Swivutiso Swa Vahlayi

Xana Timbhoni ta Yehovha ta yi amukela mirhi ya vutshunguri leyi pfanganisiweke ni swiaki swin’wana swa ngati loko yi endliwa?

Nhlamulo leyi nga yona hi leswaku Timbhoni ta Yehovha a ti yi amukeli ngati. Hi pfumela swinene leswaku nawu wa Xikwembu malunghana ni ngati a wu cinci wu fambisana ni mianakanyo ya vanhu. Hambiswiritano, ku ni mintlhontlho leyintshwa hikwalaho ka leswi sweswi swi nga kotiwaka ku hambanisa swiaki swa mune swa ngati. Loko Mukreste a ri karhi a endla xiboho malunghana ni ku amukela swiaki sweswo, a nga fanelanga a anakanya hi mimpfuno swin’we ni makhombo lama nga vaka kona ntsena. Mhaka leyikulu eka yena ku fanele ku ri leswi Bibele yi swi vulaka ni ndlela leyi vuxaka bya yena ni Xikwembu xa Matimba Hinkwawo byi nga ha khumbekaka ha yona.

Mhaka-nkulu yi le rivaleni. Leswaku u kota ku vona leswaku hikwalaho ka yini mhaka leyi yi ri tano, kambisisa leswi Bibele, matimu ni vutshunguri byi swi vulaka.

Yehovha Xikwembu u byele kokwana wa hina hinkwerhu, Nowa leswaku ngati yi fanele yi tekiwa yi ri leyi hlawulekeke. (Genesa 9:3, 4) Endzhakunyana, nawu wa Xikwembu lowu xi wu nyikeke Israyele wu kombise ku kwetsima ka ngati loko wu ku: “Loko ku ri munhu un’wana ni un’wana wa yindlu ya Israyele kumbe muluveri la luveleke . . . la dyaka ngati ya muxaka wun’wana ni wun’wana, kunene xikandza xa mina xi ta lwa ni moya-xiviri wolowo lowu dyaka ngati.” Muisrayele la alaka nawu wa Xikwembu a a ta thyakisa van’wana; hikwalaho Xikwembu xi engeterile xi ku: “Hakunene ndzi ta wu dlaya exikarhi ka varikwavo.” (Levhitika 17:10) Hi ku famba ka nkarhi, enhlanganweni lowu khomeriweke eYerusalema, vaapostola ni vakulukumba, va lerise leswaku hi ‘papalata ngati.’ Ku papalata ngati i swa nkoka ku fana ni ku papalata ku tikhoma ko biha hi tlhelo ra rimbewu ni ku gandzela swifaniso.—Mintirho 15:28, 29.

Xana ku “papalata” a swi vula yini khale koloko? Vakreste a va nga dyi ngati, hambi ya ha hisa kumbe yi ri vuvendze; naswona a va nga dyi nyama ya xiharhi lexi ngati ya xona yi nga halatiwangiki. Nakambe swakudya leswi pfanganisiweke ni ngati, swo tanihi soseji leyi nga ni ngati, a swi nga fanelanga swi dyiwa. Ku dya ngati hi ndlela yihi na yihi eka leti nga laha henhla, a swi lwisana ni nawu wa Xikwembu.—1 Samuwele 14:32, 33.

Vanhu vo tala eminkarhini ya khale, eka vona ku dya ngati a swi nga vuli nchumu, hilaha swi nga voniwaka ha kona eka matsalwa ya Tertullian (ya lembe-xidzana ra vumbirhi ni ra vunharhu C.E.). Loko a angula malunghana ni swihehlo swa mavunwa swa leswaku Vakreste va dya ngati, Tertullian u boxe mimfumo-xivongo leyi a yi tiyisa mintwanano hi ku nantswa ngati. U tlhele a vula leswaku “loko ku ri ni nkombiso erivaleni ra mintlango, [van’wana] lava nga ni torha ra makwanga a va khumba ngati leyi hisaka ya mudyohi . . . leswaku va tshungula vuvabyi bya vona bya switshetshela.”

Swiendlo swo tano (hambileswi Varhoma van’wana a va swi endlela ku titshungula) a swi hoxile eka Vakreste: “Hambi ku ri ngati ya swiharhi a hi yi pfanganisi na swakudya swa hina,” ku tsale Tertullian. Varhoma va tirhise swakudya leswi nga ni ngati leswaku va ringa ku tshembeka ka Vakreste va xiviri. Tertullian u engeterile: “Sweswi ndza mi vutisa, leswi mi swi tivaka [leswaku Vakreste] va yi nyenya ngati ya swiharhi, xana mi anakanya leswaku va nga va ni torha ra ngati ya munhu?”

Namuntlha, a va tati ni xandla vanhu lava nga anakanyaka leswaku milawu ya Xikwembu xa Matimba Hinkwawo ya khumbeka loko dokodela a ringanyeta leswaku va pomperiwa ngati. Hambileswi swi nga erivaleni leswaku Timbhoni ta Yehovha ta swi lava ku hambeta ti hanya, ti tiyimiserile ku yingisa nawu wa Yehovha malunghana ni ngati. Xana leswi swi vula yini hi ku ya hi tindlela ta vutshunguri leti nga kona namuntlha?

Loko ku pomperiwa ka ngati ku sungula ku va mhaka ya siku na siku endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, Timbhoni ta Yehovha ti swi vonile leswaku leswi swi lwisana ni nawu wa Xikwembu—ni sweswi ha ha swi vonisa xisweswo. Kambe mirhi ya vutshunguri yi cincile hi ku famba ka nkarhi. Namuntlha, mimpompelo yo tala a yi endliwi hi ku tirhisa ngati yi ri yoxe kambe yi endliwa hi ku tirhisa xin’wana xa swiaki swa yona leswikulu: (1) tisele to tshwuka; (2) tisele to basa; (3) ti-platelet; (4) plasma (serum), ku nga mati ya kona. Hi ku ya hi xiyimo xa muvabyi, madokodela ma nga n’wi nyika tisele to basa, ti-platelet, kumbe plasma. Ku pompela vanhu swiaki leswikulu swa ngati swi endla leswaku ngati yo karhi yi tirhisiwa eka vavabyi vo tala. Timbhoni ta Yehovha ti pfumela leswaku ku amukela ngati yi ri yoxe kumbe xin’wana xa swiaki swa yona leswikulu swa mune, swi lwisana ni nawu wa Xikwembu. Lexi tsakisaka, ku landzelela nawu lowu lowu sekeriweke eBibeleni swi va sirhelerile eka makhombo yo tala, ku katsa ni vuvabyi bya xivindzi ni AIDS (SIDA), ku nga mavabyi lawa ma nga kumekaka engatini.

Hambiswiritano, tanihi leswi swi kotekaka ku hluta swiaki leswikulu swa ngati, vanhu va vutisa malunghana ni swiphemu swin’wana leswi tekiwaka eka swiaki-nkulu swa ngati. Xana swiphemu sweswo swi tirhisiwa njhani, naswona i yini lexi Mukreste a faneleke a xi tsundzuka loko a endla xiboho malunghana na swona?

Ngati yi rharhanganile. Hambi ku ri plasma yinene—leyi tiphesente ta yona ta 90 ku nga mati ntsena—yi ni makume-kume ya tihomoni, mimunyu, ti-enzyme ni swiaka-miri, ku katsa ni timinerali ni chukele. Plasma nakambe yi ni tiprotheyini to tanihi albumin, swiaki leswi endlaka leswaku ngati yi tiya ni masocha ya miri lama lwaka ni mavabyi. Vativi va thekiniki va swi kota ku ri hlawula ni ku tirhisa tiprotheyini to tala ta plasma. Hi xikombiso, xiaki lexi endlaka leswaku ngati yi tiya xa vu-VIII, xi nyikiwa vanhu lava khomiweke hi vuvabyi bya hemophilia, lava talaka ku mpfempfa ngati yi nga hatli yi yima. Kumbe, loko munhu a hlaseriwa hi vuvabyi byo karhi madokodela ma nga tlhava munhu nayiti leyi nga ni gamma globulin, leyi tekiweke eka plasma ya ngati ya vanhu lava ana se va sawutisiweke. Tiprotheyini tin’wana ta plasma ti tirhiseriwa ku tshungula, kambe leswi swi boxiweke laha henhla swi kombisa ndlela leyi xiaki lexikulu xa ngati (plasma) xi nga pandziwaka ha kona xi va swiphemuphemu.a

Leswi plasma ya ngati yi nga vaka ni swiphemu swo hambana-hambana, ni swiaki-nkulu leswin’wana (tisele to tshwuka, tisele to basa ni ti-platelet) naswona swi nga humesa swiphemu swo hambana-hambana leswitsongo. Hi xikombiso, tisele ta ngati to basa ti nga ha humesa ti-interferon ni ti-interleukin, leti nga tirhisiwaka ku dlaya switsongwatsongwana emirini ni ku tshungula mavabyi ya khensa. Ti-platelet ti nga hlutiwa leswaku ku tekiwa swiphemu swo karhi leswi nga tirhisiwaka ku tshungula swilondza. Nakambe ku ni mirhi yin’wana leyi ya ha endliwaka leyi (ngopfu-ngopfu) yi katsaka swiphemu swo huma eka swiaki-nkulu swa ngati. Mirhi yo tano a yi katsi ku pompela swiaki-nkulu swa ngati; hakanyingi ku pomperiwa swiphemunyana swa swona. Xana Vakreste va fanele va amukela swiphemunyana leswi loko va tshunguriwa? A ku na lexi hi nga xi vulaka. Bibele a yi nyikeli vuxokoxoko emhakeni leyi, kutani Mukreste un’wana ni un’wana u fanele a tiendlela xiboho lexi pfumelelanaka ni ripfalo rakwe emahlweni ka Xikwembu.

Van’wana va ala nchumu wun’wana ni wun’wana lowu endliweke wu katsiwa nchumu lowu humaka engatini (hambi ku ri swiphemunyana swa yona leswi endleriweke ku endla munhu a sawuta swa nkarhinyana). Leyi i ndlela leyi va xi twisisaka ha yona xileriso xa Xikwembu xa ku ‘papalata ngati.’ Va swi twisisa leswaku nawu wa xona eka Israyele a wu lava leswaku ngati leyi humesiweke eka xivumbiwa ‘yi halatiwa emisaveni.’ (Deteronoma 12:22-24) Hikwalaho ka yini leswi swi fanela? Phela, leswaku ku kumiwa gamma globulin, swiaki swa ngati leswi endlaka leswaku ngati yi tiya ni swin’wana, ku fanele ku hlengeletiwa ngati yi tlhela yi hlutiwa. Hi yona mhaka leyi Vakreste van’wana va yi alaka mirhi yo tano, hilaha va ku alaka ha kona ku pomperiwa ngati kumbe swiaki-nkulu swa yona swa mune. Xiyimo xa vona, lexi lawuriwaka hi ripfalo xi fanele ku xiximiwa.

Vakreste van’wana va endla xiboho lexi hambaneke ni lexi. Na vona a va wu amukeli mpompelo wa ngati wa tisele to tshwuka, tisele to basa, ti-platelet kumbe plasma. Kambe va nga ha pfumela leswaku dokodela a va tshungula hi ku tirhisa murhi lowu nghenisiweke swiphemu swo huma eka swiaki-nkulu swa ngati. Ni le mhakeni leyi van’wana va hambana ni van’wana. Mukreste un’wana a nga ha amukela nayiti leyi nga ni gamma globulin, kambe a nga ha amukela kumbe a ala ku tlhaviwa nayiti leyi nga ni swilo leswi tekiweke eka tisele to tshwuka kumbe to basa. Kambe, i yini lexi nga endlaka Vakreste van’wana va amukela swiphemu swo karhi swa ngati?

“Swivutiso Swa Vahlayi” eka Xihondzo xo Rindza xa June 1, 1990, xi kombise leswaku tiprotheyini ta plasma (swiphemu swa tona) swa suka engatini ya wansati la tikeke swi ya nghena eka ndzhendzeleko wa ngati wa mbungu wa yena. Xisweswo, manana u hundzisela globulin ya nsawutiso eka n’wana wakwe, leswi endlaka a kota ku lwisana ni mavabyi. Loko tisele to tshwuka ta mbungu ti heta ndzhendzeleko wa tona, okisijini leyi fambisaka tin’wana ta tona ya hlutiwa. Xiphemu xin’wana xa yona xa nkoka xi hundzuka bilirubin, naswona xi tsemakanya xi suka eka mbungu xi ya eka manana kutani xi cukumetiwa swin’we ni thyaka leri humaka eka manana. Vakreste van’wana va nga ha anakanya leswaku, leswi swiphemu swa ngati swi kotaka ku nghena eka munhu un’wana hi ndlela leyi ya ntumbuluko, na vona va nga swi amukela swiphemu swa ngati leswi humaka eka plasma ya ngati kumbe tisele.

Xana ku hambana ka mavonelo ni swiboho leswi endliwaka hi ku landza ripfalo, swi vula leswaku mhaka leyi a yi vuli nchumu? Doo! Leyi i mhaka ya ntikelo. Kambe, ntiyiso i wun’we. Mhaka leyi nga laha henhla yi kombisa leswaku Timbhoni ta Yehovha ta ala ku pomperiwa ngati kumbe swiaki-nkulu swa yona. Bibele yi kongomisa Vakreste leswaku va ‘papalata swilo leswi nyikeriwaka swifaniso swa hava ni ngati ni vumbhisa.’ (Mintirho 15:29) Loko ku tiwa emhakeni ya swiphemu swa xiaki-nkulu xihi ni xihi xa ngati, endzhaku ka loko Mukreste a ta va a xiyisise mhaka leyi hi ku anakanyisa hi xikhongelo, u fanele a tiendlela xiboho hi ku pfumelelana ni ripfalo rakwe.

Vanhu vo tala va nga wu amukela murhi wun’wana ni wun’wana lowu wu vonakaka wu pfuna hi ku hatlisa, hambi ku ri murhi lowu va wu tivaka leswaku wu nga peta vutomi bya vona ekhombyeni, tanihi laha swi tivekaka hakona hi swiaki swa ngati. Vakreste va xiviri va lwela ku va ni langutelo leri anameke ni leri ringaniseriwaka, leri nga languteki mpfuno lowu vonakaka ntsena. Timbhoni ta Yehovha ta ma tlangela swinene matshalatshala yo endla leswaku ku va ni vutshunguri lebyinene, naswona ti kamba makhombo swin’we ni mimpfuno ya vutshunguri byihi na byihi. Kambe loko ku tiwa eka mirhi leyi pfanganisiweke ni ngati, ti namarhela hi rixaladza leswi Xikwembu xi swi vulaka, hikwalaho ka vuxaka bya tona ni Munyiki wa hina wa Vutomi.—Pisalema 36:9.

Mawaku nkateko wonghasi wa leswaku Mukreste a tiyiseka ku fana na mupisalema, loyi a tsaleke a ku: “Yehovha Xikwembu i dyambu ni xitlhangu; u nyika tintswalo ni ku vangama. Yehovha a nge va tsoni nchumu wihi ni wihi lowunene lava fambaka hi ndlela leyi pfumalaka xihoxo. Oho Yehovha . . . , wa tsaka munhu la ku tshembaka”!—Pisalema 84:11, 12.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 30]

SWIVUTISO LESWI NGA VUTISIWAKA DOKODELA

Loko u lava ku endliwa vuhandzuri kumbe vutshunguri lebyi nga ha katsaka swiaki swa ngati, vutisa:

Xana vatirhi hinkwavo lava tshungulaka va swi tiva leswaku, tanihi leswi ndzi nga Mbhoni ya Yehovha, a swi fanelanga leswaku ndzi pomperiwa ngati (ngati yi ri yoxe, tisele to tshwuka, tisele to basa, ti-platelet kumbe plasma ya ngati) hambi ku ri eka xiyimo xihi kumbe xihi?

Loko murhi lowu wu tsariweke wu nga ha va wu katsa “plasma” ya ngati, tisele to tshwuka kumbe to basa kumbe ti-“platelet,” vutisa:

Xana murhi wa kona wu endliwe hi swin’wana swa swiaki swa mune leswikulu swa ngati? Loko swi ri tano, xana u nga swi hlamusela swiaki swa kona?

Xana i ngati yo tarisa ku yini leyi katsiweke ni murhi, leyi nga ha tirhisiwaka, naswona hi ndlela yihi?

Loko ripfalo ra mina ri ndzi pfumelela ku amukela xiphemu lexi, i makhombo wahi lama nga ha va ka kona?

Loko ripfalo ra mina ri ndzi alela ku teka xiphemu lexi, hi byihi vutshunguri byin’wana lebyi nga ha tirhisiwaka?

Endzhaku ka ku dya marhambu ya nhloko hi mhaka leyi, ndzi nga tlhela ndzi ku byela rini malunghana ni xiboho xa mina?