Xana Hi Nga Hanya Nkarhi Wo Tanihi Kwihi?
Vanhu vo tala va hanya nkarhi wo leha, leswi endlaka leswaku vunyingi byi tivutisa byi ku, ‘Xana hi nga hanya nkarhi wo tanihi kwihi?’
HI KU ya hi The New Encyclopædia Britannica (1995), enkarhini lowu hundzeke, vo tala a va pfumela leswaku Pierre Joubert hi yena a hanyeke nkarhi wo leha swinene. U fe hi 1814 a ri ni malembe ya 113. Ina, ku vuriwa leswaku van’wana va hanye ku tlula malembe wolawo, kambe malembe ya vona a ma tsariwanga ehansi hileswi a ma nga khorwiwi. Hambiswiritano, matsalwa man’wana lama tshembekaka ma tiyisekise leswaku ku ni vanhu vo hlayanyana lava hanyeke nkarhi wo leha ku tlula Pierre Joubert.
Jeanne Louise Calment u tswariwe eArles, edzonga-vuxa bya Furwa, hi February 21, 1875. Loko a fa hi August 4, 1997—a hanye nkarhi wo tlula malembe ya 122—ku vulavuriwe ha yena swinene emahungwini. Hi 1986, Shigechiyo Izumi wa le Japani u fe a ri ni malembe ya 120. Guinness Book of Records 1999 yi vula leswaku Sarah Knauss wa malembe ya 118 hi yena a hanyeke ku tlula hinkwavo ku fikela enkarhini lowu yi tsariweke ha wona. U tswariwe hi September 24, 1880, le Pennsylvania, eU.S.A. Kasi Marie-Louise Febronie Meilleur wa le Quebec, eCanada, u fe hi 1998, a ri ni malembe ya 118, kambe a a hundza Sarah hi masiku ya 26.
Ina, nhlayo ya vanhu lava hanyeke malembe yo tala yi tlakuke hi ndlela yo hlamarisa. Ku ringanyetiwa leswaku nhlayo ya vanhu lava nga ta hanya malembe ya dzana ni ku tlula yi ta engeteleka yi tlula 2,2 wa timiliyoni eka hafu yo sungula ya lembe-xidzana leri taka! Hilaha ku fanaka, nhlayo ya vanhu va malembe ya 80 ni ku tlula yi engetelekile yi suka eka 26,7 wa timiliyoni hi 1970 yi ya eka 66 wa timiliyoni hi 1998. Sweswo swi vula ku andza ka tiphesente ta 147, kasi eka vaaki hinkwavo va misava swi vula ku andza ka tiphesente ta 60.
Nakambe vanhu lava a vo hanya malembe yo tala ntsena. Vo tala va tlhela va endla swilo leswi vunyingi bya lava nga ni malembe ya 20 va nga swi kotiki. Hi 1990, John Kelley wa malembe ya 82 hi vukhale u hete mphikizano wo tsutsuma—mpfhuka wa 42,2 wa tikhilomitara—hi tiawara ta ntlhanu ni timinete ta ntlhanu. Hi 1991, mukhegula wa malembe ya 84, Mavis Lindgren, u hlanganise mpfhuka wolowo hi tiawara ta nkombo ni timinete ta kaye. Naswona ku nga ri khale ngopfu, mukhalabye wa malembe ya 91 u hete Mphikizano wo Tsutsuma mpfhuka wo leha wa le Dorobeni ra New York!
Leswi a swi vuli leswaku vanhu va nkarhi lowu hundzeke lava a va dyuharile a va nga endli swilo swo hlamarisa. Loko a ri ni malembe ya 99 hi vukhale, kokwana wa le Bibeleni, Abrahama, ‘u suke a tsutsuma a hlanganisa’ vaendzi vakwe. Loko a ri ni malembe ya 85, Kalebe u te: “Matimba ya mina ya ŝeŝi ma fana ni matimba ya khale [loko a ha ri na 45 wa malembe] e ku ya ku lweni, e ku huma ni ku nghena.” Nakambe Bibele yi vula leswaku loko Muxe a ri ni malembe ya 120 hi vukhale, “mahlo ya yena [a] ma nga ṭananga, ni matimba ya yena [a] ma nga helanga.”—Genesa 18:2; Yoxuwa 14:10, 11; Deteronoma 34:7.
Yesu Kreste u vulavule hi munhu wo sungula, Adamu, kun’we ni muaki wa ngalava, Nowa, tanihi vanhu va xiviri. (Matewu 19:4-6; 24:37-39) Genesa yi vula leswaku Adamu u hanye malembe ya 930, kasi Nowa u hanye 950. (Genesa 5:5; 9:29) Xana vanhu va hanye nkarhi wo lehisa sweswo hakunene? Xana hina hi nga hanya nkarhi wo tlula wolowo, kumbexana hilaha ku nga heriki? Hi kombela leswaku u kambisisa vumbhoni bya kona eka xihloko lexi landzelaka.