Mfumo Wa Xikwembu—Vulawuri Lebyintshwa Bya Misava
“Mfumo . . . wu ta pfotlosa kutani wu herisa mimfumo leyi hinkwayo, kambe wona wu ta tshama hilaha ku nga riki na makumu.”—DANIYELE 2:44.
1. Hi nga va ni ntshembo wihi eBibeleni?
BIBELE i nhlavutelo ya Xikwembu eka vanhu. Muapostola Pawulo u tsarile: “Loko mi amukela rito ra Xikwembu, leri mi ri tweke eka hina, mi ri amukerile, ku nga ri kukotisa rito ra vanhu, kambe, mi ri amukele hilaha ri nga hakona hakunene rito ra Xikwembu.” (1 Vatesalonika 2:13) Bibele yi tamele leswi hi faneleke hi swi tiva mayelana ni Xikwembu: rungula leri vulavulaka hi vumunhu bya xona, swikongomelo swa xona ni leswi xi swi languteleke eka hina. Yi ni ndzayo leyinene malunghana ni vutomi bya ndyangu ni ndlela yo tikhoma ya siku ni siku. Yi ni vuxokoxoko bya vuprofeta lebyi hetisekeke enkarhini lowu hundzeke, lebyi hetisekaka sweswi ni lebyi nga ta hetiseka enkarhini lowu taka. Ina, “Matsalwa hinkwawo ma huhuteriwe hi Xikwembu naswona ma pfuna ku dyondzisa, ku tshinya, ku lulamisa swilo, ku laya eku lulameni, leswaku munhu wa Xikwembu a faneleka hi ku helela, a hlomisiwa hi ku helela eka ntirho wun’wana ni wun’wana lowunene.”—2 Timotiya 3:16, 17.
2. Yesu u yi kandziyise njhani nhloko-mhaka ya Bibele?
2 Lexi nga xa nkoka swinene eBibeleni i nhloko-mhaka ya yona: ku lweriwa ka vuhosi bya Xikwembu (mfanelo ya xona yo fuma) hi ku tirhisa Mfumo wa xona wa le tilweni. Yesu u rhangise mfumo wolowo evutirhelini bya yena. “Yesu a sungula ku chumayela a ku: ‘Hundzukani, hikuva mfumo wa matilo wu tshinele.’” (Matewu 4:17) U kombise ndlela leyi wu faneleke wu va wa nkoka ha yona evuton’wini bya hina, hi ku khutaza a ku: “Kutani, hambetani mi lava mfumo ni ku lulama ka yena ku sungula.” (Matewu 6:33) U tlhele a kombisa ndlela leyi wu nga wa nkoka ha yona hi ku dyondzisa valandzeri va yena ku khongela eka Xikwembu va ku: “Mfumo wa wena a wu te. Ku rhandza ka wena a ku endleke emisaveni, hilaha ku endlekaka hakona etilweni.”—Matewu 6:10.
Vulawuri Lebyintshwa Bya Misava
3. Ha yini Mfumo wa Xikwembu wu ri wa nkoka swinene eka hina sweswi?
3 Ha yini Mfumo wa Xikwembu wu ri wa nkoka swonghasi eka vanhu? Hikuva ku nga ri khale wu ta teka goza leri nga ta hundzula vulawuri bya misava leyi hilaha ku nga heriki. Vuprofeta bya Daniyele 2:44 byi ri: “Emasikwini ya tihosi teto [leti fumaka sweswi emisaveni] Xikwembu xa le tilweni xi ta veka mfumo [hulumendhe etilweni] lowu wu nga ta ka wu nga lovisiwi. Mfumo lowu wu nga ka wu nga hundziseriwi eka vanhu van’wana. Wu ta pfotlosa kutani wu herisa mimfumo leyi hinkwayo [tihulumendhe ta laha misaveni], kambe wona wu ta tshama hilaha ku nga riki na makumu.” Loko Mfumo wa Xikwembu wa le tilweni se wu fuma hilaha ku heleleke, vanhu a va nge he pfuki va lawula misava. Ku fuma ka vanhu loku avaneke ni loku nga enerisiki ku ta va nchumu wa nkarhi lowu hundzeke hilaha ku nga heriki.
4, 5. (a) Ha yini Yesu ku ri yena la fanelekaka swinene ku va Hosi ya Mfumo? (b) I xiavelo xihi lexi Yesu a nga ta va na xona ku nga ri khale?
4 Mufumi Lonkulu eMfun’weni wa le tilweni, loyi a kongomisiwaka hi Yehovha, hi yena loyi a fanelekaka swinene—ku nga Kreste Yesu. Loko a nga si ta emisaveni, a a hanya etilweni a ri “mutirhi la nga ni vuswikoti,” a ri wo sungula eka ntumbuluko hinkwawo wa Xikwembu. (Swivuriso 8:22-31) “I xifaniso xa Xikwembu lexi nga vonakiki, mativula ya ntumbuluko hinkwawo; hikuva ha yena swilo hinkwaswo swi tumbuluxiwile ematilweni ni le henhla ka misava.” (Vakolosa 1:15, 16) Naswona loko Yesu a rhumiwile hi Xikwembu emisaveni, u endle ku rhandza ka Xikwembu minkarhi hinkwayo. U tiyisele miringo yo nonon’hwa swinene ivi a fa a tshembekile eka Tata wa yena.—Yohane 4:34; 15:10.
5 Yesu u hakeriwile hikwalaho ka ku tshembeka ka yena eka Xikwembu ku fikela eku feni. Xikwembu xi n’wi pfuxile a ya etilweni ivi xi n’wi nyika mfanelo ya ku va Hosi ya Mfumo wa le tilweni. (Mintirho 2:32-36) Leswi a nga Hosi ya Mfumo wolowo, Kreste Yesu u ta va ni xiavelo lexi hlamarisaka lexi a xi nyikiweke hi Xikwembu xo kongomisa makume ya magidi ya swivumbiwa swa moya leswi nga ni matimba swinene eku suseni ka ku fuma ka munhu emisaveni ni le ku heriseni ka vuhomboloki hinkwabyo emisaveni ya hina hinkwayo. (Swivuriso 2:21, 22; 2 Vatesalonika 1:6-9; Nhlavutelo 19:11-21; 20:1-3) Kutani Mfumo wa Xikwembu wa le tilweni lowu nga ehansi ka Kreste wu ta va vulawuri lebyintshwa lebyi fumaka, ku ta va hulumendhe yin’we ntsena emisaveni hinkwayo.—Nhlavutelo 11:15.
6. Hi nga langutela ku fuma ka muxaka muni eka Hosi ya Mfumo?
6 Rito ra Xikwembu ri vula leswi landzelaka malunghana ni Mufumi lontshwa wa misava: “A nyikiwa ku fuma ni xindzhuti ni mfumo, leswaku vanhu, vanhu va matiko ni tindzimi hinkwato va n’wi tirhela.” (Daniyele 7:14) Leswi Yesu a nga ta tekelela rirhandzu ra Xikwembu, ku rhula swin’we ni ntsako leswi nga ta tisiwa hi ku fuma ka yena swi ta va swikulu. (Matewu 5:5; Yohane 3:16; 1 Yohane 4:7-10) “Ku ndlandlamuka ka hulumendhe ya yena ni ka ku rhula a swi nge vi na makumu, . . . swi ta seketeriwa hi vululami ni ku tshembeka.” (Esaya 9:7, Revised Standard Version) Mawaku nkateko wa ku va ni Mufumi la nga ta fuma hi rirhandzu ni vululami! Hikwalaho, 2 Petro 3:13 yi vula ka ha ri emahlweni yi ku: “Ku ni matilo lamantshwa [Mfumo wa Xikwembu wa le tilweni] ni misava leyintshwa [vandla lerintshwa ra vanhu va laha misaveni] leswi hi swi rindzeleke hi ku ya hi xitshembiso xa yena, naswona ku ta va ni ku lulama eka swona.”
7. Xana Matewu 24:14 yi hetiseka hi ndlela yihi namuntlha?
7 Entiyisweni Mfumo wa Xikwembu i mahungu lamanene ngopfu eka hinkwavo lava rhandzaka leswinene. Hi yona mhaka leyi Yesu a xi vuleke ka ha ri emahlweni xin’wana xa swikombiso swa leswaku hi hanya “emasikwini yo hetelela” ya mafambiselo lawa yo biha, a ku: “Mahungu lamanene lawa ya mfumo ma ta chumayeriwa emisaveni hinkwayo leyi akiweke leswaku byi va vumbhoni ematikweni hinkwawo; kutani hi kona makumu ma nga ta fika.” (2 Timotiya 3:1-5; Matewu 24:14) Vuprofeta byolebyo bya hetiseka sweswi, tanihi leswi Timbhoni ta Yehovha ta kwalomu ka tsevu wa timiliyoni ematikweni ya 234 ti hetaka tiawara leti tlulaka gidi ra timiliyoni hi lembe ti byela van’wana hi Mfumo wa Xikwembu. Swi fanerile leswi ndhawu yin’wana ni yin’wana ya tona ya vugandzeri leyi tirhisiwaka hi mavandlha ya kwalomu ka 90 000 emisaveni hinkwayo yi vitaniwaka Holo ya Mfumo. Vanhu va ya kwalaho leswaku va ta dyondza hi hulumendhe leyintshwa leyi taka.
Lava Fumaka Na Yena
8, 9. (a) Xana lava nga ta fuma na Kreste va huma kwihi? (b) I ntshembo wihi lowu hi nga vaka na wona eku fumeni ka Hosi ni vafumi-kulobye?
8 Ku ta va ni vafumi-kulobye na Kreste Yesu eMfun’weni wa Xikwembu wa le tilweni. Nhlavutelo 14:1-4 yi vule ka ha ri emahlweni leswaku vanhu va 144 000 a va ta ‘xaviwa evanhwini’ ivi va pfuxeriwa ku ya hanya etilweni. Vanhu lava va katsa vavanuna ni vavasati lava, hi ku titsongahata va tirheleke Xikwembu ni vanhu-kulobye ku nga ri leswaku vona va tirheriwa. “Va ta va vaprista va Xikwembu ni va Kreste, naswona va ta va tihosi swin’we na yena ku ringana malembe wolawo ya 1000.” (Nhlavutelo 20:6) Nhlayo ya vona i yitsongo swinene eka ya “ntshungu lowukulu, lowu a ku nga ri na munhu la kotaka ku wu hlaya, wu huma eka matiko hinkwawo ni tinyimba hinkwato ni vanhu hinkwavo ni tindzimi hinkwato” lowu nga ta pona makumu ya mafambiselo lawa. Lava na vona va endlela Xikwembu “ntirho wo kwetsima nhlikanhi ni vusiku,” kambe a va vitaneriwanga etilweni. (Nhlavutelo 7:9, 15) Va vumba xisekelo xa misava leyintshwa, va va vafumiwa va Mfumo wa le tilweni wa Xikwembu.—Pisalema 37:29; Yohane 10:16.
9 Loko a hlawula lava va nga ta fuma na Kreste etilweni, Yehovha u hlawule vanhu vo tshembeka lava langutaneke ni swiphiqo hinkwaswo swa vutomi. Vaprista lava va nga tihosi va langutane ni swilo hinkwaswo leswi vanhu lavan’wana va langutaneke na swona. Hikwalaho ku hanya ka vona emisaveni ku ta kurisa vuswikoti bya vona byo fuma vanhu. Hambi ku ri Yesu u “dyondze ku yingisa eka swilo leswi a xanisekeke ha swona.” (Vaheveru 5:8) Muapostola Pawulo u vule leswi ha yena: “Muprista lonkulu loyi hi nga na yena, a hi yena loyi a nga tsandzekaka ku hi tshandzisa eku tsaneni ka hina, kambe hi loyi a ringiweke hi tindlela hinkwato ku fana na hina, kambe yena a nga vanga na xidyoho.” (Vaheveru 4:15) Swa chavelela swinene ku tiva leswaku emisaveni leyintshwa yo lulama ya Xikwembu, vanhu va ta fumiwa hi tihosi ni vaprista lava nga ni rirhandzu ni ntwela-vusiwana!
Xana A Ku Ri Xikongomelo Xa Xikwembu Leswaku Ku Va Ni Mfumo?
10. Ha yini Mfumo wa le tilweni a wu nga ri xiphemu xa xikongomelo xo sungula xa Xikwembu?
10 Xana Mfumo wa le tilweni a wu ri xiphemu xa xikongomelo xo sungula xa Xikwembu loko xi vumba Adamu na Evha? Eka rungula ra Genesa ro tumbuluxa, a ku vulavuriwi nchumu hi Mfumo wo tano lowu a wu ta fuma vanhu. Yehovha hi yexe a a ri Mufumi wa vona, naswona loko ntsena va n’wi yingisa, a ku nga ta laveka vulawuri byin’wana. Genesa ndzima 1 yi kombisa leswaku Yehovha u tirhisane na Adamu na Evha, kumbexana a a tirhisa N’wana wa yena wa mativula wa le tilweni. Rungula leri ri tirhisa swiga swo tanihi leswi nge “Xikwembu xi ku eka vona” na “Xikwembu xi ya emahlweni xi ku” eka vona.—Genesa 1:28, 29; Yohane 1:1.
11. Xana munhu a a ri ni masungulo wahi lama hetisekeke?
11 Bibele yi ri: “Xikwembu xi vona hinkwaswo leswi xi swi endleke, kutani waswivo, a swi ri swinene ngopfu.” (Genesa 1:31) Xin’wana ni xin’wana lexi a xi ri entangeni wa Edeni a xi hetisekile. Adamu na Evha a va tshama eparadeyisini. A va ri ni mianakanyo leyi hetisekeke ni mimiri leyi hetisekeke. A va swi kota ku vulavurisana ni Muvumbi wa vona kasi na yena a a vulavurisana na vona. Hikwalaho loko va tshama va tshembekile, a va ta veleka vana lava hetisekeke. A ku nga ta laveka hulumendhe leyintshwa ya le tilweni.
12, 13. Loko vanhu lava hetisekeke va ri karhi va andza, ha yini Xikwembu a xi ta swi kota ku ya emahlweni xi vulavurisana na vona?
12 Loko vanhu va ri karhi va andza, xana Xikwembu a xi ta vulavurisana njhani na vona? Anakanya hi tinyeleti ta le tilweni. Ti hlengeletiwile ti va vuako lebyi fanaka ni swihlala lebyi vitaniwaka swirimele. Swirimele swin’wana swi ni magidi ya timiliyoni ta tinyeleti. Swin’wana swi ni kwalomu ka biliyoni ya tona. Naswona vativi va sayense va ringanyeta leswaku ku ni kwalomu ka 100 wa magidi ya timiliyoni ta swirimele evuakweni! Kambe, Muvumbi u ri: “Tlakuselani mahlo ehenhla mi vona. I mani loyi a tumbuluxeke swilo leswi? Hi Loyi a humesaka vuthu ra swona hi nhlayo ya swona, hinkwaswo u swi vitana hi vito. Hikwalaho ka ku tala ka matimba lamakulu, nileswi a nga ni ntamu lowukulu, ku hava ni xin’we xa swona lexi pfumalekaka.”—Esaya 40:26.
13 Tanihi leswi Xikwembu xi kotaka ku vona swilo leswi hinkwaswo swa le tilweni, entiyisweni a xi nga ta va ni xiphiqo xo vona vanhu lava nga nhlayo leyitsongo ngopfu. Ni sweswi, timiliyoni ta malandza ya xona ti khongela eka xona siku ni siku. Swikhongelo swoleswo swi fika eka Xikwembu hi ku tsopeta ka tihlo. Hikwalaho ku vulavurisana ni vanhu hinkwavo lava hetisekeke a ku nga ta va xiphiqo eka xona. A xi nga ta lava Mfumo wa le tilweni leswaku xi ta kota ku vonana na vona. Mawaku lunghiselelo leri hlamarisaka—ku va Yehovha a va Mufumi, ku kota ku vulavurisana na yena ni ku va ni ntshembo wa ku nga fi, ku hanya hi masiku emisaveni leyi nga paradeyisi!
‘Ndlela Ya Munhu A Yi Le Ka Yena’
14. Ha yini vanhu va ta lava ku fumiwa hi Yehovha hilaha ku nga heriki?
14 Hambiswiritano, vanhu—niloko va hetisekile—a va ta lava ku fumiwa hi Yehovha hilaha ku nga heriki. Ha yini? Hikuva Yehovha a nga va vumbanga va ri ni vuswikoti byo tifuma hilaha ku humelelaka handle ka yena. Wolowo i nawu eka vanhu, hilaha muprofeta Yeremiya a pfumeleke hakona a ku: “Oho Yehovha, ndzi swi tiva kahle leswaku ndlela ya munhu wa la misaveni a yi le ka yena. Munhu loyi a fambaka a nga ka a nga wu kongomisi nkondzo wa yena. . . . Ndzi lulamise . . . Wena Yehovha.” (Yeremiya 10:23, 24) Ku ta va ku ri vuphukuphuku ku va vanhu va anakanya leswaku va nga swi kota ku lawula vanhu-kulobye hilaha ku humelelaka handle ka ku fumiwa hi Yehovha. Va ta va va lwisana ni ndlela leyi va endliweke ha yona. Handle ko kanakana loko hi nga lawuriwi hi Yehovha swi nga vangela vutianakanyi, rivengo, tihanyi, madzolonga, tinyimpi ni rifu. ‘Munhu a a ta fuma munhu ku n’wi endla swo biha.’—Eklesiasta 8:9.
15. I vuyelo byihi lebyi veke kona hikwalaho ka nhlawulo lowo biha lowu endliweke hi vatswari va hina vo sungula?
15 Lexi vavisaka, vatswari va hina vo sungula va hlawule ku bakanya Xikwembu tanihi Mufumi wa vona, naswona va hlawule ku tilawula handle ka xona. Hikwalaho, Xikwembu a xa ha va tshikanga va hetisekile. Sweswi a va fana ni xitirho xa gezi lexi timeriweke gezi. Hikwalaho, hi ku famba ka nkarhi, a va ta hohloka ivi va yima—va fa. A va fana ni pani leyi nga hetisekangiki, hikwalaho xiyimo xolexo a va ta xi hundzisela eka vana va vona. (Varhoma 5:12) “Ribye [Yehovha], ntirho wakwe wu hetisekile, hikuva tindlela takwe hinkwato i vululami. . . . Va endle hi ndlela leyi onhakeke; a hi vana va xona, xihoxo i xa vona vini.” (Deteronoma 32:4, 5) I ntiyiso, Adamu na Evha va kuceteriwe hi xivumbiwa xa moya lexi xandzukeke lexi veke Sathana, kambe a va ri ni mianakanyo leyi hetisekeke naswona a va ta va va ale swiringanyeto swa yena swo biha.—Genesa 3:1-19; Yakobo 4:7.
16. Xana matimu ya byi tiyisa njhani vumbhoni bya vuyelo bya ku tifuma handle ka Xikwembu?
16 Matimu ma byi kombisa kahle vumbhoni bya vuyelo bya ku tifuma handle ka Xikwembu. Hi magidi ya malembe, vanhu va ringete mixaka hinkwayo ya tihulumendhe ta vanhu, fambiselo hinkwaro ra ikhonomi ni ra ntshamisano. Kambe, vubihi byi ya emahlweni byi “nyanya.” (2 Timotiya 3:13) Lembe-xidzana ra vu-20 ri swi tiyisekisile sweswo. A ri tele rivengo ra tihanyi, madzolonga, tinyimpi, ndlala, vusweti ni ku xaniseka nkarhi wun’wana ni wun’wana ematin’wini. Naswona hambiloko va endla nhluvuko eka swa vutshunguri, nkarhi wun’wana ni wun’wana vanhu va fa. (Eklesiasta 9:5, 10) Hi ku ringeta ku kongomisa mikondzo ya vona, vanhu va pfumele ku va vahlaseriwa va Sathana ni madimona yakwe, lerova Bibele yi vitana Sathana leswaku i “xikwembu xa mafambiselo lawa ya swilo.”—2 Vakorinto 4:4.
Nyiko Ya Ku Tihlawulela
17. Xana nyiko ya Xikwembu ya ku tihlawulela a yi fanele yi tirhisiwa njhani?
17 Ha yini Yehovha a pfumelele vanhu leswaku va tilawula? Hikuva u va vumbe va ri ni nyiko leyi hlamarisaka ya ku tihlawulela, vuswikoti bya ku tiendlela minhlawulo. Muapostola Pawulo u te: “Laha moya wa Yehovha wu nga kona, ku ni ntshunxeko.” (2 Vakorinto 3:17) A nga kona loyi a lavaka ku fana ni rhoboto, ku va ni munhu loyi a n’wi endlelaka swiboho siku rin’wana ni rin’wana eka leswi a nga ta swi vula kumbe ku swi endla. Kambe Yehovha a a lava leswaku vanhu va tirhisa nyiko yoleyo ya ku tihlawulela hi ndlela leyinene, leswaku va ta swi vona leswaku i vutlhari ku endla ku rhandza ka yena naswona va tshama va titsongahatile eka yena. (Vagalatiya 5:13) Hikwalaho a va nga ta va ni ntshunxeko lowu heleleke, tanihi leswi sweswo a swi ta vanga khombo. A wu fanele wu lawuriwa hi milawu ya Xikwembu leyinene.
18. Xana Xikwembu xi kombise yini hi ku pfumelela vanhu leswaku va tihlawulela?
18 Hi ku pfumelela vanhu leswaku va tifuma, Xikwembu xi swi kombise ro hetelela leswaku hi lava vulawuri bya xona. Ndlela ya xona yo fuma, ku nga vuhosi bya xona, hi yona ntsena ndlela leyinene. Yi tisa ntsako lowukulu ngopfu, ku eneriseka ni ku humelela. Leswi swi vangeriwa hi leswi mianakanyo ya hina ni mimiri ya hina yi endliweke hi Yehovha leswaku yi tirha kahle swinene hi ku pfumelelana ni milawu ya yena. “Mina Yehovha, ndzi Xikwembu xa wena, Loyi a ku dyondziselaka ku ku pfuna, Loyi a ku fambisaka endleleni leyi u faneleke u famba hi yona.” (Esaya 48:17) Ku hanya u ntshunxekile hi ku landza milawu ya Xikwembu a swi nga ta tika kambe a swi ta endla leswaku ku va ni swakudya, makaya, ntivo-vuxongi ni vuyimbeleri byo hambana-hambana lebyi tsakisaka. Loko ku tihlawulela a ku tirhisiwe hi ndlela leyi faneleke, a ku ta va ku endle leswaku ku va ni vutomi lebyi tsakisaka, lebyi nyanyulaka hilaha ku nga heriki emisaveni ya paradeyisi.
19. Xikwembu xi tirhise yini leswaku xi vuyisela vanhu eka xona?
19 Kambe hikwalaho ka nhlawulo wa vona lowu hoxeke, vanhu va xandzukile eka Yehovha, va va lava nga hetisekangiki, va hohloka ivi va fa. Hikwalaho a swi ta lava leswaku va kutsuriwa eka xiyimo xolexo lexi nga tsakisiki ivi va tlhela va va ni vuxaka lebyi faneleke ni Xikwembu tanihi vana va xona va xinuna ni va xisati. Xikwembu xi hlawule ku tirhisa Mfumo leswaku xi va kutsula ha wona, Mukutsuri wa kona i Yesu Kreste. (Yohane 3:16) Hi ku tirhisa lunghiselelo leri, vanhu lava hundzukaka hi xiviri—ku fana ni n’wana wa vusopfa wa le xifanisweni xa Yesu—va ta vuyela eka Xikwembu naswona va ta amukeriwa hi xona tanihi vana va xona.—Luka 15:11-24; Varhoma 8:21; 2 Vakorinto 6:18.
20. Xana xikongomelo xa Xikwembu xi ta hetisisiwa hi Mfumo hi ndlela yihi?
20 Handle ko kanakana, ku rhandza ka Yehovha ku ta hetisisiwa emisaveni. (Esaya 14:24, 27; 55:11) Hi ku tirhisa Mfumo wa xona lowu nga ehansi ka Kreste, Xikwembu xi ta yi lwela mfanelo ya xona (xi yi yimela kumbe ku yi kombisa) yo va Hosi ya hina Leyikulu. Mfumo lowu wu ta herisa ku fuma ka vanhu ni ka madimona emisaveni leyi, naswona wona ntsena wu ta fuma wu ri etilweni ku ringana malembe ya gidi. (Varhoma 16:20; Nhlavutelo 20:1-6) Kambe hi nkarhi wolowo, xana ku tlakuka ka ndlela ya Yehovha yo fuma ku ta kombisiwa hi ndlela yihi? Naswona endzhaku ka gidi ra malembe, xana Mfumo lowu wu ta endla yini? Xihloko lexi landzelaka xi ta hlamula swivutiso leswi.
Tinhla Ta Mpfuxeto
• Hi yihi nhloko-mhaka ya Bibele?
• I vamani lava vumbaka vulawuri lebyintshwa bya laha misaveni?
• Ha yini vulawuri bya vanhu lebyi nga kongomisiwiki hi Xikwembu byi nga taka byi nga humeleli?
• Xana ntshunxeko wu fanele wu tirhisiwa njhani?
[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]
Dyondzo ya Yesu a yi kandziyisa vulawuri bya Xikwembu hi ku tirhisa Mfumo
[Swifaniso leswi nga eka tluka 12]
Etikweni rin’wana ni rin’wana, Timbhoni ta Yehovha ti dyondzisa swinene hi Mfumo
[Swifaniso leswi nga eka tluka 14]
Matimu ma tiyisa vumbhoni bya vuyelo byo biha bya ku tifuma handle ka Xikwembu
[Swihlovo Swa Kona]
WWI soldiers: U.S. National Archives photo; concentration camp: Oświęcim Museum; child: UN PHOTO 186156/J. Isaac