Xana Petro A A Ri Mupapa Wo Sungula?
“Cardinal Jorge Mario Bergoglio, S.J., u hlawuriwe ku va Mupapa Lonkulu wa vu 265 leswaku a tlhandlama Petro.”—VATICAN INFORMATION SERVICE, VATICAN CITY, MARCH 13, 2013.
“Mubixopo wa le Rhoma u ni mfanelo yo lawula Tikereke ta Makhatoliki ta misava hinkwayo tanihi leswi a nga mutlhandlami wa Mukwetsimi Petro, loyi a nyikiweke xikhundlha xexo hi Yesu Kreste.”—BUKU LEYI NGE THE PRIMACY OF THE BISHOP OF ROME DURING THE FIRST THREE CENTURIES, 1903, LEYI TSARIWEKE HI VINCENT ERMONI.
“Loko munhu un’wana ni un’wana a vula leswaku Mupapa wa le Rhoma a nga faneleki ku va mutlhandlami wa Petro la Katekisiweke; a a tekiwe tanihi mugwinehi.”—HUVO YO SUNGULA YA VATICAN, JULY 18, 1870.
MAKHATOLIKI ya timiliyoni emisaveni hinkwayo ma landzela xileriso lexi humesiweke hi 1870 hi Huvo yo Sungula ya Vatican, lexi humaka eka dyondzo ya kereke ya wona, lexi nga taka xi nga pfuki xi cinciwile naswona xi faneleke xi yingisiwa. Kambe, ku nga ha tlakuka xivutiso lexi nge, Xana dyondzo yoleyo ya kumeka eMatsalweni? Ku engetela kwalaho, xana Mupapa Francis i mutlhandlami wa xiviri wa muapostola Petro? Nakambe xana Petro a a ri mupapa wo sungula?
“ERIBYENI LERI LERIKULU NDZI TA AKA VANDLHA RA MINA”
Xileriso xa Huvo ya Vatican xa hi 1870 a xi sekeriwe eka ndlela leyi huvo a yi ma twisisa ha yona marito lama nga eka Matewu 16:16-19 na Yohane 21:15-17. Bulo ra Yesu na Petro leri nga eka tibuku leti swin’we ni le ka rungula rin’wana eBibeleni, ri kombisa leswaku muapostola Petro a a ri ni ntirho wa nkoka ematin’wini ya Vakreste vo sungula. Kahlekahle, Yesu u vule ka ha ri emahlweni, loko va hlangana ro sungula, leswaku Petro a a ta kombisa timfanelo leti fanaka ni ribye evuton’wini bya yena. (Yohane 1:42) Kambe xana Kreste u nyike Petro vulawuri?
Eka Matewu 16:17, 18, Yesu u byele Petro a ku: “Ndzi ri eka wena, hi wena Petro [leswi vulaka “Xiphemu xa Ribye”], naswona eribyeni leri lerikulu ndzi ta aka vandlha ra mina.”a Xana Yesu a a vula leswaku “vandlha” kumbe kereke, a ri ta akiwa eka Petro? Xana Petro a a ta va murhangeri wa valandzeri hinkwavo va Yesu? Xana vaapostola lavan’wana lava a va ri kona loko va ri karhi va bula a va ma twisisa njhani marito ya Yesu? Tievhangeli ti vula leswaku endzhakunyana, va holovile minkarhi yo hlayanyana hi mhaka ya leswaku i mani loyi a a ri lonkulu exikarhi ka vona. (Matewu 20:20-27; Marka 9:33-35; Luka 22:24-26) Loko ku ri leswaku Yesu se a a nyike Petro vulawuri, xana a xi ta va xi tlakukile xivutiso xa leswaku i mani lonkulu exikarhi ka vaapostola?
Xana Petro hi yexe u ma twisise njhani marito ya Yesu? Tanihi leswi a a ri Muisrayele, swi nga endleka Petro a a tolovelane ni vuprofeta bya Xiheveru lebyi vulavulaka hi “ribye” kumbe “ribye ra yinhla.” (Esaya 8:13, 14; 28:16; Zakariya 3:9) Loko Petro a tsalela vapfumerikulobye papila, u tshahe eka vuprofeta lebyi a vula leswaku “ribye ra yinhla” a ku ri Hosi Yesu Kreste, ku nga Mesiya. Petro u tirhise rito ra Xigriki leri nge pe’tra (ku nga rito leri fanaka ni leri tirhisiweke hi Yesu eka Matewu 16:18) a kombetela eka Kreste ntsena.—1 Petro 2:4-8.
Muapostola Pawulo a a ri un’wana wa valandzeri vo tshembeka va Yesu. Xana Pawulo a a ehleketa leswaku Yesu u nyike Petro vulawuri? Leswi Pawulo a a tiva xikhundlha lexi Petro a a ri na xona eka vandlha ra Vakreste vo sungula, u tsale hi leswaku Petro a a ri exikarhi ka “lava a va vonaka va ri tiphuphu.” Eka Pawulo, a ku nga ri na ‘phuphu’ yin’we. (Vagalatiya 2:9) Nakambe, loko ku ri hi leswaku Yesu u hlawule Petro ku va murhangeri wa vandlha, ha yini vapfumerikulobye va anakanye leswaku i phuphu?
Loko Pawulo a tsala hi ndlela leyi Petro a a kombisa xihlawuhlawu eka ndlela leyi a khoma vanhu ha yona, hi xichavo u te: “Ndzi n’wi kanete hi langutanile, hikuva a a ri ni xisolo.” (Vagalatiya 2:11-14) Pawulo a a nga ehleketi leswaku Kreste u ake kereke kumbe vandlha ra yena eka Petro kumbe eka munhu un’wana la nga hetisekangiki. Ku hambana ni sweswo, a a tshemba leswaku vandlha ri akiwe eka Yesu Kreste tanihi masungulo. Eka Pawulo, “ribye rero lerikulu a ri ri Kreste.”—1 Vakorinto 3:9-11; 10:4.
“HI WENA PETRO . . . ”
Kutani hi fanele hi ma twisisa njhani marito lama nge: “Hi wena Petro, naswona eribyeni leri lerikulu ndzi ta aka vandlha ra mina”? Leswaku hi ma twisisa kahle marito lawa, hi fanele hi rhanga hi hlaya mongo wa kona. Xana Yesu na Petro a va vulavula hi yini? Yesu a ha ku vutisa vadyondzisiwa va yena a ku: “N’wina mi ri ndzi mani?” Handle ko kanakana, Petro u hlamule a ku: “U Kreste, N’wana wa Xikwembu lexi hanyaka.” Hikwalaho ka sweswo, Yesu u bumabumele Petro kutani a vula leswaku u ta aka “kereke” kumbe vandlha ra yena, eka “ribye” ro tiya swinene leri Petro a ha ku kombisa ripfumelo eka rona, ku nga Yesu.—Matewu 16:15-18.
Hi fanele hi ma twisisa njhani marito ya Yesu lama nge: “Hi wena Petro, naswona eribyeni leri lerikulu ndzi ta aka vandlha ra mina”?
Hi ku pfumelelana ni marito lawa, ‘Vafundhisi vo tala va Tikereke’ va tsale va vula leswaku ribye leri ku vulavuriwaka ha rona eka Matewu 16:18 i Kreste. Hi xikombiso, Augustine loyi a hanyeke eka malembe ya va 500 u tsale a ku: “Hosi yi te: ‘Eribyeni leri lerikulu ndzi ta aka vandlha ra mina,’ hi leswi Petro a nga te: ‘U Kreste, N’wana wa Xikwembu lexi hanyaka.’ Hi le ka ribye leri lerikulu, leri u kombiseke ripfumelo eka rona, laha ndzi nga ta aka Kereke ya mina.” Hi ku phindhaphindha Augustine u vule leswaku ‘Ribye (Petra) i Kreste.’
Augustine ni van’wana a va ta tekiwa va ri vagwinehi loko a va avanyisiwa hi ku ya hi tidyondzo ta Makhatoliki ta manguva lawa. Kahlekahle, hi ku ya hi mufundhisi wa le Switzerland Ulrich Luz, Huvo ya Vatican ya 1870, a yi lwisana ni leswi vakambisisi va Bibele va manguva lawa va pfumelelanaka ha swona hi mhaka leyi.
XANA MUPAPA I MUTLHANDLAMI WA PETRO?
Muapostola Petro a a nga xi tivi xithopo lexi nge, “mupapa.” Kahlekahle vabixopo vo tala lava nga riki Varhoma va tirhise xithopo lexi eka vona ku fikela emalembeni ya va 800. Hambiswiritano, xithopo xexo a xi nga tekiwi xi ri xa ximfumo ku fikela eku heleni ka malembe ya va 1000. Ku engetela kwalaho, a nga kona Mukreste wo sungula loyi a a ehleketa leswaku vulawuri lebyi ku vuriwaka leswaku byi nyikiwe Petro byi hundziseriwe eka un’wana tanihi mutlhandlami wa yena. Hikokwalaho, Martin Hengel mukambisisi wa le Jarimani u vule leswaku “a ku na matimu lama kombisaka leswaku ku na loyi a vekiweke ku va mufundhisi wa tikereke ta misava hinkwayo.”
Ku gimeta mhaka leyi: Xana Petro a a ri mupapa wo sungula? Xana ku ve ni lava n’wi tlhandlameke? Xana tidyondzo ta Makhatoliki leti vulavulaka hi mupapa wa tikereke ta misava hinkwayo ta kumeka eBibeleni? Nhlamulo ya swivutiso leswi i doo! Kambe, mhaka hileswaku Yesu u ake kereke ya yena, vandlha rakwe ra ntiyiso, eka yena n’wini. (Vaefesa 2:20) Kutani, un’wana ni un’wana wa hina u fanele a tivutisa xivutiso lexi xa nkoka, Xana ndzi ri kumile vandlha rolero ra ntiyiso?
a Tindzimana hinkwato leti tshahiweke eka nhlokomhaka leyi ti huma eka Bibele ya Makhatoliki leyi nge New American Bible, ku nga vuhundzuluxeri lebyi tirhisiweke eka website ya le nawini ya Vatican.