Sirha Ra Petro—Xana Ri Le Vatican Ke?

“SIRHA ra Hosana ya Vaapostola ri kumekile.” Lexi i xitiviso xa vunghwazi xa Mupapa Pius XII lexi haxiweke hi xiya-ni-moya xa Vatican. A ku ri ku hela ka lembe ra 1950, naswona a ka ha ku hetiwa ku yimburiwa ko tala ehansi ka Kereke ya St. Peter. Hi ku ya hi van’wana, vuyelo bya ndzavisiso lowu wa vuyimburi byi kombise leswaku Petro a a lahliwe eVatican hakunene. Hambi swi ri tano, a hi hinkwavo lava pfumeleke.

Eka Makhatoliki, Kereke ya St. Peter eVatican yi hlawulekile swinene. Buku ya nkongomiso ya Khatoliki yi ri: “Xikongomelo-nkulu xa riendzo ra swa vukhongeri ra ku ya le Rhoma ri endleriwa ku ya hlangana ni mutlhandlami wa Petro ni ku ya katekisiwa hi yena, hikuva Petro u yile eRhoma naswona u lahliwe kona.” Kambe xana Petro u lahliwe eRhoma hakunene? Xana sirha rakwe ri le Vatican? Xana marhambu yakwe ma kumekile ke?

Xihundla Xa Vuyimburi

Ku yimbula, loku ku sunguleke kwalomu ka 1940 naswona ku hela endzhaku ka malembe ya kwalomu ka khume, ku ve nhloko-mhaka ya mabulo yo tala. Xana vayimburi lava hlawuriweke hi mupapa va kume yini? Xo sungula, a ku ri swilahlo swa vahedeni leswi a swi ri na masirha yo tala. Exikarhi ka wona, ehansi ka altari ya mupapa ya namuntlha, va vone xindhumbana, ku nga xiyindlwana lexi kwevetliweke ekhumbini, xo veka xifaniso eka xona, lexi nga ekhumbini leri rhideriweke hi ridaka ro tshwuka xi ri exikarhi ka makhumbi mambirhi. Lexi hlamarisaka, eku heteleleni, ku kumeke ni marhambu ya munhu, lama humaka eka rin’wana ra makhumbi lawa mambirhi, hi laha swi hlamuseriweke ha kona.

Laha hi laha tinhlamuselo ti sungulaka kona. Hi ku ya hi vunyingi bya swichudeni swa Khatoliki, leswi kumekeke swi tiyisisa ndhawu leyi hi ndhavuko Petro a a tshama eka yona ni ku dlawela ripfumelo le Rhoma hi nkarhi wa ku fuma ka Nero, kumbexana hi nkarhi wa nxaniso wa 64 C.E. Ku vuriwe ni leswaku masalela lawa i swilo leswi saleke swa muapostola naswona ma nga hlamuseriwa hi ndlela yoleyo hi marito lama nge “Petro u laha,” hi ku vula ka muvulavuleri un’wana. Swi vonaka onge Mupapa Paul VI a a seketela mavonelo lawa loko hi 1968 a tivise ku yimburiwa ka “masalela ya mufi St. Peter, lama lulameriwaka hi xichavo ni ku xixima ka hina.”

Hambi swi ri tano, eka tinhlamuselo leti, ku tlhele ku va ni ku kanetana. Mutivi wa vuyimburi wa Mukhatoliki Antonio Ferrua, ku nga Mujesuit loyi a hlanganyeleke eku yimbuleni ka le Vatican, u phikelele a vula leswaku a ‘nga pfumeleriwanga ku tsala’ hinkwaswo leswi a swi tivaka hi mhaka leyi, ku nga mhaka leyi handle ko kanakana a yi ta kanetana ni ku vula leswaku masalela ya Petro ma kumekile. Ku tlhandlekela kwalaho, buku ya nkongomiso ya Rhoma, leyi tsariweke hi Mufundhisi lonkulu wa Khatoliki Poupard ivi yi humesiwa hi 1991, yi vula leswaku “nkambisiso wa sayense wa marhambu ya munhu lama kumiweke ehansi ka masungulo ya Khumbi ro Tshwuka a wu tikombi wu yelana ni ya muapostola Petro.” Lexi hlamarisaka, eka nkandziyiso lowu landzeleke (lowu humesiweke hi 1991), xiga xexo xi suriwile, naswona ku engeteriwe ndzima leyintshwa, leyi nge “A Swi Kanakanisi: Petro U Le St. Peter.”

Nhlamuselo Ya Leswi Kumiweke

Swi le rivaleni leswaku leswi kumiweke swa hlamuseriwa naswona swi hlamuseriwa hi ndlela yo hambana hi vanhu vo hambana-hambana. Hakunene, van’wamatimu va Khatoliki lava nga ni vulawuri lebyikulu va xiye leswaku “swiphiqo swa matimu swa ku dlayiwa ka Petro hikwalaho ka ripfumelo ra yena le Rhoma, ni swa ku lahliwa ka yena, swa kanakanisa.” Xana leswi kumiweke swi kombisa yini?

Xindhumbana xa xitsundzuxo, hi ku ya hi lava lavaka ku hlayisa ndhavuko wa Khatoliki, i “xidlodlo” hi laha swi hlamuseriweke ha kona hi loyi a vitaniwaka Gayo, muprista la hanyeke eku sunguleni ka lembe-xidzana ra vunharhu. Hi ku ya hi Eusebius wa le Khezariya, n’wamatimu wa vukhongeri wa lembe-xidzana ra vumune, Gayo u vule leswaku a nga swi kota ku ‘kombisa sirha ra Petro eXitsungeni xa Vatican.’ Vaseketeri va ndhavuko va vula leswaku muapostola u lahliwe kwalaho, ehansi ka ribye ra xitsundzuxo leri endzhaku ri tiviweke tanihi “xidlodlo xa Gayo.” Hambi swi ri tano, van’wana va hlamusela vuyelo bya ku yimburiwa hi ndlela leyi hambaneke swinene, va kombisa leswaku Vakreste vo sungula a va nga tikarhati ngopfu hi ku lahliwa ka vafi va vona ni leswaku hambi loko Petro a dlayeriwe kwalaho, ku kumiwa ka miri wa yena a ku nga ta koteka. (Vona bokisi, tluka 29.)

Ku ni lava nga pfumeriki leswaku “xidlodlo xa Gayo” (loko ku ri xona lexi kumekeke) i sirha. Va vula leswaku i xitsundzuxo lexi a xi endleriwa ku xixima Petro ekusuhi ni ku hela ka lembe-xidzana ra vumbirhi ni leswaku endzhaku xi “tekiwe tanihi ribye ra xitsundzuxo ra sirha.” Hambi swi ri tano, hi ku ya hi mufundhisi Oscar Cullmann, “vuyimburi bya le Vatican a byi ri kombisi sirha ra Petro nikatsongo.”

Ku vuriwa yini hi marhambu? Ku vuriwa leswaku laha marhambu ma humaka kona hakunene a ku si tiviwa. Tanihi leswi eka lembe-xidzana ro sungula swilahlo swa vahedeni a swi kumeka laha namuntlha ku tiviwaka tanihi Xitsunga xa Vatican, masalela yo tala ya vanhu ma lahliwe kona, naswona yo tala ma kumekile. Tsalwa leri nga helelangiki (leri kumbexana ri tsariweke hi lembe-xidzana ra vumune) leri van’wana va vulaka leswaku ri hlamusela ndhawu leyi ku kumekeke masalela lama fanaka ni sirha ra muapostola, ri nga ha va ri hlamusela “vukona bya marhambu ya Petro lebyi ehleketeleriwaka.” Ku engetela kwalaho, vakambisisi vo tala va leswi tsariweke va vula leswaku tsalwa ri nga ha vula leswaku “Petro a nga kona kwalaho.”

‘Ndhavuko Lowu Nga Tshembekiki’

N’wamatimu D. W. O’Connor u ri: “Swihlovo swo sungula ni leswo tshembeka swinene a swi yi boxi ndhawu leyi [Petro] a nga va mudlawela ripfumelo a ri eka yona, kambe exikarhi ka swihlovo swa sweswi ni leswi nga tshembekiki ngopfu ku ni ku pfumelelana ka leswaku a ku ri endhawini ya Vatican.” Hikwalaho ku lavisisiwa ka sirha ra Petro eVatican a ku sekeriwe eka mindhavuko leyi nga tshembekiki. O’Connor wa tiyisa: “Loko swilo leswi saleke swi ve mhaka ya nkoka, Vakreste va sungule ku pfumela hi timbilu hinkwato leswaku [xidlodlo] xa Petro entiyisweni xi kombise ndhawu ya ntiyiso ya sirha rakwe.”

Mindhavuko leyi yi humelele hi nkarhi wun’we ni ku gandzeriwa loku nga riki ka Matsalwa ka swigotso swa vakhale. Ku sukela eka lembe xidzana ra vunharhu ni ra vumune ku ya emahlweni, tindhawu to hlaya ta vukhongeri ti tirhise swigotso swa va khale leswi nga ntiyiso ni leswi nga riki swona—leswi a swi vuyerisa hi tlhelo ra ikhonomi—hi ku lwela ku kuma ndhuma hi tlhelo ra “moya” ni ku tlakusa vuhosi bya vona. Xisweswo, hi ku tshemba leswaku swilo leswi saleke swa Petro swi ni matimba yo endla masingita, tiphiligrimi ta swa vukhongeri ti endzele sirha rakwe leri ehleketeleriwaka. Eku heleni ka lembe-xidzana ra vutsevu, vapfumeri a va hoxa tinguvu ta vona ta nkoka “esirheni.” Xiviko xin’wana xa nkarhi wolowo xi te: “Lexi xiyekaka, loko ripfumelo ra munhu ri tiyile, loko a humesa nguvu yakwe esirheni, yi ta va yi ri ni mikateko ya Xikwembu naswona yi ta va ya nkoka ku tlula leswi a yi ri xiswona eku sunguleni.” Leswi swi kombisa leswi vupfumeri a byi ri xiswona enkarhini wolowo.

Hi malembe-xidzana yo tala, mintsheketo yo tanihi leyi kun’we ni mindhavuko leyi a yi nga ri na masungulo yi hoxe xandla ngopfu-ngopfu eku kuleni ka ndhuma ya Kereke ya Vatican. Hambi swi ri tano, ku ve ni tinhlamuselo leti hambanaka. Hi malembe-xidzana ya vu 12 na 13, Mpambukwa wu sole mikhuva leyi naswona hi ku tirhisa Bibele, wu hlamusele leswaku Petro a a nga si tshama a ya eRhoma. Malembe-xidzana endzhaku, muvulavuleri wa Kereke ya Protestente u vulavule hi ndlela leyi fanaka. Eka lembe-xidzana ra vu-18, vativi va filosofi lava dumeke va xiye mukhuva lowu wu ri hava xisekelo, hi tlhelo ra matimu ni ra Matsalwa. Swidyondzi leswi nga ni vuswikoti, swa Khatoliki ni swin’wana, swi ni vonelo leri fanaka ku fikela ni namuntlha.

Xana Petro U Fele eRhoma?

Petro, muphasi wa tinhlampfi wa le Galeliya la titsongahataka, entiyisweni a a nga ri na yona mianakanyo yihi na yihi ya ku va wo rhanga eka vakulu va vandlha ra Vukreste ra lembe-xidzana ro sungula. Ematshan’wini ya sweswo, u tivule “nkulu-kulobye.” (1 Petro 5:1-6, Revised Standard Version) Xikombiso xa ku titsongahata xa Petro xi hambana ni ku dzuneka kwihi na kwihi loku khumbaka sirha leri ku vuriwaka leswaku i ra yena, hi laha swi nga voniwaka ha kona hi muendzi un’wana ni un’wana eKerekeni ya Vatican.

Leswaku yi ta seketela ndhuma ya yona ehenhla ka mintlawa yin’wana ya Vakreste, Kereke ya Khatoliki yi lave ku tlakusa ndhavuko wa ‘sweswi lowu nga tshembekiki’ wa leswaku Petro u tshame swa xinkarhana eRhoma. Kambe, lexi hlamarisaka, mindhavuko yin’wana ya khale yi vula leswaku sirha ra yena a ri kona eka Vatican, kambe ri kun’wana eRhoma. Kambe, ha yini va nga namarheli mintiyiso leyi rhekhodiweke eBibeleni, yi nga yona xihlovo xo tshembeka lexi vulavulaka hi Petro? Hi ku ya hi Rito ra Xikwembu swi le rivaleni leswaku, hi ku yingisa nkongomiso lowu a wu kumeke eka huvo leyi fumaka ya vandlha ra Vukreste eYerusalema, Petro u endle ntirho wakwe exiphen’wini xa le vuxeni bya tiko ra khale, kun’we na Babilona.—Vagalatiya 2:1-9; 1 Petro 5:13; ringanisa Mintirho 8:14.

Loko a tsalela Vakreste eRhoma, kwalomu ka 56 C.E., muapostola Pawulo u xewete swirho swa kwalomu ka 30 swa vandlha rero handle ka ku boxa vito ra Petro. (Varhoma 1:1, 7; 16:3-23) Kutani, exikarhi ka lembe ra 60 na 65 C.E., Pawulo u tsale mapapila ya tsevu a ri eRhoma, kambe Petro a nga boxiwanga—leswi tiyisisaka mhaka ya leswaku Petro a nga ri kona kwalaho.a (Ringanisa 2 Timotiya 1:15-17; 4:11.) Ntirho wa Pawulo eRhoma wu hlamuseriwe emakumu ka buku ya Mintirho, kambe na kona, a ku vuriwi nchumu hi Petro. (Mintirho 28:16, 30, 31) Xisweswo, ku kambisisa vumbhoni bya Bibele loku nga ni xikongomelo, loku nga riki na mianakanyo leyi tekiwaka kun’wana, ku nga hi yisa eka makumu ya leswaku Petro a nga chumayelanga eRhoma.b

“Vurhangeri” bya mupapa byi sekeriwe eka ndhavuko lowu nga tshembekiki ni ku tirhisiwa loku hombolokeke ka matsalwa. Yesu, hayi Petro, i musunguri wa Vukreste. Pawulo u ri: ‘Kreste i nhloko ya vandlha.’ (Vaefesa 2:20-22; 5:23) A ku ri Yesu Kreste loyi Yehovha a n’wi rhumeke ku ta katekisa ni ku ponisa hinkwavo lava nga ni ripfumelo.—Yohane 3:16; Mintirho 4:12; Varhoma 15:29; nakambe vona 1 Petro 2:4-8.

Hikwalaho, hinkwavo lava endzelaka laha lava pfumelaka hi timbilu ta vona hinkwato leswaku loko va ya esirheni ra Petro va ya ‘hlangana ni mutlhandlami wakwe,’ va langutana ni xiphiqo xa leswaku va amukela ‘mindhavuko leyi nga tshembekiki’ kumbe va pfumela Rito ra Xikwembu leri tshembekaka. Tanihi leswi Vakreste va lavaka leswaku vugandzeri bya vona byi amukeleka eka Xikwembu, va ‘languta swinene eka Yesu, musunguri ni muhetisisi wa ku pfumela ka vona,’ ni le ka xikombiso xakwe lexi hetisekeke lexi a hi siyeleke xona leswaku hi xi landzela.—Vaheveru 12:2; 1 Petro 2:21.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 29]

“Vuyimburi byi komba leswaku ku hava vuthala lebyi tiyeke bya sirha ra le hansi ka Ndhumbha; naswona ku hava vumbhoni bya leswaku Vakreste va kume ntsumbu wa St. Peter eka lava n’wi dlayeke leswaku va ya wu lahla. Hi ntolovelo ntsumbu wa munhu loyi a a ri muluveri (peregrinus), ni loyi hi ku ya hi nawu a a ri xigevenga, a wu hoxiwa enambyeni wa Tiber. . . . Ku tlula kwalaho, kumbexana vanhu a va nga ri na mhaka ngopfu ni ku hlayisa masalela ya ntsumbu ku fana ni le minkarhini leyi landzeleke, loko va heleriwa hi ntshembo wa ku tshinela ka makumu ya misava, ivi ku sunguriwa ku gandzela masalela ya vadlawela-ripfumelo. Hikwalaho, mianakanyo ya leswaku ntsumbu wa St. Peter entiyisweni a wu kumiwanga leswaku wu lahliwa i ntiyiso.”—The Shrine of St. Peter and the Vatican Excavations, hi Jocelyn Toynbee na John Ward Perkins.