Xana Vanhu Hinkwavo Lava Tivulaka Vakreste I Vakreste Hakunene?

XANA ku ni Vakreste vangani? Hi ku ya hi Atlas of Global Christianity, hi 2010 a ku ri ni Vakreste va kwalomu ka 2,3 wa tibiliyoni emisaveni hinkwayo. Kambe buku yoleyo yi tlhela yi kombisa leswaku Vakreste volavo va huma eka vukhongeri byo tlula 41000—lebyi ha byin’we byi nga ni tidyondzo ni milawu ya byona ya mahanyelo. Hikwalaho ka leswi ku nga ni vukhongeri lebyi, lebyi pfilunganyaka lebyi tivulaka bya Vukreste, swa twisiseka leswi vanhu va sungulaka ku pfilunganyeka hambi ku ri ku heleriwa hi ntshembo. Va nga ha tivutisa leswaku, ‘Xana vanhu hinkwavo lava tivulaka Vakreste i Vakreste hakunene?’

A hi languteni mhaka leyi hi ndlela leyi hambaneke. Hakanyingi mufambi u fanele a vula tiko leri a humaka eka rona eka mutirhela-mfumo wa le ndzilakaneni. U fanele a tlhela a tiyisekisa mhaka yoleyo hi ku va a humesa maphepha, kumbexana pasi ro endza. Hilaha ku fanaka, Mukreste wa ntiyiso u fanele a endla leswi engetelekeke ematshan’weni yo vula leswaku wa pfumela eka Kreste. U fanele a va ni swilo leswi engetelekeke leswi tiyisekisaka sweswo. Xana i yini swilo swa kona?

Rito leri nge “Mukreste” ri sungule ku tirhisiwa endzhaku ka 44 C.E. Luka n’wamatimu wa le Bibeleni u vike a ku: “Swi sungule eAntiyoka leswaku vadyondzisiwa va vitaniwa Vakreste hi nkongomiso wa Xikwembu.” (Mintirho 11:26) Xiya leswaku vanhu lava a va vitaniwa Vakreste a ku ri vadyondzisiwa va Kreste. I yini leswi endlaka munhu a va mudyondzisiwa wa Yesu Kreste? The New International Dictionary of New Testament Theology yi ri: “Ku landzela Yesu tanihi mudyondzisiwa swi vula ku va munhu a tinyiketela hi ku helela vutomi byakwe hinkwabyo.” Hikokwalaho, Mukreste wa ntiyiso hi loyi a landzelaka tidyondzo ni swiletelo swa Yesu, Musunguri wa Vukreste, hilaha ku heleleke.

Xana swa koteka ku kuma vanhu vo tano exikarhi ka vanhu vo tala lava tivulaka Vakreste namuntlha? Xana Yesu u vule leswaku a ta va vona njhani valandzeri vakwe va ntiyiso? Ha ku rhamba leswaku u kambisisa ndlela leyi Bibele yi swi hlamulaka ha yona swivutiso sweswo. Eka swihloko leswi landzelaka, hi ta kambisisa timhaka ta ntlhanu leti vuriweke hi Yesu leti pfunaka ku vona valandzeri vakwe va ntiyiso. Hi ta kambisisa ndlela leyi Vakreste va lembe-xidzana ro sungula va kombiseke ha yona leswaku va na swona swihlawulekisi leswi. Nakambe hi ta tlhela hi tikarhatela ku vona leswaku i vamani exikarhi ka vanhu vo tala lava tivulaka Vakreste namuntlha lava fanelekelaka swihlawulekisi leswi.

‘Tshamani eRitweni Ra Mina’

“Loko mi tshama eritweni ra mina, hakunene mi vadyondzisiwa va mina, naswona mi ta tiva ntiyiso, kutani ntiyiso wu ta mi ntshunxa.”—YOHANE 8:31, 32.

Leswi Swi Vulaka Swona: ‘Rito’ ra Yesu ri vula tidyondzo takwe, leti humaka eka xihlovo lexi tlakukeke. Yesu u te: “Tatana loyi a ndzi rhumeke u ndzi nyike xileriso xa leswi ndzi nga ta swi hlamusela ni ku swi vulavula.” (Yohane 12:49) Loko a khongela eka Tata wakwe wa le tilweni, ku nga Yehovha Xikwembu, Yesu u te: “Rito ra wena i ntiyiso.” Nkarhi na nkarhi a a tshaha Rito ra Xikwembu leswaku a seketela tidyondzo takwe. (Yohane 17:17; Matewu 4:4, 7, 10) Hikokwalaho, Vakreste va ntiyiso va ‘tshama eritweni rakwe,’ ku nga ku amukela Rito ra Xikwembu, Bibele, tanihi “ntiyiso” ni vulawuri lebyikulu eka tidyondzo ni swiendlo swa vona.

Ndlela Leyi Vakreste Vo Sungula A Va Voniwa Ha Yona: Muapostola Pawulo, mutsari wa Bibele la nga Mukreste wo tlhariha u xixime Rito ra Xikwembu hilaha Yesu a endleke hakona. U tsale a ku: “Matsalwa hinkwawo ma huhuteriwe hi Xikwembu naswona ma pfuna.” (2 Timotiya 3:16) Vavanuna lava vekiweke ku dyondzisa Vakreste-kulobye a va fanele va “khomelela swinene eRitweni ro tshembeka ra Xikwembu.” (Tito 1:7, 9, The Amplified Bible) Vakreste vo sungula a va lemukisiwe ku tivonela eka “filosofi ni vuxisi bya hava hi ku ya hi ndhavuko wa vanhu, hi ku ya hi swilo swa masungulo swa misava, ku nga ri hi ku ya hi Kreste.”—Vakolosa 2:8.

I Vamani Lava Fanelekaka Namuntlha? Hi ku ya hi buku yin’wana ya Vatican leyi nge Dogmatic Constitution on Divine Revelation, leyi amukeriweke hi 1965 naswona yi tshahiweke eka Catechism of the Catholic Church yi ri: “A hi le ka Matsalwa yo Kwetsima ntsena laha Kereke [ya Khatoliki] yi kumaka ku tiyiseka eka nchumu wun’wana ni wun’wana lowu paluxiweke. Hikwalaho mukhuva wo hlawuleka ni Matsalwa yo Kwetsima swi fanele ku amukeriwa ni ku xiximiwa hi ku tshembeka.” Xihloko xin’wana eka magazini lowu nge Maclean xi tshahe mufundhisi un’wana wa le Toronto, eCanada, loyi a vutiseke a ku: “Ha yini hi lava leswaku nawu lowu vekiweke eka malembe-xidzana mambirhi lama hundzeke wu hi kongomisa? Hi ni mavonelo ya hina lamanene, lawa nkarhi na nkarhi ma tsanisiwaka hikwalaho ko lava ku ma twananisa na Yesu ni Matsalwa.”

Malunghana ni Timbhoni ta Yehovha, New Catholic Encyclopedia yi ri: “Ti teka Bibele tanihi xihlovo xi ri xin’we eka tona, xa ripfumelo ni nawu wa mahanyelo.” Sweswinyana, wanuna un’wana wa le Canada u nghene Mbhoni yin’wana ya Yehovha enon’wini loko yi ri karhi yi ti tivisa. U vulavule a ri karhi a kombetela Bibele ya yona a ku: ‘Ndza swi tiva leswaku u Mbhoni hileswi u tirhisaka Bibele.”

‘A Hi Xiphemu Xa Misava’

“Misava yi va vengile, hileswi va nga riki xiphemu xa misava.”—YOHANE 17:14.

Leswi Swi Vulaka Swona: Leswi a a nga ri xiphemu xa misava, Yesu a a nga ngheneleli eka tinyimpi ta ntshamisano ni le ka tipolitiki ta le nkarhini wakwe. Nakambe u te: “Loko mfumo wa mina a wu ri xiphemu xa misava leyi, valanguteri va mina a va ta va va lwile leswaku ndzi nga nyiketiwi eka Vayuda. Kambe, hilaha swi nga hakona, mfumo wa mina a wu humi exihlobyeni lexi.” (Yohane 18:36) U tlhele a khutaza valandzeri vakwe leswaku va papalata malangutelo, mavulavulelo ni mahanyelo lawa Rito ra Xikwembu ri ma solaka.—Matewu 20:25-27.

Ndlela Leyi Vakreste Vo Sungula A Va Voniwa Ha Yona: Hi ku ya hi Jonathan Dymond, mutsari wa vukhongeri, u vula leswaku Vakreste vo sungula va “ale ku hlanganyela [enyimpini]; ku nga khathariseki vuyelo lebyi a byi ta va kona, hambiloko va rhukaniwa, va khotsiwa kumbe va dlayiwa.” Va hlawule ku xanisiwa ematshan’weni yo landzula vukala-tlhelo bya vona. Nakambe milawu ya vona ya mahanyelo yi endle leswaku va va lava hambaneke. Vakreste a va byeriwe leswi: “Hikwalaho ka leswi mi nga hambetiki mi tsutsuma na vona endleleni leyi yaka exidziveni lexi fanaka xa manyala, va hlamala naswona va tshamela ku vulavula ha n’wina hi ku tseketsela.” (1 Petro 4:4) N’wamatimu Will Durant u tsale leswaku Vakreste “a va karhata mapfalo ya vahedeni lava a va rhandza ku titsakisa ntsena tanihi leswi Vakreste volavo a va tikhome kahle.”

I Vamani Lava Fanelekaka Namuntlha? Malunghana ni vukala-tlhelo bya Vukreste, New Catholic Encyclopedia yi ri: “Swi hoxile ku ala ku hlanganyela enyimpini.” Xihloko lexi nga eka Reformierte Presse xi vula leswaku xiviko xa African Rights, ku nga nhlangano wa timfanelo ta vanhu eka ku dlayiwa ka vanhu eRwanda hi 1994, xi vula leswaku tikereke hinkwato ti hlanganyerile eka hasahasa yoleyo, “handle ka Timbhoni ta Yehovha.”

Loko a vulavula hi ku dlayiwa ka Vayuda va le Yuropa hi Manazi, mudyondzisi wa le xikolweni xa le henhla u ririle a vula leswaku “ku hava ntlawa kumbe nhlengeletano ya vaaka-tiko leyi soleke mavunwa lamakulu, tihanyi ni nsele lowukulu.” Endzhaku ko tihlanganisa na United States Holocaust Memorial Museum, u tsale a ku: “Sweswi ndzi kume nhlamulo.” U dyondze leswaku Timbhoni ta Yehovha ti yime ti tiyile eka vukhongeri bya tona ku nga khathariseki ndlela yo biha leyi ti khomiweke ha yona.

Xana ku vuriwa yini hi nawu wa tona wa mahanyelo? Magazini wa U.S. Catholic wu ri: “Vantshwa vo tala namuntlha va Khatoliki a va pfumelelani na tona tidyondzo ta kereke to fana ni timhaka ta leswaku vanhu va hlanganyela timhaka ta masangu va nga tekananga [ni] ku nghenela vukati va nga si mila ni meno.” Wu tshaha mudiyakoni wa kereke, loyi a vuleke marito lawa: “Ndzi ehleketa leswaku vanhu vo tlula tiphesente ta 50—va va se va tshama swin’we emahlweni ko va va tekana.” The New Encyclopædia Britannica yi vula leswaku Timbhoni ta Yehovha ti “tikarhatela ku hanya hi nawu lowu tlakukeke wa mahanyelo.”

‘Mi Rhandzana’

“Ndzi mi nyika xileriso lexintshwa, leswaku mi rhandzana; tanihi leswi ndzi mi rhandzeke, rhandzanani na n’wina. Hinkwavo va ta tiva leswaku mi vadyondzisiwa va mina, loko mi rhandzana.”—YOHANE 13:34, 35.

Leswi Swi Vulaka Swona: Kreste u byele valandzeri vakwe leswaku va rhandzana hi ndlela leyi a va rhandza ha yona. Xana Yesu a a va rhandza hi ndlela yihi? A a rhandza vanhu va matiko hinkwawo ku nga khathariseki ndlela leyi vanhu va le nkarhini wakwe a va va languta ha yona vavasati ni vanhu va tinxaka tin’wana. (Yohane 4:7-10) Rirhandzu ri susumetele Yesu leswaku a tirhisa nkarhi wakwe, matimba yakwe ni ku siya kaya rakwe leswaku a ta pfuna vanhu van’wana. (Marka 6:30-34) Eku heteleleni, Kreste u kombise rirhandzu hi ndlela leyikulu. U te: “Hi mina murisi lonene; murisi lonene u nyiketa moya-xiviri wakwe hikwalaho ka tinyimpfu.”—Yohane 10:11.

Ndlela Leyi Vakreste Vo Sungula A Va Voniwa Ha Yona: Eka lembe-xidzana ro sungula, Vakreste a va vitanana “makwerhu” kumbe “makwerhu wa xisati.” (Filemoni 1, 2) Vanhu lava humaka ematikweni hinkwawo va amukeriwile evandlheni ra Vukreste, hikuva a va pfumela leswaku “a ku na ku hambana exikarhi ka Muyuda ni Mugriki, hikuva ku ni Hosi yin’we ehenhla ka hinkwavo.” (Varhoma 10:11, 12) Endzhaku ka Pentekosta ya 33 C.E., vadyondzisiwa va le Yerusalema “a va xavisa swilo swa vona ni rifuwo ra vona ni ku ava mpindzulo wa kona eka hinkwavo, hilaha un’wana ni un’wana a a pfumala hakona.” Xana a xi ri xihi xikongomelo xa kona? Leswaku vanhu volavo lavantshwa lava ha ku khuvuriwaka va tama va ri eYerusalema ni ku hambeta va “tinyiketela edyondzweni ya vaapostola.” (Mintirho 2:41-45) Xana i yini lexi susumeteleke leswaku va endla swiendlo swo tano? Ku nga si hela malembe ya 200 vaapostola va file, Tertullian u tshahe leswi van’wana va swi vuleke hi Vakreste a ku: “Vona ndlela leyi va rhandzanaka ha yona . . . ni ndlela leyi va tiyimiseleke ha yona hambi ku ri ku felana.”

I Vamani Lava Fanelekaka Namuntlha? Buku leyi nge The History of the Decline and Fall of the Roman Empire (1837) yi vule leswaku eka malembe-xidzana lama hundzeke vanhu lava a va tivula Vakreste “a va khomana hi tihanyi, ku tlula leti va khomiweke ha tona hi vanhu lava nga riki vapfumeri.” Nkambisiso wa sweswinyana wa le U.S wu kume leswaku vo tala lava tivulaka leswaku i Vakreste, va ni xihlawuhlawu. Vanhu lava nghenaka kereke eka tiko lerin’wana a va na mhaka ni vanhu lava nghenaka kereke leyi fanaka ni ya vona lava tshamaka etikweni lerin’wana naswona a va swi koti ku pfuna vapfumeri-kulobye loko va lava mpfuno.

Hi 2004 endzhaku ka loko Florida yi hlaseriwe hi swidzedze swa mune hi tin’hweti timbirhi, mutshama-xitulu wa Florida’s Emergency Operations Committee u kamberile ku tiyisekisa leswaku mphakelo wa vona wu tirhisiwe kahle. U vule leswaku ku hava ntlawa lowu a wu hleleke kahle ku fana ni Timbhoni ta Yehovha naswona a a tiyimisele ku nyika mphakelo wun’wana ni wun’wana lowu Timbhoni a ti wu lava. Eku sunguleni ka 1997, ntlawa wa mphalalo wa Timbhoni ta Yehovha wu ye eDemocratic Republic of Congo ni mirhi, swakudya ni swiambalo leswaku wu ya pfuna vamakwerhu va wona va Vakreste ni lava a va lava mpfuno. Vakreste-kulobye va le Yuropa va nyikele hi R7 980 000.

“Ndzi Va Tivise Vito Ra Wena”

“Vito ra wena ndzi ri kombise vanhu lava u ndzi nyikeke vona emisaveni. . . . Ndzi va tivise vito ra wena naswona ndzi ta ri tivisa.”—YOHANE 17:6, 26.

Leswi Swi Vulaka Swona: Yesu u tivise vito ra Xikwembu hi ku ri tirhisa evutirhelini byakwe. Loko Yesu a hlaya Matsalwa, hilaha a tala ku endla hakona, a a boxa vito ra Xikwembu. (Luka 4:16-21) U dyondzise valandzeri vakwe ku khongela va ku: “Tatana, vito ra wena a ri kwetsimisiwe.”—Luka 11:2.

Ndlela Leyi Vakreste Vo Sungula A Va Voniwa Ha Yona: Muapostola Petro u byele vavanuna lava kuleke va le Yerusalema leswaku Xikwembu xi humese “vanhu va vito ra xona” ematikweni. (Mintirho 15:14) Vaapostola ni van’wana va chumayele leswaku “un’wana ni un’wana loyi a vitanaka vito ra Yehovha u ta ponisiwa.” (Mintirho 2:21; Varhoma 10:13) Va tlhele va tirhisa vito ra Xikwembu eka matsalwa ya vona. The Tosefta, ku nga buku leyi nga ni milawu ya Vayuda leyi hetiweke kwalomu ka 300.C.E., yi vula leswi malunghana ni ku hisiwa ka matsalwa ya Vukreste hi vakaneti: “Tibuku ta Vaevhangeli ni tibuku ta va-minim [lava ku anakanyiwaka leswaku i Vakreste lava nga Vayuda] a ti nge poni endzilweni. Kambe va pfumeleriwe ku ti hisa laha a ti ri kona, . . . swin’we ni swikombo swa Vito ra Xikwembu leswi a swi ri endzeni ka tona.”

I Vamani Lava Fanelekaka Namuntlha? Bibele ya Revised Standard Version, leyi nyikiweke mpfumelelo hi National Council of the Churches of Christ eUnited States, yi vule marito lawa eka xingheniso xa yona: “Ku tirhisiwa ka vito rin’wana leri faneleke eka Xikwembu xi ri xin’we ntsena, onge hiloko ku ri ni swikwembu swin’wana leswi Xikwembu xa ntiyiso xi faneleke xi hambanisiwa na swona, ku sungule ku tshikiwa eXiyudeni ku nga si fika nguva ya Vukreste naswona a swi amukeleki eripfumelweni ra misava hinkwayo ra Kereke ya Vukreste.” Xisweswo, vuhundzuluxeri byebyo byi siva vito ra Xikwembu hi xithopo lexi nge “HOSI.” Sweswinyana, Vatican u byele vabixopo vakwe a ku: “Vito ra Xikwembu leri nga ni xivumbeko xa tetragrammaton YHWHa a ri fanelanga ri tirhisiwa kumbe ku vuriwa eka tinsimu ni le ka swikhongelo.”

I vamani lava namuntlha va tirhisaka vito ra Xikwembu ni ku tlhela va ri tivisa? Loko Sergey loyi a tshamaka eKyrgyzstan a ha ri emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi, u hlalele filimi leyi kombiseke leswaku vito ra Xikwembu i Yehovha. Ku hundze malembe ya kwalomu ka khume, emahlweni ko va a tlhela a twa vito ra Xikwembu. Endzhakunyana ka loko Sergey a rhurhele eUnited States, Timbhoni ta Yehovha timbirhi ti n’wi endzerile ekaya rakwe naswona ti n’wi kombe vito ra Xikwembu eBibeleni. Sergey u swi tsakerile ku hlangana ni ntlawa lowu tirhisaka vito leri nge Yehovha. Lexi tsakisaka, ehansi ka xiga lexi nge “Yehovha Xikwembu,” Webster’s Third New International Dictionary yi hlamusela Xikwembu tanihi “lexi tlakukeke eka hinkwaswo ni lexi Timbhoni ta Yehovha ti gandzelaka xona ntsena.”

[Nhlamuselo ya le hansi]

“Mahungu Lamanene Lawa Ya Mfumo Ma Ta Chumayeriwa”

“Mahungu lamanene lawa ya mfumo ma ta chumayeriwa emisaveni hinkwayo leyi akiweke leswaku byi va vumbhoni ematikweni hinkwawo; kutani hi kona makumu ma nga ta fika.”—MATEWU 24:14.

Leswi Swi Vulaka Swona: Luka mutsari wa Evhangeli u vike leswaku Yesu “a famba hi muti ni muti ni hi ximutana ni ximutana, a chumayela ni ku vula mahungu lamanene ya mfumo wa Xikwembu.” (Luka 8:1) Yesu u te: “Ndzi fanele ku vula mahungu lamanene ya mfumo wa Xikwembu, hikuva hi swona leswi ndzi rhumeriweke swona.” (Luka 4:43) U rhume vadyondzisiwa vakwe leswaku va chumayela mahungu lamanene emitini ni le swimitanini kutani endzhakunyana a va lerisa a ku: “Mi ta va timbhoni ta mina . . . ku ya fika endhawini ya le kule swinene ya misava.”—Mintirho 1:8; Luka 10:1.

Ndlela Leyi Vakreste Vo Sungula A Va Voniwa Ha Yona: Vadyondzisiwa va Yesu va endle ntirho lowu a va lerise wona handle ko yima-yima. “Siku ni siku etempeleni ni hi yindlu ni yindlu a va hambeta va nga rhuteli ku dyondzisa ni ku vula mahungu lamanene hi ta Kreste.” (Mintirho 5:42) Ntirho wo chumayela a wu endliwa hi vandlha hinkwaro, ku nga ri hi vanhu vatsongo vo hlawuleka. N’wamatimu Neander u vule leswaku “Celsus, mutsari wo sungula loyi a a lwisana ni Vukreste, u sandze mhaka ya leswaku vaendli va wulu, vaendli va tintangu, vatlhuvutsi va madzovo, vanhu lava nga dyondzekangiki ni lava tolovelekeke, a va ri vachumayeri lava hisekaka va evhangeli.” Ebukwini yakwe leyi nge The Early Centuries of the Church, Jean Bernardi u tsale a ku: “[Vakreste] a va fanele va ya chumayela endhawini yin’wana ni yin’wana, eka munhu un’wana ni un’wana. Emagondzweni lamakulu ni le madorobeni, emitsendzeleni ni le makaya. A va chumayela hambiloko va amukeriwa kumbe va nga amukeriwi. . . . Va fike evugimamusi bya misava.”

I Vamani Lava Fanelekaka Namuntlha? Muprista wa Anglican David Watson u te: “Ku va kereke yi tsandzeka ku wu tekela enhlokweni ntirho wo chumayela ni wo dyondzisa swi vangiwa hileswi vanhu va namuntlha va nga swi tsakeriki ku tirhela Xikwembu.” Ebukwini yakwe leyi nge Why Are the Catholics Leaving? José Luis Pérez Guadalupe u tsale hi mintirho ya vanhu lava nghenaka kereke ya Evangelical, Adventist ni van’wana leswaku “a va chumayeli hi yindlu ni yindlu.” U tsale leswi hi Timbhoni ta Yehovha: “Ti chumayela hi yindlu ni yindlu.”

Marito lama tsakisaka ni lama twisisekaka lama vuriweke hi Jonathan Turley ma kumeka ebukwini leyi nge Cato Supreme Court Review, 2001-2002 leyi nge: “Loko ku vulavuriwa hi Timbhoni ta Yehovha, hakanyingi vanhu va hatla va ehleketa hi vachumayeri lava endzelaka makaya ya vona hi nkarhi lowu nga fanelekiki. Xikongomelo xa Timbhoni ta Yehovha a hi ku hundzula vanhu hi nsindziso, kambe i ku va byela leswi ti pfumelaka eka swona.”

[Bokisi leri nga eka tluka 9]

Xana Wa Wu Xiya Mfungho?

Hi ku ya hi timhaka leti sekeriweke eMatsalweni leti ku buriweke ha tona eka swihloko leswi swa nxaxamelo, xana u ehleketa leswaku i vamani namuntlha lava nga ni mfungho wa Vukreste bya ntiyiso? Hambileswi ku nga ni makume ya magidi ya mintlawa leyi tivulaka Vakreste, tsundzuka leswi Yesu a swi byeleke valandzeri vakwe, u te: “A hi hinkwavo lava nge eka mina, ‘Hosi, Hosi,’ lava nga ta nghena emfun’weni wa matilo, kambe ku ta nghena la endlaka ku rhandza ka Tata wa mina la nge matilweni.” (Matewu 7:21) Ku vona lava endlaka ku rhandza ka Tatana—lava nga ni mfungho wa Vakreste va ntiyiso—ni ku tihlanganisa na vona swi nga ku tisela mikateko ya hilaha ku nga heriki ehansi ka Mfumo wa Xikwembu. Ha ku rhamba leswaku u kombela Timbhoni ta Yehovha, leti ku nyikeke magazini lowu, leswaku u kuma rungula leri engetelekeke malunghana ni Mfumo wa Xikwembu ni mikateko leyi wu nga ta yi tisa.—Luka 4:43.