. Hi nkarhi wolowo, a ku ri ni vahuweleri va 45 ntsena evandlheni rero. Hi malembe ya nkombo lama landzeleke, lawa hi tirheke swin’we ni vandlha leri, nhlayo ya vahuweleri yi tlakuke yi va 95.

Malunghelo Lama Engetelekeke Ya Ntirho

Hi ku vona leswaku vandlha ri simekiwe ri tiya, hi kombele Sosayiti leswaku yi hi avela eFurwa, hi ya va maphayona yo hlawuleka. Hi hlamarisiwe ngopfu loko hi rhumeriwa eParis. Tin’hweti ta nhungu leti hi ti heteke kona a ti ri leti tsakisaka swinene. Mina na Jeannette hi ve ni lunghelo ra ku fambisa tidyondzo ta Bibele ta 42. Swichudeni swa hina swa ntlhanu swi khuvuriwile loko ha ha tshama kwalaho, kasi swa 11 swi amukele ntiyiso endzhaku.

Tanihi leswi a hi tshama eLatin Quarter, a hi tala ku hlangana ni vaprofesa lava humaka eSorbonne. Profesa wa filosofi la nga kuma mudende, loyi a a hanyisa hi ripfumelo u dyondze Bibele kutani eku heteleleni a va un’wana wa Timbhoni ta Yehovha. Siku rin’wana ndzi sungule bulo ra Bibele ni mumpfampfarhuti wa tiko loyi a a tolovelane swinene ni vadyondzisi va Vajesuit. U te endlwini ya hina hi awara ya nharhu nindzhenga kutani a muka hi awara ya khume vusiku byebyo. Hi hlamarile ku n’wi vona endzhaku ka awara ni hafu a gongondza enyangweni wa hina. U vulavule ni Mujesuit la tsandzekeke ku hlamula swivutiso swakwe malunghana ni vuprofeta bya Bibele. Hi awara ya n’we nimpundzu, u mukile, kambe a tlhela a vuya hi awara ya nkombo. Hi ku famba ka nkarhi, na yena u ve un’wana wa Timbhoni ta Yehovha. Ku va ni torha ra ntiyiso ro tano ku ve xikhutazo lexikulu eka mina ni nkatanga.

Endzhaku ko tirha eParis, ndzi rhambiwe ku va mulanguteri la famba-fambaka evuxa bya Furwa. A ku ri ntsako hakunene eka hina ku endzela mavandlha lama vulavulaka Xifurwa ni Xijarimani, hi tiyisa vamakwerhu. Loko hi endzela vandlha ra le Rombas, le Lorraine, ndzi hlangane na Stanislas Ambroszczak. A a ri munhu wa le Poland loyi hi nkarhi wa nyimpi a a tirha eswikepeni leswi fambaka endzeni ka mati swa Matiko lama Khomisanaka, loyi a a lwa a ri ematini ya le Norway. A hi ri eka matlhelo lama lwisanaka kambe hi tluta elwandle rin’we. Sweswi a hi ri vamakwerhu lava tirhaka swin’we, hi tirhela Xikwembu xa hina Yehovha. Hi nkarhi wun’wana enhlengeletanweni le Paris, ndzi vone un’wana loyi a ndzi n’wi tsundzuka. A ku ri murhangeri wa kampa leyi a ndzi ri mukhotsiwa eka yona, en’walungu wa Furwa. A hi tsake ngopfu ku va hi tirhe swin’we hi nkarhi wa ntsombano! Wolawo i matimba ya Rito ra Xikwembu yo kota ku hundzula lava va tshameke va va valala, va va vamakwavo ni vanghana lavakulu!

Lexi vavisaka, endzhaku ko tirha malembe ya 14 entirhweni wo famba-famba, ndzi boheke ku tshika hikwalaho ka ku tsana ka rihanyo ra mina. Hambiswiritano, mina ni nkatanga a hi tiyimisele ku ya emahlweni hi tirhela Yehovha hilaha hi nga swi kotaka hakona. Hiloko hi kuma ndhawu yo tshama eka yona ni ntirho edorobeni ra Mulhouse, evuxa bya Furwa, kutani hi va maphayona (vavuri va evhangeli va nkarhi hinkwawo).

Xin’wana lexi ndzi tsakiseke ngopfu emalembeni lama hundzeke ku ve loko ndzi katseka eku akiweni ka Tiholo ta Mfumo. Hi 1985, ndzi komberiwe ku hlela ntlawa wa vaaki evuxa bya Furwa. Hi ku tirhisa vatshila lava nga ni vuswikoti ni ku letela vatirhi va ku tirhandzela, hi swi kotile ku vumba ntlawa lowu hlanganyeleke eku akiweni kumbe eku pfuxetiweni ka tiholo to tlula 80, hi ti endla ti va leti fanekelaka vugandzeri bya Yehovha. Hi 1993, a ndzi tsakile swonghasi ku tirha eku akiweni ka Holo ya Tinhlengeletano ni Tiholo ta Mfumo ta ntlhanu eFrench Guiana, le Amerika Dzonga!

Ku Ya eMahlweni Hambi Ku Ri Ni Miringo

Hakunene ndzi nga vula leswaku emalembeni ya 50 lama hundzeke ya ntirho wa le tilweni, vutomi bya mina byi tatiwile hi ntsako lowukulu ni malunghelo ya ntirho. Lexi vavisaka, hi December 1995 nkatanga la rhandzekaka, loyi ndzi hanyeke malembe ya 43 na yena, u lovile. Hambileswi lowu a wu ri nkarhi wa nhlomulo lowukulu—naswona ndza ha rila ni namuntlha—Yehovha u ndzi nyika matimba naswona vamakwerhu va moya va ndzi kombise rirhandzu ni ku ndzi seketela, leswi hi ndlela yo karhi swi nga hunguta ku vaviseka loku ndzi nga na kona loko nkarhi wu ri karhi wu famba.

Ndza ha ma tsundzuka kahle marito ya makwerhu la totiweke, enhlengeletanweni le Munich, eJarimani, hi 1963. U te: “André, u nga languti eximatsini kumbe exineneni. Vamakwerhu etikampeni ta nxaniso va ringiwile. Sweswi swi le ka hina leswaku hi ya emahlweni. A hi fanelanga hi titwela vusiwana. Hikwalaho, yana emahlweni!” Ndzi tshame ndzi anakanya ha swona. Leswi sweswi ndzi nga ha swi kotiki ku endla swo tala hikwalaho ka ku tsana ka rihanyo ni ku dyuhala, marito lama kumekaka eka Vaheveru 6:10 ma tshama ma ri xihlovo xa nchavelelo eka mina: “Xikwembu a xi pfumali ku lulama lerova xi nga rivala ntirho wa n’wina ni rirhandzu leri mi ri kombiseke hikwalaho ka vito ra xona.” Ina, ku tirha entirhweni wa Yehovha i lunghelo lerikulu leri un’wana ni un’wana a nga vaka na rona. Eka malembe ya 50 lama hundzeke, pakani ya mina a ku ri ku va “mutirhi la nga riki na nchumu wo khomiwa hi tingana ha wona,” ni sweswi ka ha ri yona.—2 Timotiya 2:15.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 22]

Muxaka wa xikepe lexi a ndzi tirha eka xona eka nsoko-lwangu wa le Norway

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Ku chumayela hi xikanyakanya edzongeni wa Furwa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

Tiputumende leti tlhandlekelaneke ti ve ndhawu yo veka swilo swa xivulavuri loko xi nyikela nkulumo ya le rivaleni

[Swifaniso leswi nga eka tluka 24]

Ndzi ri ni nkatanga, Jeannette, hi siku ra mucato wa hina hi 1952