Yehovha U Lunghiselela Ndlela

“Mahungu lamanene lawa ya mfumo ma ta chumayeriwa.”—MATEWU 24:14.

1. I yini leswi hetisisiweke hi ntirho wo chumayela eka lembe-xidzana ro sungula ni ra vu-20?

LESWI Yehovha a nga Xikwembu xa rirhandzu, u lava leswaku “vanhu va mixaka hinkwayo va ponisiwa naswona va fikelela vutivi lebyi kongomeke bya ntiyiso.” (1 Timotiya 2:4) Leswi swi lave leswaku ku endliwa ntirho wo chumayela ni ku dyondzisa ematikweni hinkwawo. Eka lembe-xidzana ro sungula, ku chumayela loku ku endle leswaku vandlha ra Vukreste ri va “phuphu tlhelo xiseketelo xa ntiyiso.” (1 Timotiya 3:15) Endzhaku ku fike vugwinehi lebyi tekeke nkarhi wo leha, laha ku vonakala ka ntiyiso ku hungutekeke. Sweswi, “enkarhini wa makumu,” “vutivi bya ntiyiso” byi tlhele byi hangalaka, byi nyika vanhu va timiliyoni ntshembo lowu sekeriweke eBibeleni wa ku poniseriwa makumu.—Daniyele 12:4, NW.

2. Yehovha u endle yini mayelana ni ntirho wa ku chumayela?

² Ku nga khathariseki matshalatshala lama phikelelaka ya Sathana ya ku kavanyeta xikongomelo xa Xikwembu, ntirho wo chumayela eka lembe-xidzana ro sungula ni ra vu-20 wu humelerile swinene. Leswi swi hi tsundzuxa hi ta vuprofeta bya Esaya. Malunghana ni ku huma ka Vayuda evuhlongeni va tlhelela eYuda hi lembe-xidzana ra vutsevu B.C.E., Esaya u tsarile a ku: “Nkov̌a wuṅwana ni wuṅwana wu ta seleteriwa, nṭhav̌a yiṅwana ni yiṅwana ni šitunga šiṅwana ni šiṅwana ŝi ta mbunḍumušiwa. Šiṭunga ši ta hunḍuka riv̌ala, kutani tinṭhav̌a ti ta hunḍuka mikov̌a.” (Esaya 40:4) Nakambe Yehovha u lunghiselele ntirho lowukulu wa ku chumayela eka lembe-xidzana ro sungula ni ra vu-20.

3. Yehovha u kota ku hetisisa swikongomelo swakwe hi tindlela tihi?

³ Leswi a swi vuli leswaku Yehovha hi byakwe hi yena a vangeke xiendlakalo xin’wana ni xin’wana emisaveni leswaku a yisa ku chumayeriwa ka mahungu lamanene emahlweni; naswona a swi vuli leswaku Yehovha u tirhise vuswikoti byakwe byo tiva swilo ka ha ri emahlweni leswaku a kumisisa xin’wana ni xin’wana lexi nga ta humelela. Hambiswiritano, u na byona vuswikoti byo vona swiendlakalo swa nkarhi lowu taka ni ku swi kongomisa. (Esaya 46:9-11) Kambe u kota ni ku teka goza eka swiendlakalo leswi vaka kona. Yehovha u kongomisa vanhu va yena, ku fana ni murisi wa ntokoto loyi a tivaka ku byisa ni ku sirhelela ntlhambi wa yena. U va kongomisa leswaku va ponisiwa, a sirhelela vumoya bya vona ni ku va susumetela ku tirhisa swiyimo ni swiendlakalo leswi olovisaka ku chumayela mahungu lamanene emisaveni hinkwayo.—Pisalema 23:1-4.

Xiavelo Xo Nonon’hwa

4, 5. Ha yini ku chumayeriwa ka mahungu lamanene ku ve ntirho wo tika?

⁴ Ku fana ni ntirho wo aka ngalava enkarhini wa Nowa, ntirho wo chumayela ta Mfumo a wu nga ri wa matlangwana—eka lembe-xidzana ro sungula ni le minkarhini ya hina. Ntirho wo fikelela vanhu hinkwavo hi rungula rihi ni rihi a wu olovi, kambe lowu wona a wu tika swinene. Eka lembe-xidzana ro sungula, vadyondzisiwa a va nga talanga. Murhangeri wa vona Yesu a a dlayiwile, hi ku lumbetiwa leswaku a a pfukela mfumo. Vukhongeri bya Xiyuda a byi dzime timitsu. A ku ri ni tempele ya manyunyu eYerusalema. Vukhongeri lebyi nga riki bya Xiyuda eMediteraniya na byona a byi dzime timitsu, byi ri ni titempele ni vaprista. Hilaha ku fanaka, loko ‘nkarhi wa makumu’ wu sungula hi 1914, Vakreste lava totiweke a va nga talanga, kasi vaseketeri va vukhongeri byin’wana lava vulaka leswaku va tirhela Xikwembu a va tele.—Daniyele 12:9.

⁵ Yesu a a lemukise valandzeri vakwe leswaku va ta xanisiwa. U te: “Vanhu va ta mi nghenisa enhlomulweni, va mi dlaya, naswona mi ta vengiwa hi matiko hinkwawo hikwalaho ka vito ra mina.” (Matewu 24:9) Ku tlhandlekela eka swiphiqo sweswo, ngopfu-ngopfu “emasikwini yo hetelela,” Vakreste a va ta tikuma va ri eka “minkarhi ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona.” (2 Timotiya 3:1) Ku kula ka ntirho lowu, ku xanisiwa loku a ku ta va kona ni minkarhi ya mangava, swi endle leswaku ntirho wo chumayela wu va ntlhontlho wu tlhela wu tika. A ku laveka ripfumelo lerikulu.

6. Yehovha u va tiyisekise njhani vanhu vakwe leswaku va ta humelela?

⁶ Hambileswi Yehovha a a swi tiva leswaku swiphiqo swi ta va kona, nakambe a a swi tiva leswaku a xi kona lexi nga yimisaka ntirho lowu. Ku humelela ka wona ku vuriwe ka ha ri emahlweni eka vuprofeta lebyi tivekaka ngopfu lebyi hetisekeke hi ndlela yo hlamarisa eka lembe-xidzana ro sungula ni ra vu-20: “Mahungu lamanene lawa ya mfumo ma ta chumayeriwa emisaveni hinkwayo leyi akiweke.”—Matewu 24:14.

7. Ntirho wo chumayela a wu kule ku fikela kwihi eka lembe-xidzana ro sungula?

⁷ Loko ma kume ripfumelo ni moya lowo kwetsima, malandza ya Xikwembu ya lembe-xidzana ro sungula ma tinyiketele ku hetisisa xiavelo xa wona. Tanihi leswi Yehovha a vonakeke a ri na wona, ma humelele hi ndlela leyi a ma nga yi langutelanga. Loko Pawulo a tsalela Vakolosa, kwalomu ka malembe ya 27 endzhaku ka ku fa ka Yesu, u vule leswaku mahungu lamanene ana se a ma “[chumayeriwe] eka ntumbuluko hinkwawo lowu nga ehansi ka tilo.” (Vakolosa 1:23) Hilaha ku fanaka, sweswi eku heleni ka lembe-xidzana leri ra vu-20, mahungu lamanene ma chumayeriwa ematikweni ya 233.

8. Vo tala va amukele mahungu lamanene ehansi ka swiyimo swa muxaka muni? Nyika swikombiso.

⁸ Vanhu va timiliyoni va amukele mahungu lamanene eka makume ya malembe ya sweswinyana. Vo tala va ma amukele ehansi ka swiyimo swo tika—hi nkarhi wa nyimpi, ku yirisiwa ni ku xanisiwa lokukulu. Sweswo swi ve tano ni le ka lembe-xidzana ro sungula. Siku rin’wana hi lembe-xidzana ro sungula, Pawulo na Silasi va himeteriwe hi tinhonga kutani va pfaleriwa ekhotsweni. A swi nga ta olova ku endla vadyondzisiwa ehansi ka xiyimo xo tano! Kambe Yehovha u tirhise xiyimo xexo leswaku ku endliwa vadyondzisiwa. Pawulo na Silasi va ntshunxiwile, kutani mulanguteri wa khotso ni ndyangu wakwe va va vapfumeri. (Mintirho 16:19-33) Mintokoto yo tano yi kombisa leswaku mahungu lamanene ma nge siveriwi hi lava va lwisanaka na wona. (Esaya 54:17) Hambiswiritano, Vakreste a va tshamelanga ku xanisiwa. A hi kambisiseni swiendlakalo swo karhi leswi tsakisaka leswi oloviseke ku chumayeriwa ka mahungu lamanene eka lembe-xidzana ro sungula ni ra vu-20.

Xiyimo Xa Vukhongeri

9, 10. Yehovha u endlise ku yini leswaku vanhu va langutela ku chumayeriwa ka mahungu lamanene eka lembe-xidzana ro sungula ni ra vu-20?

⁹ Xiya nkarhi wa ntirho wo chumayela emisaveni hinkwayo. Malunghana ni xiyimo xa lembe-xidzana ro sungula, vuprofeta bya mavhiki ya 70 lama yimelaka malembe, lebyi kumekaka eka Daniyele 9:24-27, byi kombise lembe leri Mesiya a a ta humelela ha rona—29 C.E. Hambileswi Vayuda va lembe-xidzana ro sungula a va nga wu tivi hi ku kongoma nkarhi wa timhaka leti, a va rindzele Mesiya. (Luka 3:15) Manuel Biblique ya Xifurwa yi ri: “Vanhu a va swi tiva leswaku mavhiki ya makumenkombo lama yimelaka malembe, lama vuriweke hi Daniyele, a ma tshinele; a nga kona loyi a hlamarisiweke hi ku twa Yohane Mukhuvuri a twarisa leswaku mfumo wa Xikwembu wu tshinele.”

¹⁰ Ku vuriwa yini hi xiyimo xa le minkarhini ya hina? Kunene, xiendlakalo lexikulu a ku ri ku vekiwa ka Yesu exiluvelweni etilweni, loku fungheke masungulo ya vukona bya yena ematimbeni ya Mfumo. Vuprofeta bya Bibele byi komba leswaku leswi swi humelele hi 1914. (Daniyele 4:13-17) Ku langutela xiendlakalo lexi ku tlhele ku endla leswaku vanhu van’wana va vukhongeri eminkarhini ya hina va tlakusa tinhamu. Moya wa ku langutela a wu vonaka ni le ka Swichudeni swa Bibele leswi sunguleke ku kandziyisa magazini lowu hi 1879, swi wu thya vito leri nge Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence. Kutani eka lembe-xidzana ro sungula ni le minkarhini ya hina, ku langutela loku vanhu va vukhongeri a va ri na kona ku olovise ntirho wo chumayela mahungu lamanene.a

11. I masungulo wahi ya vukhongeri lawa a ma vekiwile lama oloviseke ku chumayeriwa ka mahungu lamanene?

¹¹ Nchumu wun’wana lowu oloviseke ntirho wa Vakreste eka lembe-xidzana ro sungula ni ra manguva lawa hileswi vanhu vo tala a va tiva Matsalwa yo Kwetsima. Eka lembe-xidzana ro sungula, Vayuda a va hangalake ematikweni Mambe lama vandzamaneke na tiko ra vona. Ematikweni wolawo a ku ri ni masinagoga laha vanhu a va hlangana kona nkarhi na nkarhi va ta yingisela loko ku hlayiwa Matsalwa ma tlhela ma hlamuseriwa. Xisweswo, Vakreste vo sungula va kote ku antswisa vutivi bya vukhongeri lebyi vanhu ana se a va ri na byona. (Mintirho 8:28-36; 17:1, 2) Eku sunguleni ka nguva ya hina, vanhu va Yehovha va langutane ni xiyimo lexi fanaka ematikweni yo tala. Vanhu vo tala a va ri na yona Bibele etindhawini ta Vujagana, ngopfu-ngopfu ematikweni ya Maprotestente. A yi hlayiwa etikerekeni to tala; vanhu va timiliyoni a va ri na yona. Bibele ana se a yi kumeka eka vanhu, kambe a va fanele va pfuniwa ku yi twisisa.

Leswi Nawu Wu Pfuneke Swona

12. Nawu wa le Rhoma hakanyingi a wu sirhelela hi ndlela yihi eka lembe-xidzana ro sungula?

¹² Hakanyingi nawu wa tihulumendhe wu olovise ntirho wa Vakreste wo chumayela. Mfumo wa Rhoma hi wona a wu lawula eka lembe-xidzana ro sungula, naswona milawu leyi wu yi tsaleke a yi byi lawula swinene vutomi bya siku na siku. Milawu leyi a yi sirhelela vanhu, kutani yi pfune Vakreste vo sungula. Hi xikombiso, loko Pawulo a endle xikombelo eka nawu wa Rhoma u ntshunxiwile ekhotsweni naswona a nga bukuteriwanga. (Mintirho 16:37-39; 22:25, 29) Ku kombetela eka lunghiselelo ra nawu wa le Rhoma swi miyete ntshungu lowu kariheke aEfesa. (Mintirho 19:35-41) Siku rin’wana, Pawulo u ponisiwe entshungwini wo kariha eYerusalema hileswi a a ri muaki wa le Rhoma. (Mintirho 23:27) Endzhaku, nawu wa Rhoma wu n’wi pfumelele ku sirhelela vupfumeri byakwe ximfumo emahlweni ka Khezari. (Mintirho 25:11) Hambileswi Vakhezari vo hlayanyana va fumeke hi tihanyi, milawu ya lembe-xidzana ro sungula hakanyingi a yi pfumelela ku “[lwela ni ku simeka] mahungu lamanene hi nawu.”—Vafilipiya 1:7.

13. Hakanyingi nawu wu pfunete njhani entirhweni wo chumayela enkarhini wa hina?

¹³ Sweswo swi tano ni le matikweni yo tala namuntlha. Hambileswi ku veke ni lava va ‘kunguhateke khombo hi ku tirhisa nawu,’ milawu leyi tsariweke ya le matikweni yo tala yi teka ntshunxeko wa vukhongeri wu ri mfanelo yo hlawuleka. (Pisalema 94:20) Tihulumendhe to tala ti amukele ntirho wa hina ximfumo, hi ku xiya leswaku Timbhoni ta Yehovha a ti na mboyamelo wa ku pfuxa hasahasa etikweni. EUnited States, laha ku kandziyisiweke tibuku to tala ta Timbhoni, milawu leyi nga kona yi endle leswaku swi koteka ku humesa magazini wa Xihondzo xo Rindza nkarhi na nkarhi ku ringana malembe ya 120, kutani wu kota ku hlayiwa emisaveni hinkwayo.

Minkarhi Ya Ku Rhula Ni Vonelo Lerinene

14, 15. Ku rhula loku a ku ri kona eka lembe-xidzana ro sungula ku pfunete njhani entirhweni wo chumayela?

¹⁴ Minkarhi ya ku rhula na yona yi olovise ntirho wo chumayela. Hambileswi Yesu a vuleke hi ku kongoma leswaku eka lembe-xidzana ro sungula ni ra manguva lawa, ‘matiko ma ta pfukelana,’ ku ve ni minkarhi yo rhula leyi endleke leswaku ku chumayeriwa swinene hi ta Mfumo. (Matewu 24:7) Vakreste va lembe-xidzana ro sungula a va hanya ehansi ka Pax Romana, kumbe Ku Rhula ka le Rhoma. N’wamatimu un’wana u tsarile: “Tiko ra Rhoma a ri fuma vanhu va le Mediteraniya hi ku helela lerova ku hele malembe ku nga ri na nyimpi.” Ku rhula loku ku endle leswaku Vakreste vo sungula va famba hi ku hlayiseka etindhawini hinkwato leti fumiwaka hi Rhoma.

¹⁵ Mfumo wa Rhoma a wu lwela ku hlanganisa vanhu va va ehansi ka voko ra wona ra matimba. Endlelo leri a ri pfunanga vanhu ku famba-famba hi ku olova, va va ni vonelo lerinene ni ku pfunana hi mianakanyo ntsena, kambe ri tlhele ri antswisa ku rhandzana ka vamakwavo va matiko hinkwawo. Buku leyi nge On the Road to Civilization yi ri: “Vun’we bya Mfumo [wa Rhoma] byi endle leswaku ntirho [wa ku chumayela ka Vakreste] wu olova. Mindzilakana ya matiko yi herisiwile. Muaki wa le Rhoma a a ri muaki wa misava hinkwayo. . . . Ku tlula kwalaho, vukhongeri lebyi a byi dyondzisa vanhu ku rhandzana a byi amukeriwa etikweni leri nyikeke vanhu mpfumelelo wa ku va vaaki va misava hinkwayo.”—Ringanisa Mintirho 10:34, 35; 1 Petro 2:17.

16, 17. I yini lexi susumeteleke vanhu ku lwela ku kondletela ku rhula eminkarhini ya namuntlha, naswona vo tala va fikelele makumu wahi?

¹⁶ Ku vuriwa yini hi nkarhi wa hina? Eka lembe-xidzana ra vu-20 ku lwiwe tinyimpi leti onheke swinene ematin’wini, naswona ematikweni man’wana ni sweswi ku ni tinyimpi ta xin’wana-manana. (Nhlavutelo 6:4) Kambe ni minkarhi ya ku rhula yi ve kona. Mimfumo leyikulu ya misava a yi si lwa hi ku kongoma eka malembe lama tlulaka 50. Xiyimo lexi xi pfunile swinene leswaku ku chumayeriwa mahungu lamanene ematikweni wolawo.

¹⁷ Maxangu lama vangiweke hi nyimpi eka lembe-xidzana ra vu-20 ma endle leswaku vanhu vo tala va anakanya leswaku ku laveka hulumendhe ya misava hinkwayo. Ku chava nyimpi ya misava ku endle leswaku ku simekiwa Ntwanano wa Matiko ni Nhlangano wa Matiko. (Nhlavutelo 13:14) Xikongomelo lexi haxiweke xa mavandla lawa mambirhi a ku ri ku kondletela ntirhisano ni ku rhula exikarhi ka matiko. Vanhu lava vonaka xilaveko xexo hakanyingi va ma amukela mahungu lamanene ya hulumendhe ya misava hinkwayo leyi nga ta tisa ku rhula ka ntiyiso loku nga heriki—ku nga Mfumo wa Xikwembu.

18. I langutelo rihi malunghana ni vukhongeri leri oloviseke ntirho wo chumayela?

¹⁸ Hambileswi Vakreste va xanisiweke hi tihanyi minkarhi yin’wana, eka lembe-xidzana ro sungula ni ra vu-20 ku ve ni minkarhi leyi vukhongeri byi langutiweke hi tihlo lerinene. (Yohane 15:20; Mintirho 9:31) Varhoma hi voxe va amukele swikwembu ni swikwembukati swa vanhu lava va va hluleke, kutani va swi gandzela. Profesa Rodney Stark u tsarile: “Hakanyingi Varhoma va nyike vukhongeri ntshunxeko lowukulu ku tlula lowu veke kona endzhaku ka Nhlunga-vuhosi wa le Amerika.” Eminkarhini ya hina, vanhu ematikweni yo tala va sungule ku lava ku twa mavonelo ya van’wana, leswi endleke leswaku va tiyimisela ku twa rungula ra Bibele leri twarisiwaka hi Timbhoni ta Yehovha.

Leswi Thekinoloji Yi Pfuneke Swona

19. Vakreste vo sungula va yi tirhise njhani codex?

¹⁹ Xo hetelela, xiya ndlela leyi Yehovha a pfuneke vanhu vakwe ha yona leswaku va tirhisa thekinoloji hi ndlela leyi vuyerisaka. Hambileswi Vakreste vo sungula va nga hanyangiki enkarhini wa thekinoloji leyi cincaka hi ku hatlisa, nchumu lowu va koteke ku wu tirhisa a ku ri codex kumbe buku yo endliwa hi matluka. Codex yi sive tsalwa-songwa leri a ri tika. Buku leyi nge The Birth of the Codex yi ri: “Hambileswi swi tekeke nkarhi leswaku codex yi siva tsalwa-songwa eka tibuku ta vanhu, swi tikomba onge Vakreste a va hlwelanga ku amukela codex, naswona yi tirhisiwe emisaveni hinkwayo.” Buku leyi yi tlhela yi ku: “A va tele ngopfu Vakreste lava tirhisaka codex eka lembe-xidzana ra vumbirhi lerova yi fanele yi sungule ku tirhisiwa emahlweni swinene ka A.D. 100.” Ku tirhisa codex a swi olova ku tlula tsalwa-songwa. Munhu a a nga hlweli ku kuma Matsalwa. Kunene, leswi swi pfune Vakreste vo sungula lava, ku fana na Pawulo, va nga hlamuselangiki Matsalwa ntsena, kambe va tlheleke va swi “kombisa hi tinhlamuselo” swilo leswi a va swi dyondzisa.—Mintirho 17:2, 3.

20. Vanhu va Xikwembu va yi tirhise njhani thekinoloji ya manguva lawa entirhweni wo chumayela emisaveni hinkwayo, naswona ha yini?

²⁰ Tindlela ta thekinoloji eka lembe-xidzana ra hina ti pfunile swinene. Michini leyi gandlisaka hi rivilo lerikulu yi endle leswaku swi koteka ku humesa tibuku ta Bibele hi nkarhi wun’we hi tindzimi to tala. Thekinoloji ya manguva lawa yi hatlisise ntirho wa ku hundzuluxela Bibele. Tilori, switimela, swikepe ni swihahampfhuka swi endla leswaku swi koteka ku hangalasa tibuku ta Bibele hi ku hatlisa emisaveni hinkwayo. Tinqingho ni michini ya fax swi endla leswaku vanhu va kota ku vulavurisana hi ku hatlisa. Hi ku tirhisa moya wa yena, Yehovha u susumetele malandza yakwe ku tirhisa thekinoloji yo tano hi ndlela leyi vuyerisaka leswaku ma antswisa tindlela ta ku hangalasa mahungu lamanene emisaveni hinkwayo. A ma tirhisi swilo sweswo hi ku navela ku tiva ni ku kuma swilo leswi nga efexenini. Ku ri na sweswo, ma lwela ngopfu ku kuma tindlela leti nga ta ma pfuna ku hetisisa ntirho wa wona wo chumayela hilaha ku humelelaka swinene.

21. I yini lexi hi nga tiyisekaka ha xona?

²¹ Yesu u vule ka ha ri emahlweni a ku: “Mahungu lamanene lawa ya mfumo ma ta chumayeriwa emisaveni hinkwayo leyi akiweke.” (Matewu 24:14) Tanihi leswi Vakreste vo sungula va voneke ku hetiseka ka vuprofeta byebyo, hina namuntlha hi swi vona hi ndlela yo hlawuleka. Mahungu lamanene a ma ri karhi ma chumayeriwa naswona ma ha chumayeriwa, ku nga khathariseki vukulu ni ku nonon’hwa ka ntirho lowu, hambi ku ri hi minkarhi leyinene ni leyi nga riki yinene, hambiloko milawu ni malangutelo ya vanhu swi cinca-cinca, hambi ku ri ni nyimpi kumbe ku rhurile, ni loko ku tirhisiwa tindlela to hambana-hambana ta thekinoloji. Xana leswi a swi ku susumeteli ku xixima vutlhari bya Yehovha ni vuswikoti byakwe lebyi hlamarisaka bya ku vona swilo ka ha ri emahlweni? Hi nga tiyiseka hi ku helela leswaku ntirho wo chumayela wu ta hetiwa hi nkarhi lowu Yehovha a wu vekeke, naswona xikongomelo xa yena lexinene xi ta hetiseka hi ndlela leyi nga ta va nkateko eka lava lulameke. Va ta fuma misava, va tshama eka yona hilaha ku nga heriki. (Pisalema 37:29; Habakuku 2:3) Loko hi endla leswaku vutomi bya hina byi namarhela xikongomelo xa Yehovha, hi ta va exikarhi ka vanhu vo tano.—1 Timotiya 4:16.

[Nhlamuselo ya le hansi]

Tinhla Ta Mpfuxeto

◻ Ha yini ku chumayeriwa ka mahungu lamanene ku nga va nga xiavelo xa matlangwana?

◻ Malunghiselelo ya tihulumendhe ni ku rhula ko karhi exikarhi ka vanhu swi pfune njhani eka ntirho wa Vakreste?

◻ Ndlela leyi Yehovha a katekiseke ntirho wa ku chumayela ha yona yi hi tiyisekisa hi swiendlakalo swihi swa nkarhi lowu taka?