Xana A Wu Swi Tiva?
Xana ku endleke yini hi areka ya ntwanano?
Eka Vaisrayele, vukona bya Xikwembu a byi fanekiseriwa hi areka ya ntwanano. (Eksoda 25:22) A ku ri bokisi leri endliweke hi pulanga leri funengetiweke hi nsuku leri Muxe a ri vekeke swiphepherhele swimbirhi swa maribye ya Nawu. Loko Vaisrayele va ha ri emananga Areka a yi vekiwa endhawini yo Kwetsima Ngopfu laha a va hlangana kona. (Eksoda 26:33) Areka yi hetelele yi vekiwe endhawini yo Kwetsima Ngopfu etempeleni ya Solomoni.—1 Tihosi 6:19.
Areka ku vulavuriwe ha yona ro hetelela eka 2 Tikronika 35:3, loko Hosi Yosiya a yi tlherisela etempeleni hi 642 B.C.E. Yi nga ha va yi susiwe hi Manase, ku nga mugwinehi loyi a tlhandlameke Yosiya, kutani a veka xifaniso xa hava etempeleni. Kumbexana Areka yi susiwe yi ya vekiwa endhawini leyi hlayisekeke, hi nkarhi lowu Yosiya a a pfuxeta tempele. (2 Tikronika 33:1, 2, 7; 34:1, 8-11) Leswi endlekeke hi Areka a swi tiveki, hikuva a yi boxiwanga eka swilo leswi tekiweke etempeleni loko Vababilona va hlula Yerusalema hi 607 B.C.E.—2 Tihosi 25:13-17.
Matsalwa a ma vuli leswaku Areka yi tlheriseriwe endhawini yo Kwetsima Ngopfu etempeleni leyi pfuxetiweke hi Zerubabele; naswona ku hava lexi kombisaka leswaku ku tlhele ku endliwa Areka yin’wana.—Ezra 1:7-11.
A ku ri vamani vavanuna vo hambana-hambana lava vitaniwaka Yakobo lava ku vulavuriwaka ha vona eka Matsalwa ya Vukreste ya Xigriki?
A va ri mune, naswona va nga ha ku pfilunganya.a Un’wana a a ri tata wa muapostola Yudasi (ku nga ri yena Iskariyota), naswona a ku tiviwi to tala ha yena.—Luka 6:16; Mintirho 1:13.
Yakobo loyi un’wana a a ri n’wana wa Zebediya. Kutani yena a a ri makwavo wa Yohane lava havumbirhi bya vona a va ri vaapostola va Yesu. (Matewu 10:2) Swi vonaka onge mana wakwe a ku ri Salome, makwavo wa mana wa Yesu. (Ringanisa Matewu 27:55, 56 na Marka 15:40, 41 na Yohane 19:25.) Loko swi ri tano swi vula leswaku Yakobo a a ri muzala wa Yesu wo sungula. A ri muphasi wa tinhlampfi, naswona yena na buti wakwe a va tirha swin’we na Petro na Andriya.—Marka 1:16-19; Luka 5:7-10.
Kasi Yakobo loyi un’wana a a ri n’wana wa Alfiya, loyi na yena a a ri muapostola wa Yesu. (Marka 3:16-18) Eka Marka 15:40 u vuriwa “Yakobo Lontsongo.” A nga ha va a vuriwa “Lontsongo” hi leswi a a solekile kumbe hi leswi a a ri ntsongo eka Yakobo n’wana Zebediya.
Wanuna wo hetelela eka lava mune i n’wana wa Yosefa na Mariya, makwavo wa Yuda tlhelo makwavo wa Yesu hi manana. (Marka 6:3; Vagalatiya 1:19) Hi nkarhi wa vutirheli bya Yesu, Yakobo a a nga ri mudyondzisiwa wa Yesu. (Matewu 12:46-50; Yohane 7:5) Hambiswiritano, emahlweni ka Pentekosta ya 33 C.E., Yakobo u khongele ni mana wakwe, vamakwavo ni vaapostola ekamareni ra le henhla eYerusalema. (Mintirho 1:13, 14) Endzhakunyana Yakobo u ve xirho lexi tlakukeke evandlheni ra le Yerusalema naswona u tlhele a tsala buku ya Bibele leyi vitaniwaka hi vito rakwe.—Mintirho 12:17; Yakobo 1:1.
[Nhlamuselo ya le hansi]
a Eka tindzimi leti Bibele yi nga hundzuluxeriwa yi suka eka tona, vavanuna van’wana lava ku vulavuriwaka ha vona eBibeleni a va vitaniwa hi mavito lama fanaka. Eka tindzimi tin’wana, to tanihi hi [Xitsonga], James u vitaniwa Yakobo kasi Jacob u vitaniwa Yakobe. Mavito lama nge “Abrahama, Isaka na Yakobe ma humelela ko tala eBibeleni, naswona Matewu 1:16 yi vula leswaku Yokobo i “tata wa Yosefa nuna wa Mariya.”