Samoa

SWIHLALA swo xonga swa Samoa swi le xikarhi ka Hawaii na New Zealand naswona swi papamale ehenhla ka Lwandle ra Pacific. Swi ve kona hikwalaho ka ku buluka ka vholkheno naswona swi xongile swi tlhela swi va ni tintshava leti tshamaka ti funengetiwe hi mapapa, swi tlhela swi va ni makhwati lama tlhumeke ni timbuwa leti khavisiweke hi mirhi ya micindzu. Swi ni mativa lama nga ni swikokovi swa ntsandza-vahlayi leswi eka swona ku nga ni tikorale to hambana-hambana ta 200 ni tinxaka ta kwalomu ka 900 ta tinhlampfi. A swi hlamarisi leswi varhumiwa vo sungula va le Yuropa va vuleke leswaku swihlala leswi, leswi nga ni nun’hwelo lowunene wa swiluva, i swin’wana swa swihlala swo xonga ngopfu eka leswi va nga tshama va swi vona elwandle ra Pacific Dzonga!

Swi tikomba onge kwalomu ka malembe-xidzana ya khume Kreste a nga si ta laha misaveni, vanhu lava vitaniwaka Valapita, va ve vo sungula ku tshama eswihlaleni swa Samoa.a Leswi va nga ni vutshila bya ku tluta va tshubule swihlala swa Pacific va huma edzonga-vuxa bya Asia. A va kona vanhu van’wana lava a va kota ku tlutisa swikepe leswikulu ni ku famba mpfhuka wo leha exikarhi ka lwandle ku fana na vona. Hi yona mhaka leyi va tshubuleke ntlawa wa swihlala leswitsongo exikarhi ka lwandle ra Pacific Dzonga kutani va swi thya Samoa.

Hi ku famba ka nkarhi vatukulu va vona va andzile kutani van’wana va ya tlhelo ra le vuxeni bya lwandle ra Pacific eTahiti naswona van’wana va ya tlhelo ra le n’walungu eHawaii ni tlhelo ra dzonga-vupela-dyambu eNew Zealand ni le tlhelo ra dzonga-vuxa aEaster Island. Namuntlha ndhawu hinkwayo leyi va hangalakeke va ya tshama eka yona yi vuriwa Polynesia, leswi vulaka “Swihlala Swo Tala,” naswona vanhu lava tshamaka kona va vuriwa vanhu va le Polynesia. Eswihlaleni leswi hinkwaswo ku vulavuriwa Xisamoa.

Ninamuntlha ku ni vanhu lava nga ni xivindzi va le Samoa, lava tekelelaka vakokwa va vona hi ndlela yo fanekisela, va lava ndlela yo antswisa vutomi bya vona. Nkateko wa kona, a va rhurheli etindhawini tin’wana kambe va fularhela mahanyelo lama nga riki manene ya misava leyi leswaku va va ni vuxaka lebyinene ni Xikwembu. Xikongomelo xa vona i ku gandzela Yehovha, Xikwembu xa ntiyiso hi ndlela leyi a yi amukelaka.—Yoh. 4:23.

Rungula leri ri hlamusela matimu ya Timbhoni ta Yehovha eSwihlaleni swa Samoa,b swa American Samoa ni xa Tokelau. Hi 1962, swihlala swa Western Samoa swi kume ntshunxeko kambe swa American Samoa swa ha lawuriwa hi mfumo wa United States of America. Sweswo swi endle leswaku Swihlala swa Samoa swi va mfumo lowu tiyimeleke.

NTIYISO WU FIKA ESWIHLALENI LESWI

Mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu ma fike ro sungula eSwihlaleni swa Samoa hi 1931 loko Mbhoni yo karhi leyi hisekaka, leyi a yi endzele kona yi fambisa tibuku ni swibukwana swo tlula 470 eka vanhu lava tsakelaka. Swi nga endleka leswaku a ku ri Sydney Shepherd, loyi a tluteleke eka swihlala swo karhi swa le Polynesia hi nkarhi wolowo leswaku a ya chumayela mahungu lamanene.

Endzhaku ka malembe ya nkombo, mahungu lamanene ya Mfumo ma fike eSwihlaleni swa American Samoa loko J. F. Rutherford, la humaka eyindlu-nkulu ya Timbhoni ta Yehovha ya le Brooklyn, eNew York, a hundza hi le xihlaleni xa Tutuila loko a ri eriendzweni hi xikepe lexi humaka eAustralia a ya eUnited States. Hi nkarhinyana wolowo wo koma, Makwerhu Rutherford ni lava a a famba na vona va fambise minkandziyiso edorobeni ra Pago Pago, leri nga ehlalukweni.

Endzhaku ka malembe mambirhi hi 1940, Harold Gill loyi a veke phayona eswihlaleni hinkwaswo leswi welaka elwandle ra Asia-Pacific, u fike eSwihlaleni swa American Samoa. U te ni tikopi ta 3 500 ta xibukwana lexi nge Where Are the Dead?, ku nga nkandziyiso wo sungula lowu hundzuluxeriweke hi Xisamoa hi Timbhoni ta Yehovha.c

Hiloko Harold a pelela exihlaleni xa Upolu, ku nga xin’wana xa swihlala swa le Samoa, lexi nga mpfhuka lowu nga tekaka tiawara ta nhungu ku ya eka ta khume hi xikwekwetsu. Hi ku famba ka nkarhi u tsale a ku: “Ku fanele ku ri ni loyi a nga va luma ndleve hi ta ntirho wa mina hikuva loko ndzi fika phorisa ri ndzi byele leswaku a ndzi pfumeleriwanga ku chika eribuweni rero. Hiloko ndzi ri komba vhisa ya mina kutani ndzi ri hlayela marito lama tsariweke hi Muchaviseki wa le Britain, lama nge, ‘un’wana ni un’wana a a pfumelele n’wini wa vhisa la nga muaki wa le Britain ku nghena etikweni rin’wana ni rin’wana, a nga ringeti ku n’wi sivela naswona u fanele a n’wi pfuna hi xin’wana ni xin’wana lexi a xi lavaka.’ Endzhaku ka sweswo ndzi yisiwe eka Ndhuna-nkulu kutani yi ndzi pfumelela ku tshama masiku ya ntlhanu kukondza ku fika xikepe lexi ndzi nga ta famba hi xona. Ndzi hirhe xithuthuthu leswaku ndzi valanga xihlala, hiloko ndzi fambisa swibukwana eka un’wana ni un’wana loyi ndzi hlanganaka na yena.”

Loko Harold a heta tsima ra yena ro chumayela eSwihlaleni swa Samoa ni swa American Samoa leri veke ni vuyelo lebyinene, u tlhelele eAustralia. Kambe xin’wana xa swibukwana leswi a swi fambiseke xi kumiwe hi Pele Fuaiupolu, loyi a a tirha ehofisini.d Pele u ri rhandzile rungula ra xona hiloko a rindza kukondza Timbhoni ti tlhelela exihlaleni xexo leswaku ti ta n’wi dyondzisa ntiyiso.—1 Kor. 3:6.

Endzhaku ka malembe ya 12, hi 1952, John Croxford Mbhoni yin’wana ya le Nghilandhi u fike edorobeni ra Apia, leri nga exihlaleni xa Upolu, lexi nga ntsindza wa Swihlala swa Samoa. Hiloko a hirhiwa ehofisini leyi Pele a a tirha eka yona. John a a rhandza vanhu naswona a a tiyimisele ku chumayela van’wana. Loko a vona leswaku Pele u rhandza Bibele, u n’wi endzerile ekaya rakwe. Pele u ri: “Hi vulavule kukondza ku va matakuxa ya Sonto. Ndzi n’wi vutise swivutiso swo tala naswona nhlamulo yin’wana ni yin’wana a a yi hlaya eBibeleni. Swi nambe swi va erivaleni leswaku leswi a ndzi byelaka swona i ntiyiso!” Loko lembe rero ri ya eku heleni, Pele na Ailua nsati wakwe, va ve vo sungula eSwihlaleni swa Samoa ku tinyiketela eka Yehovha kutani va khuvuriwa.

Pele a a swi tiva kahle leswaku u dye naxo loko o tshika vukhongeri bya vakokwa wa yena. Hiloko a dyondza hi ku tiyimisela a tlhela a khongela hi mbilu hinkwayo leswaku Yehovha a n’wi pfuna. Pele ni xaka rin’wana ra yena leri a ri rhandza ntiyiso va vitaniwile hi ndhuna-nkulu ya ndyangu leswaku va ya ekaya ra Pele, ku nga mpfhuka wa tikhilomitara ta 19 evupela-dyambu bya doroba ra Apia le ximutanini xa Faleasiu, lexi nga le ribuweni. Loko va fika va kume va rindziwe hi tindhuna ta tsevu leti hlundzukeke ni swivulavuri swa tona swinharhu, vafundhisi va khume, mathicara mambirhi lama dyondzisaka ta vukhongeri swin’we ni vakhegula ni vakhalabye lava nga swirho swa ndyangu; ndhuna-nkulu hi yona a yi ri mutshama-xitulu.

Pele u ri: “Va hi rhukanile va tlhela va hi sola hileswi hi tiseke ndzhukano eka vito ra ndyangu ni vukhongeri bya vakokwa wa hina.” Hiloko ndhuna-nkulu yi sungula ku va vutisa swivutiso swo tala ivi va swi hlamula, bulo rero ri hele hi awara ya mune nimixo.

Pele u ri: “Hambileswi van’wana a va huwelela va ku, ‘Tshikani ku hlamula hi Bibele,’ ndzi hlamule swivutiso swa vona hinkwaswo hi yona kutani ndzi va heta matimba. Hinkwavo va hetelele va te hwii, va korhamise tinhloko! Hiloko ndhuna-nkulu yi vula hi rito ra le hansi yi ku: ‘Pele, u hi hlurile.’”

Pele u byele ndhuna-nkulu a ku: “A ndzi mi hlulanga. Namuntlha mi twe mahungu lamanene ya Mfumo. Ndzi tshemba leswaku mi ta swi dyela marhambu ya nhloko leswi hi buleke hi swona.”

Hikwalaho ka leswi Pele a tshembeleke eka Yehovha hi ku titsongahata ni le Bibeleni, mbewu ya ntiyiso yi sungule ku mila etimbilwini ta vanhu va xihlala xa Upolu.

MINHLANGANO YO SUNGULA

Mhaka ya vukhongeri lebyintshwa bya Pele yi hatle yi hangalaka hinkwako exihlaleni. Ku fana ni Vaatena va lembe-xidzana ro sungula, lava Pawulo a va chumayeleke, van’wana exihlaleni va lave ku tiva hi ‘dyondzo leyi leyintshwa’ kutani va lava ku twa leswi engetelekeke. (Mint. 17:19, 20) Jaha rin’wana leri vuriwaka Maatusi Leauanae ri twe leswaku vanhu lava tsakelaka vukhongeri lebyi lebyintshwa va hlangana vhiki rin’wana ni rin’wana endlwini ya dokodela un’wana ejarateni ra xibedlhele, hiloko ri sungula ku lavisisa mhaka leyi. Kambe loko ri fika egedeni ra jarata ra xibedlhele, ri biwe hi ripfalo kutani ri hundzuluka ri lava ku tlhela. Nkateko wa kona, John Croxford u fike hi wona nkarhi wolowo kutani a ri rhamba leswaku ri va kona madyambu wolawo. Maatusi u tiphinile hi ku dyondza buku leyi nge “Let God Be True” kutani a lava ku vuya nakambe. Hambileswi eku sunguleni a a ta hi xiwelo eminhlanganweni, ntiyiso wu kale wu dzima timitsu embilwini ya yena kutani a khuvuriwa hi 1956.

Lava ha ku sungulaka ku hlanganyela entlaweni wolowo va swi vonile leswaku va fanele va byela van’wana leswi va swi dyondzaka. Loko ku hela tin’hweti ta ntlhanu endzhaku ka loko Makwerhu Croxford a fikile edorobeni ra Apia, se a ku ri ni vanhu va khume lava a va ri vahuweleri. Endzhaku ka tin’hweti tin’wana ta mune se a va ri 19. Vahuweleri lava va ve ni vuyelo lebyinene loko va chumayela vanghana ni maxaka ya vona.

Un’wana wa vona u chumayele muzala wa yena Sauvao Toetu, loyi a a tshama eximutanini xa Faleasiu. Hi ku famba ka nkarhi, Sauvao ni sivara wakwe Finau Feomaia, va sungule ku ta eminhlanganweni ni mindyangu ya vona kutani va va Timbhoni.

Hi January 1953, ku endleke nchumu lowu nga rivalekiki evugandzerini bya ntiyiso eSwihlaleni swa Samoa. Tanihi leswi se a ku ri ni vanhu va kwalomu ka 40 lava a va va kona eminhlanganweni hi nkarhi wolowo, rhavi ra Timbhoni ta Yehovha ra le Australia ri pfumelele ntlawa wolowo leswaku wu va vandlha lerintshwa eSwihlaleni swa Samoa, edorobeni ra Apia. Pele loyi a ha ku khuvuriwa u sale a langutela vandlha rero loko Makwerhu Croxford a tlhelele eNghilandhi. Vahuweleri volavo a va ri ni xivindzi naswona a va hiseka, kambe a va ha ku sungula ku hlanganyela naswona a va nga ri na ntokoto. Vo tala a va ha fanele va dyondza ku chumayela mahungu lamanene ya Mfumo hi ndlela ya vutlhari ni leyi kokaka timbilu ta vayingiseri. (Kol. 4:6) Van’wana a va fanele va pfuniwa leswaku va cinca mahanyelo ya vona. (Efe. 4:22-24) Nkateko wa kona, a swi tekanga nkarhi leswaku va kuma mpfuno wolowo.—Efe. 4:8, 11-16.

MPFUNO LOWU HUMAKA ENDZHANDZHENI WA MALWANDLE

Hi May 1953, ku fike maphayona lama humaka eAustralia, ku nga Ronald na Olive (Dolly) va ka Sellars leswaku va ta pfuneta eVandlheni ra Apia. Ron u ri: “Rhavi ra le Australia a ri nga ha swi koti ku vulavurisana ni vamakwerhu lava naswona a ri karhatekile ha vona. Tanihi leswi a hi tiyimisele ku tirha eswihlaleni swa lwandle ra Pacific, rhavi ri hi komberile leswaku hi ya va maphayona yo hlawuleka eSwihlaleni swa Samoa leswaku hi ta pfuna vandlha leri a ra ha ku simekiwa.”

Loko Ron na Dolly va ya eSwihlaleni swa Samoa, va fambe hi xihaha-mpfhuka lexi phatsamaka ehenhla ka mati naswona a va lunghekele ku langutana ni swihinga leswi varhumiwa va talaka ku langutana na swona eswiavelweni swa vona. Ron u ri: “Leswi hi swi voneke a hi nga swi langutelanga nikatsongo. Hi fike hi kuma makhwati lama tlhumeke. Kun’wana ni kun’wana a hi vona vanhu lava tsakeke, lava n’wayitelaka naswona va ri switetemba. Vana a va tlanga erivaleni etindlwini leti pfulekeke ematlhelo, leti fuleriweke hi byanyi kutani endzeni ka tona ti namekiwe tikorali naswona ti basile. Vanhu a va tiendlela swilo hi nkarhi wa vona. A hi vona onge hi le paradeyisini.”

Va ka Sellars va fike va rhurheriwa ekaya ra Pele kutani va namba va sungula ntirho wa vona wo chumayela. Ron u ri: “Kwalomu ka madyambu man’wana ni man’wana a ndzi hlangana ni vamakwerhu leswaku ndzi hlamula swivutiso swa vona swo tala. Hambileswi a va ti tiva tidyondzo ta xisekelo ta Bibele, ndzi hatle ndzi swi xiya leswaku va ha fanele va cinca swo tala emahanyelweni ya vona leswaku va kota ku hanya hi milawu ya Xikwembu. Leswaku hi va pfuna, mina na Dolly hi va lehisele mbilu ni ku va rhandza hilaha ku engetelekeke.” Khombo ra kona, van’wana a va wu amukelanga mpfuno wolowo wa rirhandzu lowu humaka eMatsalweni kutani va sungule ku nga ha ti evandlheni. Kambe, van’wana va sungule ku tirhisa leswi va dyondzisiweke swona naswona va pfumerile loko va khutaziwa. Hi ku famba ka nkarhi va tiyise vuxaka bya vona na Yehovha kutani vandlha ri sala ri basile ri tlhela ri tiya.

Hambileswi Ron na Dolly a va ri karhi va tiyisa vandlha, va tlhele va hisekela ntirho wo chumayela hi yindlu ni yindlu. Ku ta fikela hi nkarhi wolowo, vamakwerhu vo tala a va chumayela ntsena hi xitshuketa eka vanghana ni vaakelani va vona. Kutani loko va ri karhi va chumayela ni va ka Sellars hi yindlu ni yindlu, va kume vanhu vo tala lava tsakelaka. Ron u ri: “Siku rin’wana ndhuna ya ximutana leyi a yi tsakela yi hi rhambile leswaku hi ta yi byela leswi engetelekeke hi ta Mfumo. Endzhaku ka loko hi dyile, hi sungule ku bula hi Bibele. Kuteloko ku hela awara, onge a ku lo yingisiwa nkulumo ya le rivaleni hikuva se a ku ri ni vanhu va kwalomu ka 50 hambileswi a va nga rhambiwanga hi munhu!” Ko tala, vahuweleri a va kuma leswaku eka vanhu vambirhi kumbe vanharhu lava va dyondzaka na vona Bibele, ku va ni vanhu va khume ku ya eka va 40 lava a va tela ku ta vona leswi Timbhoni ta Yehovha ti swi endlaka.

Hambiswiritano, vafundhisi va Vujagana va swi xiyile leswi endlakaka. Loko valawuri va ala ku pfuxeta tivhisa ta Ron na Dolly, Ron u ye eka khomixinara a ya lava ku tiva xivangelo xa kona. Ron u ri: “Khomixinara u ndzi byele leswaku ku ni vafundhisi lava vileleke eka mfumo hi ta ntirho wa hina wo chumayela. Hiloko a vula leswaku u ta hi nyika mpfumelelo loko ho n’wi tshembisa leswaku hi ta tshika ku pfuna vandlha eka ntirho wa rona wo chumayela. Ndzi n’wi landzulerile. Ndzi tlhele ndzi n’wi byela leswaku hambi ko ba lexi dumaka, a nga kona la nga sivelaka ntirho wa Xikwembu. Hiloko a hleka kutani a ku: ‘Hi ta vona leswaku ntirho lowu wu ta sala wu yisiwa hi mani emahlweni loko mi famba!’”

Ku sukela hi nkarhi wolowo, valawuri a va nga ha ti pfumeleli Timbhoni ta le matikweni mambe leswaku ti nghena eswihlaleni. Nilokoswiritano, hi 1953, Theodore Jaracz loyi hi nkarhi wolowo a a ri xirho xa rhavi ra le Australia naswona sweswi a nga xirho xa Huvo leyi Fumaka, u swi kotile ku nghena eSwihlaleni swa Samoa valawuri va nga swi tivi kutani a khutaza vandlha. Ron u ri: “Hi khutazekile hi ku endza ka yena naswona hi tiyisekile leswaku ha ha fambisana ni nhlengeletano ya Yehovha.”

Endzhakunyana ka sweswo, nkarhi wa leswaku Ron na Dolly va tshama eswihlaleni wu herile hiloko va rhurhela eSwihlaleni swa American Samoa. Hambiswiritano, hi tin’hweti ta nhungu leti va ti heteke va ri eSwihlaleni swa Samoa, va pfune vamakwerhu va kwalaho hi tindlela to tala leswaku va tiya eripfumelweni. Naswona hambileswi valawuri a va nga swi tivi, a swi nga ta teka nkarhi leswaku ku fika Timbhoni tin’wana leswaku ti ta siva va ka Sellars.

NTIRHO WU YA EMAHLWENI EDOROBENI RA APIA

Richard Jenkins, makwerhu wa le Australia loyi a a ha ku khuvuriwa naswona a hiseka, loyi a a ri ni malembe ya 23 hi vukhale u fike eApia hi May 1954. U ri: “Loko ndzi nga si famba eAustralia, ndzi lumiwe ndleve leswaku ndzi nga tshuki ndzi voniwa ndzi ri ni vamakwerhu va le swihlaleni kukondza ndzi tolovelane kahle ni ntirho wa mina wa ku tihanyisa. Hambiswiritano, endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani ndzi ve ni xivundza kutani ndzi vona leswaku vuxaka bya mina na Yehovha byi ta fa. Hiloko ndzi sungula ku endzela Pele Fuaiupolu ndzi nga voniwi hi vanhu.” Vamakwerhu lava, a va hlangana nivusiku exihundleni.

Richard u ri: “Pele u ndzi byele leswaku a nge ndzi viti hi vito ra mina leswaku valawuri va nga ehleketi leswaku ndzi xirho xa vandlha kutani va ndzi hlongola eswihlaleni. Hiloko a ndzi vitana hi vito ra n’wana wa yena loyi a a ha ku velekiwa, ku nga Uitinese, leri vulaka ‘mbhoni’ hi Xisamoa. Ninamuntlha, vamakwerhu va le Swihlaleni swa Samoa va ha ndzi vitana hi vito rero.”

Richard u tirhise vito rero lerintshwa leswaku a kota ku hlangana ni vamakwerhu exihundleni. Nakambe u chumayele hi xitshuketa naswona u tlhele a dyondza Bibele ni vanhu vo hlayanyana. Hi ku famba ka nkarhi, jaha rin’wana leri a ri dyondzeleke Bibele, ku nga Mufaulu Galuvao, leri a ri ri mukamberi wa ta rihanyo, ri ve xirho xa Komiti ya Rhavi ra le Swihlaleni swa Samoa. Nakambe un’wana loyi a dyondzeke na yena Bibele, ku nga Falema‘a Tuipoloa, u ve Mbhoni swin’we ni swirho swa ndyangu wa yena.

Un’wana la nga dyondzeriwa hi Richard i jaha leri vuriwaka Siemu Taase, leri a ri ri murhangeri wa swigevenga leswi a swi yiva nhundzu ya mfumo. Kambe u khomiwile loko a ha ku sungula ku dyondza Bibele hileswi a a yive nhundzu ya mfumo. Hambileswi Siemu a a pfaleriwile, Richard u kume mpfumelelo eka murindzi wa khotso leswaku a hamba a dyondza na yena va tshame ehansi ka ndzhuti wa murhi wa manghoza lowu a wu ri ehandlenyana ka rirhangu ra khotso. Hi ku famba ka nkarhi, vabohiwa van’wana va hlanganyerile loko ku dyondziwa.

Richard u ri: “Hambileswi a hi nga rindziwanga hi phorisa, a nga kona mubohiwa la nga ringeta ku baleka naswona van’wana va ve Timbhoni.” Endzhaku ka loko Siemu a ntshunxiwile u ve nkulu evandlheni.

Hi 1955, Richard u teke Gloria Green, phayona ra le Australia. Hi vumbirhi bya vona va hete malembe ya 15 eSwihlaleni swa Samoa naswona loko va nga si tlhelela eAustralia va pfune vanhu va 35 leswaku va va Timbhoni. Namuntlha va tshama eBrisbane le Australia laha Richard a nga nkulu evandlheni ra Xisamoa.

Vatekani van’wana va le Australia, ku nga William (Bill) na Marjorie (Girlie) va ka Moss, va pfunile entirhweni wo chumayela hi nkarhi wolowo. William, loyi a a ri nkulu la twisisaka na Marjorie loyi a a ri ni malembe ya 24 a ri phayona, va fike edorobeni ra Apia hi 1956. Hi nkarhi wolowo Vandlha ra Apia a ri ri ni vahuweleri va 28 naswona a ku ri ni mintlawa ya dyondzo ya buku eApia ni le Faleasiu. William na Marjorie va hete malembe ya kaye va pfuna vandlha rero hi ku hiseka. Loko va boheka ku tlhelela eAustralia hi 1965 hileswi Marjorie a a vabya, ntlawa wa le Faleasiu se a wu ri vandlha.

Hi nkarhi wolowo, valawuri va Swihlala swa le Samoa va ale ko tala ku pfumelela varhumiwa ku nghena eswihlaleni. Swi le rivaleni leswaku vona ni vafundhisi a va anakanya leswaku va ta herisa ntirho wa Timbhoni ta Yehovha. Hambiswiritano, muhloti wa tinyarhi ti vuye hi yena! Timbhoni ti andzile naswona a ti tirha hi ku hiseka—a ti ta tshama ti ri kona hi masiku!

NTIRHO WU YA EMAHLWENI ESWIHLALENI SWA AMERICAN SAMOA

Loko va ka Sellars va nga si heleriwa hi nkarhi wa ku tshama eSwihlaleni swa Samoa hi 1954, Ron u endle xiboho xa leswaku a nge tlheleli eAustralia kambe u ta endla xikombelo xa ku va muaka-tiko wa le Swihlaleni swa American Samoa. Ron u ri: “Loko ndzi ri karhi ndzi vulavurisana ni gqweta-nkulu ra Swihlala swa American Samoa, kutani ri twa leswaku valawuri va Swihlala swa Samoa va ale ku hi nyika mpfumelelo wo ya emahlweni ni ntirho wa hina hikwalaho ka leswi hi nga Timbhoni ta Yehovha, ri te, ‘Nkulukumba Sellars, laha Swihlaleni swa American Samoa vanhu va gandzela hi ndlela leyi va rhandzaka ha yona, u nga vileli u ta wu kuma mpfumelelo wo ya emahlweni ni ntirho wa wena.’”

Ron na Dolly va fike ePago Pago, le Swihlaleni swa American Samoa, hi January 5, 1954. Gqweta-nkulu ri byele Ron leswaku ri ta n’wi pfumelela ku nghena eswihlaleni loko o pfumela ku hamba a ta vika ehofisini ya rona leswaku ri ta tolovelana ni Timbhoni ta Yehovha. Hikwalaho ka sweswo, va kote ku burisana ko tala hi Bibele.

Loko n’hweti yoleyo yi ya eku heleni, Ron na Dolly va rhambiwe ku ta lalela ekaya ra gqweta-nkulu. Tanihi leswi a ku rhambiwe ni mufundhisi wa kereke ya Khatoliki ni wa kereke ya London Missionary Society, ku ve ni bulo ra Bibele leri tsakisaka. Ron u ri: “Loko ku ri nkarhi wa leswaku hi muka, gqweta-nkulu ri hi nkhensile hinkwerhu leswi hi teke kutani ri ku, ‘Swi le rivaleni leswaku Nkulukumba Sellars ni nghamu yakwe va veke mhaka ya vona erivaleni madyambu lawa.’ Endzhakunyana ka sweswo, hi kume mpfumelelo wa ku va vaaka-tiko va le swihlaleni sweswo. Hi ku famba ka nkarhi gqweta-nkulu ri hi byele leswaku mfumo wu ta amukela varhumiwa lava engetelekeke eswihlaleni, lava nga Timbhoni, hiloko ndzi namba ndzi tivisa rhavi ra le Australia.”

Munhu wo sungula ku tinyiketela eka Yehovha eSwihlaleni swa American Samoa i Ualesi (Wallace) Pedro loyi a a ri ni malembe ya 19, la nga muaki wa le Xihlaleni xa Tokelaua. Lydia Pedro la nga xaka ra yena naswona a a ri phayona ro hlawuleka eFiji, u nyike buti wa Wallace buku leyi nge “Let God be True” loko Lydia a n’wi endzerile hi 1952. Wallace u kume buku yoleyo endlwini ya buti wa yena hiloko a yi hlaya hi vukheta.

Endzhaku ka loko Ron na Dolly va kume ndyangu wa ka va Pedro hi 1954, va sungule ku dyondza na buti wa Wallace na sesi wa yena. Wallace a a pfumela eka Yehovha Xikwembu kambe a a kanakana ku hlanganyela loko ku dyondziwa hikuva a a nga byi tshembi vukhongeri. Hambiswiritano hi ku famba ka nkarhi u sungule ku kholwa leswaku Timbhoni ta Yehovha ti dyondzisa ntiyiso hiloko a nga ha xwi eminhlanganweni leyi a yi khomeriwa eFagatogo. U wu rhandzile ntiyiso kutani hi April 30, 1955 a khuvuriwa ehlalukweni ra le Pago Pago.

Hi January 1955, endzhaku ka lembe Ron na Dolly va fikile eswihlaleni sweswo, vanhu va nkombo se a va va kona eminhlanganweni ya vandlha leyi a yi khomeriwa endlwini ya vona le Fagatogo. Yindlu yoleyo a yi nga ri na fanichara yo tala kutani vanhu hinkwavo a va tshama ehansi. Ku nga ri khale, vanhu vanharhu lava a va ha ku sungula ku hlanganyela va sungule ku famba na Ron na Dolly loko va ya eku chumayeleni. Wolawo a ku ri masungulo ya ntirho wa hina naswona a swa ha tele leswi a swi ta endleka.

KU FIKA KA VARHUMIWA VA LE GILIYADI

Hi February 4, 1955, ku fike varhumiwa va mune eSwihlaleni swa American Samoa va huma eUnited States, a ku ri Paul na Frances va ka Evans na Gordon na Patricia va ka Scott. Va fike va tshama ekaya ra varhumiwa leri nga eFagatogo, leri a ri akelane ni muganga wo saseka. Endzhaku ka lembe Leonard (Len) Helberg u endzele ePago Pago tanihi mulanguteri wa xifundzha kutani a ku:

“Kaya ra varhumiwa a ku ri yindlu leyikulu leyi a yi akiwe ehenhla ka xitolo xa khale. Eka tlhelo lerin’wana ra yona a ku ri ni xinkovana naswona a ku ri ni ndhawu yo xavisa byala leyi vatluti a va tala ku ya hungasa eka yona nimadyambu. Loko vatluti va sungula ku lwa kutani va humela ehandle, a ku fika ndhuna ya maphorisa yo koma leyi nga ni xivindzi kutani a yi pfula ndlela exikarhi ka ntshungu leswaku yi ta lamula lava lwaka hi ku va himetela hi swibakele, yi lume fole enon’wini. Endzhaku ka yindlu leyi, a ku ri ni kereke kutani mufundhisi a a ri karhi a chavisa vanhu hi leswaku va ta hisiwa etiheleni. Emahlweni ka yona a hi vona vanhu va fole layini ebanki eku heleni ka n’hweti loko mfumo wu va holela. Varhumiwa va tikereke ta Vujagana a va hatlisela ku ta koxa mali ya vukhume eka swirho swa tikereke ta vona swi nga si yi mbumburhela.”

Hambileswi vanhu volavo a va ri tano, vo tala a va tsakela leswi Bibele yi swi dyondzisaka. Len u ri: “Murhumiwa un’wana a a sungula ku chumayela hi awara ya tsevu nimixo hi ku fambisa dyondzo ya Bibele endhawini yo tsemeta misisi, leyi a yi ri eka tlhelo lerin’wana ra yindlu ya varhumiwa loko munhu la tsemetaka vanhu misisi a nga si sungula ku tirha. Kutani a ya fambisa dyondzo ya Bibele ni n’wini wa bekari ivi endzhaku ka sweswo a vuya ni xinkwa lexi a va ta fihlula hi xona. Loko dyambu ri ya eku peleni, makwerhu yoloye a a fambisa dyondzo edorobeni ni ntlawa wa vabohiwa ekhotsweni.” Loko lembe ri hela, varhumiwa a va fambisa tidyondzo ta Bibele ta kwalomu ka 60 ni vanhu lava tlulaka 200.

“FILIMI YA MAHALA MADYAMBU LAWA”

Xin’wana lexi endleke leswaku vanhu va tsakela ngopfu i filimi leyi nge The New World Society in Action.e Filimi leyi—leyi humesiweke hi Timbhoni ta Yehovha ku sukela loko ku humesiwe leyi nge “Photo-Drama of Creation” emalembeni ya 40 lama hundzeke—yi kandziyise ndlela leyi ntirho wo chumayela ni wo kandziyisa wu endliwaka ha yona emisaveni hinkwayo ni ndlela leyi Timbhoni ta Yehovha ti hlelekeke ha yona. Loko Len a endzele eSwihlaleni swa American Samoa mavhiki ya mune hi 1955, u kombise filimi leyi ka 15 eka vanhu va 3 227, ku nga avhareji ya vanhu va 215 eka nkombiso ha wun’we.

Len u ri: “Loko hi nga si yi kombisa, hi fambe hi movha eswimitanini hi nyika un’wana ni un’wana loyi hi hlanganaka na yena xiphephana lexi n’wi rhambelaka eka yona. Naswona a hi huwelela hi ku, ‘Ku ni filimi ya mahala madyambu lawa,’ hi tlhela hi vula ni ximutana lexi yi nga ta kombisiwa eka xona.”

Vanhu vo tala va yi tsakerile. Endzhaku ko yi hlalela a va lava ku tiva swo tala hi Timbhoni ta Yehovha ni leswi ti swi dyondzisaka. Ematshan’weni yo rindza leswaku Timbhoni ti vuyela eka vona, vanhu vo tala lava tsakelaka a va ta ekaya ra varhumiwa kutani va fambiseriwa tidyondzo ta Bibele hi nkarhi wun’we etindhawini to hambana-hambana ejarateni ra kaya ra varhumiwa. Loko van’wana va huma a ku nghena van’wana. Ron Sellars u ri: “Endzhaku ka malembe yo tala, loko vanhu va anakanya hi Timbhoni ta Yehovha a va tsundzuka swilo leswinene leswi va nga swi vona eka filimi yoleyo.”

KU CHUMAYELA HI KU PHIKELELA KU KHUMBA TIMBILU

Endzhaku ka tin’hweti timbirhi loko Len Helberg a endzile, ku simekiwe vandlha ro sungula ra Timbhoni ta Yehovha eSwihlaleni swa American Samoa eximutanini xa Fagatogo. Ku nga si hela ni lembe, vahuweleri va 14 va andzile va va 22. Hi nkarhi wolowo, ku fike maphayona man’wana mambirhi yo hlawuleka, ku nga Fred na Shirley va ka Wegener, va huma eAustralia leswaku va ta pfuna vandlha rero. Sweswi Fred i xirho xa Komiti ya Tiko eSwihlaleni swa Samoa.

Vahuweleri volavo ni maphayona swin’we ni varhumiwa a va “pfurha hi moya.” (Rhom. 12:11) Len u ri: “Hikwalaho ka leswi vahuweleri a va chumayela hi ku phikelela ni leswi vanhu a va rhandza Bibele, hi va-1960 ndyangu wun’wana ni wun’wana wu tshame wu fambiseriwa dyondzo ya Bibele eximutanini xa Fagatogo. Nakambe, muti wun’wana ni wun’wana exihlaleni xexo a wu endzeriwa kan’we hi n’hweti emalembeni wolawo.”

Sweswo swi endle leswaku vanhu va kwalaho va va ni vutivi lebyi dzikeke bya Bibele. Len u ri: “Vanhu hinkwavo a va swi tiva leswaku vanhu va ta hanya hilaha ku nga heriki laha misaveni nileswaku a ku na ndzilo wa tihele nileswaku vafi a va tivi nchumu. Vanhu va dyondze swilo leswi hinkwaswo eka Timbhoni ta Yehovha, ku nga ri etikerekeni ta vona. Xivangelo xa sweswo hileswaku a hi vulavula na vona emakaya ya vona naswona a hi va hlayela eTibibeleni ta vona.”

Hambiswiritano, ku rhandza vukhongeri ni ndyangu, swi sivele vo tala ku cinca mahanyelo ya vona. Van’wana va vone swi antswa ku ya emahlweni va tihanyela ku rhandza hikuva tikereke ta vona a ti nga va siveli kambe ku va Mukreste wa ntiyiso a swi lava leswaku va hanya hi milawu ya Bibele. Nilokoswiritano, a ku ri ni vanhu va timbilu letinene lava fanaka ni muxavisi wa le xifanisweni xa Yesu, lava a va teka ntiyiso wu fana ni tiperela ta risima swinene kutani a va wu amukela hi mbilu hinkwayo. Vo tala va vona va ve ni xivindzi kutani va hetelela va ri Timbhoni.—Mat. 13:45, 46.

KU CHUMAYELA HI NDLELA YA LE SWIHLALENI SWA SAMOA

Caroline Pedro, loyi a a ri phayona leri humaka eCanada, naswona a tekiweke hi Wallace Pedro hi 1960, u ri: “A swi tsakisa ngopfu ku famba u chumayela hi nkarhi wolowo. Eka miti yo tala a wu kuma munhu la lavaka ku vulavula na wena hi Bibele. A swi olova ku sungula dyondzo ya Bibele naswona hi xitalo swirho hinkwaswo swa ndyangu a swi tshama hansi swi yingisela.

“Ku chumayela eswimitanini leswi nga le kule ngopfu a swi tsakisa swinene. Hi xitalo vana a va hi heleketa loko hi chumayela hi yindlu ni yindlu naswona a va yingiserisisa swingheniso swa hina. Kutani a va tsutsumela endlwini leyi landzelaka ivi va byela n’wini wa muti leswaku ha ta, va tlhela va n’wi byela leswi hi vulavulaka hi swona ni matsalwa lawa hi nga ta ma hlaya! Leswaku hi va tlharihela, a hi lunghiselela swingheniso swo hlayanyana.”

Loko vamakwerhu va ri karhi va chumayela a va ringeta hi matimba ku xixima ndhavuko wa vanhu va kwalaho. (1 Kor. 9:20-23) Charles Pritchard loyi a nga tshama a va murhumiwa kambe sweswi a nga xirho xa Komiti ya Rhavi ra le New Zealand, u ri: “Hikwalaho ka leswi ndhawu ya kona yi hisaka, tindlu ta le ximutanini a ti nga ri na makhumbi kutani a hi kota ku vona loko n’wini wa muti a ri kona. Vini va miti va swi teka ku ri ku delela ku vulavula u yimile kumbe u nga si pfuxeriwa. Hikwalaho ka sweswo a hi ya eka yindlu yin’wana ni yin’wana kutani hi yimela n’wini wa muti leswaku a hi vona. Yena a a ta andlala sangu endzeni ka yindlu ivi hi hluvula tintangu, hi nghena endlwini kutani hi tshama ehenhla ka sangu hi khondla milenge.” Varhumiwa vo tala a swi va tikela ku tshama ehansi nkarhi wo leha va khondle milenge. Lexi tsakisaka hi leswaku mindhavuko ya kwalaho a yi va pfumelela leswaku va nava milenge kutani va yi funengeta hi sangu. Hi ndlela yoleyo a va funengeta milenge ya vona leswaku n’wini wa muti a nga yi voni—ku nga ndzhukano lowukulu eka vanhu va le Swihlaleni swa Samoa.

John Rhodes loyi a nga va murhumiwa ku ringana malembe ya 20 eSwihlaleni swa Samoa ni swa American Samoa, u ri: “Vini va miti a va hi amukela hi musa kutani va vula leswaku va katekile leswi hi va tiselaka rungula ra le Bibeleni emakaya ya vona. Ivi va sungula ku hi vutisa ta vutomi, va ku: Xana u huma kwihi? Xana u na vona vana? Xana ndyangu wa ka n’wina wu tshama kwihi?”

Helen nsati wa John, u ri: “Minkarhi hinkwayo a hi vitana n’wini wa muti hi swithopo leswi va toloveleke ku swi tirhisa eka vanhu lava xiximekaka. Sweswo a swi xixima n’wini wa muti ni rungula ra hina ra le Bibeleni.”

Caroline Pedro u ri: “Ku pfuxelana loku a ku endla leswaku hi tolovelana ni n’wini wa muti ni ndyangu wa yena. Ku endle leswaku hi va pfuna va va ni vutivi lebyi kongomeke bya Bibele.”

Vahuweleri a va sungula ku chumayela n’wini wa muti loko va heta ku n’wi pfuxela. Robert Boies loyi a nga tshama a va murhumiwa, u ri: “Minkarhi yo tala vini va miti a va ku yingisela kukondza u heta ku va chumayela. Ivi va ku rungulela swilo swo tala leswi u nga va byela swona ku komba leswaku va teka rungula ra hina ri ri ra nkoka.”

Tanihi leswi vanhu a va yi tiva kahle Bibele, a swi tolovelekile leswaku ku vulavuriwa nkarhi wo leha hi leswi yi swi dyondzisaka. Caroline Pedro u ri: “Mabulo lawa ma ndzi pfunile leswaku ndzi ti twisisa ku antswa tidyondzo to hambana-hambana ta Bibele.” Vanhu vo tala a va yi amukela minkandziyiso ya Timbhoni. Hi ku famba ka nkarhi, vahuweleri va kote ku vona vanhu lava hakunene va lavaka ku va malandza ya Xikwembu ni lava va lavaka ntsena ku va ni vutivi bya Bibele.

Vanhu vo tala lava tsakelaka lava a va ya eminhlanganweni a va swi langutele hi mahlo-ngati ku huma nsimu. John Rhodes u ri: “Vanhu va le Swihlaleni swa Samoa va ni vuswikoti byo vulavula erivaleni naswona van’wana lava a va ha ku sungula ku hlanganyela a va swi kota ku chumayela hambiloko va nga leteriwanga. Hambiswiritano, hi va khutaze leswaku va tirhisa swiringanyeto leswi nga kona swo chumayela ni ku burisana ni vanhu hi ku tirhisa Matsalwa ematshan’weni yo tshemba vuswikoti bya vona bya ntumbuluko.” Sweswo swi endle leswaku vo tala va va ni vuswikoti byo chumayela.

MINKANDZIYISO YA XISAMOA YI VA NI VUYELO LEBYINENE

Hambileswi vanhu vo tala va le Swihlaleni swa Samoa va rhelelaka loko va vulavula Xinghezi, ku ni van’wana lava xi va tsandzaka. Pele Fuaiupolu u hundzuluxele swiphephana swa mune hi Xisamoa hi 1954 leswaku ku ta fikeleriwa timbilu ta vanhu volavo va swihlala sweswo lava rhandzaka ntiyiso. Pele a a ri yena ntsena muhundzuluxeri wa Xisamoa loyi nhlengeletano yi n’wi tirhiseke malembe yo tala. Minkarhi yo tala a a tirha kukondza ku va vusiku a ri karhi a thayipa swilo leswi a nga swi hundzuluxela, a tirhisa muchini wo thayipa wa khale naswona a voninge hi rivoni ra pharafini.

Loko Pele a ri karhi a endla ntirho lowu wo hundzuluxela, a a tlhela a wundla nsati ni vana va yena va nhungu, a endla mintirho ya vandlha a tlhela a tirha masiku ya ntlhanu ni hafu a ri karhi a kambela masimu ya cocoa eswihlaleni leswi. Len Helberg u ri: “Hambileswi Pele a a tshama a khomekile, a a nga lavi swi tiviwa leswaku hi yena la endlaka mintirho yoleyo naswona a a nga lavi ku dzunisiwa. Ku ri ni sweswo, a a tsakela ku tirhisiwa hi Yehovha. Ku tshembeka, ku titsongahata ni ku hiseka ka yena swi n’wi endle leswaku a va Mbhoni leyi nga xikombiso lexinene—leyi hinkwerhu a hi yi xixima ni ku yi rhandza.”

Hi 1955 vahuweleri va fambise tikopi ta 16 000 ta xibukwana lexi nga ni matluka ya 32, lexi nge “This Good News of the Kingdom,” hi Xisamoa. Xibukwana xexo a xi tsariwe hi ririmi ro olova naswona a xi dyondzisa tidyondzo ta xisekelo ta Bibele hi ndlela leyi twisisekaka kutani sweswo swi endle leswaku swi olova ku sungula ni ku fambisa tidyondzo ta le kaya ta Bibele. Richard Jenkins u ri: “Vahuweleri lava nga khuvuriwangiki va khuvuriwe endzhaku ko hlayeriwa xibukwana lexi ko hlayanyana. A hi xi rhandza!” Ku nga ri khale, ku hundzuluxeriwe swibukwana swin’wana hi tindzimi ta le Swihlaleni swa Samoa.

Xihondzo xo Rindza hi Xisamoa xi hundzuluxeriwe ro sungula hi 1958. Fred Wegener loyi a a tiva ntirho wo gandlisa, u endle timagazini ta Xihondzo xo Rindza hi ku hlanganisa tikopi ta maphepha lama kandziyisiweke. Hi ku famba ka nkarhi magazini lowu wu kandziyisiwe eUnited States endzhaku ka sweswo wu kandziyisiwa eAustralia. Minkandziyiso yo hlayanyana ya hina a yi hundzuluxeriwa kutani yi humesiwa kan’we hi n’hweti eka Xihondzo xo Rindza xa Xisamoa. Ku sukela eku sunguleni ka va-1970, ku humesiwa ka tibuku leti heleleke hi Xisamoa, ku endle leswaku ntirho wo chumayela wu endliwa hi xihatla.

Tibuku ta nhlengeletano leti nga ni xifunengeto xo tsindziyela, ti fambisiwe ngopfu eswihlaleni swa Samoa. Hi 1955 loko vahuweleri va fambisa buku leyi nge You May Survive Armageddon Into God’s New World, vini va miti vo tala va le Swihlaleni swa American Samoa va ti amukerile. Wallace Pedro u ri: “Vanhu va yi hlaya Bibele kambe vo tala a va nga si twa hi ta Armagedoni. Hambiswiritano endzhaku ka loko vatswari va hlaye buku leyi ni vana va vona, vana a va tala ku huwelela va ku, ‘Hi volavo va Armagedoni,’ loko hi fika eximutanini. Vatswari van’wana va kale va thya vana va vona va Armagedoni.”

Swi ve tano hi 1972 loko ku humesiwa buku leyi nge Ntiyiso Lowu Yisaka eVuton’wini Lebyi Nga Heriki hi Xisamoa. Eku sunguleni, varhumiwa vo tala va fambise mabokisi mambirhi kumbe ku tlula ya buku leyi n’hweti yin’wana ni yin’wana eka vanhu lava rhandzaka ku hlaya. Fred Wegener u ri: “Vanhu a va ta eka hina loko hi ri emakete kasi van’wana a va humesa mavoko va ri endzeni ka bazi, va lava buku leyi nge Ntiyiso.”

KU TIYISIWA HI TINHLENGELETANO

Hi June 1957, vamakwerhu a va tsake ngopfu leswi a ku ta khomiwa nhlengeletano yo sungula ya xifundzha edorobeni ra Pago Pago, eSwihlaleni swa American Samoa. Vahuweleri va le Swihlaleni swa Samoa va ye edorobeni rero hi xikepe leswaku va ta tiphina hi nhlengeletano yoleyo. Leswi vamakwerhu a va lava ku rhambela vanhu enhlengeletanweni leyi, va endle xitiviso xa leswaku nongonoko wu ta va hi Xinghezi ni hi Xisamoa. Hikwalaho ka sweswo, vahuweleri va 60 va le Swihlaleni swa Samoa ni swa American Samoa a va tsakile leswi ku veke ni vanhu va 106 loko nongonoko wu sungula hi Ravuntlhanu.

Eka nhlengeletano leyi ku endleke swin’wana leswi nga tolovelekangiki hi nkarhi wa swakudya hikwalaho ka ndhavuko wa le Swihlaleni swa Samoa ni hikwalaho ka leswi vanhu a va lava ku tiva leswi endlekaka. Ron Sellars u ri: “Vanhu va le swihlaleni a va tsonani naswona loko munhu a tihundzela hi ndlela va ri karhi va dya, va n’wi rhamba leswaku a ta dya na vona. Kambe loko vamakwerhu va vitana vanhu lava teke ku ta vona leswi a swi endleka enhlengeletanweni leswaku va dya na vona, sweswo swi endle leswaku swakudya swi kayivela hikuva a ku lunghiseleriwe leswi ringaneke ntsena lava teke enhlengeletanweni.”

Hambiswiritano, vanhu volavo va dyondze swo tala hi nkarhi wolowo wa ku dya. Le Swihlaleni swa Samoa loko ku ri ni swiendlakalo swo hlawuleka, ku rhanga ku dya vavanuna ivi ku landzela vavasati ni vana. Vanhu vambe ni vafundhisi va tala ku tshama voxe ivi va phameriwa swakudya swo hlawuleka. Kambe enhlengeletanweni leyi vanhu va le swihlaleni va hlamarile loko va vona varhumiwa va dya swin’we ni mindyangu ya le swihlaleni. A swi ri erivaleni eka mani na mani leswaku vanhu va Yehovha va rhandzana ni leswaku va ni vun’we.

Tinhlengeletano to fana ni leyi ti khutaze vahuweleri ti tlhela ti va letela leswaku va tiyisela miringo leyi a va ta langutana na yona ku nga ri khale.

VUGWINEHI EAPIA

Hambileswi nhlayo ya vahuweleri a yi ri karhi yi andza, a swi ri erivaleni leswaku ku ta va ni swiphiqo eSwihlaleni swa Samoa. Vanhu vo karhi lava a va kuceteriwa hi ndhuna-nkulu yo karhi ya ndyangu, a va kanetana ni ndlela leyi swilo swi endliwaka ha yona evandlheni naswona a va vanga mpfilumpfilu eVandlheni ra Apia. Tanihi leswi minhlangano a yi khomeriwa ekaya ra ndhuna-nkulu leyi, swilo swi sungule ku nga ha fambi kahle evandlheni.

Hi 1958, vagwinehi lava va hetelele va tshike ku hlanganyela kutani va simeka ntlawa wa vona. Douglas Held loyi hi nkarhi wolowo a a tirha erhavini ra le Australia naswona a a endzele eFiji, u ye eSwihlaleni swa Samoa leswaku a ya ringeta ku pfuna lava vilelaka. Hambileswi ndzayo ya yena leyinene ya Matsalwa yi va pfuneke ngopfu vamakwerhu lava tshembekaka evandlheni, vo hlayanyana evandlheni rero va hetelele va yima ni vagwinehi volavo. Vo tala eka vona va hetelele va susiwile eku hlanganyeleni hikwalaho ka ku tikukumuxa.

Hambiswiritano, swi hatle swi va erivaleni leswaku i vamani lava kongomisiwaka hi moya wa Yehovha. Ntlawa wa vagwinehi wu hetelele wu nyamalarile. Kambe nhlayo ya vahuweleri va Vandlha ra Apia yi andze hi tiphesente ta 35 lembe rero. Endzhaku ka loko swirho swa vandlha swi khome minhlangano swa xinkarhana ekaya ra Richard na Gloria va ka Jenkins, ekusuhi ni xibedlhele xa le Apia, swi hetelele swi rhurhele ekaya ra Maatusi Leauanae le Faatoia, kona eApia. A swi tirhisana naswona a swi rhandzana. Vamakwerhu va ake Holo yo sungula ya Mfumo eApia ejarateni ra Maatusi, mali ya kona a yi huma evandlheni ra le Sydney, eAustralia.

KU HLANGANA KA VAMAKWERHU LOKU KHUTAZAKA

Vandlha ra le Apia ri tlhele ri tiyisiwa hi 1959 loko mfumo wa le Swihlaleni swa Samoa wu pfumelela varhumiwa va ntlhanu, lava humaka eSwihlaleni swa American Samoa, leswaku va ta enhlengeletanweni ya xifundzha leyi a yi ri yo sungula ku khomiwa edorobeni ra Apia. Vanhu va 288 a va tsakile ku va enhlengeletanweni leyi naswona ku khuvuriwe vanhu va khume. Endzhaku ka malembe mambirhi, ku ve ni ntsombano wo sungula wa muganga emuakweni wa khale wa xibedlhele xa Majarimani, ekusuhi ni yindlu ya vaendzi leyi vuriwaka White Horse Inn. Entsombanweni lowu nga rivalekiki ku te ni vanhu lava humaka eNew Zealand.

Tinhlengeletano teto ti pfune vamakwerhu leswaku va leteriwa ndlela leyi nhlengeletano yi endlaka swilo ha yona. Hi ku famba ka nkarhi loko mfumo wa le Swihlaleni swa Samoa wu alela valanguteri va swifundzha ni va miganga swin’we ni varhumiwa ku endzela eswihlaleni leswi, vamakwerhu va kote ku tihlelela tinhlengeletano ta vona. Hi 1967 va kote ni ku hlela leswaku ku va ni drama ya Bibele ya xikhale, leyi a yi ri yo sungula ku tlangiwa eSwihlaleni swa Samoa. Drama yoleyo leyi a yi vulavula hi lunghiselelo ra Yehovha ra miti ya vutumbelo enkarhini wa Vaisrayele, a yi rivalekanga eka lava a va yi hlalerile.

Hi nkarhi wolowo, vahuweleri va le Swihlaleni swa Samoa va tlhele va vuyeriwa loko ku khomiwa mintsombano leyi eka yona a ku rhambiwa vamakwerhu lava humaka eSwihlaleni swa American Samoa ni le Fiji, hambileswi sweswo a swi nga olovi naswona a swi durha. Hi xikombiso, ku ya emintsombanweni ya muganga ya le Fiji a swi lava leswaku munhu a va ni mali yo hakelela riendzo ni ya ku xava swakudya, a tlhela a heta n’hweti a nga ri kona eSwihlaleni swa Samoa.

NTIRHO WU YA EMAHLWENI ESWIHLALENI SWA AMERICAN SAMOA

Hi 1966 vamakwerhu va le Swihlaleni swa American Samoa a va tsake ngopfu loko va khoma ntsombano wa muganga edorobeni ra Pago Pago lowu nge “Vana Va Xikwembu Lava Ntshunxekeke.” Eka ntsombano wolowo lowu nga rivalekiki, ku te vamakwerhu va 372 ni van’wana lava vulavulaka tindzimi ta nhungu, lava humaka eAustralia, eFiji, eNew Caledonia, eNew Zealand, eNiue, eSwihlaleni swa Samoa (leswi a swi vuriwa Western Samoa), eXihlaleni xa Tahiti, xa Tonga ni xa Vanuatu (lexi a xi vuriwa New Hebrides). Hi nkarhi wolowo a ku ri ni vahuweleri va 28 ntsena evandlheni ra kwalaho, kambe ku pfangana loku ka tinxaka ku endle leswaku nhlayo ya Timbhoni yi andza exihlaleni xexo lerova eka vanhu va 35, un’we a a ri Mbhoni!

Xana vahuweleri lava a va ta swi kotisa ku yini ku amukela vaendzi vo tala swonghasi etindlwini ta vona? Fred Wegener u ri: “A swi olova ku kumela vaendzi va hina vo tala ndhawu yo tshama. Vanhu va le swihlaleni sweswo a va ri ni malwandla naswona a va tiyimisele ku amukela vamakwerhu hambileswi sweswo swi hlundzukiseke vafundhisi.”

Vandlha ra le Pago Pago ri vuyeriwe ngopfu hikwalaho ka ntsombano wolowo. Nhlayo ya lava vaka kona eminhlanganweni ya vandlha yi andze hi tiphesente ta 59 ku nga si hela tin’hweti ta tsevu naswona vanhu vo tala va ve vahuweleri va mahungu lamanene. Ron Sellars u ri: “Nakambe wu khutaze vandlha leswaku ri aka ndhawu leyi fanelekaka leyi a ri ta hlanganyela eka yona.” Hambileswi a ku nga ri na ndhawu exihlaleni xa Tutuila le dorobeni ra Pago Pago, muhuweleri un’wana wa kwalaho u pfumelele vandlha leswaku ri tirhisa xitandi xa yena ku ringana malembe ya 30, lexi a xi ri evupela-dyambu bya doroba rero le ximutanini xa Tafuna.

Fred Wegener u ri: “Ndhawu leyi xitandi lexi a xi ri eka yona a yi ri ehansi ka vuandlalo bya lwandle kutani vamakwerhu evandlheni va boheke ku tirha hi matimba ku ringana tin’hweti tinharhu leswaku va hlengeleta maribye yo tlakusa masungulo ya muako lowu.”

Mufundhisi wa kereke ya Khatoliki, loyi a a rhandza ku hlaya timagazini ta Xihondzo xo Rindza ni ta Xalamuka!, u lombe vamakwerhu muchini wa kereke ya yena wo endla khonkhireti loko ku fika nkarhi wa leswaku vamakwerhu va endla fulorho. Ron Sellars u ri: “Endzhaku ka nkarhi mufundhisi loyi u hlaye Xalamuka! leyi a yi vulavula hi vukati kutani a tshika ku va mufundhisi leswaku a ya teka.”

Vamakwerhu va le ntsungeni va tile hi vunyingi va ta pfuna loko ku akiwa Holo leyi ya Mfumo. Gordon na Patricia va ka Scott, lava veke varhumiwa vo sungula eSwihlaleni swa American Samoa kambe hi ku famba ka nkarhi va tlheleleke eUnited States, va nyikele hi switulu swa le vandlheni ra vona leswaku swi tirhisiwa eka holo leyi leyintshwa. Ron Sellars u ri: “Leswaku hi kuma mali yo rhumela switulu sweswo exihlaleni, hi teke switulu leswi a hi nga swi tirhisi, hi swi xavisela ndhawu leyi tlangisaka tifilimi!” Holo ya Mfumo leyintshwa ya le Tafuna leyi a yi kota ku tshama vanhu va 130 yi hetiwe ku akiwa yi tlhela yi nyikeriwa hi 1971. Hi ku famba ka nkarhi ku akiwe yindlu ya varhumiwa ehenhla ka yona.

VALAWURI VA SWIHLALA SWA SAMOA VA TLHELA VA AMUKELA VARHUMIWA

Ntirho wa Timbhoni a wu yirisiwile ku fikela hi 1974 hikuva valawuri va le Swihlaleni swa Samoa a va nga va pfumeleli varhumiwa leswaku va nghena eswihlaleni leswi. Hi rona lembe rero, vamakwerhu va le swihlaleni va ye va ya vonana ni holobye-nkulu wa kwalaho hi mhaka leyi. Un’wana wa vamakwerhu lava, ku nga Mufaulu Galuvao u ri: “Loko hi ri karhi hi bula hi kume leswaku mutirhela-mfumo un’wana u simeke komiti leyi nga riki enawini leswaku yi kambisisa swikombelo hinkwaswo swa varhumiwa. Swirho swa komiti leyi, a swi ri valala va hina kutani a swi nga kali swi tikarhata hi ku kambisisa swikombelo swa varhumiwa loko va lava ku nghena exihlaleni naswona a swi nga n’wi tivisi holobye-nkulu.

“Holobye-nkulu a a nga swi tivi leswaku ku ni rhengu ro fana ni leri; hikwalaho ka sweswo u nambe a byela mutirhela-mfumo la langutelaka timhaka ta vaendzi leswaku a n’wi tisela fayili leyi tameleke swikombelo leswi endliweke hi Timbhoni ta Yehovha. Loko ha ha ri kwalaho, u lerise swirho swa komiti yoleyo leswaku swi ya tirha kun’wana nileswaku komiti hi yoxe a ya ha ri enawini kutani a nyika Paul na Frances va ka Evans tivhisa leti nga ta va pfumelela leswaku va tshama eswihlaleni sweswo malembe manharhu va ri varhumiwa, a tlhela a vula leswaku va nga ti pfuxeta loko nkarhi wa vona wu hela.” Wolawo a ma ri mahungu yo tsakisa hakunene! Endzhaku ka malembe ya 19 va ri karhi va phikelela, va hetelele va nghene eSwihlaleni swa Samoa naswona va ri varhumiwa lava nga enawini!

Eku sunguleni, Paul na Frances a va tshama na Mufaulu Galuvao ni ndyangu wakwe kambe loko ku fika John na Helen va ka Rhodes hi 1977, va hirhe yindlu emugangeni wa le Vaiala, edorobeni ra Apia kutani va ya tshama swin’we. Varhumiwa van’wana a ku ri Robert na Betty va ka Boies lava nga fika hi 1978, David na Susan va ka Yoshikawa lava nga fika hi 1979 swin’we na Russell na Leilani va ka Earnshaw lava nga fika hi 1980.

KU TOLOVELA MAHANYELO YA LE SWIHLALENI

Hambileswi swi tsakisaka ku hanya eSwihlaleni swa Samoa kambe Timbhoni tin’wana leti rhurhelaka kona ti hatla ti swi xiya leswaku munhu u fanele a tolovelana ni mahanyelo ya kona. Xiphiqo xin’wana lexi a xi ri kona a ku ri mhaka ya swilo swo famba ha swona. John Rhodes u ri: “Eka malembe mambirhi yo sungula loko ha ha ku va varhumiwa edorobeni ra Apia, minkarhi yo tala a hi famba mpfhuka wo leha loko hi ya eminhlanganweni ni loko hi ya ensin’wini. Nakambe loko hi lava xo famba a hi tirhisa mabazi ya mivalavala lama rhandziwaka hi vanhu.”

Hakanyingi mabazi lawa, ku tekiwa xilorana ivi xi akiwa hi mapulanga xi va bazi. Vanhu va tshama va tlimbanile naswona va rhwala swilo swo tirha ha swona emasin’wini kasi van’wana va rhwala mihandzu ni matsavu. Vanhu va tshama va tsakile ebazini hileswi va baka huwa nileswi ku tlangiwaka vuyimbeleri lebyi chayelaka ehenhla. Mabazi lawa ma yima kun’wana ni kun’wana, ma famba loko muchayeri a lava ku famba naswona ma ya kun’wana ni kun’wana. Buku yin’wana leyi kombisaka minkarhi ya mabazi yi ri: “Bazi leri yaka edorobeni ra Vava‘u, leri nga exihlaleni xa Upolu ri lava u nga ri heleli mbilu hikuva ri fika hi nkarhi wa rona.”

John u ri: “Loko hi lava ku xava swilo endleleni, hi kombela muchayeri leswaku a yimisa bazi. Loko hi heta ku xava, hi tlhelela ebazini kutani hi ya emahlweni ni riendzo ra hina, kambe u nge twi ni un’we a vilela.”

Loko bazi ri tele, vanhu lava khandziyaka va namba va tshama ehenhla ka lava ana se va nga tshama. Kutani vavanuna lava nga varhumiwa va hatle va swi xiya leswaku vasati va vona va tshama ehenhla ka vona. Loko vana ni vanhu lavakulu va fika laha va yaka kona, va hakela riendzo ra vona hi ku humesa mali ya nsimbi endleveni—ku nga ndhawu yo hlayiseka yo veka mali!

Ku suka eka xihlala xin’wana va ya eka xin’wana, varhumiwa ni vahuweleri va famba hi swihaha-mpfhuka ni swikwekwetsu. Maendzo ya kona ma ni khombo; naswona swi tolovelekile leswaku ku nga sukiwi hi nkarhi. Elizabeth Illingworth loyi a nga heta malembe yo tala a famba na Peter nuna wa yena loko va endzela mavandlha eSwihlaleni hinkwaswo swa Pacific Dzonga u ri: “Hi dyondze ku lehisa mbilu ni ku tshama hi tsakile.”

Timpfula leti naka hi matimba ti nga endla leswaku swi tika ku famba eswihlaleni—ngopfu-ngopfu loko ku ri nguva ya swihuhuri. Murhumiwa la vuriwaka Geoffrey Jackson u ringete ku tlula xinambyana lexi a xi khapakhapa loko a ya eka Dyondzo ya Buku ya Vandlha kutani a phijeka ivi a wela endzeni ka xona. Loko a huma exinambyanini xolexo a a tsakama naswona a a lo pyii, hi ndzhope. Kambe u ye emahlweni ni riendzo ra yena kutani loko a fika, ndyangu wolowo wu n’wi nyike thawula a tisula ni nguvu yo leha ya ntima leswaku a yi ambala. Loko munhu un’wana la tsakelaka a n’wi vona, u ehlekete leswaku Geoffrey Jackson i mufundhisi wa kereke ya Khatoliki hiloko vamakwerhu va fa hi ku hleka! Sweswi Makwerhu Jackson i xirho xa Huvo leyi Fumaka.

Swiphiqo swin’wana leswi vanhu lava ha ku fikaka a va langutana na swona a ku ri ku dyondza ririmi lerintshwa, ku tolovela ku tshama endhawini leyi hisaka, ku khomiwa hi mavabyi lama va nga ma tolovelangiki, ku hanya va nga ri ni swilo swo tala swa manguva lawa ni ku tiyisela ku lumiwa hi switsotswana. Mufaulu Galuvao u ri: “Varhumiwa a va titsone swo tala leswaku va hi pfuna hi timbilu ta vona hinkwato naswona vatswari vo tala va thye vana va vona mavito ya varhumiwa lava.”

MAHUNGU LAMANENE MA CHUMAYERIWA EXIHLALENI XA SAVAII

Sweswi hi ta bula hi xihlala lexikulu ni lexi nga riki ni vaaki vo tala xa Savaii, lexi welaka eka Swihlala swa Samoa. Xihlala lexi xi ni tintshava to tlakuka, migodi ya kwalomu ka 450 leyi veke kona hikwalaho ko buluka ka vholkheno, makhwati yo tlhuma swinene ni ndhawu leyi nga ni ndzhope. Vanhu vo tala va tshama eswimitanini leswi nga le ribuweni. Mahungu lamanene ma chumayeriwe ro sungula hi 1955 exihlaleni xa Savaii. Len Helberg swin’we ni ntlawa wa vahuweleri lava a va suka exihlaleni xa Upolu, va endzele xihlala lexi leswaku va ta tlanga vhidiyo leyi nge The New World Society in Action.

Endzhaku ka malembe ya tsevu, varhumiwa vambirhi va xisati—ku nga Tia Aluni loyi a veke muaki wo sungula eSwihlaleni swa Samoa ku ya exikolweni xa Giliyadi, na Ivy Kawhe—va averiwe ku ya eSavaii va suka eSwihlaleni swa American Samoa. Loko va fika hi 1961, va tshame ni mpatswa wun’wana lowu nga dyuhala lowu a wu tshama eximutanini xa Fogapoa lexi a xi ri evuxeni bya xihlala lexi. Endzhaku ka nkarhi ku fike makwerhu un’wana wa xisati loyi a a ri phayona ro hlawuleka, loyi a nga tshama na vona swa xinkarhana naswona a nga tshama a va muaki exihlaleni xa Savaii. Vamakwerhu va xinuna lava sukaka eApia a va endza kan’we hi n’hweti kutani va fika va nyikela nkulumo ya le rivaleni leswaku va khutaza ntlawa lowu lowuntshwa wa vanhu va kwalomu ka tsevu ku ya eka va nhungu. Minhlangano leyi a yi khomeriwa endlwini leyitsongo le Fogapoa.

Tia na Ivy va tshame exihlaleni xa Savaii ku fikela hi 1964 kutani va rhumeriwa exihlaleni xin’wana. Eka malembe ya khume lama landzeleke a ku chumayeriwanga ngopfu exihlaleni xa Savaii. Kutani ku sukela hi 1974, mindyangu yo hlayanyana yi rhurhele exihlaleni xa Savaii leswaku yi ya pfuxeta ntirho wo chumayela. A yi katsa Risati na Mareta va ka Segi, Happy na Maota va ka Goeldner-Barnett, Faigaai Tu, Palota Alag swin’we na Kumi Falema‘a (loyi hi ku famba ka nkarhi a veke wa ka Thompson), swin’we na Ron na Dolly va ka Sellars, lava nga rhurha eSwihlaleni swa American Samoa. Ntlawa lowutsongo lowu nga vumbiwa eFogapoa, a wu khomela minhlangano ya wona endlwini ya Segis leyi a yi ri eribuweni. Hi ku famba ka nkarhi ku akiwe yindlu ya varhumiwa ni Holo ya Mfumo leyi a yi ri ekusuhi ni yindlu ya va ka Segis. Loko nkarhi wu ri karhi wu famba, ku simekiwe ntlawa wun’wana eximutanini xa Taga lexi nga le vupela-dyambu bya ribuwa ra xihlala xa Savaii.

Ku sukela hi 1979, ku rhumeriwe vatekani vo talanyana lava nga varhumiwa exihlaleni xa Savaii leswaku va ya pfuna vahuweleri va kwalaho. Van’wana va vona a ku ri Robert na Betty va ka Boies, John na Helen va ka Rhodes, Leva na Tenisia va ka Faai‘u, Fred na Tami va ka Holmes, Brian na Sue va ka Mulcahy, Matthew na Debbie va ka Kurtz swin’we na Jack na Mary Jane va ka Weiser. Tanihi leswi varhumiwa a va wu hisekela ntirho wo chumayela, ntirho wu fambe kahle exihlaleni xa Savaii.

Hambiswiritano, vanhu va le xihlaleni xa Savaii a swi va tikela ku tshika mindhavuko ya vona naswona a va lava ku tshembeka eka vandyangu. Vanhu vo tala va alele Timbhoni ta Yehovha ku chumayela eswimitanini swa vona kasi van’wana va endle switiviso eka swiya-ni-moya leswaku Timbhoni ti yirisiwile. Hikwalaho ka sweswo swi teke nkarhi wo leha ku pfuna vanhu lava tsakelaka leswaku va amukela ntiyiso naswona a swi lava ku lehisa mbilu. Hambiswiritano, vo tala va ve Timbhoni ku katsa ni van’wana lava a va vabya ngopfu.

KU TIRHELA YEHOVHA HAMBILOKO VA VABYA

Un’wana loyi a a vabya i Metusela Neru, loyi a nga wa loko a gade hanci kutani a tshoveka nhlana loko a ri ni malembe ya 12. Murhumiwa un’wana u ri: “Endzhaku ka mhangu u ve ni lundza naswona a tshamela ku twa ku vava.” Loko Metusela a sungula ku dyondza Bibele loko a ri ni malembe ya 19 hi vukhale, u tiyiserile loko ndyangu wa ka vona wu n’wi kaneta hi tihanyi. Tanihi leswi a a lamarile, a a famba timinete ta 45 ku ya eminhlanganweni ya vandlha loko van’wana va famba timinete ta ntlhanu ntsena. Nilokoswiritano Metusela u hetelele a khuvuriwile hi 1990. Hi ku famba ka nkarhi u ve phayona ra nkarhi hinkwawo naswona u ve nkulu. Ku sukela hi nkarhi wolowo maxaka ya yena lama tlulaka 30 ma va kona eminhlanganweni ya vandlha eximutanini xa Faga naswona yo hlayanyana ma khuvuriwile. Hambileswi Metusela a vabyaka, vanhu va n’wi tiva hi ku tshama a tsakile.

Saumalu Taua‘anae i un’wana la nga tirhela Yehovha hambiloko a vabya. Saumalu a a nga ha languteki hikwalaho ka vuvabyi bya nhlokonho naswona a a tshama eximutanini lexi ngo va xoxe xa Aopo. Tanihi leswi ximutana lexi a tshamaka eka xona a xi ri ekule, Ivan Thompson u sungule ku n’wi fambisela dyondzo ya Bibele hi papila. Kutani Asa Coe la nga phayona ro hlawuleka u rhurhele exihlaleni xa Savaii ivi a sungula ku dyondza na Saumalu. Loko Saumalu a ya ro sungula eminhlanganweni ya vandlha hi 1991, swi lave leswaku a famba tiawara timbirhi hi movha a ya eximutanini xa Taga lexi a xi ri eka tlhelo lerin’wana ra xihlala lexi a tshamaka eka xona.

Saumalu a a nga rhandzi ku voniwa hi vanhu lerova hi siku ra yena ro sungula enhlengeletanweni ya siku ro hlawuleka, u yingisele nongonoko a ri emovheni wa yena. Kambe u khumbeke ngopfu loko vamakwerhu va ya eka yena hi nkarhi wa ku wisa kutani va n’wi tsakela. U pfumerile loko va n’wi rhamba leswaku a nghena a yingisela nongonoko a tshame ni vamakwerhu lavan’wana.

Ku nga ri khale Saumalu ni nsati wa yena Torise, va sungule ku ya eminhlanganweni leyi a yi khomeriwa eximutanini xa Faga naswona a va famba mpfhuka lowu tlulaka awara, ku ya ntsena. Saumalu u khuvuriwe hi 1993 naswona hi ku famba ka nkarhi u ve nandza wa vutirheli. Hambileswi madokodela ma n’wi tsemeke nenge, wa ha swi kota ku chayela movha wa yena a ya eminhlanganweni ya vandlha. Ntirho wo chumayela wu yirisiwile eximutanini lexi va tshamaka eka xona; kutani Saumalu na Torise va hisekele ku chumayela vanhu van’wana hi xitshuketa va tlhela va chumayela hi riqingho.

Namuntlha va tshama edorobeni ra Apia laha Saumalu a hambetaka a tshunguriwa mavabyi ya yena yo tala. U tshama a tsakile hambileswi a vabyaka. Yena ni nsati wa yena va xiximiwa ngopfu hikwalaho ka leswi va nga na ripfumelo ro tiya.

MIRINGO ESWIHLALENI SWA TOKELAU

Swihlala swinharhu swa Tokelau, leswi nga en’walungu wa Swihlala swa Samoa, swi chumayeriwe ro sungula hi 1974. Hi rona lembe rero Ropati Uili, loyi a nga dokodela, u tlhelele eswihlaleni swa Tokelau endzhaku ka ku thwasa exikolweni xa madokodela le Fiji. Emmau, nsati wa Ropati se a a ri Mbhoni naswona Ropati a a dyondzilenyana ni Timbhoni ta Yehovha loko a ha ri eFiji.f

Loko Ropati a ri eswihlaleni swa Tokelau, u kume leswaku dokodela un’wana ni nsati wa yena i Timbhoni; mavito ya vona i Iona na Luisa va ka Tinielu. U tlhele a kuma Nanumea Foua, loyi a a tsakela, loyi maxaka ya yena a ma ri Timbhoni ta Yehovha. Vavanuna lava vanharhu va hlele leswaku va va ni minhlangano ku katsa ni nkulumo ya le rivaleni naswona ku nga ri khale vanhu lava a va va kona a va ri 25 hi xiringaniso. Vavanuna lava ni mindyangu ya vona va sungule ku chumayela van’wana hi xitshuketa.

Hambiswiritano, van’wana a va nga tsaki loko va va vona va hlangana niloko va chumayela. Hiloko mufundhisi wa London Missionary Society a hlohlotela tindhuna ta le xihlaleni leswaku ti vitana vavanuna lava vanharhu ehubyeni. Ropati u ri: “Va hi lerise leswaku hi tshika ku khoma minhlangano naswona loko hi nga tshiki va ta hi hisa hi ri karhi hi hanya etindlwini ta hina kumbe va hi tsimbelela emhandzini va hi lahlela elwandle. Hi ringetile ku va hlamula hi Matsalwa kambe a va ome tinhloko. A va lava leswaku hi endla xin’wana ni xin’wana lexi va xi vulaka.” Loko vavanuna lava va tlhelele ekaya, va hlele leswaku minhlangano ya vona yi khomeriwa exihundleni.

Kambe leswi a ko va masungulo ntsena. Endzhaku ka malembe ya 12, loko sesi wa Ropati ni nuna wa yena va va Timbhoni kutani va sula mavito ya vona ekerekeni, tindhuna ta ximutana ti hlongole Timbhoni hinkwato eximutanini xolexo. Ropati u ri: “Hi vusiku byebyo, ndyangu wun’wana ni wun’wana wu vunga-vunge nhundzu ya wona wu yi layicha eka swikwekwetsu kutani wu balekela eximutanini lexikulu exihlaleni xexo. Vaakelani va sale va avelana makaya ni masimu ya yona.”

Hambileswi vahuweleri lava a va langutane ni xiyimo lexi xo tika, va ve ni xivindzi naswona a va tshikanga ku hlangana va gandzela. Ropati u ri: “Mindyangu leyi a yi endla onge yi ya eku hungaseni exihlaleni lexitsongo lexi nga riki na vaaki hi Mugqivela nimixo kutani yi vuya hi Sonto nimadyambu endzhaku ka loko yi khome minhlangano.” Hi nkarhi wolowo mindyangu yin’wana yo hlayanyana a yi teka maendzo yo leha ni lama nga ni khombo hi xikepe yi suka eTokelau leswaku yi ya yingisela tinkulumo ta ntsombano wa muganga eSwihlaleni swa Samoa.

Hambiswiritano, mindyangu leyi yi boheke ku rhurhela eNew Zealand hikuva xiyimo lexi a xi nga tiyiseleleki. Kutani hi 1990 a ku nga ha ri na Timbhoni eswihlaleni leswi. Kambe, Ivan Thompson loyi a a ri phayona edorobeni ra Apia, u fambisele jaha rin’wana leri tshamaka eswihlaleni swa Tokelau dyondzo ya Bibele hi papila; vito ra rona i Lone Tema. Lone u hetelele a ri Mbhoni kutani sweswi i nkulu evandlheni ra le Australia.

Hi ku famba ka nkarhi vahuweleri van’wana va tlhelele eswihlaleni swa Tokelau. Geoffrey Jackson, loyi hi nkarhi wolowo a a tirha erhavini ra le Swihlaleni swa Samoa u ringetile ku vonana ni khomixinara wa le New Zealand la langutelaka timhaka ta le swihlaleni swa Tokelau leswaku va ta bula hi swiphiqo leswi Timbhoni ta Yehovha ti langutanaka na swona eswihlaleni leswi, kambe matshalatshala ya yena ma hundzuke nyuku wa mbyana. Geoff u ri: “Ndzi pfumeleriwe ku endzela swihlala swa Tokelau hileswi ndzi tivaka tindzimi ta kwalaho naswona loko hi ri karhi hi famba hi xikepe, kaputeni wa xona u ndzi vitanile leswaku ndzi ta tshama na yena ni wanuna un’wana endhawini ya ku wisela eka yona leswaku hi ta timula torha. Wanuna yoloye a ku ri khomixinara wa timhaka ta le swihlaleni swa Tokelau loyi a hi ringeta ku vonana na yena! Hi bule nkarhi lowu tlulaka awara. Loko hi heta ku bula u ndzi nkhensile kutani a ndzi tshembisa leswaku u ta ringeta hi matimba ku tlhantlha swiphiqo leswi vamakwerhu va le swihlaleni swa Tokelau va langutaneke na swona.”

Ninamuntlha, ntirho wa Timbhoni ta Yehovha wa ha yirisiwile eswihlaleni swa Tokelau. Loko rikotsa ra Fuimanu na Hatesa va ka Kirifi ri lova hi 2006 kutani Fuimanu a nyikela nkulumo ya xilahlo leyi sekeriweke eMatsalweni, tindhuna ti xungete ndyangu wa Fuimanu leswaku ti ta wu hlongola exihlaleni xexo. Hi ku famba ka nkarhi Fuimanu u xungetiwile loko a ala ku endla ntirho wo karhi ekerekeni naswona yena ni nsati wakwe va sindzisiwe leswaku va hlanganyela eka timhaka ta tipolitiki. Sweswo a swi va chavisanga kambe swi tiyise ripfumelo ra vona. Fuimanu u ri, “Hi dyondze ku tshembela eka Yehovha loko hi langutana ni miringo.” (Yak. 1:2-4) Va tive leswaku Yehovha a nga ma fularheli malandza ya yena yo tshembeka.—Det. 31:6.

YEHOVHA U KATEKISA LAVA TIYISAKA VUXAKA BYA VONA NA YENA

Ku sukela loko mahungu lamanene ma sungule ku chumayeriwa eSwihlaleni swa Samoa, marhavi yo hambana-hambana ma langutele ntirho wa Mfumo eswihlaleni sweswo. Namuntlha rhavi ra le Australia ri kongomisa Komiti ya Tiko leyi vumbiwaka hi vamakwerhu va mune, lava tirhaka hi matimba leswaku va langutela ntirho wo chumayela eSwihlaleni swa Samoa. Hi ku famba ka nkarhi, vamakwerhu va le Swihlaleni swa Samoa va ringete hi matimba leswaku mahungu lamanene ma chumayeriwa ni le swihlaleni leswi nga le kule swinene. Vamakwerhu va le Swihlaleni swa American Samoa va hambete va ya chumayela eSwains Island, ku nga xihlala lexi nga en’walungu wa Tutuila Island hi tikhilomitara ta 320 ni le Manu‘a Islands, ku nga swihlala leswi nga evuxeni bya Tutuila Island hi tikhilomitara ta 100. Hi nkarhi wolowo, vahuweleri va fambise minkandziyiso yo tala naswona va sungule tidyondzo to tala ta Bibele ni vanhu lava tsakelaka. Vahuweleri van’wana va ndlandlamuxe nsimu ya vona hi ku chumayela vanhu lava vulavulaka ririmi rimbe.

MATSHALATSHALA YO HUNDZULUXELA MA TIYA

Tanihi leswi nhlayo ya vahuweleri a yi andza, ku ve ni xilaveko xa leswaku minkandziyiso yi hundzuluxeriwa hi Xisamoa. Hiloko hi 1985 Geoffrey Jackson ni nsati wa yena Jenny va rhurhisiwa exiavelweni xa vona xa vurhumiwa eTuvalu va yisiwa erhavini ra le Swihlaleni swa Samoa. Geoff a a averiwe ku langutela vanhu vambirhi lava a va hundzuluxela Xisamoa. U ri: “Eku sunguleni vahundzuluxeri lava a va tirhela ematafuleni lama a ma ri ekamareni ro dyela eBethele. Mixo wun’wana ni wun’wana a va rhanga hi ku basisa matafula wolawo va nga si sungula ntirho wo hundzuluxela. Kutani loko ku fika nkarhi wa swakudya swa ninhlikanhi, a va susa swilo leswi va tirhaka hi swona leswaku ku ta dyiwa. Endzhaku ka sweswo a va basisa matafula leswaku va ta ya emahlweni ni ntirho wa vona.”

Sweswo a swi kavanyeta ntirho wa vona. Kasi ntirho wo hundzuluxela a wu nga olovi naswona a wu lava nkarhi wo tala. Geoff u ri: “A va fanele va tsala hi voko kutani va thayipa leswi va swi tsaleke. A va thayipa ko hlayanyana va ri karhi va lunghisa swihoxo, ku ri kona va rhumelaka ntirho wa vona leswaku wu ya kandziyisiwa.” Hi 1986 rhavi ri xave khompyuta ya rona yo sungula kutani a swa ha kalanga swi lava leswaku va tsala hi voko kumbe va thayipa ko tala. Hi ku famba ka nkarhi ku endliwe tiprogreme ta khompyuta leti pfuneke leswaku ntirho wo hundzuluxela ni wo gandlisa wu endliwa hi xihatla.

A ku hundzuluxeriwa ku tlhela ku kandziyisiwa Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka! Ku sukela hi January 1993 Xihondzo xo Rindza xa Xisamoa xi kandziyisiwe hi nkarhi wun’we ni xa Xinghezi—naswona xi ri hi mivalavala! Kutani ku sukela hi 1996 Xalamuka! yi sungule ku kumeka hi Xisamoa kambe yi huma endzhaku ka tin’hweti tinharhu. Geoff u ri: “Ku humesiwa ka Xalamuka! ku tivisiwe eka maphepha-hungu, eka xiya-ni-moya swin’we ni le ka mahungu lama haxiwaka eka thelevhixini.”

Namuntlha, vahundzuluxeri va le Swihlaleni swa Samoa va tiyimisele ku hundzuluxela minkandziyiso leyi lavekaka hi Xisamoa. Ku fana ni vahundzuluxeri van’wana emisaveni hinkwayo, na vona va tirha hi matimba naswona va leteriwile leswaku va twisisa Xinghezi, va tlhela va leteriwa ndlela yo antswa yo hundzuluxela kutani va kota ku hundzuluxela hi ku pakanisa ni hi ndlela leyi twisisekaka.

XILAVEKO XA KU ENGETELA MIAKO YA RHAVI

Loko Milton G. Henschel a endzela eSwihlaleni swa Samoa hi 1986 tanihi mufamberi wa marhavi, swi nambe swi va erivaleni leswaku kaya ra varhumiwa leri a ri ri eSinamoga a ri nga ha ta swi kota ku khathalela swilaveko swa rhavi rero. Hikwalaho ka sweswo, Huvo leyi Fumaka yi rhumele vamakwerhu va Ndzawulo yo Mpfampfarhuta ni yo Aka ya le Brooklyn ni va Ndzawulo ya Hofisi ya Vunjhiniyara ya Xifundzha ya le Australia leswaku va kuma ndhawu leyi ringaneke ku aka rhavi lerikulu. Xana va kume yini? Va kume ndhawu leyi nga tihekitara tinharhu edorobeni ra Siusega leri nga ekule ni ribuwa hi tikhilomitara ta ntlhanu ku suka eSinamoga kutani va yi xava leswaku va ta aka miako leyintshwa ya Bethele. Loko ku hela rhavi lerintshwa, lera khale leri a ri ri eSinamoga a ri ta mbundzumuxiwa kutani ku akiwa Holo ya Tinhlengeletano leyintshwa.

Rhavi lerintshwa ri sungule ku akiwa hi 1990 naswona a ku tirha vamakwerhu lava humaka ematikweni yo hambana-hambana. Vamakwerhu va 113 lava humaka ematikweni man’wana ni vatirhi van’wana va 38 va le swihlaleni, lava a va tirha siku ni siku emuakweni swin’we ni van’wana vo tala lava a va pfuneta, va tirhe hi vun’we ni hi matimba loko ku endliwa ntirho lowu. Kutani hi ku tsopeta ka tihlo loko va ri karhi va aka, swihlala swi hlaseriwe hi xihuhuri.

SWIHLALA SWI HLASERIWA HI XIHUHURI!

Hi December 6, 1991, Swihlala swa Samoa swi hlaseriwe hi Xihuhuri lexi vuriwaka Val, lexi a xi ri xo sungula ku hlasela swihlala swa Pacific Dzonga hi ndlela yoleyo. Ku hele masiku ya ntlhanu ku ri karhi ku hunga moya lowu nga ni matimba swinene naswona wu onhe masimu yo tala ngopfu kutani a ku laveka mali leyi ringanaka timiliyoni ta 380 ta tidolara ta le Amerika leswaku ku lunghisiwa leswi nga onhaka. Khombo ra kona ku love vanhu va 16.

John Rhodes u ri: “Hi xihatla rhavi ri hlele leswaku ku va ni vamakwerhu lava nga ta pfuna lava lahlekeriweke hi nhundzu ya vona.” Ku nga ri khale, rhavi ra le Fiji ri rhumele nhundzu yo phalala vamakwerhu hi xikepe. Marhavi man’wana ya le swihlaleni swa lwandle ra Pacific ma rhumele mali.

Dave Stapleton loyi a nga mutirhi la humaka ematikweni mambe loyi a a tirha ku aka rhavi lerintshwa eSiusega u ri: “Vamakwerhu lava pfumalaka va rhange va nyikiwa swilo swa nkoka, leswi katsaka mati lama baseke, maseyila, pharafini ni mirhi. Kutani hi lunghise kaya ra Bethele leri a ri ri eSinamoga leswaku vamakwerhu va ta ri tirhisa, hi tlhela hi lunghisa miako leyi a yi onhakile erhavini lerintshwa. Hi ku famba ka nkarhi, hi lunghise Tiholo ta Mfumo leti a ti onhakile, makaya ya varhumiwa ni makaya man’wana ya Timbhoni. Ntirho lowu wu teke tin’hweti to hlayanyana.”

Endzhaku ka nkarhi mfumo wu nyike vukhongeri byin’wana ni byin’wana mali leswaku byi lunghisa miako ya byona leyi hohlokeke—ku katsa ni Timbhoni ta Yehovha—kambe vamakwerhu va yi tlherisile va vula leswaku tanihi leswi vona se va lunghiseke miako ya vona, swi nga antswa leswaku mfumo wu yi tirhisa ku lunghisa miako ya yona leyi hohlokeke. Sweswo swi endle leswaku vatirhela-mfumo va hunguta xibalo xa swilo leswi vamakwerhu a va swi xava entsungeni loko va aka rhavi naswona va hlayise mali yo tala.

“YEHOVHA U HI KATEKISE HI NDLELA LEYI A HI NGA YI EHLEKETI”

Loko vamakwerhu va heta ku lunghisa swilo leswi a swi onhiwe hi xihuhuri, va nambe va ya emahlweni ni ntirho wo aka rhavi lerintshwa. Endzhaku ka lembe ni hafu hi May 1993, ndyangu wa Bethele wu hetelele wu rhurhile eSinamoga wu ya ekaya ra wona lerintshwa leri a ri ri eSiusega, leri a wu ri langutele hi mahlo-ngati.

Kutani hi September 1993, Timbhoni ta 85 leti tivaka ku aka, leti humaka eAustralia, eHawaii, eNew Zealand ni le United States ti fike eSwihlaleni swa Samoa leswaku ti ta aka Holo ya Tinhlengeletano eSinamoga. Hinkwato ti te hi mali ya tona. Ken Abbott loyi a a ungamela vaaki lava humaka eAustralia u ri: “Swilo swo aka ni swo pima ha swona a swi vitaniwa hi tindlela to hambana-hambana, kambe moya wa Yehovha wu hi pfunile leswaku hi twisisana loko hi vulavula.”

Abraham Lincoln loyi a a te ni vaaki lava humaka eHawaii u ri: “Vamakwerhu va tirhe hi matimba loko va tivonela hi ya vona leswaku va ni vun’we.”

Vun’we byebyo byi endle leswaku Holo yoleyo ya Tinhlengeletano yi hela hi masiku ya khume. Vahuweleri va kwalaho va dyondze ku endla mintirho yo tala naswona ripfumelo ra vona ri tiyile. Hikwalaho ka sweswo, endzhaku ka loko ku hetiwe ku aka, vahuweleri van’wana va ve maphayona kumbe va ya tirha eBethele.

Kutani hi November 20-21, 1993, ku nyikeriwe miako ya rhavi ni Holo ya Tinhlengeletano. John Barr wa Huvo leyi Fumaka u nyiketele miako leyi. Paul Evans la nga heta malembe yo tala a ri murhumiwa, loko a vula ndlela leyi vanhu vo tala a va tsake ha yona hi siku rero u ri: “Yehovha u hi katekise hi ndlela leyi a hi nga yi ehleketi.”

NTIYISO WU HUNDZULA VANHU

Loko ntiyiso wa Rito ra Xikwembu wu khumba timbilu ta vanhu, wu cinca mahanyelo ya vona kutani va hanya hi ku pfumelelana ni milawu ya Yehovha. Vanhu vo tala va le Swihlaleni swa Samoa va ma vonile matimba ya Rito ra Xikwembu.—Efe. 4:22-24; Hev. 4:12.

Hi xikombiso Ngongo na Maria va ka Kupu a va “hanya emunyameni,” ku nga xiga lexi vanhu va le Samoa va xi tirhisaka loko va vula vanhu lava titshamelaka swin’we va nga tekananga. Fred Wegener u ri: “Hi dyondze na Ngongo na Maria nkarhi wo leha kambe hi nga swi tivi leswaku a va tekananga. Hiloko siku rin’wana va hi komba xitifiketi xa vona xa vukati va tsakile. Endzhakunyana ka sweswo va khuvuriwile. Hi ku famba ka nkarhi Ngongo u lovile kambe Maria wa ha ri phayona ra nkarhi hinkwawo eSwihlaleni swa American Samoa.”

Xiphiqo xin’wana lexi lava ha sungulaka ku hlanganyela va langutanaka na xona eSwihlaleni swa Samoa i mhaka ya ku kwetsima ka ngati. Vanhu va le swihlaleni swa Samoa va tolovele ku dlaya tinguluve ni tihuku hi ku ti tlimba ku ri kona va swekaka nyama ya kona, ku nga nchumu lowu Rito ra Xikwembu ri nga wu pfumeleliki. (Gen. 9:4; Lev. 17:13, 14; Mint. 15:28, 29) Nhwanyana un’wana wa le Swihlaleni swa American Samoa u hlamale ngopfu loko a vona eBibeleni ya yena leswaku Xikwembu a xi tilumalumi loko swi ta eka swileriso leswi. Julie-Anne Padget u ri: “Hambileswi ndyangu wa ka vona a wu ya ekerekeni naswona wu hlaya Bibele minkarhi hinkwayo, kambe u kule a tiva leswaku xifuwo xi dlayiwa hi ku tlimbiwa. Hambiswiritano, u hatle a yingisa leswi Bibele yi swi vulaka kutani a tiyimisela ku nga ha tlheli a dya xifuwo lexi dlayiweke hi ku tlimbiwa.” Namuntlha eSwihlaleni hinkwaswo swa Samoa swa tiveka leswaku Timbhoni ta Yehovha a ti dyi ngati. Ku tlula kwalaho, madokodela ma tiyimisele ku hi yingisa loko hi ala ku pomperiwa ngati.

VANTSHWA LAVA DZUNISAKA MUVUMBI WA VONA

ESwihlaleni swa Samoa, vatswari va dyondzisa vana va vona ku sweka, ku basisa, ku khathalela masimu ni ku khathalela tindzisana ta vona va ha ri vatsongo. Kutani swa twisiseka leswaku ha yini vana vo tala va hanya hi ku pfumelelana ni milawu ya Xikwembu va ha ri vatsongo naswona van’wana va teka goza ro tirhela Yehovha va nga pfuniwi hi swirho swa mindyangu ya vona.

Ane Ropati a a ri ni malembe ya 13 loko vatswari va yena va tshika ku hlanganyela. Kutani minkarhi hinkwayo a a teka buti wa yena ni tindzisana ta yena tinharhu, yin’we ya mufana ni timbirhi ta vanhwanyana, ivi va famba mpfhuka lowu ringanaka tikhilomitara ta nhungu leswaku va ya eminhlanganweni eHolweni ya Mfumo. Hi ku famba ka nkarhi u ve phayona a tlhela a pfuneta loko ku akiwa rhavi le Siusega. Ane u ri: “Varhumiwa a va ri xikombiso lexinene eka mina naswona va ndzi pfunile leswaku ndzi hanya hi ku pfumelelana ni leswi a ndzi swi dyondza.” Loko ku ri karhi ku akiwa rhavi, yena na Steve Gauld loyi a a huma eAustralia va rhandzanile kutani va tekana. Hiloko va ya pfuneta ku aka ematikweni yo fana na Dzonga-vuxa bya Asia, eAfrika ni le Rhaxiya kutani va tlhelela eBethele ya le Swihlaleni swa Samoa. Sweswi va tirha erhavini ra le Australia.

KU DYONDZISA NTIYISO HI XIYA-NI-MOYA

Emalembeni lama hundzeke,Timbhoni ta Yehovha ti tirhise tindlela to hambana-hambana leswaku ti chumayela mahungu lamanene ya Mfumo. Ndlela yin’wana leyi tirhaka ngopfu i xiya-ni-moya. Ku sukela hi January 1996, xiya-ni-moya lexi nga riki xa mfumo, lexi nga le dorobeni ra Apia xi rhambe Timbhoni ta Yehovha leswaku ti ta haxa nongonoko lowu a wu ta tlanga vhiki ni vhiki, lowu nge “Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Bibele.”

Minongonoko leyi a yi tsariwa yi tlhela yi haxiwa hi Leva Faai‘u na Palota Alagi va le rhavini ra Swihlala swa Samoa. Leva u ri: “Eka nongonoko wa hina wo sungula, Makwerhu Alagi a a vutisa swivutiso swo hlayanyana swo fana ni leswi nge: Xana ndhambi ya Nowa yi ve kona? Xana mati wolawo hinkwawo a ma huma kwihi? Ma ye kwihi endzhaku ka ndhambi? Xana swiharhi swi swi kote njhani ku nghena hinkwaswo engalaveni? A ndzi hlamula swivutiso sweswo ndzi tirhisa tinhla leti nga tsariwa eka minkandziyiso ya hina. Loko nongonoko wu hela, a hi vula leswi hi nga ta bula hi swona vhiki leri landzelaka kutani hi kombela vayingiseri lava lavaka ku vutisa swivutiso swo karhi leswaku va vutisa Timbhoni ta Yehovha ta laha va tshamaka kona. Minongonoko yin’wana a yi hlamula swivutiso swo fana ni leswi nge: Ha yini Solomoni a ve ni vavasati vo tala kasi Mukreste u fanele a va ni nsati wun’we ntsena? Xana Xikwembu lexi nga ni rirhandzu xi nga xanisa vanhu etiheleni hilaha ku nga heriki? Xana Bibele yi huma eka Xikwembu kumbe eka vanhu?”

Nongonoko lowu wu haxiwe nkarhi lowu tlulaka lembe naswona vanhu vo tala va swi tsakerile leswi va swi tweke. Ivan Thompson u ri: “Vanhu vo tala va hi byele leswaku va wu tsakerile nongonoko lowu nileswaku a va wu yingisela minkarhi hinkwayo. Van’wana va hi byele leswaku a va nga swi tivi leswaku Bibele ya swi hlamula swivutiso swo tano swa nkoka.”

XILAVEKO XA TIHOLO TA MFUMO

Hi va-1990, mavandlha yo tala ya le Swihlaleni swa Samoa ni swa American Samoa a ma hlanganyela emakaya ya vamakwerhu kumbe eka swiyindlwana leswi nga akiwa hi timhandzi ni mabyanyi. Stuart Dougall loyi a a ri xirho xa Komiti ya Tiko ku sukela hi 2002 ku ya fika hi 2007, u ri: “Vanhu va le mugangeni a va yi tekela ehansi ndhawu leyi a hi hlanganyela eka yona.” Hambi ku ri Holo ya Mfumo ya le Tafuna, eswihlaleni swa American Samoa, leyi a yi ri ni malembe ya 25 yi ri kona, a yi sungula ku hlakala. Nkarhi se a wu fikile wa leswaku yi siviwa hi leyintshwa.

Kambe Holo ya Mfumo leyintshwa a yi ta lava ndhawu leyikulu, ku nga nchumu lowu a wu kala exihlaleni lexi lexitsongo xa Tutuila. Vamakwerhu va vulavule ni wansati un’wana wa Mukhatoliki la xiximiwaka, loyi a a ri ni xitandi eximutanini xa Petesa lexi a a nga xi tirhisi naswona a xi ri ekusuhi ni Holo ya khale ya Mfumo. Loko wansati loyi a twa leswaku vamakwerhu va lava ku aka yindlu yo gandzela eka yona, u va tshembise leswaku u ta vulavula ni n’wana wa yena wa nhwanyana, loyi a a lava ku tiakela ndhawu ya mabindzu eka xona. Swikhongelo swa vamakwerhu swi hlamuriwe endzhaku ka masiku manharhu loko wansati luya a va byela leswaku u ta va xavisela xitandi xolexo; u te, “Ndzi mi xavisela ntsena hileswi mi lavaka ku aka ndhawu yo gandzela.”

Wallace Pedro u ri: “U hi nyike ni maphepha ya xitandi xexo hi nga si n’wi hakela, a ku, ‘Ndza swi tiva leswaku ma tshembeka nileswaku mi ta ndzi hakela mali ya mina hinkwayo.’ Hakunene a a vurisile.” Ku akiwe Holo ya Mfumo yo saseka leyi kotaka ku rhurhela vanhu va 250 kutani yi nyiketeriwe hi 2002.

Hi 1999 Timbhoni ta Yehovha ti sungule lunghiselelo ra ku pfuna matiko lama nga evuswetini leswaku ma kota ku aka Tiholo ta Mfumo. Holo yo sungula ku akiwa hi ku tirhisa lunghiselelo leri eswihlaleni swa Samoa yi akiwe eximutanini xa Lefaga lexi nga ekule ni swin’wana, lexi nga edzongeni wa ribuwa ra xihlala xa Upolu. Vandlha leri nga ni Timbhoni ta khume ra le Lefaga a ri hlanganyela ehansi ka rikupakupa ra yindlu ya muhuweleri wa kwalaho, leri fuleriweke hi byanyi.

Jack Sheedy la humaka eAustralia, loyi yena swin’we ni nsati wa yena Coral, va tirheke eTonga malembe ya nkombo, a a ungamele ntirho wa ku akiwa ka holo leyi. U ri: “Loko u ri ekule, a wu vona varimi, vaphasi va tinhlampfi ni vamanana va ri karhi va ya hala ni hala onge i vusokoti.”

Loko Holo leyi ya Mfumo leyi kotaka ku rhurhela vanhu va 60 yi hetiwa hi 2001, vanhu va le ximutanini xexo va yi ndhundhuzerile. Va te: “Tiholo ta n’wina ti ni xindzhuti naswona ti sasekile. Ti hambane ngopfu ni tikereke ta hina leti khavisiweke ku tlula mpimo ni leti nga ni fanichara leyi ko tala yi endlaka ti vonaka onge ti thyakile.” Nhlayo ya vanhu lava vaka kona eminhlanganweni yi tlakuke hi ndlela leyi hlamarisaka. Hi 2004, vanhu va 205 va ve kona eXitsundzuxweni xa rifu ra Kreste eholweni leyi.

Loko lembe ra 2005 ri ya eku heleni, lunghiselelo ro pfuna matiko lama nga evuswetini se a ri pfune leswaku ku akiwa Tiholo ta Mfumo ta mune ku tlhela ku lunghisiwa tin’wana tinharhu eSwihlaleni hinkwaswo swa Samoa. Ku tlula kwalaho, Holo ya Tinhlengeletano ya le Sinamoga edorobeni ra Apia, yi tlhele yi lunghisiwa. Ku fana ni matiko man’wana lama nga le vuswetini, vahuweleri va le Swihlaleni swa Samoa va nkhense mpfuno wa rirhandzu lowu va nga wu kuma eka vamakwerhu lava nga Vakreste emisaveni hinkwayo.—1 Pet. 2:17.

KU LANGUTANA NI KU CINCA KA SWIYIMO

Vanhu vo tala va le Swihlaleni swa Samoa va rhurhele ematikweni man’wana. Hi xikombiso eAustralia, eNew Zealand, ni le United States, ngopfu-ngopfu le Hawaii, ku ni miganga yo tala leyi nga ni vanhu va le Swihlaleni swa Samoa. Timbhoni leti rhurheleke ematikweni wolawo ti tlula 700 naswona ti vumba mavandlha ya 11 ni mintlawa yimbirhi ya Xisamoa. Vahuweleri van’wana lava humaka eSwihlaleni swa Samoa va le mavandlheni ya Xinghezi ematikweni lawa va nga rhurhela eka wona.

Nhlengeletano yi rhumele Timbhoni to hlayanyana endzhandzheni wa malwandle leswaku ti ya dyondzisiwa ndlela leyi nhlengeletano yi endlaka swilo ha yona, naswona loko ti vuyela eSwihlaleni swa Samoa kumbe swa American Samoa, ti fika ti tirhisa leswi ti nga swi dyondza. Hi xikombiso, hi va-1990, Talalelei Leauanae, Sitivi Paleso‘o, Casey Pita, Feata Sua, Andrew Coe swin’we na Sio Taua va ye eXikolweni xa Ndzetelo wa Vutirheli eAustralia kutani va tlhelela eSwihlaleni swa Samoa leswaku va ya emahlweni ni ntirho wa Mfumo. Namuntlha Andrew na nsati wa yena Fotuosamoa va tirha eBethele ya le Swihlaleni swa Samoa. Sio na nsati wa yena Ese va hete malembe yo hlayanyana va ri karhi va endzela mavandlha ni n’wana wa vona wa mufana, El-Nathan. Namuntlha Sio i xirho xa Komiti ya Tiko. Mathwasana man’wana i vakulu, maphayona kumbe vahuweleri vo tshembeka emavandlheni.

Xana ntirho lowu lowunene wu ve ni vuyelo byihi? Hi 2008 ku ve ni nhlohlorhi ya vahuweleri va 620 emavandlheni ya 12 ya le Swihlaleni swa Samoa ni swa American Samoa. Vanhu lava tlulaka 2 300 va ve kona eXitsundzuxweni hi 2008. Kutani swi le rivaleni leswaku va ha tele vanhu lava tsakelaka eSwihlaleni swa Samoa.

KU FAMBISANA NI NHLENGELETANO YA YEHOVHA

Eka malembe lama nga hundza vanhu vo tala lava nga ni timbilu letinene va le Swihlaleni swa Samoa va amukele mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu. (Mat. 24:14) Ku fana ni vakokwa wa vona lava a va tluta elwandle, va hlule swihinga swo tala loko va huma emisaveni leyi ya khale ya Sathana va nghena enhlengeletanweni ya Yehovha leyi kongomisiwaka hi moya lowo kwetsima. Swihinga swo fana ni ku kanetiwa hi swirho swa ndyangu, ku hlongoriwa emugangeni, vuxisi bya vafundhisi, ku yirisiwa ka ntirho hi mfumo, ku xungetiwa ni ku biwa ni swihinga swin’wana, a swi va sivelanga ku tirhela Yehovha, Xikwembu xa ntiyiso. (1 Pet. 5:8; 1 Yoh. 2:14) Xana vuyelo byi ve byihi? Namuntlha va hlayisekile naswona va tiphina eparadeyisini yo fanekisela!—Esa. 35:1-10; 65:13, 14, 25.

Hambiswiritano, riendzo ra vona a ri si hela. Ku nga ri khale, va ta nghena emisaveni leyi nga paradeyisi, leyi fumiwaka hi Mfumo wa Xikwembu. (Hev. 11:16) Timbhoni ta Yehovha eSwihlaleni wa Samoa ti ya emahlweni ni ntirho wa tona naswona ti tiyimisele ku fikelela pakani ya tona swin’we ni vamakwavo emisaveni hinkwayo lava nga ni rirhandzu, ti ri karhi ti kongomisiwa hi Rito ra Xikwembu ni moya wa xona lowo kwetsima, lowu nga ni matimba.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 77]

“Namuntlha mi twe mahungu lamanene ya Mfumo. Ndzi tshemba leswaku mi ta swi dyela marhambu ya nhloko leswi hi buleke hi swona”

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 98]

“Vana a va tala ku huwelela va ku, ‘Hi volavo va Armagedoni,’ loko hi fika eximutanini”

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 108]

‘Bazi leri yaka edorobeni ra Vava‘u ri lava u nga ri heleli mbilu hikuva ri fika hi nkarhi wa rona’

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 69, 70]

Vukhongeri Bya Le Swihlaleni Swa Samoa Bya Khale Ni Bya Sweswi

Vanhu va khale va le Swihlaleni swa Samoa a va gandzela va tlhela va phahla swikwembu swo tala kambe a va nga ri na tona titempele, swifaniso kumbe vafundhisi. Vukhongeri a ku ri nchumu wa nkoka evuton’wini bya vona. Kutani, ha yini swi vonaka onge a va tiyimisele ku cinca vukhongeri bya vona loko ku fika varhumiwa va kereke ya London Missionary Society (LMS) hi 1830?

Wanuna un’wana loyi a a xiximiwa wa le Swihlaleni swa Samoa a a vule leswaku ku ta fika vukhongeri lebyintshwa lebyi nga ni matimba, lebyi nga ta herisa swikwembu swa vakokwa wa vona. Loko varhumiwa va kereke va fika, tindhuna ta le Swihlaleni swa Samoa ti vule leswaku hi vona vini va vukhongeri byolebyo lebyintshwa. Hosi Malietoa u hlawule ku gandzela Xikwembu xa Vakreste ku nga Yehovha naswona u lerise leswaku vanhu va muganga wa yena va endla tano.

Varhumiwa lava—va Khatoliki, va Methodist, va Mormon, ni va LMS—va kume valandzeri vo tala naswona namuntlha vanhu vo tala va le Swihlaleni swa le Samoa va nghena kereke. Mfumo wa le Swihlaleni swa Samoa wu tiviwa hi marito lama nge: “Swihlala swa Samoa swi endliwe hi Xikwembu” kasi mfumo wa le Swihlaleni swa American Samoa wu tiviwa hi marito lama nge: “A ku rhangisiwe Xikwembu eSwihlaleni.” Switichi swa tithelevhixini eswihlaleni swa Samoa swi rhandza ku haxa minongonoko ya ta vukhongeri.

Hi ntolovelo vanhu va le swimitanini va hlawuleriwa kereke leyi va faneleke va ya eka yona hi ndhuna ya ximutana xexo. Van’wana va sindzisiwa ku humesa mali leyi tlulaka kotara ya muholo wa vona leswaku va ta wundla vafundhisi ni ku seketela swilo swin’wana leswi endliwaka hi tikereke—ku nga nchumu lowu vanhu vo tala va ya ka va wu venga. Ku tlhela ku va ni mphikizano wa leswaku i mani la nga ta nyikela hi mali yo tala. Tikereke tin’wana ti tivisa vanhu lava nga hlula eka mphikizano wolowo.

Eka swimitana swo tala, swilo hinkwaswo swa yima loko ku fika nkarhi wa xikhongelo xa siku ni siku, lexi vuriwaka sa, lexi tekaka timinete ta khume ku ya eka 15. Majaha ma yima etlhelo ka switarata etindhawini to hambana-hambana ma khome timbalelo leswaku ma ta sindzisa hinkwavo leswaku va xixima xikhongelo lexi. Vanhu lava nga xi xiximiki va nga ha tshinyiwa, va rihisiwa mali leyi ringanaka tidolara ta dzana ta le Amerika kumbe va boheka ku tisa swakudya eka swirho swa huvo kumbe va phamela ximutana hinkwaxo. Minkarhi yin’wana va nga ha biwa kumbe va hlongoriwa eximutanini xolexo.

Siku rin’wana, mulanguteri wa xifundzha John Rhodes ni nsati wakwe Helen, va fike va karhele eximutanini xa Salimu lexi nga exihlaleni xa Savaii. Tanihi leswi va fikeke xikhongelo se xi sungurile, varindzi va va kombele leswaku va yima ehandle ka ximutana. John ni nsati wakwe va va xiximile kutani va yima kukondza xikhongelo xexo xi hela ivi va ya laha va tshamaka kona.

Loko ndhuna-nkulu ya ximutana xolexo yi twa leswaku John na Helen va yimisiwile, yi kombele ndzivalelo eka vona. Yi vule leswaku Timbhoni i vaendzi vo hlawuleka yi tlhela yi byela varindzi leswaku va fanele va tshika John ni nsati wakwe va nghena eximutanini hambiloko ku ri nkarhi wa xikhongelo. Ha yini yi vule tano? Sio n’wana wa yona wa mufana a a dyondza Bibele ni Timbhoni naswona a a hanya hi ku pfumelelana ni leswi a a swi dyondza. Namuntlha Sio Taua i xirho xa Komiti ya Tiko ya Swihlala swa Samoa.

[Xifaniso]

John na Helen va ka Rhodes

[Bokisi leri nga eka tluka 72]

Nkatsakanyo Wa Swihlala Swa Samoa, Swa American Samoa Ni Xa Tokelau

Tiko ra kona

ESwihlaleni swa Samoa ku ni swihlala swimbirhi leswikulu—ku nga Upolu na Savaii, leswi hambanisiweke hi mpfhuka wa tikhilomitara ta 18—naswona ku ni swihlala swin’wana leswitsongo. ESwihlaleni swa American Samoa, leswi nga eka mpfhuka wa tikhilomitara ta kwalomu ka dzana edzonga-vuxa ku suka eSwihlaleni swa Samoa, ku ni xihlala xin’we lexikulu lexi vuriwaka Tutuila naswona ku ni swin’wana leswitsongo leswi vuriwaka Manu‘a Islands ni lexi vuriwaka Swains Island ni xa ‘Aunu‘u ku katsa ni xa Rose lexi nga riki na vaaki. Xihlala xa Tokelau xi ni swidziva swinharhu swa tikorale leswi nga eka mpfhuka wa tikhilomitara ta 480 en’walungu wa Swihlala swa Samoa.

Vanhu va kona

Vanhu lava tlulaka 214 000 va tshama eSwihlaleni swa Samoa naswona lava ringanaka 57 000 va tshama eSwihlaleni swa American Samoa. Xihlala xa Tokelau xi ni vaaki va kwalomu ka 1 400. Vaaki vo tala va swihlala sweswo va velekeriwe kona naswona lavan’wana va huma eAsia, eYuropa kumbe un’wana wa vatswari va yena i wa le swihlaleni swoleswo.

Ririmi ra kona

Ririmi leri tirhisiwaka i Xisamoa hambileswi vanhu vo tala va swi kotaka ku vulavula Xinghezi. Xitokelau ku nga ririmi leri fanaka ni Xisamoa, xi tirhisiwa exihlaleni xa Tokelau.

Ndlela yo tihanyisa

Vanhu va tihanyisa hi ku rima, ku valangisa vaendzi, ku phasa tinhlampfi leti va nge i tuna ni mixaka yin’wana ya tinhlampfi.

Swakudya swa kona

Swakudya swa vona swa siku ni siku swi katsa xitachi lexi vuriwaka taro, mabanana mambisi ni xinkwa lexi nga endliwa hi mihandzu ni mati ya khokhonati. Va dya nyama ya nguluve, ya huku ni nhlampfi. Mihandzu leyi kumekaka etindhawini to hisa yo fana ni mapopo, swihenge ni manghoza yi lo vuya.

Maxelo

Tanihi leswi swihlala leswi swi nga le kusuhi na ikhweyita, ka hisa naswona a hi ko tala vanhu va beriwa hi moya wo titimela. Mpfula yi na ngopfu ePago Pago, le xihlaleni xa Tutuila, eSwihlaleni swa American Samoa.

[Bokisi leri nga eka tluka 75]

“Xibukwana Lexi Xi Kahle Ngopfu”

Loko Makwerhu Harold Gill a fika eSwihlaleni swa American Samoa, u te ni swibukwana swa 3 500 leswi nge Where Are the Dead? hi Xisamoa leswaku a ta swi fambisela vanhu va kwalaho. Kutani Harold u nyike ndhuna-nkulu xibukwana lexi ivi yi vula leswaku swi nga antswa loko xo nyikiwa mufundhisi un’wana ni un’wana leswaku va ta byela gqweta-nkulu loko xi fanerile ku va xi hlayiwa hi vanhu. Kambe, vafundhisi a va ta angurisa ku yini?

Mufundhisi wa London Missionary Society a a ngheneka naswona u pfumerile leswaku vanhu va xi hlaya. Vafundhisi va Kereke ya Savata a va nga ri na mhaka leswaku Harold u endla yini—ntsena loko a nga va tekeli vanhu va vona. Hambileswi mufundhisi wa masocha ya le lwandle a a vonaka onge a nga tsakeli, u pfumerile leswaku vanhu va xi hlaya. Kambe ku endleke nchumu wun’wana lowu nga tolovelekangiki lowu nga endla leswaku Harold a nga vonani ni mufundhisi wa Khatoliki. Harold u nyike phorisa rin’wana ra le Samoa xibukwana xexo, kutani ri n’wi yisa eka ndhuna-nkulu. Endzhaku ka masiku ma nga ri mangani, Harold u vutise phorisa rero loko ri swi tsakerile ku hlaya xibukwana xexo.

Phorisa rero ri n’wi hlamule ri ku: “Muthori wa mina [ku nga gqweta-nkulu] u te: ‘Famba u ya vutisa mufundhisi wa wena [wa Mukhatoliki] loko xibukwana lexi xi ri xinene.’ Hiloko ndzi titshamela ehansi ka murhi ndzi xi hlaya. Hi ku ya hi mina, ‘Xibukwana lexi xi kahle ngopfu kambe loko ndzo xi komba mufundhisi wa mina u ta ku: “Xibukwana lexi xi ni khombo.”’ Kutani ndzi fike ndzi byela muthori wa mina ndzi ku: ‘Mufundhisi u ri, “Xibukwana lexi xi kahle ngopfu.”’”

Endzhaku ka nkarhi, gqweta-nkulu ri vitane Harold ehofisini ya rona. Loko ri ri karhi ri phendla matluka ya xibukwana xexo, Harold a a ri karhi a hlamusela leswi xi vulavulaka hi swona. Hiloko gqweta-nkulu ri bela ndhuna-nkulu riqingho, ri n’wi byela leswaku a pfumelela vanhu va hlaya xibukwana xexo. Hikwalaho ka sweswo, Harold u kote ku fambisa swibukwana swo tala leswi a a te na swona eka swihlala leswi.

[Bokisi leri nga eka tluka 76]

Ndhavuko Wa Le Swihlaleni Swa Samoa

Hi lembe ra 1847, murhumiwa loyi va nge i George Pratt wa kereke ya London Missionary Society u vule leswaku vanhu va le Swihlaleni swa Samoa “va xixima ndhavuko wa vona ku tlula vanhu hinkwavo va le Polynesia, kumbe emisaveni hinkwayo.” Ndhavuko wa le Swihlaleni swa Samoa—lowu vuriwaka faa Samoa (leswi vulaka hi ndlela ya le Samoa)—i mahanyelo ya xiyimo xa le henhla lama lawulaka ndlela leyi vanhu va le Swihlaleni swa Samoa va hanyaka ha yona.

Buku yin’wana yi vula leswaku nchumu wa nkoka eka ndhavuko lowu i “ku xixima vanhu lavakulu eka wena.” (Samoan Islands) Munhu la xiximaka u vonaka hi mahanyelo ni mavulavulelo lamanene ni ku tshembeka eka vandyangu wa yena swin’we ni vanhu va muganga lowu a tshamaka eka wona. Eka vanhu vo tala swa yila ku lahla mindhavuko ni vukhongeri bya vakokwa wa vona.

Tindhuna ta mindyangu, ku nga tona ti tiyisekaka leswaku vanhu va yi landzela mindhavuko leyi, ti kongomisa timhaka ta siku ni siku ta ndyangu wun’we kumbe yo hlayanyana naswona ti tlhela ti yi yimela eka huvo ya ximutana xexo. Ti sindzisa leswaku vanhu va xixima ndhavuko wolowo naswona loko va nga wu xiximi va nga ha rihisiwa, va biwa kumbe va hlongoriwa eximutanini. Hi xikombiso, ndhuna yin’wana yi rihise mufundhisi hileswi a leriseke vafana van’wana leswaku va hoxetela Timbhoni ta Yehovha hi maribye.

Swimitana swi nga ha va ni tindhuna ta khume ku ya eka ta 50. To tala ti hlawuriwa hi maxaka kambe tin’wana ti kuma swikhundlha sweswo tanihi ndzhaka. Swikhundlha leswi swi hleriwe hi ku ya hi rixaka ra ndyangu wun’we. Ximutana xin’wana ni xin’wana xi ni ndhuna-nkulu leyi ungamelaka huvo ya ximutana xexo. Ku ni ndhuna leyi ntirho wa yona ku nga ku vulavulela timhaka leti khumbaka mihivahivani ya ndhavuko. Hambiswiritano, a hi tindhuna hinkwato leti nga ni swikhundlha swa ku lawula kumbe swa vukhongeri. Tin’wana ti nga ha khathalela swilo leswi khumbaka mindyangu swo fana ni ku va vayimeri va nsimu ya ndyangu ni ku vona leswaku nsimu yoleyo yi nga tirhisiwa njhani.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 79]

“Munhu Wa Yehovha”

SAUVAO TOETU

U VELEKIWE HI 1902

U KHUVURIWE HI 1954

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U ve Mbhoni yo sungula eFaleasiu. Hi ku famba ka nkarhi ku akiwe Holo ya Mfumo exitandini xa yena. Mhaka leyi yi runguriwa hi n’wana wa yena Tafiga Sauvao

HI 1952, muzala wa tatana u endzele ndyangu wa ka hina eFaleasiu a suka eApia. Tanihi leswi a a hlanganyela ni Timbhoni ta Yehovha, a a lava ku bula ni tatana hi Bibele. Maxaka ya ka hina lawa a hi tshama na wona eximutanini xexo ma tile leswaku ma ta yingisela bulo rero. Va bule ku sukela hi Mugqivela nimixo ku ya fika hi Musumbhunuku nindzhenga, va wisa awara yin’we ntsena leswaku va etlela. Endzhaku ka mavhiki ya mune va ri karhi va bula hi yona ndlela leyi, tatana u hetelele a ku: “Swivutiso leswi a ndzi ri na swona swi hlamuriwile. Ndzi kume ntiyiso.” Finau Feomaia sivara wa tatana u amukele ntiyiso naswona swi ve tano hi mindyangu ya vona.

Tatana a nga ha yimayimanga, u sungule ku chumayela. Maxaka ya hina a ma hlamarile swinene hikuva a ma n’wi tiva a ri Musavata la tinyiketeleke hi mbilu hinkwayo. A ma n’wi vungunya ma vula leswaku i munhu wa Yehovha. Kambe a ma nga swi xiyi leswaku ma le ku n’wi xiximeni! Hambileswi tatana a a larile a tlhela a koma, a a ri ni xivindzi naswona a a nga kanganyisiwi nakambe a a vulavula hi ndlela leyi khorwisaka. Sweswo swi endle leswaku a swi kota ku yimela ripfumelo ra yena lerintshwa hi vutlhari. Hi ku famba ka nkarhi, ntlawa wa hina lowutsongo wu ve vandlha ra vumbirhi ku simekiwa eSwihlaleni swa Samoa.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 83]

U Tshembekile Hambileswi A A Vabya

FAGALIMA TUATAGALOA

U VELEKIWE HI 1903

U KHUVURIWE HI 1953

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U ale ku va ndhuna-nkulu kutani a va phayona ra nkarhi hinkwawo.

HI KU famba ka nkarhi Fagalima u hete malembe a ri phayona ro hlawuleka eswihlaleni swa Samoa hambileswi a a nga ha voni kahle naswona nenge wa yena wun’wana wu lamarile. Loko mulanguteri un’wana wa xifundzha a ri karhi a chumayela na Fagalima hi yindlu ni yindlu, u xiye leswaku Fagalima u ma hlaya kahle matsalwa hambileswi a a nga ambalanga manghilazi ya mahlo. Kutani u lave ku tiva loko se a vona kahle! Kambe Fagalima u vule leswaku u lahlekeriwe hi manghilazi ya yena naswona a a hlaya matsalwa hi nhloko.

Tanihi leswi Fagalima a a lava ku ya entsombanweni lowu a wu ta khomeriwa eFiji, u tirhe a ri yexe exihlaleni xa Upolu mavhiki ya mune a ri karhi a hlengeleta tikhokhonati. Hambileswi nenge wun’wana wa yena a wu lamarile, u kote ku rhwala tikhokhonati ta 15 hi nkarhi wun’we a famba mpfhuka wa kwalomu ka tikhilomitara tinharhu, a fika a ti vandla ivi a ti khusa. U xavise mukhusu wolowo kutani a ya edorobeni ra Apia a ya hakelela riendzo ra yena ro ya eFiji kambe a kuma leswaku mali leyi a a yi khomile a yi nga ha ringani ku hakelela riendzo ra yena. Ematshan’weni ya leswaku a karhateka, a lan’wa kumbe a kombela vanhu leswaku va n’wi pfuna, u mukile kutani a fika a endla mukhusu wun’wana leswaku a ta kuma mali leyi engetelekeke. U endle sweswo hinkwaswo leswaku a ya entsombanweni lowu a a ehleketa leswaku wu ta khomiwa hi tindzimi timbirhi leti a a nga ti tivi. Kambe u tsake ngopfu loko a fika eFiji kutani a kuma leswaku tinkulumo to tala ta nongonoko wa ntsombano a ti ta nyikeriwa hi ririmi ra rikwavo!

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 87]

“Ndzi Tiphinile Masiku Hinkwawo”

RONALD SELLARS

U VELEKIWE HI 1922

U KHUVURIWE HI 1940

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA Yena ni nsati wa yena Olive (Dolly), va rhurhele eSwihlaleni swa Samoa hi 1953 leswaku va ta va maphayona yo hlawuleka. U thwase exikolweni xa varhumiwa xa le Giliyadi hi 1961. Ron wa ha ri phayona ro hlawuleka eSwihlaleni swa American Samoa.

LOKO mfumo wa le Swihlaleni swa Samoa wu ale ku hi engetelela masiku eka tivhisa ta hina, mina na Dolly hi rhurhele eSwihlaleni swa American Samoa. Xikepe lexi a hi famba ha xona xi hi chikise ehlalukweni leri nga riki na nchumu ra le Pago Pago, hi awara ya nharhu, matakuxa. A ku ri hina ntsena vahuweleri exihlaleni xexo naswona a hi khome mali leyi ringanaka tidolara ta 12 ntsena ta le Amerika. Hi rona siku rero nimixo, tata wa jaha rin’wana leri nga tshama ri dyondzeriwa Bibele u hi nyike ndhawu yo tshama. Muti wa yena a wu ri kamara rin’we kutani u teke nguvu a hingakanya leswaku hi va ni ndhawu yo etlela. Hambileswi a hi lavana ni ndhawu yo tshama, hi sungule ku chumayela eka yindlu leyi a hi akelane na yona.

Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani hi hirhe eka yindlu leyikulu leyi a yi ri ehenhla ka xitolo eximutanini xa Fagatogo. Loko hi ri eka yona, a hi kota ku vona Hlaluko ra Pago Pago ro saseka, leri a ri nga ri na nchumu. Loko ha ha ri eAustralia, Makwerhu Knorr u te: “Loko mi fika eswihlaleni swa le Pacific, swi nga endleka mi nga hanyi bya le ka byandlana. Minkarhi yin’wana swi nga ha lava leswaku mi etlela ehenhla ka makhadibodo.” Hakunene swi ve tano! Endzhaku ka tin’hweti ti nga ri tingani hi kume mali kutani hi xava mubedo, tafula ni switulu. Hambiswiritano, a hi tsakile leswi hi nga ni kaya.

Hambileswi nsati wa mina loyi ndzi n’wi rhandzaka a nga lova hi 1985, ndza ha huma masiku yo tala leswaku ndzi ya chumayela. Loko ndzi anakanya hi malembe lama tlulaka 50 lama ndzi nga ma heta ndzi ri phayona naswona ndzi ri murhumiwa, ndzi nga vula leswaku ndzi tiphinile masiku hinkwawo.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 88]

“Va Ndzi Dyondzise Ku Rhandza Yehovha”

WALLACE PEDRO

U VELEKIWE HI 1935

U KHUVURIWE HI 1955

MATIMU YA YENA HI KOMISA Hi yena wo sungula ku khuvuriwa eSwihlaleni swa American Samoa. Yena ni nsati wa yena Caroline a va phayona kutani va va ni vana. Sweswi va le Seattle, eWashington le U.S.A.

LOKO ndzi sungula ku dyondza Bibele naswona ndzi sungula ku chumayela, ekaya va ndzi hlongorile naswona ndzi lo huma ni swiambalo leswi a ndzi swi ambarile! Vusiku byebyo ndzi etlele eribuweni. Ndzi khongele Yehovha ndzi n’wi kombela leswaku a ndzi nyika matimba ya ku n’wi gandzela hambiloko swilo swi nga ndzi fambeli kahle.

Hi xamundzuku xa kona, a ndzi ri elayiburari ya le xikolweni loko Makwerhu Paul Evans a fika ndzi nga swi langutelanga. Loko a vona leswaku a ndzi tsakanga, u te: “A hi fambe hi ya bula le kaya ra varhumiwa.” Varhumiwa volavo va ndzi amukele hi musa hiloko ndzi tshama na vona naswona endzhaku ka lembe ndzi khuvuriwile.

Loko ndzi heta xikolo, ndzi sungule ku phayona ni varhumiwa. Hi ku famba ka nkarhi, ndzi tekane ni phayona leri hisekaka ra le Canada, ku nga Caroline Hinsche, loyi a a phayona eFiji hiloko hi sungula ku va maphayona yo hlawuleka eSwihlaleni swa American Samoa.

Loko nkarhi wu ri karhi wu famba, vatswari va mina a va nga ha ndzi kaneti. Tatana u dyondze Bibele a nga si fa naswona manana u khuvuriwe a ri ni malembe ya 72. Ndzi nkhensa xikombiso lexi varhumiwa lavaya vo sungula va nga ndzi vekela xona. Va ndzi dyondzise ku rhandza Yehovha naswona ndza ha hlayisekile.

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 91, 92]

Ku Phikelela Ku Ve Ni Vuyelo Lebyinene

PAUL EVANS

U VELEKIWE HI 1917

U KHUVURIWE HI 1948

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA Yena ni nsati wa yena Frances, va ve varhumiwa eSwihlaleni swa Samoa ni swa American Samoa malembe lama tlulaka 40.

LOKO mina ni nsati wa mina hi sungula ku endzela mavandlha hi 1957, a swi tika ku kuma mpfumelelo wo nghena eSwihlaleni swa Samoa hikuva mfumo a wu ringeta ku sivela vanhu va le matikweni mambe leswaku va pfuna Timbhoni ta le swihlaleni. Vaendzi a va fanele va sayina leswaku a va nge dyondzisi vaaki va kwalaho hi ta ripfumelo ra vona loko va endzele swihlala sweswo. Kutani loko ndzi endzela eSwihlaleni swa Samoa ro sungula tanihi mulanguteri wa xifundzha, ndzi fike ndzi vutisa mutirhela-mfumo la tirhanaka ni vanhu lava nghenaka eswihlaleni leswaku swi vula yini ku dyondzisa vanhu ripfumelo ra wena. Loko ndzi vona leswaku u pfilunganyekile, ndzi n’wi vutisile ndzi ku:

“A hi nge u Mukhatoliki kutani u endzela tiko rin’wana naswona u ya ekerekeni kutani va ku kombela leswaku u chumayela, xana u nga ala?”

U te: “A xi kona lexi nga ku sivelaka.”

Hiloko ndzi ya emahlweni ndzi ku: “Hilaha u swi tivaka hakona Timbhoni ta Yehovha ti endzela vanhu emakaya ya vona leswaku ti va byela rungula ra le Bibeleni. Xana ndzi nga famba na tona loko ti ndzi kombela?”

U te: “Ndzi vona swi nga hoxanga.”

Hiloko ndzi ku: “Xana ndzi nga n’wi hlamula n’wini wa muti loko a ndzi vutisa xivutiso xo karhi?”

U te: “Sweswo na swona ndzi vona swi nga hoxanga.”

Kutani ndzi gimete hi ku: “Swi lulamile. Kutani se ndza swi tiva leswaku i yini lexi ndzi faneleke ku xi endla.”

Loko se hi muka exihlaleni xexo endzhaku ka loko ntirho wa hina wo endzela mavandlha wu fambe kahle, ndzi vutise mutirhela-mfumo yoloye loko ku ri ni leswi a swi tweke swo biha hi ta riendzo ra hina.

U te: “A ndzi twanga nchumu. Swilo hinkwaswo swi fambe kahle.”

Hiloko ndzi ku: “Xana hi nga wu kuma njhani mpfumelelo wa ku ta nakambe?”

U te: “U nga endli xikombelo eka ndzawulo ya vaendzi. Kambe u ndzi tsalela papila kutani ndzi ta mi nyika mpfumelelo wo nghena.”

Kutani hi endle hilaha a nga vula hakona minkarhi yo hlayanyana loko hi endzela mavandlha ya le Swihlaleni swa Samoa.

Khombo ra kona, mutirhela-mfumo la nga n’wi siva, a a ome nhloko naswona u ale ko tala leswaku hi nghena eSwihlaleni swa Samoa loko hi lava ku endzela mavandlha. Xiyimo xexo xi ye emahlweni ku fikela hi 1974, loko mfumo wu sungula ku pfumelela mina na Frances ku nghena eswihlaleni tanihi varhumiwa. Ku phikelela ka hina ku ve ni vuyelo lebyinene.

[Xifaniso]

Frances na Paul va ka Evans

[Bokisi leri nga eka tluka 97]

Ririmi Ra Vanhu Lava Nga Ni Vuswikoti Byo Vulavula

Xisamoa xi vitaniwa hi mimpfumawulo yo hambana-hambana leyi tsakisaka eka munhu la nga ri tiviki ririmi leri. Hambiswiritano, Fred Wegener u ri: “Tanihi leswi marito yo tala ma lavaka leswaku u tiva ndlela leyi ma vitaniwaka ha yona, swi lava leswaku varhumiwa va kuma nkarhi lowu ringaneke wo dyondza (faata‘ita‘iga) mavitanelo wolawo nileswaku va khutaziwa (faalaeiauina) leswaku va ta kota ku ma vitana kahle.”

Eka vanhu va le Swihlaleni swa Samoa i swa nkoka ku tiva mavitanelo ya marito hi ku hambana-hambana ka wona naswona u fanele u katsa ni swivulavulelo. Tindhuna ni vanhu lava tirhisiwaka ku vulavulela tindhuna, va rhandza ku tshaha eBibeleni naswona va tirhisa marito yo tika loko va vulavula eka swiendlakalo swo hlawuleka. Hi ntumbuluko vanhu va le Swihlaleni swa Samoa va xixima naswona sweswo swi vonaka hi ndlela leyi va vulavulaka ha yona. Va tirhisa marito lama rharhanganeke (tautala lelei) loko va vulavula hi vanhu lava xiximekaka, vo kota Xikwembu, tindhuna, valawuri ni vaendzi lava humaka ematikweni mambe. Hi hala tlhelo, loko va tibulela hi swiendlakalo swa siku ni siku kumbe va vulavula hi vona vini, va tirhisa marito yo olova (tautala leaga).

Leswaku va nga khunguvanyisi munhu loko va vulavula hi timhaka leti xiximekaka, ta ndhavuko kumbe hi Bibele, va ni marito yo hlawuleka lawa va ma tirhisaka. Geoffrey Jackson, la nga xirho xa Huvo leyi Fumaka, kambe a tshameke a va murhumiwa eSwihlaleni swa Samoa, u ri: “Tanihi leswi Xisamoa xi lavaka leswaku u xixima, i swa nkoka leswaku loko u chumayela, u tirhisa marito lama tirhisiwaka loko u vulavula ni vanhu lava xiximekaka kambe u tirhisa marito lama tolovelekeke loko u vulavula hi wena n’wini.”

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 99]

‘Hi Suke Hi Ri Ni Gome’

ROBERT BOIES

U VELEKIWE HI 1942

U KHUVURIWE HI 1969

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA Yena ni nsati wa yena Elizabeth (Betty) a va ri varhumiwa eSwihlaleni swa Samoa ku suka hi 1978 ku ya fika hi 1986.

HAMBILESWI a ha ha ku fika, hi kume leswaku vanhu va le Swihlaleni swa American Samoa va ma tlangela matshalatshala ya hina yo dyondza Xisamoa nileswaku a va nga languti swihoxo swa hina. Siku rin’wana ndzi tirhise Nhlavutelo 12:9 ku hlamusela nkucetelo wo biha lowu Sathana a nga na wona laha misaveni. Kambe rito ra Xisamoa leri vulaka Diyavulosi (tiapolo) ni leri vulaka swiri (tipolo) ma vitiwa hi ndlela leyi fanaka. Hiloko ndzi tirhisa rito leri hoxeke kutani ndzi vula leswaku “swiri” ri hlongoriwile etilweni ri lahleriwa laha misaveni nileswaku ri hambukisa vanhu hinkwavo lava nga laha misaveni. Kutani ndzi vula leswaku Yehovha u ta pfotlosa a tlhela a herisa “swiri.” N’wini wa muti ni murhumiwa loyi a ndzi famba na yena, a va file hi ku hleka.

Siku rin’wana ndzi tirhise xingheniso lexi a ndzi xi nhlokohatile eka wansati un’wana wa le Swihlaleni swa Samoa loko hi ri karhi hi chumayela hi yindlu ni yindlu. Hiloko ndzi kuma leswaku eka xingheniso xa mina u twisise ntsena marito yo koma lama vulavulaka hi Nhlavutelo 21:4. Loko a vona leswaku rungula ra mina i ra nkoka, u nghene endlwini ya yena hi ku hatlisa kutani a hlaya ndzimana yoleyo eBibeleni ya yena. Ndzimana yoleyo yi n’wi khumbe swinene lerova endzhaku ka nkarhi u pfumele ku dyondzeriwa Bibele kutani yena ni vana va yena va va Timbhoni!

Nkateko wa kona hileswaku hi ku famba ka nkarhi se a hi xi tiva Xisamoa naswona hi ve ni mintokoto yo tala leyinene. Loko hi sungula ku vabya kutani hi boheka ku tlhelela eUnited States, hi suke eSwihlaleni swa Samoa hi ri ni gome.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 101, 102]

‘Vanhu Hinkwavo A Va Ri Kona’

Nkosi lowukulu lowu nga tshama wu va kona edorobeni ra Apia hi va-1950 a wu ri wa Fred Williams. A a tiviwa hi vito ra Kaputeni naswona a a ri wanuna la nga ni xivindzi loyi a nga tshama a va mutlutisi. Nsati wa yena a a ri Mbhoni ya Yehovha. A ri kona lwandle leri a nga tlutangiki eka rona naswona a a tiviwa hi vanhu vo tala va le swihlaleni swa South Pacific. Xin’wana lexi a a dume ha xona a ku ri ku vuya ni vatlutisi-kulobye hi xikwekwetsu, endzhaku ka loko va tlumbe maribye hi xikepe lexi a va famba hi xona naswona va hete masiku va nga ri na swakudya.

Kaputeni a a kholwa leswaku vanhu va ya ekerekeni leswaku va ya tihungasa ntsena. Hambileswi a a tinwela byala naswona a gembula, u sungule ku dyondza Bibele na William Moss kutani a va Mbhoni leyi hisekaka. Hi nkarhi lowu a nga khuvuriwa ha wona, a a nga ha voni naswona minkarhi yo tala a a tshama a etlele. Hambiswiritano, a a byela vanhu hinkwavo lava a va n’wi endzela hi ta ripfumelo ra yena lerintshwa ku katsa ni vafundhisi vo tala.

Loko a nga si lova, u tsale leswaku u lava ku lahliwa hi Timbhoni ta Yehovha naswona u lava ku lahliwa elwandle. Marjorie Moss u ri: “Swi tikomba onge vanhu hinkwavo lava tshamaka edorobeni rolero a va ri kona eka nkosi wolowo. Switichi swa swiya-ni-moya swi tivise hi ta rifu ra yena naswona mabindzu ya le Apia ma n’wi xixime hi ku ehlisa mijeko ya wona.” Hambileswi Timbhoni a ti ri kona, a ku ri ni magqweta, mathicara, vafundhisi lava dumeke ni vanhu vo tala lava nga ni mabindzu.

Hinkwavo a va rhiye ndleve loko William Moss loyi a a nyikela nkulumo, a ri karhi a tirhisa matsalwa ya le Bibeleni leswaku a hlamusela ntshembo lowu Kaputeni a a ri na wona wa leswaku vanhu va ta pfuxiwa emisaveni leyi nga paradeyisi. Marjorie u ri: “Ndzi rhandze ndlela leyi Kaputeni loyi a hleleke swilo ha yona hikuva u endle leswaku enkosini wa yena ku chumayeriwa vanhu vo tala lava swi tikaka ku burisana na vona kumbe ku va kuma loko ku chumayeriwa hi yindlu ni yindlu. Hiloko ndzi anakanya hi Avele ‘loyi hambileswi a feke a ha vulavulaka.’” (Hev. 11:4) “Hambileswi Kaputeni a a file u pfune vanhu vo tala hi nkosi wa yena leswaku va tiva Yehovha.”

Endzhaku ka nkulumo ya xilahlo leyi a yi ri ekaya ra yena, timovha leti tlulaka 50 ti ye ehlalukweni. Marjorie u ri: “Vanhu a va tele ngopfu ehlalukweni lerova maphorisa ma boheke ku hi pfulela ndlela leswaku hi ta kota ku khandziya xikepe. Kutani hina, vandyangu wa yena, khomixinara leyi tlakukeke ni vanhu van’wana lava xiximekaka va le mugangeni, hi khandziye xikepe lexi vuriwaka Aolele (Papa Leri Hahaka) kutani hi nghena exikarhi ka lwandle.” Vito ra xikepe lexi a ri faneleka hikuva William u boheke ku khomelela swi tiya exikepeni loko xi ri karhi xi yisiwa hala ni hala hi magandlati naswona matluka ya Bibele ni swiambalo swa yena swi ri karhi swi biwa hi moya. Eku heteleleni, William u hlaye xitshembiso lexi nga eBibeleni xa leswaku ‘lwandle ri ta humesa vafi lava nga eka rona’ hiloko a khongela. (Nhlav. 20:13) Endzhaku ka sweswo, ntsumbu wa Kaputeni wu hoxiwe endzeni ka mati ya Lwandle ra Pacific leri kariheke, leri a a ri rhandza. Ku hundze nkarhi wo leha vanhu va ha vulavula hi nkosi wolowo, ku nga nchumu lowu nga endla leswaku vo tala va chumayeriwa.

[Xifaniso]

“Kaputeni” Fred Williams loko a nga si khuvuriwa

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 109, 110]

“Ha Tsaka Leswi Hi Tlheleleke eSwihlaleni”

FRED WEGENER

U VELEKIWE HI 1933

U KHUVURIWE HI 1952

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA Fred u tirha ni nsati wa yena Shirley eBethele ya le Swihlaleni swa Samoa. Sweswi i xirho xa Komiti ya Tiko.

LOKO ha ha ku tekana hi suke eAustralia hi ya eSwihlaleni swa American Samoa hi 1956, leswaku hi ya va maphayona yo hlawuleka. Xiavelo xa hina xo sungula a xi ri le ximutanini xa Lauli‘i lexi nga le vuxeni bya laha Hlaluko ra Pago Pago ri sungulaka kona. Loko hi fika a hi tshama endlwini leyi a yi nga ri na mavanti, mafasitere, silin’i ni tiphayiphi ta mati. Loko hi heta ku yi lunghisa, Wallace Pedro muntshwa wa le ximutanini xexo loyi vatswari va yena va n’wi hlongoleke hileswi a veke Mbhoni, u tile a ta tshama na hina, hi phayona swin’we.

Endzhaku ka malembe mambirhi, hi ye eXikolweni xa Giliyadi kutani hi averiwa ku va varhumiwa eTahiti. Kambe a hi tshamanga nkarhi wo leha hikuva mfumo wu ale xikombelo xa hina xa ku va varhumiwa kutani wu hi tsalela papila, wu kombela leswaku hi hatla hi famba. Endzhaku ka loko hi tlhelele eSwihlaleni swa American Samoa hi tirhe na Paul na Frances va ka Evans , Ron na Dolly va ka Sellars naswona a hi tshama ekaya ra varhumiwa edorobeni ra Pago Pago eFagatogo. Loko hi ri kwalaho, ndzi endle minkandziyiso ya Xihondzo xo Rindza ni ya Vutirheli Bya Hina Bya Mfumo hi Xisamoa, ndzi tirhisa muchini wa khale wo endla tikopi naswona ndzi tirhela etafuleni leri a ri ri ekamareni ro dyela. Hi 1962 mina na Shirley hi averiwe ku endzela mavandlha. Xifundzha xa hina xo sungula a xi katsa mavandlha ya swihlala swa lwandle ra Pacific Dzonga, ku katsa ni Swihlala swa American Samoa, Cook Islands, Fiji, Kiribati, Niue, Swihlala swa Samoa, Tonga, Tuvalu na Vanuatu.

Endzhaku ka malembe ya nhungu, hi kume n’wana wa mufana kutani hi n’wi thya vito ra Darryl ivi hi kuma yindlu eSwihlaleni swa American Samoa. Hi tshike ku va varhumiwa kutani ndzi va phayona ro hlawuleka naswona Shirley u hete nkarhi wa yena wo tala a hundzuluxela minkandziyiso ya Bibele hi Xisamoa.

Hi nkarhi wolowo ndzi tirhe na Mbhoni leyi a yi tihanyisa hi ku phasa tinkatla leti vuriwaka ti-abalone leswaku ndzi ta wundla ndyangu wa mina. Njhini ya xikepe lexitsongo lexi a hi famba hi xona yi onhakile kutani hi heta masiku ya mune elwandle. Magandlati ma hi tekile ma hi lahlela exikarhi ka lwandle naswona hi pfuniwe endzhaku ka loko hi pone xidzedze lexikulu, hi vone swikepe swa 32 swi hundza naswona ku sele katsongo hi tlumbiwa hi xikepe lexikulu. Endzhakunyana ka sweswo Shirley u tlhele a tika kutani hi 1974 hi boheka ku tlhelela eAustralia hambileswi a hi nga swi lavi naswona loko hi fika Shirley u kume n’wana wa nhwanyana kutani hi n’wi thya Tamari.

Emalembeni lama landzeleke a hi ri karhi hi ehleketa hi ku tlhelela exiavelweni xa hina lexi a hi xi tsakela xa vurhumiwa. Mina na Shirley hi tsake ngopfu loko hi rhambiwa ku tlhelela eSwihlaleni swa Samoa hi 1995 leswaku hi ya tirha eBethele, hi ri na Tamari. Endzhaku ka lembe, mina na Shirley hi rhambiwe ku tlhela hi sungula ntirho wo endzela mavandlha, lowu hi mpfhuka hi wu tshika emalembeni ya 26 lama hundzeke. A ku ri ntsako swinene ku hlangana na vamakwerhu vo tshembeka lava hi tirheke swin’we malembe lama hundzeke eSwihlaleni swa Samoa, swa American Samoa ni swa Tonga!—3 Yoh. 4.

Namuntlha, mina na Shirley hi tirha swin’we na Tamari ni nuna wa yena, Hideyuki Motoi eBethele ya le Swihlaleni swa Samoa. Ha tsaka leswi hi tlheleleke eswihlaleni.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 113, 114]

‘Yehovha U Hlamule Swikhongelo Swa Mina’

FAIGAAI TU

U VELEKIWE HI 1932

U KHUVURIWE HI 1964

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U phayone exihlaleni xa Upolu ni xa Savaii ku sukela hi 1965 ku ya fika hi 1980. Sweswi u tshama exihlaleni xa Savaii.

NDZI velekiwe ndzi lamale nenge naswona sweswo a swi endla leswaku swi nga ndzi oloveli ku famba.

Loko ndzi sungula ku twa ntiyiso wa Bibele ndzi khumbekile swinene. A ndzi lava ku ya eminhlanganweni ya vandlha kambe ndlela leyi yaka kona a yi ri ni maribye. Leswaku swi ndzi olovela ku famba ndzi dyondze ku tiendlela maphaxani.

Endzhaku ka loko ndzi khuvuriwile ndzi sungule ku phayona. Loko ndzi phayone malembe ya nhungu exihlaleni xa Upolu, mina na sesi wa mina na nuna wa yena hi rhurhele exihlaleni xa Savaii, laha a ku ri ni xilaveko xa vahuweleri va Mfumo. Ndzi ve phayona ro hlawuleka swin’we na Kumi Falema‘a n’wana wa sesi wa mina.

Vhiki rin’wana na rin’wana mina na Kumi a hi suka eFaga hi bazi, hi ya eximutanini xa Lata lexi nga le vupela-dyambu bya xihlala xa Savaii. Loko hi heta ku dyondza Bibele na wansati un’wana wa le Lata, a hi famba tikhilomitara ta nhungu ku ya dyondza na wansati un’wana wa le ximutanini xa le Taga. Loko hi heta ku dyondza a hi etlela ekaya ra wansati yoloye ivi hi siku leri tlhandlamaka hi tlhelela eFaga hi bazi ra nimixo. Hi ye emahlweni hi hlaya na vona ku ringana malembe mambirhi naswona lexi tsakisaka hileswaku vavasati lavambirhi ni mindyangu ya vona va ve Timbhoni leti hisekaka.

Loko maxaka ya mina ma rhurha eSavaii, ndzi sale ndzi langutela ntlawanyana wa vamakwerhu va xisati ni vavasati lava a va tsakela eximutanini xa Faga. A ndzi fambisa Dyondzo ya Xihondzo xo Rindza na Dyondzo ya Buku ya Vandlha ndzi tlhela ndzi famba ni vamakwerhu entirhweni wa yindlu na yindlu. Kan’we hi n’hweti nkulu wa le Apia a a ta a ta hi fambisela minhlangano hi Sonto. Tanihi leswi ndhuna ya ximutana a yi nga hi pfumeleli leswaku hi yimbelela tinsimu ta Mfumo eminhlanganweni, a ho ti hlaya kunene. Endzhaku ka malembe ya ntlhanu, Leva na Tenisia va ka Faai‘u, varhumiwa lava humaka eNew Zealand va tile va ta pfuna ntlawa lowu wa vamakwerhu va ximutana lexi. Hiloko ku fika van’wana endzhaku ka vona. Namuntlha exihlaleni xa Savaii ku ni mavandlha mambirhi, rin’wana ri le Faga kasi lerin’wana ri le Taga.

Hambileswi ndzi nga tekiwangiki, vana ndza va rhandza naswona ndza swi tsakela ku va exikarhi ka vona. Van’wana a ndzi tshama na vona. Swa ndzi tsakisa loko ndzi vona vanhu lava ndzi dyondzeke na vona Bibele va rhandza Yehovha.

Sweswi se ndzi dyuharile kutani a ndza ha swi koti ku chumayela hi yindlu na yindlu. Kambe ndzi fambisa tidyondzo ta Bibele ekaya naswona ndzi chumayela lava ndzi hlanganaka na vona loko ndzi ye exibedlhele. Hambiswiritano mhaka ya leswaku a ndza ha swi koti ku famba ya ndzi karhata kambe ndzi kombele Yehovha leswaku a ndzi nyika matimba. Varhumiwa va le vandlheni va ndzi dyondzise ku chumayela hi riqingho. Loko ndzi anakanyisisa hi vutomi bya mina ndza swi vona hakunene leswaku Yehovha u hlamule swikhongelo swa mina.

[Bokisi/Dayagramu leyi nga eka tluka 118]

Loko Ku Ri Ravumune eSwihlaleni Swa Tonga, eSwihlaleni Swa Samoa I Ravunharhu

Vanhu va le Swihlaleni swa Samoa ni swa Tonga va tirhisa nkarhi wun’we kambe swihlala swa Tonga swi le mahlweni hi siku rin’we. Ha yini? Ntila lowu kongomisaka tiwachi emisaveni hinkwayo wu hambanisa Swihlala swa Samoa ni swa Tonga—Swihlala swa Tonga swi le vupela-dyambu bya ntila lowu kasi swa Samoa swi le vuxeni bya wona. Xisweswo, hambileswi swihlala sweswo swimbirhi swi akelaneke, vanhu va Swihlala swa Tonga i vo sungula ku tsundzuka rifu ra Kreste emisaveni kasi va Swihlala swa Samoa i vo hetelela.

[Dayagramu]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

\

\

\

\

\ SAMOA

| 7:00 nimadyambu

| Ravunharhu

|

|

|

|

|

TONGA |

Ravumune |

|

|

|

| NIUE

|

|

|

|

|

|

|

|

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 123, 124]

Vuhundzuluxeri Bya Bibele Lebyi Xiximaka Vito Ra Xikwembu

Hi lembe ra 1884 varhumiwa va Vujagana va kandziyise Bibele hi Xisamoa leyi a yi ri ni vito leri nge Yehovha eMatsalweni hinkwawo ya Xiheveru. Nakambe nkomiso wa vito ra Xikwembu lowu nge Aleluia leswi vulaka “Dzunisani Yah,” a wu humelela ka mune eMatsalweni ya Vukreste ya Xigriki. (Nhlav. 19:1-6) Hambiswiritano, loko vuhundzuluxeri lebyi byi pfuxetiwa hi 1969, vito leri nge Yehovha ri susiwile eka tindzimana hinkwato kambe ri sala eka yin’we swi nga xiyiwanga. (Eks. 33:14) Vafundhisi va tlhele va susa vito ra Xikwembu eka tibuku ta tinsimu naswona va kucetela swirho swa tikereke ta vona leswaku swi nga ri tirhisi vito leri nge Yehovha.

Hambiswiritano, hi November 2007 vanhu va le Swihlaleni swa Samoa lava rhandzaka Bibele va tsakile loko va kuma Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Ya Vukreste Ya Xigriki hi Xisamoa. Vuhundzuluxeri lebyi, lebyi kongomeke ni lebyi twisisekaka byi tlherisele vito ra Xikwembu eMatsalweni lama huhuteriweke. Geoffrey Jackson loyi a a ri murhumiwa eSwihlaleni swa Samoa naswona sweswi a nga xirho xa Huvo leyi Fumaka, u humese vuhundzuluxeri lebyi eka ntsombano wo hlawuleka lowu a ku rhambiwe vamakwerhu va le swihlaleni swin’wana, lowu a wu khomeriwe eApia, le Swihlaleni swa Samoa.

Ku tivisiwa ka byona eka thelevhixini ku endle leswaku vanhu vo tala va lava ku byi hlaya. Van’wana va be riqingho eBethele ya le Swihlaleni swa Samoa va kombela ku rhumeriwa tikopi ta byona. Mutirhela-mfumo wa xikhundlha lexi tlakukeke u kombele tikopi ta khume leswaku a ta ti nyika vatirhi-kulobye. Nhloko ya xikolo yi kombele tikopi ta ntlhanu leswaku yi ta ti nyika swichudeni leswi a swi ta pasa kahle loko lembe ri hela.

Vanhu vo tala va vula leswaku vuhundzuluxeri lebyi byi hundzuluxeriwe hi vukheta naswona byi endla leswaku muhlayi a xi twisisa kahle Xigriki. Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa byi tlhela byi toloveta vanhu va Swihlala swa Samoa leswaku i swa nkoka ku tirhisa vito ra Xikwembu. Finau, phayona ro hlawuleka eximutanini xa Vailele, le Upolu, u tirhise xikhongelo xa Hosi leswaku a pfuna wansati un’wana a anakanyisisa hi mhaka leyi.

Endzhaku ko hlaya Matewu 6:9, Finau u n’wi vutisile a ku: “Xana u anakanya leswaku i vito ra mani leri faneleke ri kwetsimisiwa?”

U hlamule a ku: “I ra Hosi.”

Finau u te: “Kambe 1 Vakorinto 8:5 yi vula leswaku ku ni ‘swikwembu’ swo tala ni ‘tihosi’ to tala. Ha yini Xikwembu xi nga vuriwa Hosi kasi ku ni swikwembu swo tala leswi vitaniwaka hi vito leri fanaka?”

Endzhaku ka sweswo u n’wi kombe vito leri nge Yehovha a tlhela a n’wi hlamusela leswaku Vujagana byi ri susile eTibibeleni ta byona. Leswaku yinhla leyi yi twisiseka, u ye emahlweni a ku: “Xana a wu ta titwa njhani loko munhu o na swipfuketana a cinca vito ra wena kumbe a nga ku vitani hi rona?”

Wansati loyi u hlamule a ku: “Sweswo a swi ta ndzi hlundzukisa.”

Finau u te: “Yehovha wa va hlundzukela vanhu lava susaka vito ra yena eBibeleni.”

[Xifaniso]

“Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Ya Vukreste Ya Xigriki” hi Xisamoa

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 126, 127]

“Yehovha U ndzi Katekise Ko Tala”

LUMEPA YOUNG

U VELEKIWE HI 1950

U KHUVURIWE HI 1989

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA Makwerhu loyi wa xisati i n’wana wa khale ka holobye-nkulu naswona i phayona ra nkarhi hinkwawo edorobeni ra le Apia.

NDZI kulele exihlaleni xa Savaii naswona tatana a a ri n’wamabindzu la dumeke ni n’watipolitiki. Tanihi leswi a a ri ni masimu yo tala ya cocoa naswona a a thole vatirhi va kwalomu ka 200, maphepha-hungu ya le Swihlaleni swa Samoa a ma n’wi vitana N’wini wa Masimu ya Cocoa naswona u hete malembe yo hlayanyana a ri holobye-nkulu wa le Swihlaleni swa Samoa.

Ekaya a hi ri vana va 11 naswona tatana a a nga ngheni kereke kambe manana u hi kurise hi Bibele. Loko manana a lova ndzi n’wi kumbukile. Kutani loko Judy Pritchard, makwerhu wa xisati la nga murhumiwa a ndzi chumayela ivi a ndzi byela leswaku vafi va ta pfuxiwa, ndzi tsake swinene ku tiva leswaku ndzi ta tlhela ndzi vona manana.

Ndzi vutise Judy swivutiso swo tala naswona u ndzi hlamule swona a tirhisa Bibele. Ku nga ri khale hi sungule dyondzo ya Bibele kutani hi ku famba ka nkarhi ndzi sungule ku ya eminhlanganweni ya Timbhoni.

Eku sunguleni, Steve nuna wa mina loyi a a ri mudiyakoni la dumeke ekerekeni ya le ximutanini xa hina a a ndzi kaneta. U ndzi yise eka vafundhisi vo hlayanyana leswaku va ringeta ku ndzi tshikisa ku ya eminhlanganweni ya Timbhoni. Kambe eka mina a swi nghena hala swi huma hi hala. Endzhaku ka sweswo u ndzi yise eka tatana kambe yena u ringanyete leswaku ndzi nga dyondzeli ekaya. Vabuti ni vasesi va mina a va ndzi hlekula hileswi ndzi tshikeke vukhongeri bya le kaya. Kambe sweswo a swi ndzi tshikisanga ku ya emahlweni ndzi dyondza Bibele.

Loko se ndzi ri muhuweleri wa mahungu lamanene, muti wo sungula lowu ndzi ngheneke eka wona a ku ri wa holobye la tirhaka na tatana. A a tolovele ku ta eminhlanganweni ya swa politiki ekaya naswona a a ndzi tiva. A ndzi chuhe lerova ndzi tifihla endzhaku ka loyi a ndzi famba na yena. Vanhu a va hlamarile loko va ndzi vona ndzi ri karhi ndzi chumayela naswona a va ndzi vutisa va ku: “Xana tata wa wena u ri yini hi ntirho lowu u wu endlaka?” Hambiswiritano tatana a a twisisa a tlhela a ndzi yimelela. Ku tlula kwalaho hi nkarhi wolowo a a tsakela ku hlaya timagazini ta Xihondzo xo Rindza ni Xalamuka!

Eku heteleleni ndzi swi kotile ku hlula ku chava loku a ndzi ri na kona ivi ndzi va phayona ra nkarhi hinkwawo. Ndza swi rhandza ku fambisa tidyondzo ta Bibele naswona ndzi ni mavito ya vanhu va 50 lava tsakelaka, lava loko ndzi ri na nkarhi exiyimisweni xa mina ndzi va endzelaka leswaku ndzi ya bula na vona. Lexi ndzi tsakiseke ngopfu hileswaku ndzi dyondzise vana va mina va mune ntiyiso. Fotuosamoa n’wana wa mina wa nhwanyana na nuna wa yena Andrew, swin’we na Stephen n’wana wa mina wa mufana ni nsati wa yena Ana, va tirha eBethele ya le Swihlaleni swa Samoa. Nakambe ndzi pfune ndzisana ya mina Manu leswaku yi va Mbhoni. Nuna wa mina Steve loyi a a ndzi kaneta u hetelele a pfumerile ku dyondzeriwa Bibele naswona a ya eminhlanganweni. Hakunene Yehovha u ndzi katekise ko tala.

[Swifaniso]

Eximatsini: Fotuosamoa na Andrew va ka Coe; exineneni: Ana na Stephen va ka Young

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 129, 130]

A Ndzi Fanele Ku Hlawula Ku Tirhela Yehovha Kumbe Ku Va Mutlangi La Dumeke Wa Galufu

LUSI LAFAITELE

U VELEKIWE HI 1938

U KHUVURIWE HI 1960

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA U hlawule ku va phayona ra nkarhi hinkwawo ematshan’weni yo va mutlangi wa galufu la dumeke.

LOKO ndzi ri ni malembe ya 18 ndzi kume leswaku ndyangu lowu a wu tshama eka yindlu leyi langutaneke ni le kaya i Timbhoni ta Yehovha. Leswi a ndzi lava ku tiva hi Timbhoni ta Yehovha, ndzi endzele Siemu Taase nhloko ya ndyangu wolowo, ndzi ya vutisa leswaku ha yini va tivitana hi vito leri nge Yehovha. Musa wa yena ni ndlela leyi a tirhiseke ha yona Matsalwa swi ndzi tsakisile. Endzhaku ka sweswo u sungule ku hlaya Bibele na mina naswona ndzi sungule ku va kona eminhlanganweni. Loko tatana a twa leswaku se ndzi dyondza Bibele u ndzi xungetile. Ndzi kombele leswaku a ndzi pfumelela ku ya eminhlanganweni kambe u ndzi byele leswaku ndzi tshika ku hlangana ni Timbhoni ta Yehovha. Kambe lexi hlamarisaka hileswaku hi siku leri landzelaka u cince miehleketo ya yena. Hahani u te: “Loko u etlele a wu huwelela u ku, ‘Yehovha, ndzi kombela u ndzi pfuna!’” Swi nga endleka leswaku a ndzi lorha. Sweswo swi endle leswaku tatana a cinca mianakanyo ya yena.

Nakambe ekusuhi ni le kaya a ku ri ni ndhawu yo tlanga galufu, leyi a ko va yona ntsena eSwihlaleni swa Samoa, kutani a ndzi tikumela mali hi ku xavisa tibolo ta galufu leti lahlekeleke vatlangi. Hi ku famba ka nkarhi ndzi thoriwe ku rhwala nkwama wa tinhonga ta galufu ta Hosi Malietoa, Presidente ya le Swihlaleni swa Samoa. Presidente a yi ehleketa leswaku ndzi na vuswikoti byo tlanga galufu hiloko yi ndzi nyika tinhonga ta yona ta khale yi tlhela yi endla lunghiselelo ra leswaku van’wamabindzu vambirhi va ndzi nyika mali leyi nga ta ndzi pfuna leswaku ndzi va mutlangi la dumeke wa galufu. Presidente a yi ri ni ntshembo wa leswaku ndzi ta endla leswaku Swihlala swa Samoa swi va ni ndhuma. Sweswo swi ndzi tsakisile! Kambe ntlangu lowu wu sungule ku kavanyeta ndlela leyi a ndzi tirhela Yehovha ha yona naswona ripfalo ra mina a ri ndzi kingindza.

Timhaka ti onhake loko ndzi wina mphikizano wa Samoan Open Golf Championship loko hi tlanga ni vatlangi va matiko man’wana. Presidente a yi tsake ngopfu naswona yi hlele leswaku hi ya lalela swin’we madyambu wolowo leswaku ndzi ta hlangana ni mutlangi la dumeke wa le Amerika. Hiloko ndzi tibyela ndzi ku: ‘Sweswi ndzi fanele ku hlawula exikarhi ka galufu ni ku tirhela Yehovha.’ Ematshan’weni yo ya lalela na Presidente madyambu wolawo, ndzi ye laha vamakwerhu a va hlangana kona ku ya lunghiselela nhlengeletano ya xifundzha.

Presidente a yi hlundzukile naswona a ndzi yi soli. Tatana u lave ku tiva leswaku ha yini ndzi endle xiboho xexo, kutani ndzi hete nkarhi wo leha ndzi n’wi hlamusela hi Matsalwa leswaku ha yini ku gandzela Yehovha swi ri swa nkoka eka mina. Hiloko a xiririka mihloti a ku: “Loko u ri ni malembe ya ntlhanu u sungule ku vabya ngopfu kutani hi twa leswaku se u file. Loko hi ri karhi hi ku nghenisa esirheni u lumiwe hi nyoxi exikandzeni, ivi u huwelela u rila kutani hi ku humesa! Sweswi ndza kholwa leswaku u poniseriwe ku va mbhoni ya Yehovha Xikwembu.” A nga ha tlhelanga a ndzi kaneta.

Ndzi rhurhele eNew Zealand kutani ndzi va phayona ra nkarhi hinkwawo ku ringana malembe ya khume ivi ndzi va phayona ro hlawuleka naswona ndzi tekane na Robyn loyi na yena a a ri phayona ro hlawuleka. Hi ve ni vana vanharhu naswona hi rhurhele eAustralia. Emalembeni ya 30 lama landzeleke ndzi boheke ku ya tirha leswaku ndzi wundla ndyangu wa mina. Nakambe hi pfune maxaka ya hina yo tala leswaku ma va Timbhoni. A ndzi tshama ndzi ri karhi ndzi kombela Yehovha leswaku a ndzi pfuna ndzi tlhela ndzi va phayona. Kutani ndzi tsake ngopfu loko ndzi huma penceni hi 2004 ivi ndzi tlhela ndzi va phayona. A ndzi tisoli leswi ndzi hlawuleke ku tirhela Yehovha ematshan’weni yo va mutlangi la dumeke wa galufu.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 135]

Vatswari Lava Dyondzisaka Vana Va Vona Va Va Ni Vuyelo Lebyinene

PANAPA LUI

U VELEKIWE HI 1967

U KHUVURIWE HI 1985

MATIMU YENA HI KU KOMISA Yena ni nsati wa yena Mareta i maphayona yo hlawuleka eSwihlaleni swa Samoa.

LOKO hi tsarisa n’wana wa hina Sopa exikolweni, ndzi nyike nhloko ya xikolo broxara leyi nge Timbhoni Ta Yehovha Ni Dyondzo ivi ndzi yi hlamusela hi vukhongeri bya hina ni xivangelo xa ku ka hi nga hlanganyeli etimhakeni leti khumbaka vutiko.

Hambiswiritano hi siku leri tlhandlamaka, Sopa, u hi byele leswaku nhloko ya xikolo yi handzule broxara emahlweni ka vana va xikolo ni mathicara yi tlhela yi lerisa vana va Timbhoni leswaku va yimbelela risimu ra vukhongeri. Loko va arile yi va byele leswaku va yima emahlweni va yimbelela tinsimu ta vukhongeri bya vona. A yi ehleketa leswaku va ta chava ivi va endla leswi yi va byelaka swona. Hambiswiritano, Sopa, u byele vana lavan’wana va Timbhoni leswaku va yimbelela risimu leri nge, “Ha Ku Khensa, Yehovha,” ivi a ri sungula.

Sweswo swi tsakise nhloko ya xikolo kutani yi bumabumela Sopa hikwalaho ka xivindzi lexi a veke na xona. Hi ku famba ka nkarhi yona ni mathicara man’wana va yingisile loko va chumayeriwa. Kun’wana ni kun’wana laha yi hi vonaka kona yi hi vutisa hi Sopa ivi yi vula leswaku hi n’wi rungula. Sopa u ye emahlweni a hanya hi ku pfumelelana ni leswi a a swi dyondza naswona u khuvuriwe hi 2005.

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 138, 139]

“Swo Fana Niloko Minhlangano Yi Khomeriwa eKaya!”

VALU LOTONUU

U VELEKIWE HI 1949

U KHUVURIWE HI 1995

MATIMU YA YENA HI KU KOMISA Loko yena ni vana va yena va tsevu va ya eminhlanganweni, a va famba tikhilomitara ta 22 naswona a va tsemakanya ntshava.

Hl 1993 Timbhoni ta Yehovha ti fike ekaya ra mina eLefaga ti ndzi chumayela naswona ndzi amukele dyondzo ya Bibele. Endzhakunyana mina ni vana va mina hi sungule ku ya eminhlanganweni ya Vukreste eFaleasiu, ku nga tikhilomitara ta 22 ku suka laha a hi tshama kona.

Leswaku hi ya eminhlanganweni ya vandlha exikarhi ka vhiki, a ndzi hatla ndzi landza vana exikolweni. Vadyondzisi van’wana va tshembise ku va hlongola kambe va swi twisisile endzhaku ka loko ndzi va hlamusele leswaku minhlangano leyi i ya nkoka. N’wana ha wun’we a a fanele a khoma swiambalo leswi a nga ta swi ambala eminhlanganweni, Bibele, buku ya tinsimu ni tibuku tin’wana leti nga ta tirhisiwa eminhlanganweni. Hakanyingi a hi famba tikhilomitara ta 22 hi milenge kambe minkarhi yin’wana loko bazi ri hundza a ri hi khandziyisa.

Loko hi fika eHolweni ya Mfumo eFaleasiu, vamakwerhu va le mugangeni wolowo a va hi amukela va hi nyika swakudya hi tlhela hi hlamba ivi hi ambala swiambalo leswi hi teke na swona. Endzhaku ka minhlangano a hi khoma ndlela hi muka. Loko hi fika exitsungeni lexi nga le xikarhi ka xihlala, a hi tshama hi humula naswona a ndzi ri karhi ndzi languta loko ku nga ri na movha lowu nga hi khandziyisaka. Hakanyingi a hi fika ekaya nivusiku. Nimixo hi awara ya ntlhanu a ndzi pfuka leswaku ndzi ta khoma bazi leri yaka eFaleasiu, leswaku ndzi ya chumayela.

Siku rin’wana muvulavuleri wa ndhuna ya ximutana u ndzi vitanile leswaku ndzi ta tengisiwa hi ndhuna. Va lave ku tiva leswaku ha yini ndzi ya le kule eFaleasiu ematshan’wini yo nghena kereke leyi nga le ximutanini, ngopfu-ngopfu leswi yi sunguriweke hi kokwa wa mina wa xinuna. Eku heteleleni va bohe leswaku ndzi nga ha yi eminhlanganweni eFaleasiu. Kambe a ndzi nga ta pfumelela nchumu leswaku wu ndzi tshikisa ku ya eminhlanganweni. A ndzi tiyimisele ku yingisa Xikwembu ku tlula vanhu.—Mint. 5:29.

Ku nga ri khale, ndzi tikume ndzi khome nyarhi hi timhondzo. Ndzi ale ku ya enkhubyeni wa le ximutanini lowu va ka kona hi Sonto, laha ku rhambiwaka mufundhisi, madiyakoni ni ndhuna ya ximutana. Hikwalaho ka sweswo huvo yi ndzi hakerise ntlhanu wa tinguluve letikulu. Tanihi leswi ndzi nga mutswari un’we la nga ni vana va tsevu, xigwevo xexo a xi tika kambe eku heteleleni ndzi swi kotile ku xi hakela. Hi ku famba ka nkarhi vanhu va le ximutanini va hi xiximile hikwalaho ko yima hi tiyile naswona a va ha hi kanetanga.

Emalembeni lama hundzuke a swi tika ku ya eminhlanganweni kambe a ku nga ri ku tlanga hi nkarhi. Vana va mina hinkwavo i Timbhoni leti hisekaka naswona lowa jaha i nandza wa vutirheli.

Ninamuntlha, mina ni vana va mina ha ha ya eminhlanganweni kambe a ha ha fambi tikhilomitara ta 22 hi ya eFaleasiu; minhlangano se yi khomiwa ekusuhi ni le kaya. Hi 2001 eximutanini xa ka hina ku akiwe Holo ya Mfumo yo saseka. Ku ni vandlha leri kulaka leri hlanganyelaka eka yona. Kutani namuntlha, swo fana niloko minhlangano yi khomeriwa ekaya!

[Chati/Grafu leyi nga eka tluka 132, 133]

NXAXAMELO WA SWIENDLAKALO SWA NKOKA—ESwihlaleni Swa Samoa

1930

1931 Mahungu lamanene ma fika eSwihlaleni swa Samoa.

1940

1940 Harold Gill u fambise swibukwana leswi nge Where Are the Dead?, ku nga nkandziyiso wo sungula hi Xisamoa.

1950

1953 Ku simekiwe vandlha ro sungula eApia.

1955 Mathwasana ya le Giliyadi ma fika eSwihlaleni swa American Samoa.

1955 Vanhu va le Swihlaleni swa American Samoa va kombiwe filimi leyi nge The New World Society in Action.

1957 Ku ve ni nhlengeletano yo sungula ya xifundzha eSwihlaleni swa American Samoa.

1958 Xihondzo xo Rindza xi sungule ku hundzuluxeriwa hi Xisamoa.

1959 Ku ve ni nhlengeletano yo sungula ya xifundzha eSwihlaleni swa Western Samoa.

1960

1970

1974 Ku fike varhumiwa eSwihlaleni swa Samoa. Mahungu lamanene ma sungule ku chumayeriwa eTokelau.

1980

1984 Ku simekiwe rhavi ekaya ra varhumiwa eSinamoga, le Apia.

1990

1991 Xihuhuri lexi vuriwaka Val xi hlasele swihlala.

1993 Xihondzo xo Rindza xa Xisamoa xi sungule ku huma hi nkarhi wun’we ni xa Xinghezi. Ku nyiketeriwe Bethele ni Holo ya Tinhlengeletano.

1996 Ku haxiwe nongonoko wa vhiki ni vhiki eka xiya-ni-moya lowu nge “Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Bibele.”

1999 Lunghiselelo ra ku akiwa ka Tiholo Ta Mfumo eka matiko lama pfumalaka ri sungule ku hatlisisa ku akiwa ka tiholo eswihlaleni.

2000

2007 Ku humesiwe Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Ya Vukreste Ya Xigriki hi Xisamoa.

2010

[Grafu]

(Hlaya nkandziyiso)

Ntsengo Wa Vahuweleri

Ntsengo Wa Maphayona

700

400

100

1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010

[Xifaniso]

Frances na Paul va ka Evans

[Mimepe leyi nga eka tluka 73]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

HAWAII

AUSTRALIA

NEW ZEALAND

TOKELAU

Swains Island

SAMOA

AMERICAN SAMOA

Manu‘a Islands

Rose Atoll

SOUTH PACIFIC OCEAN

NIUE

Ntila Lowu Kongomisaka Xikomba-nkarhi Emisaveni Hinkwayo Ravunharhu

‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐‐

Ravumune

TONGA

AMERICAN SAMOA

Tutuila

PAGO PAGO

Petesa

Tafuna

Fagatogo

Lauli‘i

‘Aunu‘u

SAMOA

Savaii

Aopo

Lata

Taga

Faga

Salimu

Fogapoa

Upolu

APIA

Faleasiu

Siusega

Vailele

Lefaga

Vava‘u

APIA

Vaiala

Faatoia

Sinamoga

[Xifaniso lexi tataka tluka hinkwaro lexi nga eka tluka 66]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 74]

Pele na Ailua va ka Fuaiupolu va ve vo sungula eSwihlaleni swa Samoa ku tinyiketela eka Yehovha kutani va khuvuriwa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 81]

Ron na Dolly va ka Sellars va rhurhele eSwihlaleni swa Samoa hi 1953 leswaku va ya pfuna laha ku nga ni xilaveko lexikulu

[Xifaniso lexi nga eka tluka 84]

Richard na Gloria va ka Jenkins hi siku leri va cateke ha rona, hi January 1955

[Xifaniso lexi nga eka tluka 85]

Marjorie na William va ka Moss loko va ya eSwihlaleni swa Samoa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 95]

Yindlu ya le Swihlaleni swa Samoa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 100]

Holo leyi ya Mfumo leyi akiweke eApia yi ve yo sungula eSwihlaleni swa Samoa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 107]

Holo ya Mfumo yo sungula ya le Tafuna, eSwihlaleni swa American Samoa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 115]

Metusela Neru

[Xifaniso lexi nga eka tluka 116]

Saumalu Taua‘anae

[Xifaniso lexi nga eka tluka 131]

Ane Ropati (sweswi i wa ka Gauld) u tiyimisele ku tirhela Yehovha loko a ha ri muntshwa

[Swifaniso leswi nga eka tluka 141]

Rhavi Ni Bethele Ya Le Swihlaleni Swa Samoa

Komiti Ya Tiko Ya Le Swihlaleni Swa Samoa: Hideyuki Motoi, Fred Wegener, Sio Taua na Leva Faai‘u