U Nga Va Ni Xivindzi Hambiloko U Langutane Ni Swiyimo Swo Tika

1-2. (a) Hi kwihi ku yelana loku nga kona eka swiyimo leswi hi langutanaka na swona namuntlha ni swa Vayuda lava tlheleleke eYerusalema? (b) Hlamusela swin’wana swa swiyimo swo tika leswi Vayuda va langutaneke na swona. (Vona bokisi leri nge, “Mikarhi Ya Hagayi, Zakariya Na Ezra.”)

XANA mikarhi yin’wana wa vilela hi leswi nga ta endleka enkarhini lowu taka? Kumbexana u heleriwe hi ntirho naswona wa tivutisa leswaku u ta wu wundla njhani ndyangu wa wena. U nga ha vilerisiwa hi vuhlayiseki bya ndyangu wa wena hikwalaho ka mpfilumpfilu lowu nga kona wa tipolitiki, ku xanisiwa kumbe ku kanetiwa entirhweni wo chumayela. Xana u langutane ni swin’wana swa swiyimo sweswo? Loko swi ri tano, swi ta ku vuyerisa ku kambisisa ndlela leyi Yehovha a va pfuneke hayona Vaisrayele va khale loko va langutane ni swiyimo leswi fanaka.

² Vayuda lava tshameke nkarhi wo leha eBabilona, a swi lava leswaku va va ni ripfumelo leri tiyeke leswaku va tshika vutomi bya ka byandlana lebyi va byi toloveleke va rhurhela etikweni leri vo tala va vona va ngo tiva switsongo hi rona. Loko va fika, swi sungule ku va tikela ku khathalela mindyangu ya vona naswona a ku ri ni hasahasa ya tipolitiki va tlhela va tikiseriwa hi matiko lawa a va akelane na wona. Sweswo swi endle leswaku van’wana swi va tikela ku ya emahlweni va pfuxeta tempele ya Yehovha. Kutani hi va-520 B.C.E., Yehovha u rhume vaprofeta vakwe vambirhi ku nga Hagayi na Zakariya leswaku va ya pfuna vanhu leswaku va ya emahlweni va aka. (Hag. 1:1; Zak. 1:1) Hilaha hi nga ta swi vona hakona, ntirho lowu endliweke hi vaprofeta lava wu ve ni vuyelo lebyinene. Hambiswiritano, endzhaku ka kwalomu ka malembe ya 50 lama landzeleke, Vayuda lava tlheleleke eYerusalema va tlhele va lava ku khutaziwa. Kutani endzhaku ka sweswo, Ezra loyi a nga matsalana wa Nawu la nga ni vuswikoti, u suke eBabilona a ya eYerusalema leswaku a ya khutaza vanhu va Xikwembu ku va rhangisa vugandzeri bya ntiyiso evuton’wini bya vona.—Ezra 7:​1, 6.

3. Hi ta bula hi swivutiso swihi? (Swivuriso 22:19)

³ Tanihi leswi vuprofeta bya Hagayi na Zakariya byi pfuneke vanhu va Xikwembu enkarhini lowu hundzeke leswaku va ya emahlweni va tshemba Yehovha hambiloko valala va lwisana na vona, na hina hi nga tiyiseka leswaku Yehovha u ta hi pfuna hambiloko ho langutana ni swiyimo swo tika. (Hlaya Swivuriso 22:19.) Loko hi ri karhi hi kambisisa vuprofeta lebyi humaka eka Xikwembu lebyi vuriweke hi Hagayi na Zakariya ni ku kambisisa xikombiso xa Ezra hi ta hlamula swivutiso leswi: Swiyimo leswi swo tika swi va khumbe njhani Vayuda lava tlheleleke eka rikwavo? Hikwalahokayini hi fanele hi rhangisa ku endla ku rhandza ka Xikwembu evuton’wini bya hina loko hi ri exiyin’weni xo tika? Hi nga swi kombisa njhani leswaku hi tshemba Yehovha loko xiyimo xi tikile?

NDLELA LEYI SWIYIMO SWO TIKA SWI VA KHUMBEKE HAYONA VAYUDA LAVA TLHELELEKE EYERUSALEMA

4-5. I yini leswi endleke Vaisrayele va hela matimba loko va ri karhi va pfuxeta tempele?

⁴ Loko Vayuda va fika eYerusalema a va ri ni ntirho wo tala lowu a va fanele va wu endla. Va hatle va pfuxeta altari ya Yehovha ni ku veka masungulo ya tempele. (Ezra 3:​1-3, 10) Kambe a va ri ni swiphiqo swo tala lerova hi ku hatlisa va we mapa va tshika ku aka. Ku engetela eka ntirho wo aka tempele, a va fanele va tiakela tiyindlu ta vona, va rima masimu ni ku wundla mindyangu ya vona. (Ezra 2:​68, 70) Ku engetela eka sweswo, valala va va tikiserile hi ku va va ringeta hi tindlela hinkwato ku kavanyeta ntirho wo pfuxeta tempele.—Ezra 4:​1-5.

⁵ Vayuda lava vuyeke hi le vuhlongeni va tlhele va langutana ni swiyimo swo tika swa tipolitiki, leswi endleke swi tika ku wundla mindyangu ya vona. Tiko ra vona se a ri fumiwa hi Mfumo wa Vaperesiya. Endzhaku ka ku fa ka Hosi Korexe wa le Peresiya hi 530 B.C.E., Cambyses loyi a n’wi tlhandlameke u teke masocha yakwe leswaku ma ya hlula tiko ra Egipta. Loko va ri endleleni yo ya eEgipta, swi nga endleka masocha yakwe ma lave swakudya, mati ni byetlelo eka Vaisrayele, leswi endleke Vaisrayele va ya va tikeriwa. Loko Dariyosi wo Sungula a tlhandlama Cambyses a ka ha ri ni swiphiqo swo tala, vanhu a va xandzuka ni ku vanga hoyihoyi eMfun’weni wa Peresiya. Handle ko kanakana, swiyimo leswi swi endle leswaku Vayuda vo tala lava vuyeke hi le vuhlongeni va karhateka hi leswaku va ta yi khathalela njhani mindyangu ya vona. Hikwalaho ka swiyimo swo tika leswi va langutaneke na swona, Vayuda van’wana va vone onge a ku nga ri nkarhi lowunene wo pfuxeta tempele ya Yehovha.—Hag. 1:2.

6. Hi ku ya hi Zakariya 4:​6, 7, i swiyimo swihi swin’wana leswi Vayuda va langutaneke na swona naswona Zakariya u va tiyisekise yini?

⁶ Hlaya Zakariya 4:​6, 7. Ku engetela eka swiyimo leswi a swi endla swi va tikela ku khathalela mindyangu ya vona ni hasahasa ya tipolitiki, Vayuda a va fanele va langutana ni ku xanisiwa. Hi 522 B.C.E., valala va vona va kote ku yirisa ntirho wo pfuxeta tempele ya Yehovha. Kambe Zakariya u tiyisekise Vayuda leswaku Yehovha a a ta tirhisa moya wakwe wa matimba swinene leswaku wu susa xihinga xin’wana ni xin’wana. Hi 520 B.C.E., Hosi Dariyosi u va pfumelele leswaku va ya emahlweni ni ntirho wo pfuxeta, a va nyika mali yo va pfuna entirhweni wolowo ni ku tlhela a lerisa tindhuna leswaku ti va pfuna.—Ezra 6:​1, 6-10.

7. Hi yihi mikateko leyi kumiweke hi Vayuda lava rhangiseke ku endla ku rhandza ka Xikwembu?

⁷ Hi ku tirhisa Hagayi na Zakariya, Yehovha u tshembise vanhu vakwe leswaku a a ta va pfuna loko va rhangisa ntirho wo pfuxeta tempele. (Hag. 1:​8, 13, 14; Zak. 1:​3, 16) Hikwalaho ka leswi vaprofeta va va khutazeke, Vayuda lava vuyeke hi le vuhlongeni va ye emahlweni ni ntirho wo pfuxeta tempele hi 520 B.C.E. naswona swi teke malembe ya le hansi ka ntlhanu leswaku va heta ntirho wo aka. Leswi Vayuda va rhangiseke ku endla ku rhandza ka Xikwembu hambiloko swilo swi tika, Yehovha u va nyike leswi a va swi pfumala ni ku tlhela a va pfuna leswaku va va ni vuxaka lebyinene na yena. Hikwalaho ka sweswo, va gandzele Yehovha va tsakile.—Ezra 6:​14-16, 22.

RHANGISA KU ENDLA KU RHANDZA KA XIKWEMBU

8. Marito lama nga eka Hagayi 2:4 ma nga hi pfuna njhani leswaku hi nga tshiki ku endla ku rhandza ka Xikwembu? (Nakambe vona nhlamuselo ya le hansi.)

⁸ Loko nhlomulo lowukulu wu ya wu tshinela, ha swi xiya leswaku i swa xihatla leswaku hi yingisa xileriso lexi hi nyikiweke xona xo va hi chumayela. (Mar. 13:10) Hambiswiritano, swi nga hi tikela ku rhangisa ntirho wo chumayela loko hi langutane ni swiphiqo swa timali kumbe loko hi kanetiwa entirhweni wo chumayela. I yini leswi nga ta hi pfuna ku rhangisa ntirho wa Yehovha? Hi fanele hi tiyiseka leswaku “Yehovha wa mavuthu”b u na hina. U ta hi seketela loko hi ya emahlweni hi rhangisa ntirho wakwe eka hinkwaswo. Kutani a hi chavi nchumu.—Hlaya Hagayi 2:4.

9-10. Vatekani van’wana va swi vone njhani leswaku leswi Yesu a swi vuleke eka Matewu 6:33 i ntiyiso?

⁹ Xiya ntokoto wa Oleg na Irinac ku nga vatekani lava nga maphayona. Endzhaku ko rhurhela evandlheni leri nga endhawini yin’wana, va heleriwe hi mitirho hileswi xiyimo xa ikhonomi a xi ya xi tika etikweni leri va tshamaka eka rona. Hambileswi va heteke lembe swi ri karhi swi va tikela ku kuma ntirho wun’wana, nkarhi ni nkarhi a va vona ndlela leyi Yehovha a a va seketela hayona naswona mikarhi yin’wana a va pfuniwa hi vamakwerhu. Xana va pfuniwe hi yini ku langutana ni xiyimo xexo xo tika? Oleg loyi eku sunguleni a a tshikileriwa hi xiyimo xexo u ri: “Ku tshama hi khomekile entirhweni wo chumayela swi hi pfunile leswaku hi rhangisa swilo swa nkoka evuton’wini.” Loko yena ni nsati wakwe va ya emahlweni va handzahandzana ni ntirho, va tshame va khomekile entirhweni wo chumayela.

¹⁰ Siku rin’wana loko va vuya hi le nsin’wini, va twe leswaku munghana wa vona u fambe tikhilomitara ta 160 leswaku a va tisela tibege timbirhi ta swakudya. Oleg u ri: “Hi siku rero, hi tlhele hi vona ndlela leyikulu leyi Yehovha swin’we ni vamakwerhu evandlheni va khathalaka hayona ha hina. Hambiloko swi vonaka onge a swa ha tshembisi, ha tiyiseka leswaku Yehovha a nge pfuki a rivale malandza yakwe.”—Mat. 6:33.

11. I yini leswi hi nga swi langutelaka loko hi rhangisa ku endla ku rhandza ka Xikwembu?

¹¹ Yehovha u lava leswaku hi rhangisa ntirho lowu ponisaka vutomi bya vanhu, ku nga ntirho wa ku endla vadyondzisiwa. Hilaha hi buleke hakona eka ndzimana ya vunkombo, Hagayi u khutaze vanhu va Yehovha leswaku va sungula hi vuntshwa ntirho lowu va wu endlelaka Yehovha ku fana ni loko va tlhela va aka masungulo ya tempele. Loko va endla tano, Yehovha u va tshembise ku va “katekisa.” (Hag. 2:​18, 19) Na hina ha tiyiseka leswaku Yehovha u ta katekisa matshalatshala ya hina loko hi rhangisa ntirho wakwe.

LESWI NGA KU PFUNAKA LESWAKU U YA U TSHEMBA YEHOVHA

12. Hikwalahokayini Ezra ni Vayuda lava a va ri evuhlongeni a swi lava leswaku va va ni ripfumelo leri tiyeke?

¹² Hi 468 B.C.E., Ezra u suke eBabilona ni ntlawa wa vumbirhi wa Vayuda va ya eYerusalema. Ezra ni ntlawa wolowo a swi lava leswaku va va ni ripfumelo leri tiyeke leswaku va kota ku teka riendzo rero. A va ta famba etindleleni leti nga ni khombo va rhwale nsuku na silivhere yo tala swinene leyi a yi nyikeriwile leswaku yi va ya tempele ya le Yerusalema. Sweswo a swi ta endla swi olova leswaku va hlaseriwa hi swigevenga. (Ezra 7:​12-16; 8:31) Ku engetela kwalaho, va xiye leswaku hambi ku ri eYerusalema na kona a ku nga hlayisekanga. A ku nga tshami vanhu vo tala naswona makhumbi ni tigede ta muti a swi lava ku lunghisiwa. Hi dyondza yini eka Ezra mayelana ni ku tshemba Yehovha swinene?

13. Ezra u yi tiyise njhani ndlela leyi a a n’wi tshemba hayona Yehovha? (Nakambe vona nhlamuselo ya le hansi.)

¹³ Ezra u vone ndlela leyi Yehovha a seketeleke vanhu Vakwe hayona loko va langutane ni ndzingo. Emalembeni lama hundzeke hi 484 B.C.E., swi vonaka onge Ezra a a tshama eBabilona loko Hosi Ahasuwerusi a humesa xileriso xa leswaku ku dlayiwa Vayuda hinkwavo eMfun’weni wa Peresiya. (Est. 3:​7, 13-15) Vutomi bya Ezra ni bya Vayuda hinkwavo a byi ri ekhombyeni! Loko Vayuda “eswifundzeni hinkwaswo” va twa sweswo, va karhatekile swinene lerova va titsona swakudya ni ku tlhela va rila naswona handle ko kanakana, va kombele mpfuno eka Yehovha hi xikhongelo. (Est. 4:3) Ehleketa ndlela leyi Ezra ni Vayuda hinkwavo va titweke hayona loko va vona ku dlayiwa vanhu lava a va kunguhate ku va dlaya! (Est. 9:​1, 2) Leswi Ezra a langutaneke na swona hi nkarhi wolowo wo tika, swi n’wi lunghiselele ku langutana ni swiyimo swo tika enkarhini lowu taka naswona a swi kanakanisi leswaku swi n’wi endle a ya a tshemba ndlela leyi Yehovha a sirhelelaka vanhu Vakwe hayona.d

14. Makwerhu un’wana wa xisati u dyondze yini loko Yehovha a n’wi pfuna hi mikarhi yo tika?

¹⁴ Loko hi vona ndlela leyi Yehovha a hi khathalelaka hayona emikarhini yo tika, hi ya hi n’wi tshemba swinene. Xiya ntokoto wa Anastasia, loyi a tshamaka eVuxeni bya Yuropa. U tshike ntirho wakwe hileswi vatirhikulobye a va n’wi sindzisa leswaku a katseka eka swa tipolitiki. U ri: “A ndzi nga si tshama ndzi tikuma ndzi ri hava mali.” U tlhela a ku: “Ndzi swi tshikele Yehovha ivi ndzi vona ndlela leyi a ndzi khathalelaka hayona. Loko ndzo tlhela ndzi tikuma ndzi nga ha tirhi, a ndzi nge chavi. Loko Tata wa mina wa le tilweni a kota ku ndzi khathalela namuntlha, u ta swi kota ku ndzi khathalela enkarhini lowu taka.”

15. I yini leswi pfuneke Ezra leswaku a tshama a ri karhi a tshemba Yehovha? (Ezra 7:​27, 28)

¹⁵ Ezra u vone ndlela leyi Yehovha a n’wi pfuneke hayona evuton’wini byakwe. Loko Ezra a ehleketa hi mikarhi yo tala leyi Yehovha a n’wi pfuneke hayona a swi kanakanisi leswaku sweswo swi endle leswaku a ya a tshemba Yehovha. Xiya xiga lexi nge, “Yehovha Xikwembu xa mina a a ri na mina.” (Hlaya Ezra 7:​27, 28.) Ezra u tirhise marito lama fanaka ka tsevu eka buku ya Bibele leyi a yi tsaleke.—Ezra 7:​6, 9; 8:​18, 22, 31.

16. Hi le ka swiyimo swihi laha hi nga vonaka ndlela leyi Yehovha a hi pfunaka hayona evuton’wini bya hina? (Nakambe vona xifaniso.)

¹⁶ Yehovha a nga hi pfuna loko hi langutane ni mitlhontlho. Hi xikombiso, hi nyika Yehovha nkarhi wa leswaku a hi pfuna loko hi kombela vathori va hina leswaku va hi nyika masiku yo ya enhlengeletanweni ya xifundzha kumbe loko hi va kombela leswaku va hunguta tiawara ta ntirho leswaku hi kota ku va kona eka tinhlengeletano hinkwato. Yi nga hi hlamarisa ndlela leyi va nga angulaka hayona. Hikwalaho, sweswo swi ta endla leswaku hi ya hi tshemba Yehovha.

17. Ezra u swi kombise njhani leswaku wa titsongahata hi nkarhi lowu a a langutane ni mitlhontlho? (Vona xifaniso lexi nga eka xifunengeto.)

¹⁷ Hi ku titsongahata Ezra u khongele eka Yehovha leswaku a n’wi pfuna. Mikarhi hinkwayo loko Ezra a titwa a tshikileriwile hikwalaho ka vutihlamuleri byakwe, u khongele eka Yehovha. (Ezra 8:​21-23; 9:​3-5) Xikombiso xa Ezra xi endle leswaku van’wana va n’wi seketela ni ku tekelela ripfumelo rakwe. (Ezra 10:​1-4) Loko hi titwa hi tshikilelekile hikwalaho ka leswi hi pfumalaka swo tihanyisa, kumbe hi leswi hi vilerisiwaka hi vuhlayiseki bya mindyangu ya hina, hi fanele hi kombela mpfuno eka Yehovha hi xikhongelo.

18. I yini lexi nga hi pfunaka leswaku hi ya hi tshemba Yehovha?

¹⁸ Loko hi kombela Yehovha leswaku a hi pfuna ni ku amukela mpfuno wa vamakwerhu, ndlela leyi hi n’wi tshembaka hayona Yehovha yi ta kula. Erika loyi a nga ni vana vanharhu, u tshame a ri karhi a tshemba leswaku Yehovha u ta n’wi khathalela hambiloko a weriwa hi makhombo. Hi nkarhi wutsongo u loveriwe hi nuna ni hi n’wana wakwe loyi a ha ri ekhwirini. Loko a hlamusela leswi humeleleke u ri: “A wu nge yi tivi ka ha ri emahlweni ndlela leyi Yehovha a nga ta ku pfuna hayona. A nga ku pfuna hi tindlela leti u nga ti langutelangiki. Ndzi xiye ndlela leyi Yehovha a hlamuleke swikhongelo swa mina hi ku tirhisa vanghana va mina hi leswi va swi vuleke kumbe ku swi endla. Loko ndzi phofulela vanghana va mina ta le mbilwini, swi endla va ndzi pfuna hi ku olova.”

TSHEMBA YEHOVHA KU FIKELA EMAKUMU

19-20. Hi dyondza yini eka Vayuda lava nga tlhelelangiki eYerusalema?

¹⁹ Hi nga tlhela hi dyondza dyondzo yin’wana ya nkoka eka Vayuda lava nga swi kotangiki ku tlhelela eYerusalema. Van’wana va tsandzeke ku tlhelela hileswi a va dyuharile, a va vabya swinene kumbe hikwalaho ka leswi swiyimo swa ndyangu a swi nga va pfumeleli ku endla tano. Nilokoswiritano, hi ku swi rhandza va seketele lava tlheleleke eYerusalema hi ku va nyika swilo swo tala leswi a va ta swi tirhisa loko va pfuxeta tempele. (Ezra 1:​5, 6) Swi vonaka onge endzhaku ka malembe ya 19 loko ntlawa wo sungula wa Vayuda lava a va ri evuhlongeni va vuye eYerusalema, lava saleke eBabilona a va ha ya emahlweni va rhumela minyikelo eYerusalema.—Zak. 6:10.

²⁰ Hambiloko hi vona onge leswi hi swi endlaka entirhweni wa Xikwembu i switsongo, hi nga tiyiseka leswaku Yehovha wa ma tlangela matshalatshala lawa hi ma endlaka leswaku hi n’wi tsakisa. Hi swi tiva njhani sweswo? Enkarhini wa Zakariya, Yehovha u byele muprofeta wakwe leswaku a teka nsuku ni silivhere leswi humaka eka mahlonga ya le Babilona a endla harhi. (Zak. 6:11) “Harhi leyikulu” a yi ta va “xitsundzuxo” xa minyikelo ya vona leyi humaka embilwini. (Zak. 6:​14, nhlamuselo ya le hansi.) Hi nga tiyiseka leswaku Yehovha a nge pfuki a ma rivarile matshalatshala ya hina ya ku n’wi tirhela hi mbilu hinkwayo hi mikarhi yo tika.—Hev. 6:10.

21. I yini lexi nga hi pfunaka leswaku hi tshemba Yehovha hambi ko endleka yini enkarhini lowu taka?

²¹ A swi kanakanisi leswaku ha ha ta langutana ni swiyimo swo tika emasikwini lawa yo hetelela naswona swiyimo swi nga ha nyanya ku biha enkarhini lowu taka. (2 Tim. 3:​1, 13) Hambiswiritano, sweswo a swi fanelanga swi hi vilerisa ngopfu. Tsundzuka marito lawa Yehovha a ma byeleke vanhu vakwe enkarhini wa Hagayi, u te: “Ndzi na n’wina . . . Mi nga chavi.” (Hag. 2:​4, 5) Na hina hi nga tiyiseka leswaku Yehovha u ta va na hina ntsena loko hi endla leswi hi nga swi kotaka leswaku hi endla ku rhandza kakwe. Loko hi tirhisa leswi hi swi dyondzeke eka vuprofeta bya Hagayi na Zakariya ni le ka xikombiso xa Ezra, hi ta tshama hi ri karhi hi tshemba Yehovha swi nga ri na mhaka leswaku hi langutana ni swiyimo swa njhani swo tika enkarhini lowu taka.