Vana Va Hina I Ndzhaka Ya Risima

“Waswivo! Vana i ndzhaka leyi humaka eka Yehovha; mbhandzu wa khwiri i hakelo.”—PISALEMA 127:3.

1. Xana n’wana wo sungula emisaveni u ve kona hi ndlela yihi?

ANAKANYA hi masingita lawa Yehovha Xikwembu a ma endleke hi ndlela leyi a vumbeke wanuna ni wansati wo sungula ha yona. Adamu na Evha tanihi tatana na manana va hlanganyerile eku endleni ka leswaku ku va ni xivumbiwa xo karhi embelekweni wa Evha lexi nga kula xi va munhu lontshwa la heleleke—n’wana wo sungula emisaveni. (Genesa 4:1) Ku ta fikela namuntlha, ku tikiwa ka n’wana ni ku velekiwa ka yena swa hi hlamarisa swinene, naswona vo tala va swi hlamusela tanihi singita lerikulu.

2. Ha yini u nga vulaka leswaku leswi humelelaka embelekweni wa wansati la tikeke i singita?

² Hi masiku ya kwalomu ka 270, sele yo sungula leyi vumbiweke endzeni ka manana hikwalaho ka ku hlangana ka yena na tatana yi kula yi va n’wana loyi a endliweke hi tisele ta tibiliyoni. Sele liya yo sungula yi tamele swiletelo leswi lavekaka leswaku ku pfelela mixaka yo tlula 200 ya tisele tin’wana. Hi ku landzela swiletelo sweswo swo hlamarisa, leswi munhu a nga kotiki ku swi twisisa, tisele teto leti rharhanganeke swinene ti andza hi ku landzelelana ka tona ni hi mukhuva lowu faneleke leswaku ti endla munhu la hanyaka!

3. Ha yini vanhu vo tala lava anakanyaka kahle va pfumela leswaku Xikwembu hi xona xi vangaka ku tswariwa ka munhu lontshwa la hanyaka?

³ Xana u anakanya leswaku kahle-kahle i mani muvumbi wa n’wana yoloye? Swi le rivaleni leswaku hi Loyi a tumbuluxeke vutomi hi byoxe. Mupisalema wa le Bibeleni u yimbelerile a ku: “Tivani leswaku Yehovha i Xikwembu. Hi yena la hi endleke, a hi tiendlanga.” (Pisalema 100:3) Vatswari, mi swi tiva kahle leswaku n’wana wa n’wina wa risima swonghasi a mi n’wi kumanga hikwalaho ka vutlhari byo karhi byo huma eka n’wina vini. I Xikwembu xa vutlhari lebyi nga pimekiki lexi endleke singita ra ku vumbiwa ka xivumbiwa xexo lexintshwa lexi hanyaka. Hi magidi ya malembe, vanhu lava anakanyaka kahle va yise ku dzuneka eka Muvumbi Lonkulu hikwalaho ka ku vumbiwa ka n’wana embelekweni wa mana wa yena. Xana na n’wina mi endla tano?—Pisalema 139:13-16.

4. Hi xihi xihoxo xa vanhu lexi swi nga fanelangiki ku xi lumbeta Yehovha?

⁴ Kambe ke, xana Yehovha i Muvumbi la nga khathaliki, loyi a nga lo simeka ntsena endlelo ra leswaku wanuna ni wansati va kota ku kuma vana? Vanhu van’wana a va khathali hi vanhu-kulobye, kambe Yehovha a nga tano nikatsongo. (Pisalema 78:38-40) Eka Pisalema 127:3 Bibele yi ri: “Waswivo! Vana i ndzhaka leyi humaka eka Yehovha; mbhandzu wa khwiri i hakelo.” Sweswi a hi kambisiseni leswaku ndzhaka yoleyo i yini, naswona sweswo hi nga swi vonisa ku yini.

Ndzhaka Ni Hakelo

5. Ha yini vana va ri ndzhaka?

⁵ Ndzhaka yi fana ni nyiko. Hakanyingi vatswari va kulula va n’watseka leswaku va siyela vana va vona ndzhaka. Ndzhaka ya kona yi nga va mali, yindlu kumbe swilo swin’wana swa nkoka. Ku nga khathariseki leswaku i yini, mhaka leyi salaka hileswaku ndzhaka yo tano yi kombisa rirhandzu ra mutswari. Bibele yi vula leswaku Xikwembu xi nyike vatswari vana tanihi ndzhaka ya vona. Vana i nyiko ya rirhandzu leyi humaka eka xona. Loko u ri mutswari, xana u nga vula leswaku swiendlo swa wena swi kombisa leswaku u teka vana va wena va ri nyiko leyi Muvumbi wa vuako a ku tameriseke yona?

6. A xi ri xihi xikongomelo xa Xikwembu xa ku endla leswaku vanhu va kota ku kuma vana?

⁶ Xikongomelo xa Yehovha xa ku lunghiselela nyiko yoleyo a ku ri ku endla leswaku misava yi tatiwa hi vatukulu va Adamu na Evha. (Genesa 1:27, 28; Esaya 45:18) Yehovha a nga vumbanga munhu un’wana ni un’wana hi ku kongoma, hilaha a endleke hakona loko a vumba tintsumi ta timiliyoni. (Pisalema 104:4; Nhlavutelo 4:11) Ku ri na sweswo, Xikwembu xi hlawule ku vumba vanhu va ri ni vuswikoti bya ku tswala vana lava a va ta fana ni vatswari va vona. I lunghelo lerikulu swonghasi ku va manana na tatana va tswala munhu lontshwa va tlhela va n’wi khathalela! Tanihi vatswari, xana ma n’wi nkhensa Yehovha hileswi a endleke swi koteka leswaku mi va ni ndzhaka leyi ya risima?

Dyondza Eka Xikombiso Xa Yesu

7. Ku hambana ni leswi vatswari van’wana va swi endlaka, Yesu u swi kombise njhani leswaku wa khathala hi “vana va vanhu” naswona u ni ntwela-vusiwana eka vona?

⁷ Lexi khomisaka gome, a hi vatswari hinkwavo va tekaka vana va ri hakelo. Vo tala a va na mhaka ni vana va vona. Vatswari vo tano a va tekeleli langutelo ra Yehovha kumbe ra N’wana wa yena. (Pisalema 27:10; Esaya 49:15) Ku hambana ni sweswo, xiya ndlela leyi Yesu a a khathala ha yona hi vana. Niloko Yesu a nga si ta emisaveni—loko a ha ri munhu wa matimba wa moya etilweni—Bibele yi vula leswaku a a “tsakela vana va vanhu hi ku helela.” (Swivuriso 8:31, Rotherham) A a rhandza vanhu swinene lerova u kale a nyikela vutomi byakwe tanihi nkutsulo leswaku va kuma vutomi lebyi nga heriki.—Matewu 20:28; Yohane 10:18.

8. Yesu u va vekele njhani vatswari xikombiso lexinene?

⁸ Loko a ri emisaveni, Yesu u vekele vatswari xikombiso lexinene ngopfu. Xiya leswi a swi endleke. U tinyike nkarhi wa ku dzumba ni vana, hambiloko a khomekile ni ku tshikileleka swinene. U tinyike nkarhi wa ku va hlalela loko va ri eku tlangeni evuxaviselweni kutani a tirhisa xikombiso xa vona loko a dyondzisa. (Matewu 11:16, 17) Loko a ya eYerusalema ro hetelela, Yesu a a swi tiva leswaku u ta xaniseka ivi a dlayiwa. Kutani loko vanhu va tisa vana va ta n’wi vona, vadyondzisiwa va Yesu, kumbexana hi ku ringeta ku sirhelela Yesu leswaku a nga kumi mintshikilelo leyi engetelekeke, va ringete ku hlongola vana. Kambe Yesu u tshinye vadyondzisiwa vakwe. U kombise ‘ndlela leyi a a tsakela vana swinene ha yona,’ a ku: “Tshikani vana lavatsongo va ta eka mina; mi nga ringeti ku va sivela.”—Marka 10:13, 14.

9. Ha yini swiendlo swa hina swi nga vaka swa nkoka ku tlula leswi hi swi vulaka?

⁹ Hi nga dyondza swo karhi eka xikombiso xa Yesu. Loko vana va ta eka hina, xana hi angurisa ku yini—hambiloko hi khomekile? Xana hi angula hilaha Yesu a anguleke hakona? Leswi vana va swi lavaka, ngopfu-ngopfu eka vatswari va vona, hi leswi Yesu a a tinyiketele ku va nyika swona—nkarhi ni nyingiso wa yena. Kunene, marito yo tanihi lama nge “ndza ku rhandza” i ya nkoka. Kambe mintirho hi yona yi vulavulaka ngopfu. Rirhandzu ra wena a ri kombisiwi hi leswi u swi vulaka ntsena, kambe ngopfu-ngopfu ri kombisiwa hi leswi u swi endlaka. Ri kombisiwa hi nkarhi, nyingiso ni nkhathalelo lowu u wu nyikaka vana va wena. Hambiswiritano, matshalatshala wolawo swi nga endleka ma nga tswali mihandzu leyi vonakaka, kumbe ma nga hatlisi ma humelela hilaha a wu langutele hakona. Swi lava leswaku u lehisa mbilu. Hi nga dyondza ku lehisa mbilu loko hi tekelela ndlela leyi Yesu a va khomeke ha yona vadyondzisiwa va yena.

Ku Lehisa Ka Yesu Mbilu Ni Rirhandzu Ra Yena

10. Yesu u va dyondzise njhani vadyondzisiwa vakwe dyondzo ya malunghana ni ku titsongahata, naswona xana yi humelerile eku sunguleni?

¹⁰ Yesu u xiye leswaku vadyondzisiwa vakwe a va tshamela ku lwela xikhundlha. Siku rin’wana, loko a ha ku fika eKapernawume ni vadyondzisiwa va yena, u va vutisile a ku: “‘I yini lexi a mi phikizana ha xona egondzweni?’ Va miyela, hikuva egondzweni a va phikizana hi leswaku i mani lonkulu.” Ematshan’weni ya ku va holovela, Yesu u va nyike dyondzo ya nkoka, a ringeta ku va dyondzisa ku titsongahata. (Marka 9:33-37) Xana ku ve ni vuyelo lebyi a a byi languterile? Ku nga ri hi nkarhi wolowo. Endzhaku ka tin’hweti ta kwalomu ka tsevu, Yakobo na Yohane va kombele mana wa vona a ya va vulavulela na Yesu leswaku a va nyika swikhundlha swa le henhla eMfun’weni. Ni le mhakeni yoleyo Yesu u tlhele a lulamisa mianakanyo ya vona hi ku lehisa mbilu.—Matewu 20:20-28.

11. (a) Hi xihi xiendlo xa ndhavuko lexi vaapostola va Yesu va tsandzekeke ku xi endla loko va ha ku fika ekamareni ra le henhla va ri na Yesu? (b) Yesu u endle yini, naswona xana matshalatshala yakwe ma humelele xikan’we-kan’we hi nkarhi wolowo?

¹¹ Endzhakunyana ku fike Paseka ya 33 C.E. naswona Yesu u hlangane ni vaapostola va yena ntsena leswaku va yi tlangela. Loko va fika ekamareni ra le henhla, a nga kona ni muapostola ni un’we eka lava 12 loyi a tekeke goza ro endla xiendlo xa ndhavuko xa ku hlambisa van’wana milenge leyi a yi tele ritshuri—ku nga ntirho wa le hansi lowu a wu endliwa hi nandza kumbe wansati wa muti. (1 Samuwele 25:41; 1 Timotiya 5:10) Yesu u fanele a karhatekile swinene loko a vona vadyondzisiwa vakwe va hambeta va kombisa leswaku va ha ri na moya wa ku lava xikhundlha! Kutani Yesu u va hlambise milenge hinkwavo ka vona ivi a va khutaza swinene leswaku va hambeta va landzela xikombiso xa yena xa ku tirhela van’wana. (Yohane 13:4-17) Xana va endle tano ke? Bibele yi vula leswaku hi siku rero nimadyambu, “ku [tlhele] ku pfuka ku kanetana lokukulu exikarhi ka vona malunghana ni loyi a vonakaka a ri lonkulu eka hinkwavo.”—Luka 22:24.

12. Vatswari va nga n’wi tekelela njhani Yesu eka matshalatshala ya vona ya ku dyondzisa vana va vona?

¹² N’wina vatswari, loko vana va n’wina va nga teki goza loko mi va nyika ndzayo, xana ma yi xiya ndlela leyi Yesu a faneleke a titwe ha yona? Xiyani leswaku Yesu a nga tshikanga ku ringeta ku pfuna vaapostola vakwe, hambileswi a va nga hatlisi va lulamisa swihoxo swa vona. Ku lehisa ka yena mbilu ku hetelele ku tswale mihandzu. (1 Yohane 3:14, 18) Vatswari, mi fanele mi tekelela rirhandzu ra Yesu ni ku lehisa ka yena mbilu, mi nga tshiki ku ringeta ku letela vana va n’wina.

13. Ha yini mutswari a nga fanelanga a miyeta n’wana hi marito yo tlhava loko a vutisa swin’wana?

¹³ Vana va fanele va swi vona leswaku vatswari va vona va va rhandza naswona va khathala hi vona. Yesu a a lava ku tiva leswi vadyondzisiwa vakwe va swi anakanyaka, kutani u va yingiserile loko va ri ni swivutiso. U va vutise leswi a va swi anakanya malunghana ni timhaka to karhi. (Matewu 17:25-27) Ina, tidyondzo letinene ti katsa ku yingisela kahle ni ku khumbeka swinene hi vanhu. Loko n’wana a lava ku tiva swo karhi, mutswari u fanele a lwisana ni mboyamelo wihi ni wihi wa ku n’wi miyeta hi ku tirhisa marito yo tlhava, yo tanihi lama nge: “Tshika ku ndzi nyangatsa! Xana a wu swi voni leswaku ndza ha ri bizi?” Loko mutswari a khomekile hakunene, u fanele a byela n’wana leswaku va ta vulavula endzhaku. Kutani mutswari u fanele a tiyiseka leswaku mhaka ya kona ku vulavuriwa ha yona hakunene endzhaku. Hi ndlela yoleyo n’wana u ta swi vona leswaku mutswari wa khathala hakunene ha yena, naswona swi ta n’wi olovela swinene ku tiphofula eka mutswari yoloye.

14. Vatswari va nga dyondza yini eka Yesu malunghana ni ku kombisa rirhandzu eka vana va vona?

¹⁴ Xana swi fanerile leswaku vatswari va kombisa vana va vona rirhandzu hi ku va angarha? Ni le mhakeni yoleyo, vatswari va nga dyondza eka Yesu. Bibele yi vula leswaku u “[angarhe] vana, a va katekisa, a va tlhandleka mavoko.” (Marka 10:16) Xana u anakanya leswaku vana volavo va angurise ku yini? A swi kanakanisi leswaku a va tsakile swinene hi ku va ekusuhi na Yesu! Loko n’wina vatswari mi va rhandza hakunene vana va n’wina, va ta hatla va yingisa loko mi ringeta ku va laya ni ku va dyondzisa.

Nkarhi Lowu U Faneleke U Wu Heta U Dzumbe Ni Vana

15, 16. Hi rihi endlelo leri dumeke ra ku kurisa vana, naswona swi tikomba ri vangiwe hi yini?

¹⁵ Van’wana va tivutisa loko hakunene vana va lava nkarhi wo tala kun’we ni nkhathalelo wa vatswari va vona. Endlelo ro kurisa vana leri ndhundhuzeriweke hi vutlhari ri vuriwa matirhiselo ya nkarhi wa nkoka. Lava va ndhundhuzelaka sweswo va vula leswaku vana a va lavi nkarhi wo tala wa vatswari va vona, ntsendze loko nkarhinyana lowu va wu kumaka wa ku dzumba na vona va wu tirhisa ku bula hi swilo leswi akaka, leswi va anakanyeke ha swona ka ha ri emahlweni ni leswi va swi kunguhateke. Xana mianakanyo ya matirhiselo ya nkarhi wa nkoka i yinene, naswona xana yi simekiwe hi ku navelela vana leswinene?

¹⁶ Mutsari un’wana loyi a vulavuleke ni vana vo tala u vula leswaku leswi “va swi lavaka ngopfu eka vatswari va vona i nkarhi lowu engetelekeke” kun’we ni “ku yingiseriwa kahle.” Hikwalaho, profesa un’wana wa le kholichi u te: “Marito [matirhiselo ya nkarhi wa nkoka] ma tangunuke loko vatswari va sungula ku tivona nandzu. Vatswari a va tinyika nkarhi wutsongo wa ku dzumba ni vana va vona.” Xana vatswari va fanele va heta nkarhi wo tanihi kwihi va dzumbe ni vana va vona?

17. I yini lexi vana va xi lavaka eka vatswari va vona?

¹⁷ Bibele a yi hlamuseli. Hambiswiritano, vatswari va le Israyele a va khutaziwa leswaku va vulavula ni vana va vona loko va ri endlwini ya vona, loko va famba egondzweni, loko va etlela ni loko va pfuka. (Deteronoma 6:7) Leswi swi vula leswaku vatswari va fanele va vulavurisana ni vana va vona, va tshama va ri karhi va va dyondzisa siku ni siku.

18. Yesu u yi tirhise njhani minkarhi leyi n’wi pfulekeleke ya ku letela vadyondzisiwa vakwe, naswona vatswari va nga dyondza yini eka sweswo?

¹⁸ Yesu u kote ku letela vadyondzisiwa vakwe loko a ri karhi a dya na vona, a famba-famba na vona ni loko a beriwa hi moya na vona. Xisweswo u tirhise nkarhi wihi ni wihi lowu a wu kumeke a va dyondzisa. (Marka 6:31, 32; Luka 8:1; 22:14) Hilaha ku fanaka, vatswari lava nga Vakreste va fanele va xalamukela ku tirhisa nkarhi wihi ni wihi lowu va pfulekeleke, va teka goza ro hambeta va vulavurisana ni vana va vona, va va letela hi tindlela ta Yehovha.

Leswi Va Faneleke Va Dyondzisiwa Swona Ni Madyondziselo Ya Kona

19. (a) Handle ko dzumba ni vana, i yini xin’wana lexi lavekaka? (b) Ngopfu-ngopfu i yini leswi vatswari va faneleke va swi dyondzisa vana?

¹⁹ Ku dzumba ni vana ni ku va dyondzisa a hi swona ntsena leswi lavekaka leswaku va kurisiwa hi ndlela leyi humelelaka. Xin’wana xa nkoka hi leswi va dyondzisiwaka swona. Xiya ndlela leyi Bibele yi swi kandziyisaka ha yona leswi va faneleke va dyondzisiwa swona. Yi ri: “Marito lawa ndzi ku lerisaka wona namuntlha . . . u fanele u ma dyondzisa n’wana wa wena hi ku phindha-phindha.” Hi wahi “marito lawa” n’wana a faneleke a dyondzisiwa wona? Ku fanele ku ri marito lawa a ma ha ku vuriwa lama nge: “U fanele u rhandza Yehovha Xikwembu xa wena hi mbilu ya wena hinkwayo ni hi moya-xiviri wa wena hinkwawo ni hi matimba ya wena lamakulu hinkwawo.” (Deteronoma 6:5-7) Yesu u vule leswaku lowu i nawu wa nkoka swinene eka milawu hinkwayo ya Xikwembu. (Marka 12:28-30) Ngopfu-ngopfu vatswari va fanele va dyondzisa vana hi ta Yehovha, va hlamusela leswaku ha yini hi fanele hi n’wi rhandza hi moya-xiviri hinkwawo naswona hi tinyiketela eka yena ntsena.

20. Xikwembu xi lerise vatswari va minkarhi ya khale leswaku va va dyondzisa yini vana va vona?

²⁰ Hambiswiritano, “marito lawa” vatswari va khutaziwaka leswaku va ma dyondzisa vana va vona a ma katsi ku rhandza Xikwembu hi mbilu hinkwayo ntsena. Eka ndzima ya vuntlhanu ya Deteronoma, u ta xiya leswaku Muxe u hlamusela milawu leyi Xikwembu a xi yi tsale eswiphambatini swa maribye—ku nga Milawu ya Khume. Milawu ya kona yi katsa ku papalata swiendlo swa ku hemba, ku yiva, ku dlaya ni ku endla vuoswi. (Deteronoma 5:11-22) Kutani vatswari va le minkarhini yoleyo va tsundzuxiwe xilaveko xa ku dyondzisa vana va vona misinya ya milawu ya mahanyelo. Vatswari lava nga Vakreste namuntlha va fanele va nyika vana va vona dyondzo leyi fanaka leswaku va va pfuna ku va ni vumundzuku lebyi hlayisekeke ni lebyi tsakisaka.

21. Xana a xi vula yini xileriso xa ku ‘dyondzisa vana rito ra Xikwembu hi ku phindha-phindha’?

²¹ Xiya leswaku vatswari va byeriwa ndlela yo dyondzisa vana va vona “marito lawa” kumbe milawu: “U fanele u ma dyondzisa n’wana wa wena hi ku phindha-phindha.” Marito lama nge “dyondzisa . . . hi ku phindha-phindha” ma vula “ku dyondzisa ni ku dzikisa mhaka hi ku vuyelela kumbe ku nyika switsundzuxo nkarhi ni nkarhi: ku khutaza kumbe ku byala emianakanyweni.” Xisweswo, Xikwembu xi byela vatswari leswaku va simeka xiyimiso lexi kunguhatiweke xa vuleteri bya Bibele hi xikongomelo xo dzikisa timhaka ta moya emianakanyweni ya vana va vona.

22. Vaisrayele lava nga ni vana a va byeriwe leswaku va endla yini leswaku va dyondzisa vana va vona, naswona sweswo a swi vula yini?

²² Xiyimiso xexo lexi kunguhatiweke xi lava leswaku vatswari va tikarhata. Bibele yi ri: “U fanele u ma tsimba [“marito lawa,” kumbe milawu ya Xikwembu] ma va xikombiso evokweni ra wena, naswona ma fanele ma va vamba ra le mombyeni exikarhi ka mahlo ya wena; u fanele u ma tsala emarimbeni ya yindlu ya wena ni le tinyangweni ta wena.” (Deteronoma 6:8, 9) Sweswo a swi vuli leswaku vatswari va fanele va tsala milawu ya Xikwembu hi xiviri emarimbeni ni le tinyangweni, va bohelela kopi ya yona emavokweni ya vana va vona, yin’wana va yi vehela exikarhi ka matihlo ya vona. Ku ri na sweswo, yinhla hi leswaku vatswari va fanele va tshama va ri karhi va tsundzuxa vana va vona tidyondzo ta Xikwembu. Vana va fanele va dyondzisiwa nkarhi ni nkarhi onge hi loko tidyondzo ta Xikwembu ti ri emahlweni ka vona minkarhi hinkwayo.

23. I yini leswi nga ta kambisisiwa edyondzweni ya vhiki leri taka?

²³ Hi swihi swilo swin’wana swa nkoka swinene leswi vatswari va faneleke va swi dyondzisa vana va vona? Ha yini swi ri swa nkoka namuntlha leswaku vana va dyondzisiwa ni ku leteriwa ku tisirhelela? I yini lexi nga pfunaka vatswari sweswi ku dyondzisa vana va vona hilaha ku humelelaka? Swivutiso leswi ni swin’wana leswi khumbaka vatswari vo tala swi ta hlamuriwa exihlokweni lexi landzelaka.

Vatswari, Sirhelelani Ndzhaka Ya N’wina Ya Risima

“Vutlhari i xisirhelelo . . . Byi londzovota vini va byona va hanya.”—EKLESIASTA 7:12.

1. Ha yini vatswari va fanele va languta vana va vona va ri tinyiko?

VATSWARI va kota ku tisa munhu lontshwa la hanyaka emisaveni, loyi a nga ni xivumbeko ni vumunhu byo fana ni bya vona. Bibele yi vula leswaku vana volavo i “ndzhaka leyi humaka eka Yehovha.” (Pisalema 127:3) Tanihi leswi a nga Munyiki wa ntiyiso wa Vutomi, entiyisweni Yehovha u tamerisa vatswari nchumu lowu kahle-kahle wu nga wa yena. (Pisalema 36:9) Vatswari, xana mi swi languta njhani ku kuma nyiko ya risima swonghasi yo huma eka Xikwembu?

2. Manowa u angurise ku yini loko a twa leswaku a a ta va ni n’wana?

² Kunene, nyiko yo tano yi fanele yi amukeriwa hi moya wa ku titsongahata ni wa ku tlangela. Malembe yo tlula 3 000 lama hundzeke, Muisrayele la vuriwaka Manowa u kombise moya wo tano loko nsati wakwe a byeriwe hi ntsumi leswaku u ta kuma n’wana. Manowa u lo na twa mahungu wolawo lamanene ivi a khongela a ku: “Ndzi khomele Yehovha. Hi kombela munhu wa Xikwembu xa ntiyiso loyi wa ha ku n’wi rhumaka, leswaku a vuya eka hina a ta hi letela ndlela leyi hi faneleke hi n’wi khoma ha yona n’wana la nga ta velekiwa.” (Vaavanyisi 13:8) Vatswari, xana mi nga dyondza yini eka xikombiso xa Manowa?

Mhaka Leyi Mpfuno Wa Xikwembu Wu Lavekaka Ha Yona Sweswi

3. Ha yini mpfuno wa Xikwembu eku kuriseni ka vana wu laveka swinene namuntlha?

³ Sweswi vatswari va wu lava swinene mpfuno wa Yehovha eku kuriseni ka vana va vona. Ha yini? Sathana Diyavulosi ni tintsumi takwe va hlongoriwe etilweni va lahleriwa emisaveni. “Khombo eka misava,” ku lemukisa Bibele, “hikuva Diyavulosi u xikele eka n’wina, a hlundzukile swinene, hi ku tiva leswaku u ni nkarhi wo koma.” (Nhlavutelo 12:7-9, 12) “Ku fana ni nghala leyi vombaka,” ku vula Bibele, Sathana u “lava wa ku n’wi dya.” (1 Petro 5:8) Hakanyingi tinghala ti hlasela swiharhi leswi nga kotiki ku tilwela, ngopfu-ngopfu leswitsongo. Hikwalaho, i vutlhari leswaku vatswari lava nga Vakreste va titshega hi Yehovha eku kongomiseni ka vana va vona ni ku va sirhelela. Xana mi endla matshalatshala yo tanihi kwihi emhakeni leyi?

4. (a) Ku tiva leswaku ku ni nghala leyi fohleke yi ta endhawini leyi ku tshamaka vanhu eka yona swi fanele swi susumetela vatswari ku teka goza rihi? (b) I yini leswi vana va swi lavaka leswaku va sirheleleka?

⁴ Loko u tiva leswaku ku ni nghala leyi nga fohla endhawini ya ka n’wina, a swi kanakanisi leswaku nchumu wa nkoka eka wena a ku ta va ku sirhelela vana va wena. Sathana i mubvanganyeti. U lava ku onha vanhu va Xikwembu, kutani a endla leswaku va nga ha amukeleki eka Xikwembu. (Yobo 2:1-7; 1 Yohane 5:19) Vana va hlaseleka hi ku olova. Leswaku va balekela mintlhamu ya Diyavulosi, vana va fanele va tiva Yehovha va tlhela va n’wi yingisa. Vutivi bya le Bibeleni i bya nkoka. Yesu u te: “Leswi swi vula vutomi lebyi nga heriki, ku nghenisa ka vona vutivi ha wena, Xikwembu xi ri xin’we xa ntiyiso, ni loyi u n’wi rhumeke, Yesu Kreste.” (Yohane 17:3) Ku tlula kwalaho, vana va fanele va kuma vutlhari—ku nga vuswikoti byo twisisa ni ku tirhisa leswi va swi dyondzaka. Tanihi leswi “vutlhari hi byoxe byi [londzovotaka] vini va byona va hanya,” n’wina vatswari mi fanele mi dzikisa ntiyiso etimbilwini ta vana va n’wina. (Eklesiasta 7:12) Mi nga swi endlisa ku yini sweswo?

5. (a) Vutlhari byi nga nyikeriwa njhani? (b) Swivuriso yi yi hlamusela njhani ndlela leyi vutlhari byi pfunaka ha yona?

⁵ Mi nga swi kota ku hlayela vana va n’wina Rito ra Xikwembu naswona sweswo mi fanele mi swi endla. Kambe ku va pfuna ku rhandza ni ku yingisa Yehovha swi lava swo tlula sweswo—swi lava leswaku va twisisa. Hi xikombiso: N’wana a nga ha byeriwa leswaku a nga tsemakanyi xitarata a nga si rhanga a rhala-rhala ematlhelo a vona loko ku nga ti nchumu. Kambe vana van’wana a va yingisi. Ha yini? Vuyelo bya ku tlumbiwa hi movha swi nga endleka byi nga hlamuseriwanga hi ndlela leyi n’wana a nga ta twisisa khombo ra kona, ivi a papalata “vuhunguki” lebyi nga n’wi vangelanga mhangu ya ku tlumbiwa. Ku hundzisela vutlhari eka n’wana swi teka nkarhi, naswona swi lava ku lehisa mbilu swinene. Kambe vutlhari bya pfuna swinene! Bibele yi ri: “Tindlela ta byona i tindlela ta ku tsakisa, naswona tindlela ta byona hinkwato i ku rhula. I murhi wa vutomi eka lava va khomelelaka eka byona, naswona va ta vuriwa lava tsakeke lava va khomelelaka swi tiya eka byona.”—Swivuriso 3:13-18; 22:15.

Dyondzo Leyi Nyikaka Vutlhari

6. (a) Ha yini vana va tala ku endla swilo swo huma endleleni? (b) Hi yihi nyimpi leyi lwiwaka?

⁶ Hakanyingi vana va endla swilo swo huma endleleni, hayi hi ku va va nga dyondzisiwanga leswi lulameke, kambe hileswi dyondzo leyi va yi kumeke yi nga fikelelangiki timbilu ta vona. Diyavulosi u lwela ku lawula timbilu ta vana. U endla marhengu ya leswaku va tikuma va lawuriwa hi minkucetelo yo biha ya misava yakwe. U tlhela a ringeta ku tirhisa mboyamelo lowu va tswariweke na wona wa vudyoho a va kucetela ku endla leswo biha. (Genesa 8:21; Pisalema 51:5) Vatswari va fanele va xiya leswaku ku ni nkwetlembetano lowukulu wo lwela ku lawula timbilu ta vana va vona.

7. Ha yini swi nga enelanga ku byela n’wana leswi lulameke kumbe leswi hoxeke?

⁷ Hakanyingi vatswari va byela n’wana leswi lulameke ni leswi hoxeke, va anakanya leswaku va n’wi dyondzisa nsinya wo karhi wa nawu wa mahanyelo. Va nga ha byela n’wana leswaku swi hoxile ku hemba, ku yiva kumbe ku va ni vuxaka bya rimbewu ni munhu loyi u nga tekanangiki na yena. Hambiswiritano, n’wana u fanele a va ni nsusumeto wa matimba wa ku yingisa ematshan’weni ya ku endla tano hileswi vatswari va yena va n’wi lerisaka ku swi endla. Yoleyo i milawu ya Yehovha. N’wana u fanele a dyondza leswaku i vutlhari ku yingisa milawu ya Xikwembu.—Swivuriso 6:16-19; Vaheveru 13:4.

8. I dyondzo ya muxaka muni leyi nga pfunaka vana ku teka goza ra vutlhari?

⁸ Ku rharhangana ka vuako, ku hambana ka swilo leswi hanyaka, ku cinca ka tinguva—swilo sweswo hinkwaswo swi nga pfuna n’wana ku twisisa vukona bya Muvumbi la tlhariheke hi ku helela. (Varhoma 1:20; Vaheveru 3:4) Ku tlula kwalaho, vana va fanele va dyondzisiwa leswaku Xikwembu xa va rhandza naswona xi endle lunghiselelo ra leswaku N’wana wa xona a nyikela gandzelo leswaku va kuma vutomi lebyi nga heriki, naswona va nga tsakisa Xikwembu hi ku yingisa leswi xi swi vulaka. Kutani swi nga endleka n’wana a sungula ku lava ku tirhela Yehovha, hambiloko Diyavulosi a ringeta ku n’wi tshikisa.—Swivuriso 22:6; 27:11; Yohane 3:16.

9. (a) Dyondzo leyi ponisaka vutomi yi lava yini? (b) Vatatana va lerisiwa ku endla yini, naswona sweswo swi katsa yini?

⁹ Dyondzo leyi sirhelelaka n’wana kutani yi n’wi susumetela ku endla leswinene yi lava nkarhi, nyingiso ni nkunguhato. Yi lava leswaku vatswari va amukela vukongomisi byo huma eka Xikwembu. Bibele yi ri: “N’wina, vatatana, . . . hambetani mi [kurisa vana va n’wina] hi ku tshinya ni nkongomiso wa mianakanyo wa Yehovha.” (Vaefesa 6:4) Xana sweswo swi vula yini? Marito lama nge “nkongomiso wa mianakanyo” hi ku ya hi Xigriki xo sungula ma nyika mongo wa ku “nghenisa mianakanyo.” Kutani kahle-kahle vatatana va khutaziwa ku nghenisa mianakanyo ya Yehovha eka vana va vona. Sweswo ku ta va nsirhelelo lowukulu eka vana! Loko vana va nghenisa miehleketo ya Xikwembu emianakanyweni ya vona, va ta sirheleleka leswaku va nga endli swo biha.

Ku Navela Loku Susumetiwaka Hi Rirhandzu

10. I mhaka yihi ya nkoka leyi u faneleke u yi tiva leswaku u letela n’wana wa wena hilaha ku humelelaka?

¹⁰ Hambiswiritano, leswaku u hetisisa ku navela loku u nga na kona ka ku kurisa n’wana wa wena hi mfanelo, matshalatshala ya wena ma fanele ma susumetiwa hi rirhandzu. Mhaka ya nkoka i ku vulavurisana lokunene. Kumisisa leswi endlekaka evuton’wini bya n’wana wa wena kun’we ni vonelo leri a nga na rona. Loko mi tsakile hinkwenu, khutaza n’wana wa wena hi vutlhari leswaku a phofula ta le mbilwini yakwe. Minkarhi yin’wana a nga vula swilo leswi nga ta ku hlamarisa. Tivonele leswaku u nga tikumi u tlatlarhukile. Ku ri na sweswo, yingisela hi ndlela leyi kombaka leswaku u twelana na yena.

11. Mutswari a nga yi nghenisa njhani mianakanyo ya Xikwembu eka n’wana wa yena?

¹¹ Kunene, mi nga ha va mi hlayele vana va n’wina rungula ra Bibele malunghana ni milawu ya Xikwembu leyi yirisaka ku tikhoma ko biha hi tlhelo ra rimbewu, kumbexana mi swi endla hi ku phindha-phindha. (1 Vakorinto 6:18; Vaefesa 5:5) Sweswo swi nga va swi tsundzuxe vana va n’wina swilo leswi tsakisaka Yehovha ni leswi nga n’wi tsakisiki. Hambiswiritano, ku nghenisa mianakanyo ya Yehovha eka n’wana swi lava leswi engetelekeke. Vana va lava mpfuno leswaku va anakanyisisa hi nkoka wa milawu ya Yehovha. Va fanele va khorwiseka leswaku milawu ya yena yi lulamile naswona ya pfuna, ni leswaku ku yi yingisa swi fanerile naswona swi kombisa rirhandzu. Loko u anakanyisisa ni vana va wena hi Matsalwa ku fikela laha va amukelaka vonelo ra Xikwembu, hi kona ku nga vuriwaka leswaku u nghenise mianakanyo ya xona eka vona.

12. Mutswari a nga n’wi pfuna njhani n’wana wa yena leswaku a va ni vonelo leri faneleke hi vuxaka bya rimbewu?

¹² Loko mi vulavula hi timhaka ta rimbewu, u nga ha vutisa, “Xana u anakanya leswaku ku yingisa nawu wa Yehovha wa ku papalata ku va ni vuxaka bya rimbewu loko u nga si nghenela vukati swi nga ku tekela ntsako?” Khutaza n’wana wa wena leswaku a seketela nhlamulo yakwe hi nhlamuselo leyi naveke. Endzhaku ko kambisisa lunghiselelo leri hlamarisaka ra Xikwembu ra ku tswala n’wana, u nga ha vutisa: “Xana u anakanya leswaku Xikwembu xa hina xa rirhandzu xi nga hi vekela milawu leyi hi sivelaka ku tiphina hi vutomi? Kumbe, xana u anakanya leswaku xi hi vekele milawu leswaku hi kuma ntsako ni nsirhelelo?” (Pisalema 119:1, 2; Esaya 48:17) Kumisisa leswi n’wana wa wena a anakanyaka swona emhakeni leyi. Kutani u nga nyika swikombiso swa ndlela leyi ku tikhoma ko biha hi tlhelo ra rimbewu ku vangeke nhlomulo ha yona. (2 Samuwele 13:1-33) Loko u anakanyisisa ni n’wana wa wena ku fikela laha a twisisaka vonelo ra Xikwembu a tlhela a ri amukela, u ta va u endle ntirho lowukulu wa ku nghenisa mianakanyo ya Xikwembu eka yena. Kambe ka ha ri na swin’wana leswi u nga swi endlaka.

13. I ku twisisa yini leswi nga susumetaka n’wana swinene leswaku a yingisa Yehovha?

¹³ Hi vutlhari, u ta dyondzisa n’wana wa wena vuyelo byo biha bya ku nga yingisi Yehovha u tlhela u hlamusela ndlela leyi Yehovha a khumbekaka ha yona hi mahanyelo ya hina. Kombisa n’wana wa wena hi ku tirhisa Bibele leswaku hi nga twisa Yehovha ku vava loko hi tsandzeka ku endla ku rhandza ka yena. (Pisalema 78:41) U nga ha vutisa, “Ha yini u nga lavi ku twisa Yehovha ku vava?” kutani u hlamusela: “Sathana nala wa Xikwembu u vula leswaku hi tirhela Yehovha hi swivangelo swa vutianakanyi, ku nga ri hileswi hi n’wi rhandzaka.” Kutani hlamusela leswaku Yobo u tsakise mbilu ya Xikwembu hi ku tshama a tshembekile, xisweswo a kombisa leswaku xihehlo xa Sathana i xa mavunwa. (Yobo 1:9-11; 27:5) N’wana wa wena u fanele a swi twisisa leswaku mahanyelo yakwe ma nga hlundzukisa Yehovha kumbe ma n’wi tsakisa. (Swivuriso 27:11) Dyondzo leyi ni tin’wana to tala ta nkoka ti nga dyondzisiwa vana hi ku tirhisa buku leyi nge Dyondza Eka Mudyondzisi Lonkulu.a

Vuyelo Lebyi Tsakisaka

14, 15. (a) Hi tihi tidyondzo ta le bukwini leyi nge Mudyondzisi leti khumbeke vana? (b) Hi byihi vuyelo lebyinene lebyi u byi kumeke hi ku tirhisa buku leyi? (Nakambe vona bokisi leri nga eka matluka 18-19.)

¹⁴ Mukhalabye un’wana wa le Croatia loyi a hlayaka buku leyi nge Mudyondzisi ni ntukulu wakwe wa malembe ya nkombo u tsale a vula leswaku mufana loyi u n’wi byele a ku: “Manana u ndzi byele leswaku ndzi endla swo karhi, kambe ndzi arile. Kutani ndzi tsundzuke ndzima leyi nge ‘Ku Yingisa Swi Nga Ku Sirhelela,’ ivi ndzi tlhelela eka yena ndzi n’wi tivisa leswaku ndzi ta swi endla leswi a ndzi byeleke swona.” Malunghana ni ndzima leyi nge “Xivangelo Xo Papalata Ku Hemba,” mpatswa wa le Florida, eU.S.A., wu te: “Ndzima leyi yi vutisa swivutiso leswi susumetelaka vana ku phofula swa le timbilwini ta vona ni ku pfumela swihoxo leswi kahle-kahle a va nga ta swi pfumela.”

¹⁵ Buku leyi nge Mudyondzisi yi ni swifaniso swo tlula 230 naswona ku ni nhlamuselo ya xifaniso ha xin’we kumbe ntlawa wa swona. Manana un’wana la tlangelaka u te: “Hi ntolovelo n’wana wa mina u nyanga xifaniso nkarhi wo leha a nga lavi leswaku ku pfuriwa tluka leri landzelaka. Swifaniso swa kona swi koka mahlo swi tlhela swi dyondzisa hi swoxe, kumbe swi susumetela vana ku vutisa swivutiso. Malunghana ni xifaniso xa n’wana la hlaleleke thelevhixini ekamareni ra xinyami, n’wananga u ndzi vutisile a ku, ‘Mhani, xana mufana loyi u endla yini?’ a vutisa hi ndlela leyi kombisaka leswaku wa swi vona leswaku ku ni leswi hoxeke.” Marito lama hlamuselaka xifaniso xexo ma ri: “I mani la nga vonaka hinkwaswo leswi hi swi endlaka?”

Dyondzo Ya Nkoka Namuntlha

16. Hi yihi mhaka ya nkoka leyi vana va faneleke va dyondzisiwa yona namuntlha, naswona ha yini?

¹⁶ Vana va fanele ku tiva matirhiselo lama faneleke ni lama nga fanelangiki ya swirho swa miri swa le xihundleni. Kambe ku vulavula hi mhaka leyi a swi olovi minkarhi yin’wana. Mutsari wa phepha-hungu u vule leswaku u kule hi nkarhi lowu ku tirhisa marito yo hlamusela swirho swa rimbewu a swi tekiwa swi ri nhlambha. Malunghana ni ku dyondzisa vana va yena, u tsarile a ku: “Sweswi ndzi ta kanya mbilu, ndzi vekela tingana etlhelo.” Kunene, loko vatswari va papalata ku vulavula hi timhaka ta rimbewu hikwalaho ka tingana, sweswo a swi nge n’wi sirheleli n’wana. Vanhu lava endlaka vana nsele hi tlhelo ra rimbewu va tshama va jamele vana lava nga riki na vutivi. Buku leyi nge Dyondza Eka Mudyondzisi Lonkulu yi hlamusela mhaka leyi hi ndlela yo xiximeka swinene. Ku dyondzisa vana malunghana ni timhaka ta rimbewu a swi va endli vadyohi, kasi ku tsandzeka ku va dyondzisa swi nga endla leswaku va phaseka hi ku olova.

17. Buku leyi nge Mudyondzisi yi va pfuna njhani vatswari ku dyondzisa vana va vona hi rimbewu?

¹⁷ Eka ndzima 10, loko ku buriwa hi ta tintsumi to homboloka leti teke emisaveni kutani ti kuma vana, n’wana u vutisiwa xivutiso lexi nge, “Xana wa swi tiva leswaku vuxaka bya rimbewu i yini?” Buku leyi yi nyikela nhlamulo yo olova, leyi xiximekaka. Endzhaku, ndzima 32 yi hlamusela ndlela leyi vana va nga sirheleriwaka ha yona eka vanhu lava endlaka vana nsele hi tlhelo ra rimbewu. Vo tala va tsale va vika leswaku dyondzo yo tano i ya nkoka. Un’wana u te: “Vhiki leri nga hundza loko ndzi yisa n’wana wa mina Javan eka dokodela, dokodela loyi u ndzi vutise loko hi tshame hi bula ni n’wana wa hina malunghana ni matirhiselo lama faneleke ya swirho swa miri swa le xihundleni. U tsake ngopfu loko a kuma leswaku hi bule na yena hi ku tirhisa buku ya hina leyintshwa.”

18. Buku leyi nge Mudyondzisi yi yi hlamusela njhani mhaka ya ku gandzela mijeko ya tiko?

¹⁸ Ndzima yin’wana yi vulavula hi xiviko xa le Bibeleni xa vantshwa vanharhu va Vaheveru, ku nga Xadraka, Mixaka na Abedinigo, lava aleke ku nkhinsamela xifaniso lexi yimelaka Mfumo wa Babilona. (Daniyele 3:1-30) Van’wana swi nga va tikela ku twisisa leswaku ku losa mujeko swi fana ni ku gandzela xifaniso xa hava, hilaha buku leyi nge Mudyondzisi yi kombisaka hakona. Hambiswiritano, xiya leswi mutsari Edward Gaffney a swi vuleke loko a vulavurisana na U.S. Catholic. U vule leswaku loko n’wana wakwe a n’wi tivise leswaku hi siku ra yena ro sungula exikolweni xa mfumo u dyondze “xikhongelo lexintshwa exikolweni,” u n’wi kombele leswaku a n’wi phindhela xikhongelo xa kona. Gaffney u te: “Xinhwanyetana xa mina xi veke xandla xa xona exifuveni ivi xi sungula hi ku tinyungubyisa xi ku, ‘Ndzi endla xihlambanyo xa ku tinyiketela eka mujeko lowu . . . ’” Hiloko mutsari loyi a ya emahlweni a ku: “Mhaka yi nambe yi va erivaleni. Timbhoni ta Yehovha a ti tiyisile. Ku ni vukhongeri bya vutiko lebyi dyondzisiwaka vana va hina exikolweni loko va ha ri vatsongo—naswona vukhongeri byebyo byi va khutaza ku seketela timhaka ta tiko ku tlula swilo leswin’wana hinkwaswo.”

Matshalatshala Ya Wena A Hi Ya Hava

19. Hi byihi vuyelo bya ku dyondzisa vana?

¹⁹ Kunene, matshalatshala lawa u ma endlaka ya ku dyondzisa vana va wena a hi ya hava. Manana un’wana wa le Kansas, eU.S.A., u khavaxele ni mihloti loko a kuma papila ro huma eka n’wana wa yena. N’wana loyi u tsale a ku: “Ndzi tivula munhu wa nkateko hileswi ndzi kurisiweke hi ndlela leyi ndzi siyeke ndzi ri ni mianakanyo leyi vupfeke ni leyi hlutekeke. Wena na Tatana mi faneriwa hi ku bumabumeriwa hakunene.” (Swivuriso 31:28) Buku leyi nge Dyondza Eka Mudyondzisi Lonkulu yi nga pfuna vatswari vo tala ku dyondzisa vana leswaku va hlayisiwa tanihi ndzhaka ya risima swinene.

20. I yini leswi vatswari va faneleke va swi tsundzuka minkarhi hinkwayo, naswona sweswo swi fanele swi va khumba njhani?

²⁰ Vana va lava nkarhi, nyingiso ni matshalatshala ya hina. Malembe ya vuhlangi bya vona ma hatla ma hundza. Wu tirhise kahle nkarhi wihi ni wihi lowu u dzumbaka na vona kutani u va pfuna. A wu nge tisoli. Eku heteleleni va ta ku rhandza. Tshama u ri karhi u tsundzuka leswaku vana va wena i nyiko leyi humaka eka Xikwembu. I ndzhaka ya risima hakunene! (Pisalema 127:3-5) Kutani va khathalele onge hi loko u ta tihlamulela eka Xikwembu malunghana ni ndlela leyi u va kurisaka ha yona, hikuva entiyisweni u ta tihlamulela.

[Nhlamuselo ya le hansi]