Buku Ya Vutlhari Leyi Nga Ni Rungula Ra Namuntlha

YOBO, kokwana wa khale wa matsalwa, loyi handle ko kanakana a a ri un’wana wa vanhu lava fuweke swinene hi nkarhi wakwe, u te: “Nkwama lowu teleke hi vutlhari wu durha ku tlula lowu teleke hi tiperela.” (Yobo 1:3; 28:18, NW; 42:12) I ntiyiso, vutlhari i bya nkoka ku tlula swilo leswi vonakaka loko swi ta eku pfuneni munhu leswaku a humelela evuton’wini byakwe. Hosi Solomoni wo tlhariha u te: “Vutlhari i xisirhelelo ku fana nileswi mali yi nga xisirhelelo; kambe mpfuno wa vutivi hileswaku vutlhari hi byoxe byi londzovota vini va byona va hanya.”—Eklesiasta 7:12, NW.

Kambe vutlhari byo tano byi nga kumeka kwihi namuntlha? Vanhu va lava ku pfuniwa eka swiphiqo swa vona hi vatsari va maphepha-hungu, vativi va mianakanyo, hambi ku ri valunghisi va misisi ni vachayeri va mathekisi. Nakambe vanhu vo tala lava nga ni vutshila va tshama va lunghekile ku tsundzuxa hi mhaka yin’wana ni yin’wana—leswaku va kuma mali. Kambe, hakanyingi, marito yo tano ya “vutlhari” ma vange gome, hambi ku ri khombo. Kutani ke, hi nga byi kumisa ku yini vutlhari bya xiviri?

Yesu Kreste, loyi a a ti tiva swinene timhaka ta vanhu, u tshame a ku: “Vutlhari byi kombisiwa byi ri lebyi lulameke hi mintirho ya byona.” (Matewu 11:19) A hi kambisiseni swiphiqo swin’wana leswi tolovelekeke evuton’wini bya vanhu ivi hi vona leswaku hi wahi marito ya vutlhari lawa ma va pfuneke hakunene ni lama vonakeke ma ri ya nkoka ku tlula ‘nkwama lowu teleke tiperela.’ Na wena u nga wu kuma “nkwama lowu teleke hi vutlhari” lebyi, kutani u vuyeriwa hi byona.

Xana U Karhatiwa Hi Gome?

International Herald Tribune ya le London yi ri: “Loko ku ri leswaku lembe-xidzana ra vu-20 ri sungule hi Nguva ya ku Karhateka, makumu ya rona ma vona ku sungula ka Nguva ya Gome.” Yi engetela hi ku vula leswaku “nkambisiso wo sungula wa misava hinkwayo wa gome lerikulu wu kombisa ku tlakuka hakatsongo-tsongo ka xiphiqo lexi emisaveni hinkwayo. Eka matiko lama hambaneke yo kota Taiwan, Lebanoni na New Zealand, xitukulwana xin’wana ni xin’wana lexi landzelaka xi ya xi hlaseleka hi ku olova hi ntungu lowu.” Lava va velekiweke endzhaku ka 1955 ku vuriwa leswaku va nga ha hlaseriwa hi gome lerikulu kanharhu ku tlula ra vakokwa wa vona.

Sweswo swi ve tano hi Tomoe, loyi a hlaseriweke hi gome lerikulu kutani a heta masiku yo tala a etlele. Tanihi leswi a a nga ta swi kota ku khathalela n’wana wa yena wa jaha wa malembe mambirhi hi vukhale, u tlhelele eka vatswari vakwe a ya tshama na vona. Muakelani loyi a a ri ni n’wana wa nhwanyana la nga ni malembe yo ringana ni ya n’wana wa Tomoe, u endle xinghana na yena hi ku hatlisa. Loko Tomoe a byele muakelani loyi ndlela leyi a titwaka a nga pfuni nchumu ha yona, muakelani loyi u n’wi kombe ndzimana ebukwini yin’wana. Ndzimana leyi yi ri: “Tihlo a ri nge byeli voko ri ku: ‘Wena a ndzi ku lavi’; nakambe nhloko a yi nge byeli milenge yi ku: ‘N’wina a ndzi mi lavi.’ Kambe mhaka hileswaku swirho swa miri leswi vonakaka swi tsanile swa laveka.”a Tomoe u hume mihloti loko a xiya leswaku vanhu hinkwavo va ni xiphemu lexi va xi tlangaka emisaveni naswona va laveka.

Muakelani loyi u n’wi khutaze ku kambisisa buku leyi tameleke marito lawa. Tomoe u pfumele hi nhloko, hambileswi ku ta fikela nkarhi wolowo a a nga si swi kota ku endla nchumu, hambi ku ri ku tiboha hi ku endla xitshembiso lexinene. Muakelani loyi u tlhele a n’wi pfuna ku xava swilo, naswona a a lulamisa swakudya na Tomoe siku rin’wana ni rin’wana. Endzhaku ka n’hweti, Tomoe a a pfuka mixo wun’wana ni wun’wana a hlantswa swiambalo, a basisa yindlu, a xava swilo leswi lavekaka ni ku lunghiselela swakudya swa nimadyambu, tanihi laha wansati un’wana ni un’wana a endlaka hakona. A a fanele a hlula swiphiqo swo tala, kambe u te, “A ndzi tiyiseka leswaku loko ndzo landzela marito ya vutlhari lawa ndzi ma kumeke, ndzi ta humelela.”

Hi ku tirhisa vutlhari lebyi a byi kumeke, Tomoe u hlule ku karhateka loku a ku vangiwa hi gome leri a a ri na rona. Sweswi Tomoe u tirha nkarhi hinkwawo a pfuna van’wana leswaku va tirhisa marito lawa ma n’wi pfuneke ku langutana ni swiphiqo swakwe. Marito wolawo ya vutlhari ma kumeka ebukwini ya khale leyi nga ni rungula ra vanhu hinkwavo namuntlha.

Xana U Langutane Ni Swiphiqo Swa Le Kaya?

Emisaveni hinkwayo ku dlaya vukati ka andza. Swiphiqo swa le kaya swa andza hambi ku ri ematikweni ya le Vuxeni, laha vanhu va nga tshama va tinyungubyisa hi vun’we bya mindyangu ya vona. Xana hi nga wu kuma kwihi nkongomiso lowu nga ni vutlhari wa vukati, lowu tirhaka?

Anakanya hi mhaka ya Shugo na Mihoko, mpatswa lowu a wu ri ni swiphiqo swa vukati leswi nga heriki. A va holova hi nchumu wun’wana ni wun’wana lowu nga pfuniki nchumu. Shugo a a ri ni ximbilwa-mbilwana, kasi Mihoko a a tirihisela nkarhi wun’wana ni wun’wana loko a vona xihoxo eka munghana wakwe. Mihoko u kale a ehleketa a ku, ‘A swi koteki leswaku hi pfumelelana eka nchumu wihi ni wihi.’

Siku rin’wana wansati un’wana u endzele Mihoko kutani a n’wi hlayela marito lawa ku suka ebukwini yin’wana: “Hikokwalaho, swilo hinkwaswo, leswi mi lavaka vanhu va swi endla eka n’wina, na n’wina mi fanele mi swi endla eka vona.”b Hambileswi a a nga byi tsakeli vukhongeri, Mihoko u pfumerile ku dyondza buku leyi tameleke marito wolawo. Xikongomelo xakwe a ku ri ku antswisa vutomi bya ndyangu wakwe. Xisweswo loko a rhambiwile ku va kona enhlanganweni laha ku hlayiwaka buku leyi nge Ku Endla Vutomi Bya Ndyangu Wa Wena Byi Tsakisa, Mihoko—ni nuna wakwe—va xi amukele hi ku hatlisa xirhambo xexo.c

Enhlanganweni, Shugo u xiye leswaku vanhu lava a va ri kona a va swi tirhisa hakunene swilo leswi a va swi dyondza, naswona a va vonaka va tsakile swinene. U endle xiboho xa ku kambisisa buku leyi nsati wakwe a a yi dyondza. Xiga xin’wana xi hatle xi koka nyingiso wakwe: “L’a hlwelaka ku kariha o ni ku anakanya lo’kukulu, kambe wa mbilu ya tihanyi, o ṭhov̌ela v̌uhunguki.”d Hambileswi swi n’wi tekeleke nkarhi wo leha ku va a tirhisa nsinya lowu wa nawu evuton’wini byakwe, u vonake a cinca hakatsongo-tsongo eka van’wana, ku katsa ni nsati wakwe.

Loko a vona ku cinca eka nuna wakwe, Mihoko na yena u sungule ku tirhisa leswi a a swi dyondza. Nsinya wun’wana wa nawu lowu wu tikombeke wu ri mpfuno swinene hi lowu nge: “Tshikani ku avanyisa leswaku mi nga avanyisiwi; hikuva ku avanyisa loku mi avanyisaka ha kona, mi ta avanyisiwa ha kona.”e Hiloko Mihoko ni nuna wakwe va endla xiboho xa leswaku va ta vulavula hi swilo leswinene leswi va swi endlaka ni ndlela leyi va nga antswisaka ha yona ku ri ni ku xopaxopana swihoxo. Vuyelo byi ve byihi? Mihoko u ri: “Swi ndzi tsakisile hakunene. Hi endle leswi hi nkarhi wa swakudya swa madyambu man’wana ni man’wana. Hambi ku ri n’wana wa hina wa jaha wa malembe manharhu hi vukhale wa hlanganyela ebulweni. Sweswo swi hi tsakisile swonghasi!”

Loko ndyangu lowu wu tirhise ndzayo leyi nga ni xikongomelo leyi wu yi kumeke, wu swi kotile ku hlula swiphiqo leswi a swi onha vuxaka bya wona ni ku lava ku dlaya vukati bya vona. Xana sweswo a hi swa nkoka eka vona ku tlula nkwama lowu teleke hi tiperela?

Xana Wa Swi Lava Ku Humelela eVuton’wini Bya Wena?

Pakani ya vutomi bya vanhu vo tala namuntlha i ku va ni rifuwo ro tala. Kambe, n’wamabindzu un’wana la fuweke eUnited States, loyi a nyikeleke hi mali yo ringana madzana ya timiliyoni eka vapfumari, u tshame a ku: “Mali yi koka vanhu vo karhi, kambe a ku na munhu la nga ambalaka tisudu timbirhi hi nkarhi wun’we.” A hi vangani lava wu pfumelaka ntiyiso lowu naswona a va talanga lava tshikaka ku hlongorisa rifuwo.

Hitoshi u kule a ri xisiwana, hikwalaho a a ri ni ku navela lokukulu ka ku va mufuwi. Endzhaku ko vona ndlela leyi lava kolotiwaka va lawulaka lava va kolotaka ha yona, u te: “Loyi a kumaka mali yo tala i nghwazi.” Hitoshi a a ri ni ripfumelo lerikulu eka matimba ya mali lerova a a ehleketa leswaku yi nga xava ni vutomi bya vanhu. Leswaku a hlengeleta rifuwo, u tirhe hi matimba ebindzwini rakwe ra ku va plambara naswona a a tirha lembe hinkwaro, a nga humuli. Hambileswi a a ringeta hi matimba, Hitoshi u hatle a swi vona leswaku yena, tanihi leswi a nga ni kontraka leyitsongo, a nge pfuki a fane ni lava nga ni tikontraka letikulu, lava a va n’wi nyika ntirho. Siku rin’wana ni rin’wana a a karhateka naswona a a chava loko a ehleketa hi ku chona.

Hiloko ku gongondza wanuna wun’wana ekaya ra Hitoshi kutani a n’wi vutisa loko a swi tiva leswaku Yesu Kreste u n’wi ferile. Tanihi leswi Hitoshi a a nga ehleketi leswaku ku nga va ni munhu la nga felaka munhu wo fana na yena, u rhandze ku tiva naswona u pfumele ku ya emahlweni ni bulo. Vhiki leri tlhandlamaka, u tile a ta yingisela nkulumo kutani a hlamarisiwa hi ku twa xikhutazo xa ku ‘hlayisa tihlo ri olova.’ Xivulavuri xi hlamusele leswaku tihlo ‘leri olovaka’ hi leri vonaka ekule ni leri langutaka swilo swa moya; kasi tihlo ro “biha” kumbe “leri xondzolotaka” hi leri languteke ku navela ka sweswi ntsena ka nyama naswona a ri voni kule. Ndzayo leyi nge, “Laha xuma xa wena xi nga kona, hi laha ni mbilu ya wena yi nga ta va kona,” yi n’wi khumbe ngopfu.f Ku ni nchumu lowu antswaka swinene ku tlula ku va ni rifuwo! A a nga si tshama a twa nchumu wo fana ni wolowo.

A tsakisiwe hi leswi, u sungule ku tirhisa leswi a a swi dyondza. Ku ri ni ku tirha hi matimba a tirhela mali, u sungule ku rhangisa swilo swa moya evuton’wini byakwe. U tlhele a heta nkarhi a khathalela vumoya bya ndyangu wakwe. Hi ntolovelo, sweswo a swi ta vula ku nga heti nkarhi wo leha entirhweni, hambiswiritano, bindzu rakwe ri humelerile. Hikwalaho ka yini?

Vumunhu bya yena bya tihanyi byi cincile byi va byo rhula ni lebyi nga ni vunghana hikwalaho ka leswi a amukeleke ndzayo leyi a yi nyikiweke. Ngopfu-ngopfu u tsakisiwe hi xikhutazo lexi nge: “Hakunene sweswi cukumetani hinkwaswo ekule na n’wina, vukarhi, ku hlundzuka, vubihi, mavulavulelo ya nhlambha, ni mavulavulelo lama thyakeke ma suseni emilon’wini ya n’wina. Mi nga hembelani. Hluvulani vumunhu bya khale ni mikhuva ya byona, kutani mi tiambexa vumunhu lebyintshwa, lebyi hi vutivi lebyi kongomeke byi endliwaka byi va byintshwa hi ku ya hi xifaniso xa Loyi a byi tumbuluxeke.”g Ku landzela ndzayo leyi a ku n’wi endlanga mufuwi, kambe “vumunhu [byakwe] lebyintshwa” byi endle leswaku a tsakeriwa hi vanhu lava a a va pfuna, ni ku endla leswaku va n’wi tshemba. Ina, marito ya vutlhari lawa a ma kumeke ma n’wi pfune leswaku a humelela evuton’wini byakwe. Eka yena, a ma durha hakunene hi ndlela ya xiviri ku tlula nkwama lowu teleke hi tiperela kumbe hi mali.

Xana U Ta Wu Pfula Nkwama Wolowo?

Xana wa wu tiva nkwama lowu teleke hi vutlhari lowu tikombeke wu ri wa nkoka swinene eka vanhu lava ku vulavuriweke hi vona eka swikombiso leswi nga laha henhla? I vutlhari lebyi kumekaka eBibeleni, buku leyi hangalasiweke swinene ni leyi kumekaka hi ku olova emisaveni. Kumbexana u ni kopi kumbe u nga yi kuma hi ku olova. Kambe, tanihi leswi ku va ni nkwama lowu teleke hi tiperela ta nkoka swi nga pfuniki nchumu loko u nga ti tirhisi, hilaha ku fanaka a swi nge pfuni nchumu ku va ni Bibele kambe u nga yi tirhisi. Ha yini u nga wu pfuli nkwama lowu wo fanekisela, kutani u tirhisa ndzayo ya vutlhari ya Bibele ni xitsundzuxo lexi nga enkarhini, ivi u vona ndlela leyi swi nga ku pfunaka ha yona ku langutana ni swiphiqo swa vutomi hi ndlela leyi humelelaka.

Loko wo tshuka u nyikiwa nkwama lowu teleke hi tiperela, xana a wu nga ta tsaka kutani u lava ku tiva leswaku i mani la ku nyikeke wona leswaku u ta n’wi nkhensa? Emhakeni ya Bibele, xana wa n’wi tiva Munyiki wa yona?

Bibele yi boxa Xihlovo xa vutlhari lebyi kumekaka eka yona loko yi ku: “Matsalwa hinkwawo ma huhuteriwe hi Xikwembu naswona ma pfuna.” (2 Timotiya 3:16) Yi tlhela yi hi byela leswaku “rito ra Xikwembu ra hanya naswona ri ni matimba.” (Vaheveru 4:12) Hi yona mhaka leyi marito ya vutlhari lama kumekaka eBibeleni ma nga enkarhini naswona ma hi pfunaka namuntlha. Timbhoni ta Yehovha ti nga swi tsakela ku ku pfuna leswaku u dyondza hi Munyiki loyi la hananaka, ku nga Yehovha Xikwembu, leswaku na wena u va un’wana wa lava va vuyeriwaka hi “nkwama lowu teleke hi vutlhari” lebyi kumekaka eBibeleni—buku ya vutlhari leyi nga ni rungula eka vanhu va namuntlha.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 4]

Marito Ya Vutlhari Ya Ku Lawula Mintlhaveko

“Loko ngi u hlayisa ku ṭunḍuka ka ŝidyoho, Yehova, ku ta hanya mani, wee Hosi? Hikuv̌a ku riv̌alela ku le ka wena, leŝaku u tšhav̌iwa.”—Pisalema 130:3, 4.

“Mbilu le’yi ṭakeke yi basisa mombo, kambe moya wo ṭhov̌eka, i ku v̌av̌a ka mbilu.”—Swivuriso 15:13.

“U nga ṭhuki u tiendla l’a lulameke ku tlurisisa, na ŝona, u nga ṭhuki u tiv̌eka l’a tlhariheke ku tlurisa, hikuv̌a a u ta tilov̌isela yini šana?”—Eklesiasta 7:16.

“Ku nyika swi tisa ntsako lowukulu ku tlula ku amukela.”—Mintirho 20:35.

“Karihani, kambe mi nga dyohi; dyambu ri nga peli ma ha ri eka xiyimo xa ku kariha.”—Vaefesa 4:26.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 5]

Marito Ya Vutlhari Ya Vutomi Bya Ndyangu Lebyi Tsakeke

“Laha ku ṭunḍušana ku nga hav̌a, makungu ma hangalaka, kambe ma tiya hi ku kanela ka la’v̌o tala.”—Swivuriso 15:22.

“Mbilu ya munhu wa ku anakanya yi fuwa v̌utiv̌i, ni tindlev̌e ta la’v̌o tlhariha ti lav̌a byona.”—Swivuriso 18:15.

“Marito la’ma v̌ulav̌uriweke hi nkari ma kotisa malamula ya nsuku e ntewaneni wa silver.”—Swivuriso 25:11.

“Hambetani mi lehiselana mbilu ni ku rivalelana hi ku ntshunxeka loko un’wana a ri ni xivangelo xa ku vilerisiwa hi un’wanyana. Tanihi leswi Yehovha a mi rivaleleke hi ku ntshunxeka, na n’wina endlani sweswo. Kambe, handle ka swilo leswi hinkwaswo, ambalani rirhandzu, hikuva i xiboho lexi hetisekeke xa vun’we.”—Vakolosa 3:13, 14.

“Tivani leswi, vamakwerhu lava rhandzekaka. Munhu un’wana ni un’wana u fanele a hatlisa emhakeni yo twa, a nonoka emhakeni yo vulavula, a nonoka emhakeni ya vukarhi.”—Yakobo 1:19.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 6]

Marito Ya Vutlhari Yo Endla Leswaku U Humelela eVuton’wini

“Šikalo ša v̌unwa ši v̌engiwa i Yehova, kambe mpimo lo’wo lulama wu ṅwi ṭakisa.”—Swivuriso 11:1.

“Ku tikurisa ku rangela ku lov̌a, ku tiḍunisa ku rangela ku wa.”—Swivuriso 16:18.

“Munhu l’a hlulekaka ku fuma mbilu ya yena, [u fana ni] muti lo’wu ngheniweke hi v̌alala, wu nga ri na rirhangu.”—Swivuriso 25:28.

“U nga ṭhuki u hatlisa ku kariha e mbilwini ya wena, hikuv̌a v̌ukari byi salela e šifuv̌eni ša šihunguki.”—Eklesiasta 7:9.

“Tšukumeta v̌uŝa bya wena e henhla ka mati, hikuv̌a e nḍaku ka masiku la’yo tala u ta tlhela u byi kuma.”—Eklesiasta 11:1.

“Rito ro bola ri nga humi enon’wini wa n’wina, kambe a ku hume rito rin’wana ni rin’wana lerinene leri akaka hi ku landza xilaveko xa kona, leswaku ri nghenisa leswi tsakisaka eka lava swi twaka.”—Vaefesa 4:29.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 7]

Goza ro sungula ra leswaku u vuyeriwa hi “nkwama lowu teleke hi vutlhari,” i ku dyondza Bibele