Mhaka Ya Vutomi

“Mawaku Ripfumelo Leri Nga Tsaniki”!

HI KU VULA KA HERBERT MÜLLER

Tin’hweti ti nga ri tingani endzhaku ka loko mavuthu ya Hitler ma hlasele tiko ra Netherlands, Timbhoni ta Yehovha ti yirisiwile etikweni. Ku nga ri khale vito ra mina se a ri xaxametiwe eka lava mfumo wa Manazi wu va lavaka hi mahlo-ngati, ndzi hlotiwe bya xiharhi.

SIKU rin’wana se a ndzi karhele swinene ku hanya hi ku tumbela ni ku baleka lerova ndzi byela nsati wa mina leswaku swa antswa munhu a khomiwa hi mavuthu, kumbexana a nga kuma ku wisa. Hiloko ku fika marito ya risimu rin’wana emianakanyweni ya mina: “Mawaku ripfumelo leri nga tsaniki, hambiloko ri langutane ni valala vo tala.”a Loko ndzi anakanyisisa hi risimu leri ndzi sungule ku kuma matimba ndzi tlhela ndzi tsundzuka vatswari va mina le Jarimani ni siku leri vanghana va mina va yimbeleleke risimu leri loko va ndzi lela. Xana mi nga swi navela leswaku ndzi mi chumbutela yin’wana ya mintokoto leyi?

Xikombiso Lexinene Xa Vatswari Va Mina

Loko ndzi velekiwa hi 1913, edorobeni ra Copitz, le Jarimani, vatswari va mina a va ri swirho swa Kereke ya Evangelical.b Endzhaku ka malembe ya nkombo, hi 1920, tatana u tshike kereke leyi. Hi April 6, u kombele Kirchenaustrittsbescheinigung (Papila Ra Ku Surisa eKerekeni). Hiloko matsalana wa doroba a n’wi endlela papila ra kona. Hambiswiritano, endzhaku ka vhiki tatana u tikume a ri ehofisini ya matsalana nakambe, a ta hlamusela leswaku vito ra n’wana wakwe wa nhwanyana a ri nghenisiwanga eka papila leri. Matsalana u endle papila rin’wana leri kombisaka leswaku Martha Margaretha Müller na yena u surisile ekerekeni. Hi nkarhi wolowo, sesi wa mina Margaretha a a ri ni lembe ni hafu ntsena hi vukhale. A ri karhi a tirhela Yehovha, tatana a a nga twani na swona ku tirhela ku hetisisa nawu ntsena!

Hi lembe rorolero, vatswari va mina va khuvuriwile hi Swichudeni swa Bibele, hilaha Timbhoni ta Yehovha a a ti tiviwa hakona. Tatana a a tiyisa voko loko a hi kurisa, kambe ku tshembeka ka yena eka Yehovha ku endle leswaku swi hi olovela ku amukela nkongomiso wakwe. Nakambe ku tshembeka ku endle vatswari va mina va endla mindzulamiso. Hi xikombiso, a ku ri ni nkarhi lowu a hi nga pfumeleriwi ku famba hi ya tlanga hi Tisonto. Hambiswiritano, hi Sonto yin’wana hi 1925, vatswari va hina va hi byele leswaku hi ta teka riendzo hi milenge, hi tiolola. Hi teke swo siva nyoka hi famba na swona, hi tiphinile swinene siku rero—a swi tsakisa ku tlula ku gogeriwa endlwini siku hinkwaro! Tatana u vule leswaku ku ni tinhla leti a nga ti kuma entsombanweni lowu a ha ha ku va na wona, leti ti ololoxeke langutelo ra yena hi swilo leswi nga endliwaka hi siku ra Sonto. Naswona a a tiyimisele ku endla mindzulamiso ni hi minkarhi yin’wana.

Hambileswi rihanyo ra vatswari va mina a ri nga nyawuli, a va nga rhuteli entirhweni wo chumayela. Hi xikombiso, loko hi ya hangalasa xiphephana lexi nge Ecclesiastics Indicted, hi khandziye xitimela tanihi vandlha eka madyambu man’wana, hi ya edorobeni ra Regensburg, mpfhuka wa kwalomu ka tikhilomitara ta 300 ku suka eDresden. Hi siku leri tlhandlamaka hi hangalase swiphephana edorobeni hinkwaro, kutani loko hi hetile, hi khandziye xitimela hi tlhelela ekaya. Loko hi fika ekaya se a ku hundze tiawara ta kwalomu ka 24 hi sukile.

Ndzi Suka eKaya

Ku tolovelana ka mina ni Jugendgruppe (Ntlawa wa Vantshwa) wa le vandlheni ra ka hina na swona swi ndzi pfunile leswaku ndzi kula emoyeni. Vhiki ni vhiki, vantshwa va malembe ya le henhla ka 14 a va hlangana ni vamakwerhu lava kuleke va le vandlheni. A hi tlanga mintlango ni ku chaya swichayachayana swa vuyimbeleri, hi dyondza Bibele ni ku vulavula hi ntumbuluko swin’we ni sayense. Hambiswiritano, hi 1932, loko ndzi ri ni malembe ya 19 hi vukhale, ku hungasa ka mina ni ntlawa lowu ku kume ndzhuti ku yima.

Hi April lembe rero, Tatana u kume papila ro huma ehofisini ya Sosayiti ya Watch Tower ya le Magdeburg. Sosayiti a yi lava munhu la swi kotaka ku chayela movha naswona a lavaka ku phayona. A ndzi swi tiva leswaku vatswari va mina a va navela leswaku ndzi nga phayona kambe a ndzi vona onge a ndzi nge swi koti. Leswi vatswari va mina a va swerile, loko ndzi ri ni malembe ya 14 hi vukhale ndzi sungule ku lunghisa swikanyakanya ni michini yo rhunga swin’we ni michini yo thayipa ni swingolongondzwana swin’wana leswi tirhisiwaka etihofisini. Ndzi nga wu siya njhani ndyangu wa ka hina? Wa wu lava nseketelo wa mina. Phela, ni ku khuvuriwa a ndzi nga si khuvuriwa. Tatana u tshame ehansi na mina kutani a ndzi vutisa swivutiso swo karhi ku vona loko ndzi swi twisisa leswaku ku khuvuriwa swi vula yini. Loko tinhlamulo ta mina ti n’wi khorwisile leswaku ndzi endle nhluvuko lowu lavekaka hi tlhelo ra moya lerova ndzi nga khuvuriwa, u te: “U fanele u amukela xiavelo lexi.” Ndzi endle tano.

Endzhaku ka vhiki ndzi amukele xirhambo xo ya eMagdeburg. Loko ndzi byele vanghana va mina va Ntlawa wa Vantshwa, va navele ku ndzi yimbelelela risimu leri tsakisaka ra ku ndzi lela ha rona. Va hlamarile loko va vona risimu leri ndzi ri hlawuleke hikuva a va ri teka ri ri leri nga tsakisiki. Hambiswiritano, van’wana va teke tivhayolini, timandolini ni tikatara ta vona, kutani va yimbelela hinkwavo: “Mawaku ripfumelo leri nga tsaniki, hambiloko ri langutane ni valala vo tala; a ri rhurhumeli emahlweni ka nala wihi na wihi wa laha misaveni.” Hi siku rero, a ndzi nga yi tivi ndlela leyi marito lawa ma nga ta ndzi tiyisa ha yona eka malembe lama nga ta ta.

Masungulo Lama Nga Ni Hasahasa

Endzhaku ka loko vamakwerhu va le Magdeburg va ndzi kamberile ku vona loko ndzi ri muchayeri lonene, mina ni maphayona man’wana ya mune va hi nyike movha, kutani hi kongoma eSchneifel, ku nga ndhawu leyi nga ekusuhi na Belgium. Ku nga ri khale hi sungule ku vona leswaku movha wa hina a wu pfuna hakunene. Kereke ya Khatoliki a yi nga dyi byi rhelela loko yi hi vona hi ri eka ndhawu leyi, naswona vaaki wa ndhawu leyi, lava a va hlohloteriwa hi vafundhisi, minkarhi yo tala a va lava ku hi hlongola. Minkarhi yo tala a hi pfuniwa hi movha leyi leswaku swikomu ni tiforoko ta vona letikulu swi nga hi vavisi.

Endzhaku ka ku tlangela Xitsundzuxo hi lembe ra 1933, mulanguteri wa muganga, Paul Grossmann, u hi byele leswaku ntirho wa Sosayiti wu yirisiwile le Jarimani. Endzhakunyana ka sweswo, hofisi ya rhavi yi ndzi kombele leswaku ndzi ta ni movha le Magdeburg, ndzi ta teka tibuku kona kutani ndzi ti yisa exifundzeni xa Saxony, ku nga mpfhuka wa kwalomu ka 100 wa tikhilomitara ku suka eMagdeburg. Hambiswiritano, loko ndzi fika le Magdeburg, Magestapo (maphorisa ya le xihundleni ya Manazi) se a ma yi pfarile hofisi ya Sosayiti. Hiloko ndzi siya movha eka makwerhu un’wana wa le Leipzig kutani ndzi tlhelela ekaya—kambe a ndzi hetanga nkarhi wo nyawula ndzi ri ekaya.

Hofisi ya Sosayiti ya le Switzerland yi ndzi rhambile leswaku ndzi ya sungula ku phayona le Netherlands. Ndzi kunguhate ku ya kona endzhaku ka vhiki rin’we kumbe mambirhi. Kambe tatana u ndzi kombele leswaku ndzi songa rigogo ra ha tsakama. Ndzi yingise xitsundzuxo xakwe, kutani ndzi khoma ndlela endzhaku ka tiawara ti nga ri tingani. Hi siku leri tlhandlamaka, maphorisa ma fike ekaya ra tatana leswaku ma ta ndzi khoma, hi xihehlo xa leswaku ndzi lava ku baleka etikweni. Va fike ekaya va kuma ku fana ni kwala.

Ndzi Sungula Ntirho Le Netherlands

Hi August 15, 1933, ndzi fike ekaya ra maphayona ra le Heemstede, doroba leri nga tikhilomitara ta 25 ku suka eAmsterdam. Hi siku leri tlhandlamaka, ndzi ye ensin’wini ndzi ya chumayela ndzi nga swi koti ni ku vula rito rin’we hi Xidachi. Ndzi sungule nsimu, ndzi ri ni khadi leri tsariweke rungula ro chumayela ha rona. Ndzi khutazekile swinene loko wansati wa Mukhatoliki a amukela buku leyi nge Reconciliation! Hi siku rero, ndzi fambise ni swibukwana swa 27. Loko siku rero ri pela a ndzi tsakile swinene hi leswi se a ndzi swi kota nakambe ku chumayela ndzi ntshunxekile.

Emasikwini wolawo, maphayona a ma nga ri na ndhawu yin’wana leyi ma kumaka mali eka yona handle ka minyikelo leyi a ma yi kuma loko ma fambisa tibuku. Mali yoleyo a yi tirhiseriwa ku xava swakudya ni swilaveko swin’wana. Loko eku heleni ka n’hweti ku sale swimalana, a swi aviwa kutani swi nyikiwa maphayona leswaku ma xava leswi ma swi pfumalaka. Swilo leswi vonakalaka a hi nga ri na swo tala, kambe Yehovha a a hi khathalela swinene lerova hi 1934, ndzi swi kotile ku ya entsombanweni le Switzerland.

Munghana La Tshembekaka

Entsombanweni ndzi vone Erika Finke wa malembe ya 18 hi vukhale. Ndzi n’wi tive ndza ha ri ekaya. A a ri munghana wa sesi wa mina, Margaretha naswona minkarhi hinkwayo a ndzi tsakisiwa hi ndlela leyi Erika a a yimela ntiyiso ha yona. Endzhakunyana ka ku khuvuriwa ka yena hi 1932, ku ni loyi a nga tivisa Magestapo leswaku Erika u arile ku vula leswaku “Heil Hitler!” Magestapo ma n’wi hlotile, ma lava ku tiva leswaku hikwalaho ka yini a arile. Erika u hlayele phorisa tsalwa ra Mintirho 17:3 loko a ri exitichini xa maphorisa, a hlamusela leswaku Xikwembu xi veke munhu un’we ntsena leswaku a va Muponisi, munhu wa kona i Yesu Kreste. Phorisa ri vutisile: “Xana va kona van’wana lava nga ni ripfumelo leri fanaka ni ra wena?” Erika u arile ku n’wi nyika mavito. Loko phorisa ri n’wi xungeta ri vula leswaku ri ta n’wi pfalela, Erika u ri byele leswaku swi nga antswa a fa ku ri ni ku boxa mavito. Ri n’wi honolerile kutani ri hokoloka ri ku: “Suka laha. Muka. Heil Hitler!”

Endzhaku ka ntsombano ndzi tlhelele eNetherlands kasi Erika yena u sale kwale Switzerland. Kambe havambirhi a hi swi vona leswaku vunghana exikarhi ka hina a byi nyawula. Loko a ha ri eSwitzerland, Erika u twe leswaku le kaya, Magestapo ma n’wi lava hala ni hala. Hiloko a vona swi antswa ku tshama eSwitzerland a phayona kona. Endzhaku ka tin’hwetinyana, Sosayiti yi n’wi kombele leswaku a ya eSpaniya. U phayone le Madrid, kutani a ya eBilbao, endzhaku a ya eSan Sebastián, laha nxaniso lowu hlohloteriweke hi vafundhisi wu endleke leswaku yena ni phayona-kulobye, va tikuma va ri ejele. Hi 1935 va lerisiwe leswaku va longa va huma eSpaniya. Hi loko Erika a ta eNetherlands naswona hi lembe rero hi tekanile.

Nyimpi Yi Tlhekeka

Endzhaku ka mucato wa hina, hi phayone eHeemstede, kutani endzhakunyana hi rhurhela edorobeni ra Rotterdam. Kwalaho hi laha Wolfgang, n’wana wa hina wa jaha a velekeriweke kona hi 1937. Endzhaku ka lembe hi rhurhele edorobeni ra Groningen, en’walungwini wa Netherlands, laha a hi tshama endlwini yin’we ni maphayona yo huma eJarimani, Ferdinand na Helga Holtorf ni n’wana wa vona wa nhwanyana. Hi July 1938 Sosayiti yi hi byele leswaku hulumendhe ya Madachi yi humese xitsundzuxo xa leswaku Timbhoni leti tshameke ti va vaaka-tiko va le Jarimani, a ta ha pfumeleriwi ku chumayela. Hi nkarhi wolowo a ndza ha ku vekiwa ku va nandza wa xifundzha (mulanguteri wa xifundzha), kutani ndyangu wa ka hina wu rhurhele eka Lichtdrager (Xihlovo xa ku Vonakala), ku nga byatso bya Sosayiti lebyi a byi ri kaya ra maphayona lama chumayelaka en’walungwini wa Netherlands. Minkarhi yo tala a ndzi nga tshami ni ndyangu wa mina, a ndzi famba hi xikanyakanya ndzi rhendzeleka ni mavandlha ndzi khutaza vamakwerhu leswaku va ya emahlweni ni ntirho wo chumayela. Vamakwerhu va yingisile. Van’wana va engetele ni nkarhi lowu va wu hetaka va ri ensin’wini. Wim Kettelarij a a ri xikombiso lexinene.

Loko ndzi sungula ku vonana na Wim, a a ri jaha leri wu vonaka ntiyiso kambe ri nga khomeka swinene tanihi leswi a a ri mutirhi wa le purasini. Ndzi n’wi tsundzuxile ndzi ku: “Loko u lava ku va ni nkarhi wo tirhela Yehovha, u fanele u kuma ntirho wun’wana.” U endle tano. Endzhaku ka nkarhi, loko hi tlhela hi vonana, ndzi n’wi khutaze leswaku a nghenela vuphayona. U hlamule a ku: “Ndzi fanele ndzi tirha leswaku ndzi kota ku tiwundla.” Ndzi n’wi tiyisekisile ndzi ku: “A wu nge xaniseki. Yehovha u ta ku khathalela.” Wim u sungule ku phayona. Hi ku famba ka nkarhi, hambi ku ri hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, a a ri mulanguteri la famba-fambaka. Namuntlha, hambileswi a nga emalembeni ya va-80, Wim wa ha ri Mbhoni leyi hisekaka. Yehovha u n’wi khathalerile hakunene.

Ntirho Wu Yirisiwa Swin’we Ni Ku Hlotiwa

Hi May 1940, endzhaku ka lembe, Reina n’wana wa hina wa vumbirhi a velekiwile, mavuthu ya Madachi ma tinyiketile kutani Manazi ma teka Netherlands. Hi July Magestapo ma teke hofisi ya Sosayiti swin’we ni muako wo gandlisa tibuku ha wona. Lembe leri landzeleke, Timbhoni ti khometeriwile, na mina ndzi khomiwile. Leswi a ndzi ri Mbhoni tlhelo Mujarimani la nga emalembeni lama laviwaka enyimpini, a swi ri erivaleni leswaku Magestapo ma ta endla yini ha mina. A ndzi nga swi lavi ku anakanya hi mhaka ya leswaku swi nga endleka ndzi nga ha va voni vandyangu wa mina.

Kutani hi May 1941, Magestapo ma ndzi ntshunxile ekhotsweni, ma ndzi byela leswaku ndzi famba ndzi ya tsarisa ku va un’wana wa mavuthu ya tiko. A ndzi nga kholwi leswaku ndzi ntshunxiwile. Hi siku rorolero ndzi nyamalarile, naswona n’hweti yoleyo ndzi tlhelele entirhweni wo langutela xifundzha. Magestapo ma ndzi nghenise enxaxamelweni wa vanhu lava laviwaka hi mahlo-ngati.

Ndlela Leyi Vandyangu Wa Mina A Va Hanya Ha Yona

Nsati wa mina ni vana va rhurhele eximutanini xa Vorden evuxeni bya tiko. Kambe, leswaku va nga ngheni ekhombyeni, ndzi boheke ku hunguta swinene maendzo ya mina yo ya ekaya. (Matewu 10:16) Hikwalaho ka vuhlayiseki, vamakwerhu a va nga ri tirhisi vito ra mina ra xiviri, va ndzi nyike vito ra Duitse Jan (John wa Mujarimani). Hambi ku ri n’wana wa mina wa mufana wa malembe ya mune, ku nga Wolfgang, a a nga pfumeleriwi ku vulavula hi “Tatana” kambe a a fanele a ndzi vitana “Ome Jan” (Malume John). Leswi a swi n’wi twisa ku vava swinene.

Loko ndzi ri karhi ndzi hanya hi ku tumbela, Erika yena a a khathalela vana naswona a ya emahlweni a chumayela. Loko Reina a ri ni malembe mambirhi hi vukhale, Erika u n’wi veke endhawini yo veka nhundzu ehenhla ka xikanyakanya, a famba na yena a ya chumayela etindhawini ta le makaya. Hambileswi swakudya a swi kala, Erika a nga swi pfumalanga ngopfu swakudya swo fihluta ndyangu. (Matewu 6:33) Murimi la nga Mukhatoliki, loyi ndzi tshameke ndzi n’wi lunghisela muchini wa ku rhunga, u n’wi nyike mazambala. Nakambe a a hundzisa marungula yo huma eka mina ma ya eka Erika. Siku rin’wana u hakele gulden yin’we (tirhandi tinharhu) loko a xava murhi exitolo xa mirhi. N’wini wa xitolo, hi ku tiva leswaku Erika u tshama endhawini leyi tanihi mubaleki kutani a nga swi koti ku kuma makhadi ya nkavelo wa swakudya, u n’wi nyike murhi ni ti-gulden timbirhi (tirhandi ta tsevu). Swiendlo leswi swa rirhandzu swi n’wi pfunile leswaku a hanya a ya emahlweni.—Vaheveru 13:5.

Ku Tirha Swin’we Ni Vamakwerhu Lava Nga Ni Xivindzi

Ndzi ye emahlweni ndzi endzela mavandlha—hambileswi a ndzi vonana ntsena ni vamakwerhu lava nga ni vutihlamuleri emavandlheni. Hi mhaka ya leswi Magestapo a ma lavana na mina, a ndzi nga swi koti ku heta tiawara to tala ndzi ri endhawini yin’we. Vamakwerhu vo tala, va xinuna ni va xisati a va nga pfumeleriwanga ku ndzi vona. A va tiva Timbhoni leti nga entlaweni wa tona lowutsongo wa dyondzo ya Bibele ntsena. Hikwalaho ka xiyimo lexi, vamakwerhu vambirhi va xisati lava nga vamakwavo, hambileswi a va tshama etindhawini leti hambaneke edorobeni rin’we, va sungule ku tiva leswaku havambirhi va ve Timbhoni hi nkarhi wa nyimpi, endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava.

Wun’wana wa mintirho ya mina a ku ri ku kuma tindhawu to tumbeta tibuku ta Sosayiti. A hi tumbeta ni maphepha, michini leyi tirhisaka xitensele ni michini yo thayipa ha yona tikopi ta Xihondzo xo Rindza, loko ti tshuka ti laveka. Minkarhi yin’wana a hi boheka ku susa tibuku leti kandziyisiweke hi Sosayiti, ti suka eka vutumbelo byin’wana ti ya eka byin’wana. Ndzi tsundzuka siku leri ndzi nga tleketla mabokisi ya 30 ya tibuku hi hala tlhelo ndzi ringeta ku endla leswaku vanhu va nga swi voni leswi ndzi swi endlaka—a ku ri ntirho wo chavisa swinene!

Ku tlhandlekela kwalaho, a hi hlele ni ntirho wa ku tleketla swakudya swi suka emapurasini ya le vuxeni bya Netherlands swi ya emadorobeni ya le vupela-dyambu, hambileswi nchumu wa muxaka lowu a wu yirisiwile. A hi layicha swakudya eka golonyi leyi kokiwaka hi tihanci, kutani hi kongoma evupela-dyambu. Loko hi fika enambyeni, a hi nga swi koti ku hundza hi le mabulohweni hikuva a ma rindziwa hi masocha. Ku ri na sweswo, a hi xikisa ndzhwalo hi wu nghenisa emabyatsweni lamatsongo, hi tlulela egangeni ni swakudya, kutani hi layicha ndzhwalo lowu eka golonyi yin’wana. Loko hi fika eka doroba leri a hi ya eka rona, a hi rindza kukondza ri pela, hi ambarisa tihanci masokisi eswinyondzwaneni kutani hi nyandlamela hi ya endhawini leyi vandlha ri tumbetaka swakudya eka yona. Swakudya a swi tekiwa laha swi yisiwa eka vamakwerhu lava pfumalaka.

Loko mavuthu ya le Jarimani a ma lo tshuka ma kuma ndhawu leyi yo hlayisa swakudya, vutomi bya munhu a byi ta nghena ekhombyeni. Hambiswiritano, vamakwerhu vo hlayanyana a va tiyimiserile ku pfuna. Hi xikombiso, ndyangu wa ka Bloemink wa le dorobeni ra Amersfoort, wu hi nyike kamara ra wona ro tshama eka rona leswaku ri va vuhlayiselo bya swakudya, hambileswi yindlu ya wona a yi vandzamane ni govela ra mavuthu ya Jarimani! Timbhoni leti nga ni xivindzi to fana leti, ti veke vutomi bya tona ekhombyeni leswaku ti pfuna vamakwavo.

Yehovha u ndzi pfunile mina ni nsati leswaku hi tshama hi tshembekile emalembeni lawa hinkwawo ya ku yirisiwa. Hi May 1945 mavuthu ya Jarimani ma hluriwile, naswona ndzi wisile ku hanya hi ku tumbela. Sosayiti yi ndzi kombele leswaku ndzi ya emahlweni ndzi tirha tanihi mulanguteri la famba-fambaka kukondza ku kumeka vamakwerhu van’wana. Hi 1947, Bertus van der Bijl u teke ntirho wa mina.c Hi nkarhi wolowo a ha ha ku kuma n’wana wa hina wa vunharhu, naswona hi ye hi ya tshama evuxeni bya tiko.

Gome Ni Ntsako

Endzhaku ka nyimpi, ndzi twe leswaku endzhaku ka lembe ndzi sukile ekaya ndzi ya eNetherlands, Tatana u khotsiwile. U ntshunxiwe kambirhi hikwalaho ka leswi a a nga tiphini emirini, kambe a tlhela a pfaleriwa nakambe. Hi February 1938 u rhumeriwe ekampeni ya nxaniso ya Buchenwald kutani endzhaku a yisiwa eDachau. Tata wa mina u fele kwalaho hi May 14, 1942. U tshame a tshembekile naswona a tiyile ku fikela emakumu.

Manana na yena u yisiwe ekampeni ya Dachau. U tshame kwalaho kukondza a ntshunxiwa hi 1945. Tanihi leswi xikombiso xa vatswari va mina havambirhi, xa ku yima va tiyile, xi ndzi pfuneke swinene leswaku ndzi kuma mikateko leyi ndzi veke na yona, hi tsake ngopfu loko Manana a ta a ta tshama na hina hi 1954. Makwerhu wa mina wa xisati Margaretha—loyi a phayona le Jarimani Vuxa ra Makhomanisi ku sukela hi 1945—na yena u tile a ta tshama na hina. Hambileswi manana a a vabya naswona a nga swi koti ku vulavula Xidachi, u ye emahlweni ni ntirho wo chumayela kukondza a heta pfhumba rakwe ra laha misaveni hi October 1957.

Ntsombano wa lembe ra 1955 wa le Nuremberg, eJarimani, a wu hlawulekile. Loko ha ha ku fika, vamakwerhu va le Dresden va byele Erika leswaku mana wakwe na yena u kona kwala ntsombanweni. Tanihi leswi Dresden a ri ri ehansi ka mfumo wa le Jarimani Vuxa hi nkarhi wolowo, se a ku hundze malembe ya 21 Erika a nga si vona mana wakwe. Hi hlele ndhawu yo vonana eka yona naswona manana ni n’wana wakwe va vukarhanile. A va tsakile swinene ku tlhela va vonana!

Hi ku famba ka nkarhi, ndyangu wa hina wu kurile wu va ni vana va nhungu. Lexi vavisaka, hi lahlekeriwe hi rin’wana ra majaha ya hina hikwalaho ka mhangu ya movha. Hambiswiritano, ku vona vana va hina lava saleke va tirhela Yehovha swa hi tsakisa swinene. Ha tsaka leswi n’wana wa hina Wolfgang ni nsati va nga entirhweni wo langutela xifundzha ni n’wana wa vona na yena i mulanguteri wa xifundzha.

Ndza tsaka swinene leswi ndzi voneke ku ndlandlamuka ka ntirho wa Yehovha eNetherlands. Loko ndzi sungula ku phayona laha hi 1933, a ku ri ni Timbhoni ta kwalomu ka dzana. Namuntlha, ku ni Timbhoni to tlula 30 000. Hambileswi hi yaka hi tsana enyameni, mina na Erika ha ha tiyimiserile ku hanya hi ku pfumelelana ni marito ya risimu leriya ra khaleni wa masiku: “Mawaku ripfumelo leri nga tsaniki.”

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 23]

“Jugendgruppe” hi nkarhi wo wisa endzhaku ka ntirho wa nsimu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 24]

Mina ni maphayona-kulorhi hi hlanganise nsimu ya le Schneifel. A ndzi ri ni malembe ya 20 hi vukhale

[Xifaniso lexi nga eka tluka 25]

Ndzi ri na Erika na Wolfgang hi 1940

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Ku suka eximatsini ku ya exineneni: Ntukulu wanga Jonathan ni nsati wakwe, Mirjam; Erika, mina, n’wananga Wolfgang ni nsati wakwe, Julia

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Makwerhu loyi a a ri na tatana ekhotsweni u dirowe xifaniso lexi xa tatana hi 1941