Ndzima 17

‘Mimoya-xiviri Leyi Dlayiweke’ Ya Hakeriwa

1. Xana hi hanya enkarhini wihi, naswona hi byihi vumbhoni bya kona?

MFUMO wa Xikwembu wa fuma! Mugadi wa hanci yo basa u le kusuhi ni ku heta ku hlula kakwe! Hanci yo tshwuka, hanci ya ntima ni hanci yo kwalala ti karhi ti tsutsuma ti tsemakanya misava! A swi kanakanisi leswaku leswi Yesu a swi profeteke malunghana ni vuhosi byakwe swi karhi swa hetiseka. (Matewu, tindzima 24, 25; Marka, ndzima 13; Luka, ndzima 21) Ina, hi hanya emasikwini ya makumu ya mafambiselo lawa ya swilo. (2 Timotiya 3:1-5) Loko swi ri tano, a hi rhiyeni ndleve loko Xinyimpfana, Yesu Kreste, xi pfula xilemo xa vuntlhanu xa buku-nsongwa yoleyo. Xana hi le ka nhlavutelo yihi yin’wana leyi sweswi hi nga ta hlavuteriwa yona?

2. (a) Yohane u vone yini loko xilemo xa vuntlhanu xi pfuriwa? (b) Ha yini swi nga fanelanga swi hi hlamarisa ku twa leswaku ku ni alitari yo fanekisela ya gandzelo etilweni?

² Yohane u hlamusela xivono lexi tsakisaka a ku: “Kuteloko xi pfula xilemo xa vuntlhanu, ndzi vona mimoya-xiviri ehansi ka altari, ya lava dlayiweke hikwalaho ka rito ra Xikwembu ni hikwalaho ka ntirho lowu a va ri na wona wa ku nyikela vumbhoni.” (Nhlavutelo 6:9) Swi vula yini sweswo? Xana ku na alitari ya gandzelo etilweni? Ina! I ro sungula Yohane a vulavula hi alitari. Kambe, ana se u hlamusele Yehovha a tshame exiluvelweni xa Yena, ku ri ni makerubu lama n’wi rhendzeleke ni lwandle ra nghilazi swin’we ni timboni ku katsa ni vakulu va 24 lava tameleke mirhi ya risuna—hinkwaswo leswi swi fanekisela leswi tabernakela ya laha misaveni a yi ri xiswona, ku nga ndhawu yo kwetsima ya Yehovha eIsrayele. (Eksoda 25:17, 18; 40:24-27, 30-32; 1 Tikronika 24:4) Kutani a swi fanelanga swi hi hlamarisa leswi ku nga ni alitari yo fanekisela ya gandzelo etilweni!—Eksoda 40:29.

3. (a) Etabernakeleni ya khale ya Vayuda, xana mimoya-xiviri a yi cheriwa njhani “ehansi ka altari”? (b) Hikwalaho ka yini Yohane a vone mimoya-xiviri ya timbhoni leti dlayiweke yi ri ehansi ka altari yo fanekisela etilweni?

³ Ehansi ka alitari leyi ku ni “mimoya-xiviri . . . ya lava dlayiweke hikwalaho ka rito ra Xikwembu ni hikwalaho ka ntirho lowu a va ri na wona wa ku nyikela vumbhoni.” I yini mimoya-xiviri yoleyo? Leyi yi nga ka yi nga vi mimoya-xiviri leyi pfumalaka mimiri—tanihi leswi Magriki ya vahedeni ma pfumelaka swona. (Genesa 2:7; Ezekiyele 18:4) Kambe, Yohane wa swi tiva leswaku moya-xiviri, kumbe vutomi, byi fanekiseriwa hi ngati, naswona etabernakeleni ya khale ya Vayuda loko vaprista va dlaye xiharhi xa gandzelo, a va xuva ‘alitari matlhelo hinkwawo’ kumbe va yi chela “etshakwini ra alitari ya gandzelo ro hisiwa.” (Levhitika 3:2, 8, 13; 4:7; 17:6, 11, 12) Hikwalaho, moya-xiviri wa xiharhi a wu fambisana swinene ni alitari ya gandzelo. Kambe hikwalaho ka yini mimoya-xiviri, kumbe ngati ya malandza lawa ya Xikwembu yi voniwa yi ri ehansi ka alitari yo fanekisela etilweni? Hikuva rifu ra wona ri tekiwa tanihi gandzelo.

4. Xana rifu ra Vakreste lava tswariweke hi moya i rifu ra gandzelo hi ndlela yihi?

⁴ Hakunene, hinkwavo lava tswariweke tanihi vana va Xikwembu va moya va fa rifu ra gandzelo. I ku rhandza ka Xikwembu leswaku va tshika ku va ni ntshembo wo kuma vutomi lebyi nga heriki emisaveni, hikwalaho ka ntirho lowu va nga ta wu endla eMfun’weni wa Yehovha wa le tilweni. Emhakeni leyi, va tinyiketela ku fa rifu ra gandzelo hikwalaho ka vuhosi bya Yehovha. (Vafilipiya 3:8-11; ringanisa na 2:17.) Leswi swi tano hi lava Yohane a va voneke ehansi ka alitari exivonweni. I vatotiwa lava hi nkarhi lowu va hanyeke ha wona va dlayeriweke ku hisekela ku chumayela ni ku tlakusa Rito ra Yehovha ni vuhosi bya yena. ‘Mimoya-xiviri ya vona yi dlayiwile hikwalaho ka rito ra Xikwembu ni hikwalaho ka ntirho lowu a va ri na wona wa ku nyikela vumbhoni [mar·ty·riʹan].’

5. Swi tisa ku yini leswaku mimoya-xiviri ya lava tshembekaka yi huwelela yi lava ku rihiseleriwa, hambiloko va file?

⁵ Xivono lexi xi ya emahlweni xi paluxeka: “Naswona a yi huwelela hi rito lerikulu, yi ku: ‘Hosi leyi Lawulaka yo kwetsima ni ya ntiyiso, xana u ta yima ku fikela rini u nga avanyisi ni ku rihisela ngati ya hina eka lava va tshamaka emisaveni?’” (Nhlavutelo 6:10) Xana swi nga endlekisa ku yini leswaku mimoya-xiviri kumbe ngati ya vona, yi huwelela yi lava ku rihiseriwa, kasi Bibele yi vula leswaku vafi a va tivi nchumu? (Eklesiasta 9:5) Xana ngati ya Avele lowo lulama a yi huwelelanga endzhaku ka loko Kayini a n’wi dlele? Kutani Yehovha u byele Kayini a ku: “Xana u endle yini? Yingisa! Ngati ya makwenu yi huwelela eka mina yi ri emisaveni.” (Genesa 4:10, 11; Vaheveru 12:24) A swi vuli leswaku ngati ya Avele a yi vulavula swo karhi hi ku kongoma. Kambe, hileswaku Avele u fe a nga ri na nandzu, naswona hi ku ya hi vululami mudlayi wa yena a a fanele a xupuriwa. Hilaha ku fanaka, Vakreste volavo va dlawe va nga ri na nandzu, kutani hi ku ya hi vululami va fanele va rihiseleriwa. (Luka 18:7, 8) Ku rilela ku rihiseleriwa ku twakala hi rito lerikulu hikuva magidi yo tala ma fise xisweswo.—Ringanisa na Yeremiya 15:15, 16.

6. I ku halatiwa kwihi ka ngati leyi nga riki na nandzu loku rihiseriweke hi 607 B.C.E.?

⁶ Xiyimo lexi xi nga ha fanisiwa ni lexiya xa Vayuda lava gwineheke loko Hosi Manase a sungula ku fuma hi 716 B.C.E. U halate ngati yo tala leyi nga riki na nandzu, kumbexana hi yena la ‘saheleleke’ muprofeta Esaya. (Vaheveru 11:37; 2 Tihosi 21:16) Hambileswi endzhakunyana Manase a hundzukeke a tlhela a cinca mbilu yakwe, nandzu wolowo wa ngati a wu nyamalalanga. Hi 607 B.C.E. loko Vababilona va lovisa mfumo wa Yuda, “swi endleke ntsena hi ku landza xileriso xa Yehovha ku avanyisa Yuda, leswaku va wu susa emahlweni ka yena hikwalaho ka swidyoho swa Manase, hi ku landza hinkwaswo leswi a swi endleke; ni hikwalaho ka ngati leyi nga riki na nandzu leyi a yi halateke, lerova a tata Yerusalema hi ngati leyi nga riki na nandzu, naswona Yehovha a nga pfumelanga ku va rivalela.”—2 Tihosi 24:3, 4.

7. I mani loyi kahle-kahle a nga ni nandzu wo halata ‘ngati ya vakwetsimi’?

⁷ Tanihi le minkarhini ya Bibele, ni namuntlha vanhu vo tala lava dlayeke timbhoni ta Xikwembu va nga ha va va fe khale. Kambe nhlengeletano leyi kuceteleke ku dlawela ka vona ripfumelo ya ha ri kona naswona ya ha ri ni nandzu lowukulu wa ngati. I nhlengeletano ya Sathana ya laha misaveni, leyi nga mbewu yakwe ya laha misaveni. Lexi xiyekaka eka yona i Babilona Lonkulu, mfumo wa misava wa vukhongeri bya mavunwa.a Wu hlamuseriwa wu ri ‘lowu dakweke hi ngati ya vakwetsimi ni hi ngati ya timbhoni ta Yesu.’ Ina, “eka wona ku kumiwe ngati ya vaprofeta ni ya vakwetsimi ni ya hinkwavo lava dlayiweke emisaveni.” (Nhlavutelo 17:5, 6; 18:24; Vaefesa 4:11; 1 Vakorinto 12:28) Hakunene wu ni nandzu lowukulu wa ngati! Ntsendze loko Babilona Lonkulu a ha ri kona, ngati ya lava a va dlayeke yi ta huwelela yi rilela ku rihiseleriwa.—Nhlavutelo 19:1, 2.

8. (a) Enkarhini wa Yohane vanhu va dlawele ripfumelo hi tindlela tihi? (b) I minxaniso yihi leyi vangiweke hi vafumi va le Rhoma?

⁸ Yohane hi byakwe u dlawele ripfumelo eka lembe-xidzana ro sungula loko Nyoka ya tihanyi ni mbewu ya yona ya laha misaveni swi lwisana ni vandlha leri kulaka ra Vakreste lava totiweke. Yohane u vone Hosi ya hina yi beleriwile naswona u ponile loko ku dlawa Stefano, niloko ku dlawa Yakobo makwavo wa yena, na Petro, swin’we na Pawulo ni vanghana van’wana va yena lavakulu. (Yohane 19:26, 27; 21:15, 18, 19; Mintirho 7:59, 60; 8:2; 12:2; 2 Timotiya 1:1; 4:6, 7) Hi 64 C.E., Nero mufumi wa Rhoma u pharhe Vakreste hi nandzu wo hisa muti, leswaku a pfala-pfala mavarivari ya leswaku hi yena a nga ni nandzu. N’wamatimu Tacitus u ri: “[Vakreste] va fe hi tindlela ta tihanyi; van’wana va funengetiwe hi madzovo ya swivandzana ivi va handzuleriwa hi timbyana, van’wana va [beleriwile],b van’wana va hisiwile va endliwa mavoni yo voninga nivusiku.” Nxaniso wun’wana lowukulu enkarhini wa Mufumi Domitian (81-96 C.E.) wu endle leswaku Yohane a ya pfaleriwa exihlaleni xa le kule xa Patmosi. Yesu a a tiyisile loko a ku: “Loko va ndzi xanisile, na n’wina va ta mi xanisa.”—Yohane 15:20; Matewu 10:22.

9. (a) Hi wihi muxisi lonkulu loyi Sathana a nga n’wi tisa eka lembe-xidzana ra vumune C.E., naswona i xiphemu-nkulu xa yini? (b) Xana vafumi van’wana va Vujagana va ti khome hi ndlela yihi Timbhoni ta Yehovha eka Nyimpi yo Sungula ni ya Vumbirhi ya Misava?

⁹ Hi lembe-xidzana ra vumune C.E., Sathana Diyavulosi, nyoka yoleyo ya khale, u humese muxisi lonkulu wa yena ku nga vukhongeri lebyi gwineheke bya Vujagana—fambiselo ra le Babilona leri titumbeteke hi vito ra “Vukreste.” I xiphemu-nkulu xa mbewu ya Nyoka naswona byi kule byi va mipambukwa yo tala leyi himpfilitanaka. Tanihi tiko ra Yuda ra khale leri nga tshembekiki, Vujagana byi ni nandzu lowukulu wa ngati, hileswi byi ma seketeleke hi ku helela matlhelo ha mambirhi ya Nyimpi yo Sungula ni ya Vumbirhi ya Misava. Vafumi van’wana va politiki lava nga va Vujagana va hehle malandza lama totiweke ya Xikwembu leswaku hi wona lama vangaka tinyimpi leti leswaku va ta kuma xivangelo xo ma dlaya. Buku ya Friedrich Zipfel leyi nge Kirchenkampf in Deutschland (Ku Lwa Ka Tikereke eJarimani) loko yi vika ta ku xanisiwa ka Timbhoni ta Yehovha hi Hitler yi te: “N’we-xa-nharhu xa tona [Timbhoni] ti dlayiwile, tin’wana hi ndlela ya vuharhi, hi ndlala, hi mavabyi kumbe hi ku endliwa mahlonga. Mahlomulo lawa a ma nga si tshama ma voniwa, naswona a ma vangiwa hikwalaho ka leswi a ti nga ri landzuli ripfumelo ra tona naswona ti ala ku pfumelelana ni tidyondzo ta Vusoxalisi bya Tiko.” Entiyisweni, mayelana ni Vujagana ku katsa ni vaprista va byona, ku nga vuriwa leswi: “Madziva ya wena ma kumeke ma totiwe hi ngati ya mimoya-xiviri ya swisiwana leswi nga riki na nandzu.”—Yeremiya 2:34.c

10. Majaha ya ntshungu lowukulu ma xaniseriwe yini ematikweni yo tala?

¹⁰ Ku sukela hi 1935 majaha lama tshembekaka ya ntshungu lowukulu ma tiyisele nxaniso ematikweni yo tala. (Nhlavutelo 7:9) Hambiloko Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi herile eYuropa, edorobeni rin’wana ku dlayiwe vantshwa va 14 lava nga Timbhoni ta Yehovha, hi ku hayekiwa. A va dlawela yini? Hikuva va ale ku ‘dyondza nyimpi.’ (Esaya 2:4) Ku nga ri khale, majaha ya le Vuxeni ni laha Afrika ma biwe kukondza ma fa kumbe ma duvuriwa ma fa hikwalaho ka xivangelo lexi fanaka. Vantshwa lava va dlayeriweke ripfumelo lava nga vaseketeri lava dzunekaka va vamakwavo va Yesu lava totiweke, hakunene va ta pfuxeriwa emisaveni leyintshwa leyi tshembisiweke.—2 Petro 3:13; ringanisa na Pisalema 110:3; Matewu 25:34-40; Luka 20:37, 38.

Nguvu Yo Leha Yo Basa

11. Vakreste lava totiweke lava dlayeriweke ripfumelo va nyikiwa “nguvu yo leha yo basa” hi mukhuva wihi?

¹¹ Endzhaku ko hlamusela ripfumelo ra lava tshameke va tshembekile eminkarhini ya khale, muapostola Pawulo u te: “Kasi hinkwavo lava, hambileswi va nyikiweke vumbhoni hi ripfumelo ra vona, a va ku kumanga ku hetiseka ka xitshembiso, tanihi leswi Xikwembu a xi vona ka ha ri emahlweni, leswaku va nga endliwi va hetiseka handle ka hina.” (Vaheveru 11:39, 40) Xana i yini “swilo swo antswa” leswi Pawulo ni Vakreste van’wana lava totiweke va swi rindzeleke? Yohane u swi vonile exivonweni, u ri: “Hiloko wun’wana ni wun’wana wa yona wu nyikiwa nguvu yo leha yo basa; kutani yi byeriwa ku wisanyana, kukondza ku helela nhlayo ya mahlonga-kulobye ni ya vamakwavo lava a va ri kusuhi ni ku dlayiwa ku fana na vona va dlayiweke.” (Nhlavutelo 6:11) Ku amukela ka vona “nguvu yo leha yo basa” swi yelana ni ku pfuxiwa ka vona eku feni kutani va va swivumbiwa swa moya leswi nga fiki. A va ha etleli tanihi mimoya-xiviri leyi dlayiweke ehansi ka alitari, kambe va pfuxiwa leswaku va va xiyenge xa ntlawa wa vakulu va 24 lava gandzelaka emahlweni ka xiluvelo xa Xikwembu etilweni. Va nyikiwe swiluvelo kona kwale tilweni, ku komba leswaku va kume malunghelo ya vuhosi. Naswona va “ambexiwa tinguvu ta le handle to basa,” leswi vulaka leswaku va tekiwe va ri lava lulameke, va ri lava faneriwaka hi xivandla lexi xiximiwaka emahlweni ka Yehovha ehubyeni yoleyo ya le tilweni. Nakambe leswi i ku hetiseka ka xitshembiso xa Yesu lexi a xi tshembiseke Vakreste lava totiweke lava tshembekaka evandlheni ra le Sarda lexi nge: “Loyi a nga ta hlula, na yena u ta ambexiwa tinguvu ta le handle to basa.”—Nhlavutelo 3:5; 4:4; 1 Petro 1:4.

12. Vatotiwa lava pfuxiweke va “wisanyana” hi ndlela yihi, naswona va ta wisa ku fikela rini?

¹² Vumbhoni hinkwabyo byi komba leswaku ku pfuxeriwa ka vona etilweni ku sungule hi 1918, endzhaku ka ku vekiwa ka Yesu exiluvelweni hi 1914 ni ku gada kakwe hanci leswaku a sungula ku hlula kakwe tanihi hosi, hi ku basisa matilo a hlongola Sathana ni madimona yakwe. Kambe, vatotiwa volavo lava pfuxiweke va byeriwe leswaku va fanele va “wisanyana, kukondza ku helela nhlayo ya mahlonga-kulobye ni ya vamakwavo.” Lavaya va ntlawa wa Yohane lava va ha riki emisaveni va fanele va kombisa vutshembeki bya vona loko va ringiwa ni ku xanisiwa, naswona van’wana va vona va nga ha dlayiwa. Kambe eku heteleleni, ngati hinkwayo leyo lulama leyi halatiweke hi Babilona Lonkulu ni vafumi va yena va politiki yi ta rihiseriwa. Sweswi lava pfuxiweke, handle ko kanakana va khomekile hi mintirho ya le tilweni. Va wisa, ku nga ri hi ku tshama va ku mbaa, kambe va wisa hileswi va lehisaka mbilu va rindzela siku leri Yehovha a nga ta tirihisela ha rona. (Esaya 34:8; Varhoma 12:19) Ku wisa ka vona ku ta hela loko va vona ku lovisiwa ka vukhongeri bya mavunwa niloko, tanihi leswi va nga “lava vitaniweke, lava hlawuriweke naswona va tshembekeke,” va nga ta hlanganyela na Hosi Yesu Kreste loko a tisa vuavanyisi eka swiyenge leswin’wana hinkwaswo swa mbewu yo biha ya Sathana laha misaveni.—Nhlavutelo 2:26, 27; 17:14; Varhoma 16:20.

‘Lava Va Feke Va Pfuka Ku Sungula’

13, 14. (a) Hi ku ya hi muapostola Pawulo, ku pfuxeriwa etilweni ku sungula rini, naswona i vamani lava pfuxiwaka? (b) Vatotiwa lava hanyaka ku ya fika esikwini ra Hosi, loko va fa va pfuxeriwa rini etilweni?

¹³ Nhlamuselo leyi nyikeriweke loko ku pfuriwa xilemo xa vuntlhanu yi pfumelelana hilaha ku heleleke ni matsalwa man’wana lama vulavulaka hi ta ku pfuxeriwa etilweni. Hi xikombiso, muapostola Pawulo u tsarile a ku: “Hikuva hi mi byela hi rito ra Yehovha, leswaku hina lava hanyaka lava poneke ku fikela eka vukona bya Hosi a hi nge va rhangeli nikatsongo lava etleleke eku feni; hikuva Hosi hi yoxe yi ta xika hi le tilweni hi rito ro lerisa, hi rito ra ntsumi leyikulu ni hi mhalamhala ya Xikwembu, kutani lava feke evun’weni na Kreste va ta sungula va pfuka. Endzhaku hina lava hanyaka lava poneke, hi ta tekiwa swin’we na vona hi ri emapapeni hi ya hlangana ni Hosi emoyeni; xisweswo hi ta va ni Hosi minkarhi hinkwayo.”—1 Vatesalonika 4:15-17.

¹⁴ Ra tsakisa hakunene rungula leri tindzimana leti ti ri hlamuselaka! Vamakwavo va Yesu lava totiweke lava va hanyeke kukondza ku fika vukona bya Yesu, hileswaku lava va ha hanyaka emisaveni namuntlha enkarhini wa vukona byakwe, va rhangeriwe ku ya etilweni hi lava ana se va feke. Volavo va feleke eka Kreste va rhanga va pfuka. Yesu wa xika, leswi vulaka leswaku wa va tsundzuka, kutani a va pfuxela evuton’wini bya moya, a va nyika “nguvu yo leha yo basa.” Endzhaku ka sweswo, lava va ha hanyaka emisaveni va ta heta pfhumba ra vona ra laha misaveni, vo tala va vona va fela emavokweni ya vakaneti hi ndlela ya tihanyi. Hambiswiritano, a va etleli eku feni hilaha lava va va rhangeleke va endleke hakona. Kambe, loko va fa, va hundzuriwa hi nkarhinyana—“hi ku tsopeta ka tihlo”—va tekiwa va ya etilweni va ya va swin’we na Yesu ni swirho-kulobye swa miri wa Kreste. (1 Vakorinto 15:50-52; ringanisa na Nhlavutelo 14:13.) Xisweswo, ku pfuxiwa ka Vakreste lava totiweke ku sungule hi ku hatlisa endzhaku ka loko vagadi va mune va tihanci ta Apokalipsi va sungule ku gada ka vona.

15. (a) I mahungu wahi lamanene lama ku pfuriwa ka xilemo xa vuntlhanu ku ma tiseke? (b) Xana mugadi wa hanci yo basa la nga Muhluri u chaputa hi ndlela yihi?

¹⁵ Ku pfuriwa ka xilemo lexi xa vuntlhanu xa buku-nsongwa ku tise mahungu lamanene mayelana ni vatotiwa lava nga hlula lava tshameke va tshembekile kukondza va fa. Kambe a hi mahungu lamanene eka Sathana ni mbewu yakwe. Mugadi wa hanci yo basa la nga Muhluri u ya emahlweni a nga siveriwi, naswona u ta chaputa loko ku avanyisiwa misava ‘leyi nga ehansi ka matimba ya lowo homboloka.’ (1 Yohane 5:19) Leswi swi va erivaleni loko Xinyimpfana xi pfula xilemo xa vutsevu.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 102]

‘Mimoya-xiviri leyi dlayiweke’

Cyclopedia ya McClintock na Strong loko yi tshaha John Jortin, Muprotestente wa Munghezi wa lembe-xidzana ra vu-18, loyi vatswari va yena va nga Mayugonoti ya le Furwa, yi ri: “Laha ku sungulaka nxaniso, Vukreste bya hela . . . Nxaniso lowukulu wa vuharhi wu tinyike matimba wu tlhela wu kucetela rivengo ra wona eka vukhongeri bya vavuri va Evhangeli endzhaku ka loko Vukreste byi simekiwile tanihi vukhongeri bya mfumo [wa Rhoma], niloko vafundhisi va byona se va nyikiwe rifuwo ni xichavo lexikulu.”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 103]

“Hiloko wun’wana ni wun’wana wa yona wu nyikiwa nguvu yo leha yo basa”

Ndzima 18

Ku Tsekatseka Ka Misava eSikwini Ra Hosi

1, 2. (a) Swi njhani ku va laha ku nga ni ku tsekatseka lokukulu ka misava? (b) Yohane u hlamusele yini loko xilemo xa vutsevu xi pfuriwa?

XANA u tshama u pona ku tsekatseka lokukulu ka misava? A hi nchumu lowu tsakisaka. Ku ninginika ku nga ha sungula hi ku tsekatseka loku twalakanyana onge ko vumbuluka xo karhi ivi pongo ra kona ri ya ri kula. Ku nga ha ya ku sungula vudliti-dliti loko u ri karhi u lava vutumbelo—kumbexana ehansi ka tafula. Kumbe ku nga sungula hi ku ninginika ka xitshuketa, ku landzeriwa hi pongo ra ku ndlengandlenga ka swingolongondzwana, fanichara, hambi yi ri miako. Ku onhaka ku nga va kukulu, naswona swilo swi nga ya swi onhaka hi ku ninginika loku vaka kona endzhaku ka ku tsekatseka koloko ka misava, kutani swi engetela eka maxangu wolawo.

² U ri karhi u ehleketa hi mhaka leyi, xiya leswi Yohane a swi hlamuseleke loko ku pfuriwa xilemo xa vutsevu, u te: “Kutani ndzi languta loko xi pfula xilemo xa vutsevu, hiloko ku va ni ku tsekatseka lokukulu ka misava.” (Nhlavutelo 6:12a) Leswi swi fanele swi endleke hi nkarhi lowu fanana niloko ku pfuriwa swilemo leswin’wana. Xana ku tsekatseka loku ka misava ku endleka rini esikwini ra Hosi, naswona i ku tsekatseka ka muxaka muni?—Nhlavutelo 1:10.

3. (a) I swiendlakalo swihi leswi Yesu a swi profeteke loko a profeta xikombiso xa vukona byakwe? (b) Xana ku tsekatseka ka misava ka xiviri ku yelana njhani ni ku tsekatseka lokukulu ka misava ko fanekisela ka Nhlavutelo 6:12?

³ Ku tsekatseka ka misava ka xiviri ni ko fanekisela ku boxiwa ko hlayanyana eBibeleni. Eka vuprofeta byakwe lebyikulu lebyi vulavulaka hi xikombiso xa vukona byakwe ematimbeni ya Mfumo, Yesu u vulavula hi “ku tsekatseka ka misava ku suka endhawini yin’wana ku ya eka yin’wanyana.” Leswi a swi ta va xiphemu xa “ku sungula ka switlhavi swa maxangu.” Ku sukela hi 1914, tanihi leswi vaaki va misava va andzaka va va magidi ya timiliyoni, ku tsekatseka ka xiviri hi kona kahle-kahle ku engeteleke mahlomulo ya minkarhi leyi ya hina. (Matewu 24:3, 7, 8) Hambileswi, swilo leswi swi hetisisaka vuprofeta, ku tsekatseka koloko ka misava i ka ntumbuluko, i timhangu ta ntumbuluko. Ku rhangela ku tsekatseka ka misava ko fanekisela loku nga eka Nhlavutelo 6:12. Hakunene, ku ta tanihi makumu ya nxaxamelo wa ku tsekatseka ko sungula loku ma ninginisaka hi ku helela mafambiselo ya swilo ya vanhu ya laha misaveni ya Sathana.a

Ku Tsekatseka Ka Vanhu

4. (a) Ku sukela rini vanhu va Yehovha va rindzele swiendlakalo swa khombo leswi a swi ta sungula hi 1914? (b) Xana lembe ra 1914 a ri ta fungha ku hela ka nkarhi wihi?

⁴ Ku sukela exikarhi ka va-1870, vanhu va Yehovha a va rindzele leswaku swiendlakalo swa khombo swi ta sungula hi 1914 naswona a swi ta fungha makumu ya Minkarhi ya Vamatiko. Lowu i nkarhi wa “minkarhi ya nkombo” (malembe ya 2 520) leyi sukelaka loko ku wisiwe mfumo wa rixaka ra Davhida eYerusalema hi 607 B.C.E. ku ya fika eku vekiweni ka Yesu exiluvelweni eYerusalema wa le tilweni hi 1914 C.E.—Daniyele 4:24, 25; Luka 21:24.b

5. (a) Hi xihi xitiviso lexi endliweke hi C. T. Russell hi October 2, 1914? (b) Xana i mimpfilumpfilu yihi ya politiki leyi humeleleke ku sukela hi 1914?

⁵ Xisweswo, nimixo hi October 2, 1914 loko C. T. Russell, a fika hi nkarhi wa ku kambisisa ndzimana ya siku endyangwini wa Bethele eBrooklyn, le New York, u endle xitiviso lexi nga rivalekiki a ku: “Minkarhi ya Vamatiko yi herile; se wu herile nkarhi wa tihosi ta vona.” Hakunene, mpfilumpfilu wa misava hinkwayo lowu sunguleke hi 1914 wu herise vuhosi byo tala lebyi a ku ri khale byi simekiwile. Ku wisiwa ka vuhosi bya va Khezari eka ndzhundzunuko wa le Bolshevik hi 1917, swi sungule ku himpfilitana loku tekeke nkarhi wo leha exikarhi ka mfumo wa Vumarx ni wa vukhepitali. Minkitsikitsi ya politiki yi ya emahlweni yi kavanyeta vanhu emisaveni hinkwayo. Namuntlha, tihulumendhe to tala ta tsandzeka ku fuma nkarhi wo tlula lembe kumbe mambirhi. Minkitsikitsi ya swa politiki yi vonake etikweni ra Italy, leri endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, ri fumiweke hi tihulumendhe letintshwa ta 47 eka malembe ya 42 ntsena. Kambe minkitsikitsi yoleyo yo va ku sungula ntsena ka mpfilumpfilu lowu nga ta ti lovisela makumu tihulumendhe. Vuyelo byi ta va byihi? Mfumo wa Xikwembu hi wona wu nga ta lawula misava hinkwayo.—Esaya 9:6, 7.

6. (a) Xana H. G. Wells u yi hlamusele njhani nguva leyintshwa ya nkoka? (b) Mutivi wa filosofi ni muungameri va tsale yini hi ta nguva leyi sunguleke hi 1914?

⁶ Van’wamatimu, vativi va filosofi ni varhangeri va politiki va vule leswaku lembe ra 1914 i masungulo ya nguva leyintshwa ya nkoka. Endzhaku ka loko ku hundze malembe ya 17 nguva yoleyo ya nkoka yi sungurile, n’wamatimu H. G. Wells u te: “Muprofeta a a ta tsakela ku profeta swilo leswi tsakisa. Kambe ntirho wakwe i ku vula leswi a swi vonaka. U vona misava leya ha lawuriwaka hi masocha, varhandzi va tiko, valombisi va timali; vanhu lava nga tshembiki munhu ni lava nga ni rivengo, lava lahlekeriwaka hi ntshunxeko wa vona hi xihatla, lava pfilunganeke hikwalaho ka hasahasa leyikulu leyi vangiwaka hi ku nga twanani ka tinxaka ni lava tilunghiselelaka tinyimpi letintshwa.” Hi 1953 mutivi wa filosofi Bertrand Russell u tsale a ku: “Ku sukela hi 1914, un’wana ni un’wana la xiyaka ku cinca loku nga kona emisaveni u karhateke ngopfu hi leswi swi vonakaka onge i khombo lerikulu leri kunguhatiweke ka ha ri emahlweni. . . . Va vona vanhu, tanihi nhenha ya khombo ra Magriki, va ri karhi va xanisiwa hi swikwembu leswi hlundzukeke, leswi nga ha riki vakunguhati va swiendlakalo.” Hi 1980, loko mufumi Harold Macmillan, a vulavula hi masungulo layo rhula ya lembe-xidzana ra vu-20, u te: “Xin’wana ni xin’wana xi ta ya xi antswa. Leyi i misava leyi ndzi velekeriweke eka yona. . . . Hi xitshuketa, mixo wun’wana hi 1914 swilo hinkwaswo swi kume ndzhuti swi yima.”

7-9. (a) I mimpfilumpfilu yihi leyi pfilunganyeke vanhu ku sukela hi 1914? (b) Xana mimpfilumpfilu leyi nga kona exikarhi ka vanhu enkarhini wa vukona bya Yesu a yi ta hetelela yi katse ni xiyimo xihi eka vanhu?

⁷ Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi tise mpfilumpfilu wun’wana lowukulu. Naswona tinyimpi letitsongo swin’we ni vutherorisi bya matiko hinkwawo swi hambeta swi ninginisa misava. Nxungeto lowu chavisaka wa vutherorisi kumbe ku tirhisiwa ka matlhari ya ku mbumburhela misava ku siya vanhu vo tala va pfilunganyekile.

⁸ Hambiswiritano, swilo swin’wana handle ka nyimpi swi pfilunganye vanhu ku sukela hi lembe ra 1914. Wun’wana wa mimpfilumpfilu leyi vavaka wu vangiwe hi ku heleriwa ka matimba ya mali ya le United States hi October 29, 1929. Leswi swi vange Ku Hohloka Lokukulu Ka Ikhonomi loku weleke matiko hinkwawo lama fuweke. Ku hohloka koloko ku hele exikarhi ka 1932 na 1934, kambe nisweswi ha ha twa vuyelo bya kona. Ku sukela hi 1929 misava leyi nga tiyangiki hi tlhelo ra timali a yi vanga ni lexi yi nga simaka hi xona. Tihulumendhe ti nghene hi nhloko eswikweletini. Nkitsikitsi wa ku kayivela ka oyili hi 1973 ni ka timali hi 1987 swi engetele eka ku tsana ka matimba ya timali. Kasi hi hala tlhelo, timiliyoni ta vanhu ti xava ngopfu hi xikweleti. Vanhu va ntsandza-vahlayi va yengiwa hi ku tshembisiwa ku wina mali yo tala, marhengu yo endla mali, ku beja ni ku gembula hi tindlela tin’wana leti to tala ta tona ti seketeriwaka hi tihulumendhe leti a ku fanele ku ri tona ti sirhelelaka vanhu. Hambi va ri vafundhisi va Vujagana lava chumayelaka eka thelevhixini va hoxa xandla leswaku va ta tihlengeletela timiliyoni to tala ta mali!—Ringanisa na Yeremiya 5:26-31.

⁹ Eku sunguleni, swiphiqo swa ikhonomi swi pfule ndlela leswaku Mussolini na Hitler va teka mfumo. Babilona Lonkulu a nga ha dyanga nkarhi, u ake vuxaka na vona kutani Vatican yi endla ntwanano na Italy hi 1929 na Jarimani hi 1933. (Nhlavutelo 17:5) Minkarhi ya mangava leyi landzeleke hakunene a yi ri xiphemu xa ku hetiseka ka vuprofeta bya Yesu lebyi vulavulaka hi vukona byakwe, lebyi a byi ta katsa ‘ku kayakaya ka matiko emisaveni, ma nga tivi leswaku ma ta endla yini kasi vanhu a va ta titivala hikwalaho ka ku chava ni ku langutela swilo leswi taka ehenhla ka misava leyi akiweke.’ (Luka 21:7-9, 25-31)c Ina, ku tsekatseka ka misava loku sunguleke hi ku pfilunganya vanhu hi 1914 ku ye emahlweni lerova vanhu va sala va tsemeke nhlana.

Yehovha Wa Ninginisa

10. (a) Hikwalaho ka yini ku ri na ku ninginika ko tala swinene etimhakeni ta vanhu? (b) Xana Yehovha u endla yini, naswona u lunghiselela yini?

¹⁰ Ku ninginika ko tano etimhakeni ta vanhu i vuyelo bya ku tsandzeka ka munhu ku kongomisa ndlela yakwe. (Yeremiya 10:23) Ku tlula kwalaho, Sathana, nyoka yoleyo ya khale, “leyi xisaka misava hinkwayo leyi akiweke,” u tisa makhombo eka matshalatshala yakwe yo hetelela lawa a ma endlaka leswaku a hambukisa vanhu hinkwavo va va ekule ni vugandzeri bya Yehovha. Thekinoloji ya manguva lawa yi endle misava yi va onge i ximutana, laha rivengo ra vutiko ni ra rixaka swi ninginisaka vanhu hi ku helela, naswona vandla leri vuriwaka Nhlangano wa Matiko, a ri swi koti ku kuma murhi lowu nga va tshungulaka. Ku tlula rini na rini, munhu u fuma munhu ku n’wi endla swo biha. (Nhlavutelo 12:9, 12; Eklesiasta 8:9) Hambiswiritano, Yehovha, Hosi Leyi Lawulaka, Muendli wa tilo ni misava, a a ri karhi a ninginisa misava hi ndlela ya yena n’wini, ku ringana malembe ya kwalomu ka 90, leswaku a lunghiselela ku swi tlhantlhela makumu swiphiqo swa misava. Hi ndlela yihi?

11. (a) I ku ninginisiwa ka yini loku hlamuseriwaka eka Hagayi 2:6, 7? (b) Xana vuprofeta bya Hagayi byi hetiseka njhani?

¹¹ Eka Hagayi 2:6, 7 ha hlaya: “Hikuva Yehovha wa mavuthu u te, ‘Kan’we ntsena—hi nkarhinyana—ndzi ta ninginisa matilo ni misava ni lwandle ni misava leyi omeke. Ndzi ta ninginisa matiko hinkwawo, kutani swilo leswi navelekaka swa matiko hinkwawo swi fanele swi nghena; ndzi ta tata yindlu leyi hi ku vangama,’ Yehovha wa mavuthu u vurile.” Ku sukela hi lembe ra 1919, Yehovha u endle leswaku timbhoni ta yena ti twarisa vuavanyisi byakwe eka vanhu hinkwavo emisaveni. Mafambiselo ya misava ya Sathana ma lemukisiwile hi xitsundzuxo lexi twarisiwaka emisaveni hinkwayo.d Loko xitsundzuxo lexi xi ri karhi xi hangalasiwa, vanhu lava chavaka Xikwembu, ku nga “swilo leswi navelekaka,” va susumeteleke ku tihambanisa ni matiko. Leswi a swi vuli leswaku va ninginisiwa hi ku tsekatseka loku nga kona enhlengeletanweni ya Sathana. Kambe loko va xiya xiyimo, va tiendlela xiboho xa leswaku va hlanganyela ni vatotiwa va ntlawa wa Yohane eku tateni ka yindlu ya Yehovha ya vugandzeri hi ku vangama. Xana leswi swi endliwa njhani? Hi ntirho wo chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu lowu simekiweke. (Matewu 24:14) Mfumo lowu, lowu vumbiwaka hi Yesu ni valandzeri vakwe lava totiweke, wu ta tshama wu yimile leswaku ku dzunisiwa Yehovha tanihi “mfumo lowu nga ta ka wu nga ninginisiwi.”—Vaheveru 12:26-29.

12. Loko u sungule ku amukela mahungu lawa profetiweke eka Matewu 24:14, i yini lexi u faneleke u xi endla ku nga si sungula ku tsekatseka lokukulu ka misava ka Nhlavutelo 6:12?

¹² Xana u wun’wana wa lava sunguleke ku amukela mahungu wolawo lamanene? Kumbe, xana u le xikarhi ka timiliyoni leti emalembeni ya sweswinyana ti veke kona eXitsundzuxweni xa rifu ra Yesu? Loko swi ri tano, tshama u ri karhi u endla nhluvuko eka dyondzo ya wena ya ntiyiso wa Bibele. (2 Timotiya 2:15; 3:16, 17) Tshika mahanyelo yo thyaka ya vanhu va misava ya Sathana lava nga emunyameni! Tana eka vanhu va misava leyintshwa ya Vakreste, u ta hlanganyela hi xitalo entirhweni wa vona ku nga si fika khombo ro hetelela ra “ku tsekatseka ka misava,” leri nga ta phyandlasa misava hinkwayo ya Sathana. Kambe ku tsekatseka koloko lokukulu ka misava i yini? A hi voneni.

Ku Tsekatseka Lokukulu Ka Misava!

13. Xana ku tsekatseka loku lokukulu ka misava i kuntshwa hilaha ku heleleke ematin’wini ya vanhu hi ndlela yihi?

¹³ Ina, masiku lawa yo biha ya makumu ma ve nkarhi wa ku tsekatseka ka misava—ka xiviri ni ko fanekisela. (2 Timotiya 3:1) Kambe eka ku tsekatseka loku hinkwako, a ku kona loku nga ku tsekatseka lokukulu ko hetelela loku Yohane a ku vonaka loko ku pfuriwa xilemo xa vutsevu. Nkarhi wa ku ninginika lokukulu wu herile. Sweswi se ku ta ku tsekatseka lokukulu ka misava loku nga kuntshwa hilaha ku heleleke ematin’wini ya vanhu. I kukulu lerova mimpfilumpfilu ni ku pfilunganyeka loku ku ku vangaka a ku nge pimeki hi xikalo xa Richter (xikalo xo pima ku tsekatseka ka misava) kumbe hi xikalo xihi ni xihi xin’wana lexi endliweke hi munhu. A hi ku tsekatseka loku nga endhawini yo karhi ntsena kambe i ku ninginika loku onhaka “misava” ku nga vandla hinkwaro leri thyakeke ra vanhu.

14. (a) Hi byihi vuprofeta lebyi profetaka ta ku tsekatseka lokukulu ka misava ni vuyelo bya kona? (b) Xana byi nga va byi vulavula hi yini vuprofeta bya Yuwele ni bya Nhlavutelo 6:12, 13?

¹⁴ Van’wana va vaprofeta va Yehovha va profete ku tsekatseka ko tano ka misava ni vuyelo bya kona lebyi nga ni khombo. Hi xikombiso, kwalomu ka lembe ra 820 B.C.E., Yuwele u vulavule hi ku ta ka “siku lerikulu ni leri chavisaka ra Yehovha,” a vula leswaku hi nkarhi wolowo “dyambu ri ta hundzuka ri va munyama, n’weti wu ta va ngati.” Endzhakunyana u engetele a ku: “Mintshungu, mintshungu yi le rivaleni ra le hansi leri timhaka ti tsemiwaka eka rona, hikuva siku ra Yehovha ri le kusuhi erivaleni ra le hansi leri timhaka ti tsemiwaka eka rona. Kunene dyambu ni n’weti swi ta hundzuka munyama, kutani tinyeleti ti ta tlherisa ku vangama ka tona. Yehovha u ta vomba a ri eSiyoni, u ta twarisa rito rakwe a ri eYerusalema. Kunene matilo ni misava swi ta ninginika; kambe Yehovha u ta va vutumbelo bya vanhu va yena, ni xisirhelelo xa vana va Israyele.” (Yuwele 2:31; 3:14-16) Ku ninginisiwa loku ku nga va kona ntsena loko Yehovha a tisa vuavanyisi bya yena hi nkarhi wa nhlomulo lowukulu. (Matewu 24:21) Hikwalaho rungula leri yelanaka na rona leri nga eka Nhlavutelo 6:12, 13 ri ta hetiseka hi ndlela leyi fanaka.—Nakambe vona Yeremiya 10:10; Sofaniya 1:14, 15.

15. I ku ninginisiwa ka njhani lokukulu loku muprofeta Habakuku a ku profeteke?

¹⁵ Endzhaku ka malembe lama nga vaka 200 Yuwele a profetile, muprofeta Habakuku loko a khongela eka Xikwembu xakwe u vule leswi: “Oho Yehovha, ndzi xi twile xiviko malunghana na wena. Oho Yehovha, ndzi wu chavile ntirho wa wena. Onge u nga wu endla wu hanya exikarhi ka malembe! Onge u nga wu tivisa exikarhi ka malembe. Enkarhini wa ku pfilunganyeka, onge u nga tsundzuka ku kombisa tintswalo.” Xana ku “pfilunganyeka” koloko a ku ri ka yini? Loko Habakuku a ya emahlweni a nyika nhlamuselo leyi nga erivaleni ya nhlomulo lowukulu, u vule leswi hi Yehovha: ‘U yime a nga fambi, leswaku a ninginisa misava. A langutile, kutani a endla leswaku matiko ma tlula. A wu famba-famba emisaveni u ri ni xigwevo. A wu kandziyela matiko hi vukarhi. Kambe loko ku ri mina, ndzi ta khana eka Yehovha; ndzi ta tsakela Xikwembu xa ku ponisiwa ka mina.’ (Habakuku 3:1, 2, 6, 12, 18) Hakunene Yehovha u ta ninginisa misava hinkwayo hi matimba lamakulu loko a ba matiko!

16. (a) I yini leswi profetiweke hi muprofeta Ezekiyele mayelana ni nkarhi lowu Sathana a nga ta hlasela vanhu va Xikwembu ro hetelela ha wona? (b) Byi va byihi vuyelo bya ku tsekatseka lokukulu ka misava ka Nhlavutelo 6:12?

¹⁶ Ezekiyele na yena u profete leswaku loko Gogo wa Magogo (Sathana la hombolokeke) a hlasela vanhu va Xikwembu ro hetelela, Yehovha u ta vanga ku “tsekatseka lokukulu emisaveni ya Israyele.” (Ezekiyele 38:18, 19) Hambileswi ku tsekatseka ka xiviri ka misava ku nga ha vaka kona, hi fanele ku tsundzuka leswaku eka buku ya Nhlavutelo ku tirhisiwa swikombiso. Vuprofeta lebyi ni vuprofeta byin’wana lebyi ku vulavuriweke ha byona i byo fanekisela. Hikwalaho, ku pfuriwa ka xilemo xa vutsevu ku vonaka ku paluxa ku chaputa ka ku tsekatseka hinkwako ka mafambiselo lawa ya laha misaveni ya swilo—ku nga ku tsekatseka lokukulu ka misava laha ku lovisiwaka vanhu hinkwavo lava kanetaka vuhosi bya Yehovha Xikwembu.

Nkarhi Wa Munyama

17. Xana ku ninginika lokukulu ka misava ku khumba dyambu, n’weti ni tinyeleti hi ndlela yihi?

¹⁷ Hilaha Yohane a yaka emahlweni a hlamusela hakona, ku tsekatseka lokukulu ka misava ku fambisana ni swiendlakalo leswi chavisaka leswi katsaka ni matilo hi woxe. U ri: “Kutani dyambu ri hundzuka ntima wonge i nguvu yo khwaxa ya voya, n’weti hinkwawo wu hundzuka wu kotisa ngati, tinyeleti ta tilo ti wela emisaveni, ku fana ni nkuwa loko wu hohlota makuwa lamambisi hi ku ninginisiwa hi mheho leyikulu.” (Nhlavutelo 6:12b, 13) Lexi i xiendlakalo lexi chavisaka swonghasi! Xana wa wu anakanya munyama lowu chavisaka lowu a wu ta va kona loko vuprofeta lebyi a byo hetiseka hi ndlela ya xiviri? A ku nge he vi na masana ya dyambu layo kufumela ma tlhela ma nandziha ninhlikanhi! A ku nge he vi na ku vonakala ka n’weti loku vangamaka nivusiku! Naswona magidi ya tinyeleti a ma nge he voningi evugima-musi lebyi vangamaka bya xibakabaka. Kambe, ku ta va ni xirhami ni munyama wo chavisa.—Ringanisa na Matewu 24:29.

18. Xana ‘matilo ma ve munyama’ hi ndlela yihi eka muti wa Yerusalema hi 607 B.C.E.?

¹⁸ Munyama wo tano wu profetiwile eIsrayele wa khale, hi tlhelo ra moya. Yeremiya u tsundzuxile a ku: “Tiko hinkwaro ri ta va rhumbi, xana a ndzi nge ri herisi hi ku helela? Hikwalaho ka leswi tiko ri ta rila, kunene ni matilo ya le henhla ma ta va munyama.” (Yeremiya 4:27, 28) Hi 607 B.C.E. loko vuprofeta byebyo byi hetiseka, hakunene swilo a swi ri swa munyama eka vanhu va Yehovha. Yerusalema ku nga ntsindza wa vona, wu wele emavokweni ya Vababilona. Tempele ya vona yi mbundzumuxiwile, naswona tiko ra vona ri sale ri ri rhumbi. Eka vona, a ku nga ha ri na ku vonakala loku chavelelaka loku humaka etilweni. Kambe, a swi ri hilaha Yeremiya a rileleke Yehovha hakona, a ku: “U dlayile; a wu tsetselelanga. U sive ndlela yo tshinela eka wena hi papa lerikulu, leswaku xikhongelo xi nga hundzi.” (Swirilo swa Yeremiya 3:43, 44) Eka muti wa Yerusalema, munyama wolowo wa le tilweni a wu vula rifu ni ndzoviso.

19. (a) Esaya muprofeta wa Xikwembu u wu hlamusela njhani munyama wa le matilweni malunghana ni muti wa khale wa Babilona? (b) Vuprofeta bya Esaya byi hetiseke rini naswona hi ndlela yihi?

¹⁹ Endzhakunyana, munyama lowu fanaka ematilweni wu kombise khombo eka muti wa khale wa Babilona. Mayelana na wona, muprofeta wa Xikwembu u huhuteriwe ku tsala a ku: “Waswivo! Siku ra Yehovha ra ta, ri ni tihanyi ta vukarhi ni ta ku hlundzuka lokukulu, leswaku ri endla tiko ri va xihlamariso, nileswaku ri lovisa vadyohi va tiko eka rona. Hikuva tinyeleti ta matilo ni nhlengeleto wa tinyeleti wa Kesili a swi nge ku humesi ku vonakala ka swona; dyambu ri ta va munyama eku humeni ka rona, ni n’weti a wu nge ku humesi ku vonakala ka wona. Naswona ndzi ta tisa nxupulo wa vubihi bya rona ehenhla ka tiko leri noneke, ni xidyoho xa vona ehenhla ka lavo homboloka.” (Esaya 13:9-11) Vuprofeta lebyi byi hetiseke hi 539 B.C.E. loko muti wa Babilona wu wele emavokweni ya Vameda ni Vaperesiya. Byi wu hlamusela kahle munyama, ku pfumala ntshembo, ku pfumala ku vonakala kwihi na kwihi loku chavelelaka eka muti wa Babilona, tanihi leswi wu weleke makumu wu lahlekeriwa hi xikhundlha xa wona xo va mfumo lowu tlakukeke swinene wa misava.

20. I vuyelo byihi lebyi chavisaka lebyi yimeleke mafambiselo lawa ya swilo loko ku sungula ku tsekatseka lokukulu ka misava?

²⁰ Hi ndlela leyi fanaka, loko ku va ni ku tsekatseka lokukulu ka misava, mafambiselo lawa hinkwawo ya misava ma ta funengetiwa hi gome ra munyama lowu heleleke. Mavoni lama pfurhaka, lama vangamaka ya mafambiselo ya misava ya Sathana a ma nge ku humesi ku voninganyana ni kun’we ka ku va ni ntshembo. Namuntlha, varhangeri va misava va politiki, ngopfu-ngopfu eVujaganini, se va dume hi vukanganyisi, ku hemba ni mahanyelo ya vona yo biha. (Esaya 28:14-19) A va ha tshembiwi. Ku vonakala ka vona loku nga kusuhi ni ku timeka ku ta timeka loko Yehovha a tisa vuavanyisi byakwe. Nkucetelo wa vona lowu fanaka ni n’weti etimhakeni ta misava wu ta paluxiwa wu ri lowu nga ni ngati, lowu dlayaka. Tinghwazi ta vona ta misava ti ta lovisiwa tanihi tinyeleti leti khwexukaka ti wa ti hangalaka tanihi makuwa lama nga wupfangiki lama wisiwaka hi xidzedze. Misava ya hina hinkwayo yi ta tsekatsekisiwa hi “nhlomulo lowukulu lowu ku nga si tshamaka ku humelela lowu fanaka na wona hi mpfhuka misava yi va kona ku fikela sweswi, e-e, naswona a wu nge he tlheli wu va kona.” (Matewu 24:21) Entiyisweni swa chavisa!

“Matilo” Ma Nyamalala

21. Exivonweni xa yena, Yohane u vone yini malunghana ni “matilo” ni “ntshava yin’wana ni yin’wana ni xihlala xin’wana ni xin’wana”?

²¹ Xivono xa Yohane xi ya emahlweni xi ku: “Kutani matilo ma suka ku fana ni buku-nsongwa loko yi songiwa, naswona ntshava yin’wana ni yin’wana ni xihlala xin’wana ni xin’wana swi susiwa etindhawini ta swona.” (Nhlavutelo 6:14) Swi le rivaleni leswaku lawa a hi matilo ya xiviri kumbe tintshava ni swihlala swa xiviri. Kambe, swi fanekisela yini?

22. Le mutini wa Edomu i “matilo” ya muxaka muni lama ‘songiweke ku fana ni buku’?

²² Mayelana ni “matilo” ha pfuniwa eka matwisiselo ya hina hi vuprofeta lebyi fanaka, lebyi vulavulaka hi vukarhi bya Yehovha lebyi nga ta wela matiko hinkwawo, lebyi nge: “Hinkwavo va vuthu ra le matilweni va ta bola. Kutani matilo ma ta songiwa, ku fana ni buku leyi songiwaka.” (Esaya 34:4) Muti lowu faneleke wu xanisiwa ngopfu i wa Edomu. Njhani? Wu hluriwe hi Vababilona endzhakunyana ka ku lovisiwa ka Yerusalema hi 607 B.C.E. Enkarhini wolowo, a ku nga ri na swiendlakalo leswi hlamarisaka leswi tsariweke leswaku swi ta humelela ematilweni ya xiviri. Kambe a ku ri ni swiendlakalo swa khombo “ematilweni” ya Edomu.e Vanhu lava a va lawula mfumo wa wona va ehlisiwile exikhundleni xa vona lexi tlakukeke xo fana ni matilo. (Esaya 34:5) Va ‘songiwile’ va vekeriwa etlhelo hi ndlela yo fanekisela tanihi buku ya khale leyi a yi nga ha pfuni nchumu.

23. Xana i yini “matilo” lama nga ta “songiwa, ku fana ni buku,” naswona marito ya Petro ma tiyisekisa matwisiselo lawa hi ndlela yihi?

²³ Xisweswo, “matilo” lama nga ta “songiwa, ku fana ni buku” ma vula tihulumendhe leti lwisanaka ni Xikwembu leti fumaka misava leyi. Ti ta suseriwa makumu hi Mugadi wa hanci yo basa la hlulaka hinkwavo. (Nhlavutelo 19:11-16, 19-21) Leswi swi tiyisiwa hi leswi muapostola Petro a swi vuleke loko a langutele swiendlakalo leswi fanekiseriweke hi ku pfuriwa ka xilemo xa vutsevu, loko a ku: “Matilo ni misava leyi nga kona sweswi swi hlayiseriwe ndzilo naswona swa ha vekiwile ku fikela siku ra vuavanyisi ni ra ndzoviso wa vanhu lava va nga xi xiximiki Xikwembu.” (2 Petro 3:7) Kambe ku vuriwa yini hi marito lama nge, “ntshava yin’wana ni yin’wana ni xihlala xin’wana ni xin’wana swi susiwa etindhawini ta swona”?

24. (a) Hi rini, evuprofeteni bya Bibele, laha tintshava ni swihlala swi vuriwaka leswaku swi ta tsekatseka kumbe swi ninginisiwa? (b) Xana ‘tintshava ti tsekatseke’ hi ndlela yihi loko muti wa Ninivha wu wa?

²⁴ Eka vuprofeta bya Bibele, tintshava ni swihlala ku vuriwa leswaku swi ta tsekatseka kumbexana swi ninginisiwa eminkarhini ya mpfilumpfilu lowukulu wa swa politiki. Hi xikombiso, loko muprofeta Nahume a profeta ta vuavanyisi bya Yehovha ehenhla ka Ninivha, u tsale a ku: “Tintshava ti ninginikile hikwalaho ka yena, switsunga swi n’okile. Misava yi ta ninginika hikwalaho ka xikandza xa yena.” (Nahume 1:5) Ematin’wini a ku si tshama ku va ni tintshava ta xiviri leti nga mbundzumuka loko muti wa Ninivha wu wa hi 632 B.C.E. Kambe mfumo wa misava lowu eku sunguleni a wu vonaka wu ri ni matimba ku fana ni ntshava wu wile hi xitshuketa.—Ringanisa na Yeremiya 4:24.

25. Emakumu ka mafambiselo lawa ya swilo, xana “ntshava yin’wana ni yin’wana ni xihlala xin’wana ni xin’wana” swi ta susiwa hi ndlela yihi lomu swi nga kona?

²⁵ Hikwalaho, “ntshava yin’wana ni yin’wana ni xihlala xin’wana ni xin’wana” leswi ku vulavuriwaka hi swona loko ku pfuriwa xilemo xa vutsevu swi ta va swi ri tihulumendhe ni tinhlengeletano leti nga tiyangiki ta politiki ta misava leyi, leti eka vanhu vo tala a ti vonaka ti tiyile. Swi ta tsekatsekisiwa swi suka, swi tshukisa ni ku chavisa lava eku sunguleni a va swi tshemba. Hilaha vuprofeta byi yaka emahlweni byi hlamusela hakona, a nga kona la nga ta kanakana leswaku siku lerikulu ra vukarhi bya Yehovha ni N’wana wakwe—ku nga ku ninginika ko hetelela loku susaka nhlengeletano hinkwayo ya Sathana—ri tele ku ta rihisela!

“Hi Weleni Mi Hi Fihla”

26. Xana vanhu lava kanetaka vuhosi bya Xikwembu va ta endlisa ku yini hikwalaho ko chava, naswona va ta ku yini hikwalaho ko chuha?

²⁶ Marito ya Yohane ma ya emahlweni: “Hiloko tihosi ta misava ni lava va swiyimo swa le henhla ni tindhuna ta nyimpi ni vafuwi ni lava va matimba ni mahlonga hinkwawo ni vanhu hinkwavo lava ntshunxekeke va tifihla emabakweni ni le maribyeni lamakulu ya tintshava. Kutani va byela tintshava ni maribye lamakulu hi ku phindhaphindha, va ku: ‘Hi weleni mi hi fihla emahlweni ka xikandza xa Loyi a tshameke exiluvelweni ni le ka vukarhi bya Xinyimpfana, hikuva siku lerikulu ra vukarhi bya vona ri fikile, kutani i mani loyi a nga kotaka ku ri yimela?’”—Nhlavutelo 6:15-17.

27. Xana Vaisrayele lava nga tshembekiki va muti wa Samariya a va rila va ku yini, naswona marito wolawo ma hetiseke njhani?

²⁷ Loko Hosiya a tivisa ta vuavanyisi lebyi Yehovha a a ta byi tisa emutini wa Samariya, ntsindza wa mfumo wa le n’walungwini wa Israyele, u te: “Xidyoho xa Israyele xi ta lovisiwa, ku fana ni tindhawu leti tlakukeke ta Beta-avheni. Mitwa ni swigatlu swi ta va ehenhla ka tialitari ta vona. Entiyisweni vanhu va ta byela tintshava va ku, ‘Hi funengeteni,’ kutani eka switsunga va ku, ‘Hi weleni!’” (Hosiya 10:8) Xana marito lawa ma hetiseke njhani? Loko muti wa Samariya wu wele emavokweni ya Vaasiriya va tihanyi hi 740 B.C.E., a ku nga ri kona laha Vaisrayele va nga tsutsumelaka kona. Marito ya Hosiya ma phofula ndlela leyi vanhu lava hluriweke va titweke va hele matimba ha yona, naswona va chava swinene ni ku tivona va cukumetiwile. Ku hava switsunga swa xiviri kumbe tinhlengeletano leti fanaka ni tintshava ta Samariya leti koteke ku va sirhelela, hambileswi enkarhini lowu hundzeke a ti vonaka onge a ti nge wi.

28. (a) Hi xihi xitsundzuxo lexi Yesu a xi nyikeke vavasati va le Yerusalema? (b) Xana xitsundzuxo xa Yesu xi hetiseke hi ndlela yihi?

²⁸ Hilaha ku fanaka, loko Yesu a ri karhi a yisiwa laha a nga ta dlayeriwa kona hi masocha ya Varhoma, u byele vavasati va Yerusalema a ku: “Ma ta masiku lawa vanhu va nga ta ku, ‘Va tsaka vavasati lava nga timhika, ni makhwiri lama nga velekangiki ni mavele lama nga mamisangiki!’ Kutani va ta sungula ku byela tintshava va ku, ‘Hi weleni,’ kasi eka switsunga va ta ku, ‘Hi funengeteni!’” (Luka 23:29, 30) Rungula ra ku lovisiwa ka Yerusalema hi Varhoma hi 70 C.E. ri tiveka kahle, naswona swi le rivaleni leswaku marito ya Yesu ma ni mongo lowu fanaka ni wa lawaya ya Hosiya. Enkarhini wolowo a ku ri hava xivandla xo tumbela eka xona eka Vayuda lava saleke eYudiya. Hinkwako lomu a va ringeta ku tumbela kona eYerusalema, kumbe loko va balekela ekhokholweni ra Masada ehenhla ka ntshava, a va byi balekelanga vuavanyisi bya vukarhi bya Yehovha.

29. (a) Loko siku ra vukarhi bya Yehovha ri fika, hi rihi khombo leri nga ta wela lava va tinyiketeleke ku seketela mafambiselo lawa ya swilo? (b) I vuprofeta byihi bya Yesu lebyi nga ta hetiseka loko Yehovha a humesa vukarhi bya Yena?

²⁹ Ku pfuriwa ka xilemo xa vutsevu ku kombe leswaku xin’wana lexi fanaka xi ta humelela enkarhini wa siku leri taka ra vukarhi bya Yehovha. Loko mafambiselo lawa ya swilo ya misava ma tsekatseka ro hetelela, lava ma seketelaka va ta dya mbitsi va lavana ni vutumbelo, kambe va nga ka va nga byi kumi. Vukhongeri bya mavunwa, ku nga Babilona Lonkulu, byi swi veke erivaleni leswaku a byi nge swi koti ku va sirhelela. Ku hava mabako etintshaveni ta xiviri kumbe etinhlengeletanweni to fanekisela ta politiki ni ta bindzu leti fanaka ni tintshava leti nga ta va nsirhelelo hi tlhelo ra timali kumbe mpfuno wun’wana wa muxaka wihi na wihi. Ku hava lexi nga ta va fihla loko vukarhi bya Yehovha byi va hlasela. Yesu u ku hlamusela kahle ku chava ka vona, u ri: “Endzhaku ka sweswo xikombiso xa N’wana wa munhu xi ta humelela etilweni, endzhaku ka sweswo tinyimba hinkwato ta misava ti ta tiba hi xirilo, kutani ti ta vona N’wana wa munhu a ta a ri emapapeni ya tilo hi matimba ni ku vangama lokukulu.”—Matewu 24:30.

30. (a) Xi vula yini xivutiso lexi nge: “I mani loyi a nga kotaka ku ri yimela?” (b) Xana u kona la nga yimelaka vuavanyisi bya Yehovha?

³⁰ Ina, lava aleke ku titsongahatela vuhosi bya Mugadi wa hanci yo basa la hlulaka va ta sindzisiwa ku pfumela xihoxo xa vona. Vanhu lava va veke xiphemu xa mbewu ya nyoka va ta lovisiwa loko misava ya Sathana yi hundza. (Genesa 3:15; 1 Yohane 2:17) Enkarhini wolowo leswi xiyimo xa misava xi nga ta va xi ri xiswona vanhu vo tala va ta vutisa va ku: “I mani loyi a nga kotaka ku ri yimela?” Va ta vona onge ku hava ni un’we la nga amukelekaka emahlweni ka Yehovha esikwini rero ra vuavanyisi bya yena. Kambe va ta va va be hansi, hilaha buku ya Nhlavutelo yi yaka emahlweni yi hlamusela hakona.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 105]

Lembe Ra 1914 Ri Voniwa Ka Ha Ri eMahlweni

“A ku ri hi B.C. 606, loko mfumo wa Xikwembu wu tshika ku lawula, harhi ya vuhosi yi susiwa, ivi misava hinkwayo yi nyikiwa Vamatiko. Malembe ya 2 520 ku sukela hi B.C. 606, ma ta hela hi A.D. 1914.”f—The Three Worlds, leyi humesiweke hi 1877, tluka 83.

“Vumbhoni bya Bibele byi le rivaleni naswona byi tiyisile leswaku ‘Minkarhi ya Vamatiko’ i nkarhi wa malembe ya 2 520, ku sukela hi lembe ra B.C. 606 ku ya fika ni ku katsa A.D. 1914.”—Studies in the Scriptures, Vholumo 2, leyi tsariweke hi C. T. Russell ivi yi kandziyisiwa hi 1889, tluka 79.

Charles Taze Russell ni swichudeni-kulobye swa Bibele va swi xiye ka ha sele makume ya malembe leswaku lembe ra 1914 a ri ta fungha ku hela ka Minkarhi ya Vamatiko, kumbe minkarhi leyi vekiweke ya vamatiko. (Luka 21:24) Hambileswi eminkarhini yoleyo yo sungula a va nga swi twisisi hi xitalo leswi sweswo a swi ta vula swona, kambe a va tiyiseka leswaku lembe ra 1914 a ri ta va lembe ra nkoka swinene ematin’wini ya misava, naswona a va tiyisile. Xiya ku tshaha loku landzelaka ka phepha-hungu:

“Ku tlhekeka ka nyimpi leyi chavisaka eYuropa ku hetisise vuprofeta lebyi nga tolovelekangiki. Eka kotara ya lembe-xidzana leri hundzeke, ‘Swichudeni swa Bibele swa Matiko Hinkwawo’ leswi a swi tiveka ngopfu tanihi ‘Vavoningi va Gidi ra Malembe,’ swi huwelele leswaku Siku ra Vukarhi leri profetiweke eBibeleni ri ta sungula hi 1914, swi chumayela kunene ni hi ku tirhisa maphepha-hungu. Marito lama nge ‘Tshamani mi rindze 1914!’ a ma huweleriwa hi madzana ya vaevhangeli lava famba-fambaka.”—The World, phepha-hungu ra le New York, ra August 30, 1914.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 106]

1914—Lembe Ra Ku Cinca Lokukulu

Buku leyi nge Politikens Verdenshistorie—Historiens Magt og Mening (Matimu ya Misava ya Politiken—Matimba Ni Nhlamuselo Ya Matimu), leyi humesiweke hi 1987 eCopenhagen, yi vula leswi landzelaka eka tluka 40:

“Ripfumelo ra lembe-xidzana ra vu-19 leri a ri ri karhi ri kula ri dlayiwe hi ku helela hi 1914. Hi lembe leri rhangeleke ku tlhekeka ka nyimpi, n’wamatimu tlhelo n’watipolitiki wa le Denmark ku nga Peter Munch u tsale a ri ni ntshembo a ku: ‘Vumbhoni hinkwabyo byi lwisana ni mhaka ya leswaku ku nga va ni nyimpi exikarhi ka mimfumo leyikulu ya le Yuropa. “Khombo ra nyimpi” ri ta tlhela ri nyamalala enkarhini lowu taka, hilaha a swi ri hakona hi ntolovelo ku sukela hi 1871.”

“Kambe, eka swiviko swakwe swa le ndzhakunyana swa mfumo hi hlaya leswi: ‘Ku tlhekeka ka nyimpi ya 1914 i ku cinca lokukulu ka matimu ya vanhu. Ku suka eka nguva leyi vangamaka ya nhluvuko, laha vanhu a va tivekela tipakani va nga chavi nchumu, hi nghene eka nguva ya khombo, yo chava ni ya rivengo swin’we ni ku pfumaleka ka nsirhelelo hinkwako-nkwako. Ku hava loyi a a swi tiva, naswona hambi ku ri namuntlha a ku na la swi tivaka leswaku munyama lowu nga hi wela enkarhini wolowo a wu ta vula ku loviseriwa makumu ka ndhavuko lowu munhu a tiendleleke wona eka magidi-gidi ya malembe.’”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 110]

‘Ntshava yin’wana ni yin’wana yi susiwa endhawini ya yona’

[Xifaniso lexi nga eka tluka 111]

Va tifihle emabakweni

Ndzima 19

Ku Fungha Israyele Wa Xikwembu

Xivono 4—Nhlavutelo 7:1-17

Nhloko-mhaka: Lava 144 000 va funghiwa, naswona ntshungu lowukulu wu voniwa wu yime emahlweni ka xiluvelo xa Yehovha ni le mahlweni ka Xinyimpfana

Nkarhi wa ku hetiseka: Ku sukela loko Kreste Yesu a vekiwe exiluvelweni hi 1914 ku ya eka Mfumo wa yena wa Gidi ra Malembe

1. “I mani loyi a nga kotaka ku ri yimela” siku lerikulu ra vukarhi bya Xikwembu?

“I MANI loyi a nga kotaka ku ri yimela?” (Nhlavutelo 6:17) Ina, i mani hakunene? Loko siku lerikulu ra vukarhi bya Xikwembu ri herisa mafambiselo ya Sathana, vafumi ni vanhu va misava va nga ha vutisa xivutiso xexo. Eka vona swi ta vonaka onge khombo lerikulu leri tshinelaka ri ta herisa vanhu hinkwavo. Kambe xana ri ta endla tano? Lexi tsakisaka, muprofeta wa Xikwembu wa hi tiyisekisa a ku: “Un’wana ni un’wana loyi a vitanaka vito ra Yehovha u ta pona.” (Yuwele 2:32) Muapostola Petro na muapostola Pawulo va tiyisekisa mhaka yoleyo. (Mintirho 2:19-21; Varhoma 10:13) Ina, lava vitanaka vito ra Yehovha va ta pona. Xana i vamani? Hi ta swi vona loko xivono lexi landzelaka xi ri karhi xi paluxeka.

2. Ha yini swi tsakisa leswaku ku ta va ni lava ponaka siku ra Yehovha ra vuavanyisi?

² Entiyisweni swa tsakisa leswaku mani na mani u fanele a ri vona siku ra Yehovha ro avanyisa, hikuva un’wana wa vaprofeta va Xikwembu u ri hlamusela hi marito lawa: “Waswivo! Xidzedze xa Yehovha, vukarhi, swi pfukile, i xidzedze lexi kukulaka xi ya emahlweni. Xi ta ndzuluka etinhlokweni ta lavo homboloka. Ku hlundzuka lokukulu ka Yehovha a ku nge tlheli kukondza a endla ni ku hetisisa mianakanyo ya mbilu ya yena.” (Yeremiya 30:23, 24) I swa xihatla leswaku hi teka magoza yo lava nsirhelelo eka bubutsa rero!—Swivuriso 2:22; Esaya 55:6, 7; Sofaniya 2:2, 3.

Timheho Ta Mune

3. (a) I ntirho muni wo hlawuleka lowu endliwaka hi tintsumi lowu Yohane a wu voneke? (b) I yini lexi fanekiseriwaka hi “timheho ta mune”?

³ Loko Yehovha a nga si humesa vukarhi lebyi, tintsumi ta le tilweni ti endla ntirho wo hlawuleka. Yohane u ye emahlweni a vona leswi exivonweni: “Endzhaku ka sweswo ndzi vona tintsumi ta mune ti yime etinhleni ta mune ta misava, ti khome timheho ta mune ta misava swi tiya, leswaku ku nga vi na mheho leyi hungelaka emisaveni kumbe elwandle kumbe emurhini wun’wana ni wun’wana.” (Nhlavutelo 7:1) Xana leswi swi vula yini eka hina namuntlha? ‘Timheho leti ta mune’ i xifaniso lexi byi hlamuselaka kahle vuavanyisi byo lovisa, lebyi nga ta tisiwa ku nga ri khale eka vanhu vo biha laha misaveni, ehenhla ka “lwandle” leri kariheke ra vanhu lavo homboloka ni le henhla ka vafumi lava tlakukeke tanihi mirhi lava kumaka nseketelo ni mpfuno eka vanhu va misava.—Esaya 57:20; Pisalema 37:35, 36.

4. (a) Tintsumi ta mune ti yimela yini? (b) Ku ta humelela yini eka nhlengeletano ya Sathana ya laha misaveni loko timheho ta mune ti tshikiwa?

⁴ Handle ko kanakana, tintsumi leti ta mune ti yimela mintlawa ya mune ya tintsumi, leti Yehovha a ti tirhisaka ku sivela ku tisiwa ka vuavanyisi kukondza ku fika nkarhi lowu vekiweke. Loko tintsumi teto ti tshika timheho teto ta vukarhi bya Xikwembu ti hunga hi nkarhi wun’we ti huma en’walungwini, edzongeni, evuxeni ni le vupela-dyambu, ndzoviso wu ta va lowukulu. Swi ta va swi fana ni nkarhi lowuya Yehovha a tirhiseke mimoya leya mune ku hangalasa Vaelami va khale, a va chavisa a tlhela a va lovisa, kambe enkarhini lowu swi ta va hi ndlela leyi chavisaka ngopfu. (Yeremiya 49:36-38) Xi ta va xihuhuri lexikulu lexi onhaka ku tlula “xidzedze” lexi Yehovha a loviseke tiko ra Amoni ha xona. (Amosi 1:13-15) Ku hava xiphemu xa nhlengeletano ya Sathana emisaveni lexi nga ta kota ku tiyisela esikwini ra vukarhi bya Yehovha, loko a lwela vuhosi byakwe hilaha ku nga heriki.—Pisalema 83:15, 18; Esaya 29:5, 6.

5. Vuprofeta bya Yeremiya byi hi pfuna njhani hi twisisa leswaku vuavanyisi bya Xikwembu byi ta hlasela misava hinkwayo?

⁵ Xana hakunene ku avanyisa ka Xikwembu ku ta hlasela misava hinkwayo? Tlhela u yingisela muprofeta wakwe Yeremiya loko a ku: “Waswivo! Ku ni khombo leri sukaka etikweni rin’wana ri ya etikweni rin’wana, naswona ku ta pfuka xidzedze lexikulu ku suka etindhawini ta le kule ta misava. Kunene lava dlayiweke hi Yehovha esikwini rero va ta suka emakun’wini ya misava ku ya fika emakun’wini man’wana ya misava.” (Yeremiya 25:32, 33) Hi le nkarhini wa xidzedze lexi laha munyama wu nga ta funengeta misava leyi. Tihosi ta yona leti fumaka ti ta loviseriwa makumu. (Nhlavutelo 6:12-14) Kambe munyama lowu a wu nge funengeti vumundzuku bya vanhu hinkwavo. Kutani, timheho leta mune ti siveriwa hikwalaho ka vamani?

Ku Funghiwa Ka Malandza Ya Xikwembu

6. I mani la byelaka tintsumi leswaku ti sivela timheho ta mune, naswona leswi swi endla leswaku ku va ni nkarhi wa yini?

⁶ Yohane u ye emahlweni a hlamusela hilaha van’wana va nga ta fungheriwa ku pona hakona, a ku: “Kutani ndzi vona ntsumi yin’wana yi tlhandluka yi ta hi le vuhuma-dyambu, yi ri ni mfungho wa Xikwembu lexi hanyaka; hiloko yi huwelela hi rito lerikulu eka tintsumi ta mune leti pfumeleriweke ku onha misava ni lwandle, yi ku: ‘Mi nga onhi misava kumbe lwandle kumbe mirhi, ku fikela loko hi ta va hi funghe mahlonga ya Xikwembu xa hina emimombyeni ya wona.’”—Nhlavutelo 7:2, 3.

7. Kahle-kahle i mani ntsumi ya vuntlhanu, naswona i vumbhoni byihi lebyi hi pfunaka leswaku hi yi tiva?

⁷ Hambileswi ntsumi leyi ya vuntlhanu yi nga vuriwiki hi vito, vumbhoni byi komba leswaku yi fanele yi ri Hosi Yesu la kwetsimisiweke. Tanihi leswi Yesu a nga Ntsumi Leyikulu, laha u kombisiwa a ri la lawulaka tintsumi letin’wana. (1 Vatesalonika 4:16; Yudha 9) U tlhandluka a huma hi le vuxeni, ku fana ni “tihosi ta le vuhuma-dyambu”—Yehovha na Kreste wa yena—lava tisaka vuavanyisi, hilaha hosi Dariyosi na hosi Korexe va endleke hakona loko va hlasela muti wa khale wa Babilona. (Nhlavutelo 16:12; Esaya 45:1; Yeremiya 51:11; Daniyele 5:31) Ntsumi leyi yi tlhela yi fanekisela Yesu hileswi yi byarhisiweke ntirho wo fungha Vakreste lava totiweke. (Vaefesa 1:13, 14) Ku tlula kwalaho, loko timheho ti khwexuriwile, i Yesu la rhangelaka mavuthu ya le tilweni ku tisa vuavanyisi ehenhla ka matiko. (Nhlavutelo 19:11-16) Swi fanerile leswaku ku va Yesu la nga ta lerisa leswaku ndzoviso wa nhlengeletano ya Sathana ya laha misaveni wu siveriwa kukondza loko malandza ya Xikwembu ma funghiwile.

8. Ku funghiwa i yini, naswona ku sungule rini?

⁸ Xana ku funghiwa loku i yini, naswona malandza lawa ya Xikwembu i vamani? Ku fungha ku sungule hi Pentekosta ya 33 C.E. loko Vakreste vo sungula va Vayuda va totiwa hi moya lowo kwetsima. Endzhakunyana, Xikwembu xi ye emahlweni xi vitana xi tlhela xi tota “vanhu va matiko.” (Varhoma 3:29; Mintirho 2:1-4, 14, 32, 33; 15:14) Muapostola Pawulo u tsale hi ta Vakreste lava totiweke leswaku va ni xitiyisekiso xa leswaku i “va ka Kreste” ivi a engetela leswaku Xikwembu “xi tlhele xi veka ni mfungho wa xona eka hina naswona xi hi nyike xitiyisekiso xa leswi nga ta ta, ku nga moya, etimbilwini ta hina.” (2 Vakorinto 1:21, 22; ringanisa na Nhlavutelo 14:1.) Xisweswo, loko malandza lawa ma amukeriwa tanihi vana va Xikwembu va moya, ma kuma xitiyisekiso ka ha ri emahlweni xa ndzhaka ya wona ya le tilweni—ku nga mfungho, kumbe xitshembiso. (2 Vakorinto 5:1, 5; Vaefesa 1:10, 11) Kutani ma nga vula ma ku: “Moya hi woxe wu nyikela vumbhoni swin’we ni moya wa hina leswaku hi vana va Xikwembu. Kutani loko hi ri vana, nakambe hi vadyandzhaka: vadyandzhaka hakunene va Xikwembu, kambe vadyandzhaka-kulobye na Kreste, ntsena loko hi xaniseka swin’we leswaku hi ta tlhela hi vangamisiwa swin’we.”—Varhoma 8:15-17.

9. (a) I ku tiyisela kwihi loku lavekaka eka vana va Xikwembu lava totiweke hi moya lava ha saleke? (b) Xana ndzingo wa vatotiwa wu ta ya emahlweni ku fikela rini?

⁹ Xana ma vula yini marito lama nge, “ntsena loko hi xaniseka swin’we”? Leswaku Vakreste lava totiweke va kuma harhi ya vutomi va fanele va tiyisela, va tshembeka hambi ku ri ku ya eku feni. (Nhlavutelo 2:10) A hi mhaka ya leswaku ‘loko wo kala u ponisiwa u ta tshama u ponisiwile.’ (Matewu 10:22; Luka 13:24) Kambe, va khutaziwa leswi: “Endlani hinkwaswo leswi mi nga swi kotaka hilaha ku engetelekeke leswaku mi ku tiyisekisa hi xin’wina ku vitaniwa ni ku hlawuriwa ka n’wina.” Tanihi muapostola Pawulo, eku heteleleni va fanele va swi kota ku vula va ku: “Ndzi lwile nyimpi leyinene, ndzi hetile mpfhuka wa mina wa ku tsutsuma, ndzi hlayisile ku pfumela.” (2 Petro 1:10, 11; 2 Timotiya 4:7, 8) Kutani laha misaveni ku ringiwa ni ku sefiwa ka vana va Xikwembu lava totiweke hi moya lava ha saleke, ku fanele ku ya emahlweni kukondza Yesu ni tintsumi leti nga na yena ti veka mfungho ‘emimombyeni’ ya lava hinkwavo, ti va hlawula hi ku helela hi ndlela leyi nga cincekiki leswaku va va “mahlonga ya Xikwembu xa hina” lama tshembekaka ni lama ringiweke. Mfungho wolowo wu tshama hilaha ku nga heriki. Entiyisweni, loko timheho ta mune ta nhlomulo ti khwexuriwile, Vaisrayele hinkwavo va moya va ta va va funghiwe va helela, hambileswi van’wana va vona va nga ta va va ha ri vanhu va nyama. (Matewu 24:13; Nhlavutelo 19:7) Nhlayo ya vona yi ta va yi helerile!—Varhoma 11:25, 26.

I Vangani Lava Funghiwaka?

10. (a) Hi wahi matsalwa lama kombaka leswaku nhlayo ya lava funghiweke yi pimiwile? (b) Lava funghiweke i vangani loko va helerile, naswona va longoloxiwe hi ndlela yihi?

¹⁰ Yesu u byele lava faneriwaka hi ku funghiwa loku a ku: “Mi nga chavi, ntlhambinyana, hikuva Tata wa n’wina u tsakele ku mi nyika mfumo.” (Luka 12:32) Matsalwa man’wana, yo tanihi Nhlavutelo 6:11 na Varhoma 11:25, ma komba leswaku nhlayo ya ntlhambinyana, hakunene i yitsongo naswona yi vuriwe khale. Marito ya Yohane lama landzelaka loko ma tiyisekisa mhaka leyi, ma ri: “Kutani ndzi twa nhlayo ya lava funghiweke, va 144 000, lava funghiweke eka nyimba yin’wana ni yin’wana ya vana va Israyele: Va nyimba ya Yuda ku funghiwe 12 000; va nyimba ya Ruveni 12 000; va nyimba ya Gadi 12 000; va nyimba ya Asere 12 000; va nyimba ya Neftali 12 000; va nyimba ya Manase 12 000; va nyimba ya Simiyoni 12 000; va nyimba ya Levhi 12 000; va nyimba ya Isakara 12 000; va nyimba ya Zebuloni 12 000; va nyimba ya Yosefa 12 000; va nyimba ya Benjamini ku funghiwe 12 000.”—Nhlavutelo 7:4-8.

11. (a) Hikwalaho ka yini nhlamuselo ya tinyimba ta 12 yi nga tirhi eka Israyele wa xiviri wa nyama? (b) Ha yini Nhlavutelo yi longoloxa tinyimba ta 12? (c) Ha yini ku nga ri na rixaka leri hlawuleriweke vuhosi kumbe vuprista eka Israyele wa Xikwembu?

¹¹ Xana nhlayo leyi yi vula Israyele wa xiviri wa nyama? Doo, hikuva Nhlavutelo 7:4-8 a yi longoloxi tinyimba leti hi ndlela leyi tolovelekeke. (Tinhlayo 1:17, 47) Swi le rivaleni leswaku xikongomelo xa malongoloxele lawa a hi ku hlawula Vayuda va nyama hi ku ya hi tinyimba ta vona kambe ko va ku kombisa xivumbeko lexi fanaka xa ku hleleka ka Israyele wa moya. Malongoloxele lawa ma ringaniseriwile. Ku fanele ku va ni swirho swa 144 000 ntsena swa tiko leri lerintshwa—eka nyimba yin’wana ni yin’wana ya tinyimba leta 12 ku ta huma swirho swa 12 000. Ku hava nyimba leyi eka Israyele loyi wa Xikwembu yi hlawuleriweke vuhosi kumbe vuprista. Tiko hinkwaro ri fanele ri fuma tanihi tihosi, naswona tiko hinkwaro ri fanele ri va vaprista.—Vagalatiya 6:16; Nhlavutelo 20:4, 6.

12. Ha yini swi fanela leswi vakulu va 24 va yimbelelaka marito ya Nhlavutelo 5:9, 10 emahlweni ka Xinyimpfana?

¹² Hambileswi Vayuda va ntumbuluko ni lava va hundzukeleke eka Vuyuda ku nga vona va rhangeke va nyikiwa lunghelo ro hlawuleriwa ku va Israyele wa moya, i vatsongo lava va ri amukeleke. Hikwalaho Yehovha u rhambe Vamatiko. (Yohane 1:10-13; Mintirho 2:4, 7-11; Varhoma 11:7) Ku fana ni le mhakeni ya Vaefesa, lava eku sunguleni a va “hambanisiwile ni vandla ra Israyele,” sweswi lava nga riki Vayuda a va ta funghiwa hi moya wa Xikwembu ivi va va xiphemu xa vandlha ra Vakreste lava totiweke. (Vaefesa 2:11-13; 3:5, 6; Mintirho 15:14) Kutani swa fanela, leswi vakulu va 24 va yimbelelaka emahlweni ka Xinyimpfana va ku: “Hi ngati ya wena u xavele Xikwembu vanhu lava humaka eka tinyimba hinkwato ni tindzimi hinkwato ni vanhu hinkwavo ni matiko hinkwawo, naswona u va endle va va mfumo ni vaprista eka Xikwembu xa hina, va ta va tihosi emisaveni.”—Nhlavutelo 5:9, 10.

13. Ha yini swi fanerile ku va Yakobo makwavo wa Yesu a tsale papila leri yaka “eka tinyimba ta 12 leti hangalakeke”?

¹³ Vandlha ra Vukreste i “rixaka leri hlawuriweke, vaprista va vuhosi, tiko ro kwetsima.” (1 Petro 2:9) Israyele wa ntumbuluko u tshikisiwe ku va tiko ra Xikwembu, a siviwa hi Israyele lontshwa loyi a nga “‘Israyele’ wa xiviri.” (Varhoma 9:6-8; Matewu 21:43)a Hikwalaho ka leswi, a swi fanela ku va Yakobo makwavo wa Yesu a tsala papila ra vurisi, a ri yisa “eka tinyimba ta 12 leti hangalakeke,” hi leswaku eka vandlha ra misava hinkwayo ra Vakreste lava totiweke lava hi ku famba ka nkarhi a va ta va 144 000.—Yakobo 1:1.

Israyele Wa Xikwembu Namuntlha

14. I yini lexi kombaka leswaku Timbhoni ta Yehovha ti tshama ti namarhele mhaka ya leswaku 144 000 i nhlayo ya xiviri ya lava vumbaka Israyele wa moya?

¹⁴ Lexi tsakisaka, Charles T. Russell, u teke nhlayo ya 144 000 tanihi nhlayo ya xiviri ya vanhu lava vumbaka Israyele wa moya. Eka The New Creation, Vholumo ya Vutsevu ya buku yakwe ya Studies in the Scriptures, leyi humesiweke hi 1904, u tsale a ku: “Hi ni xivangelo lexi twalaka xo pfumela leswaku nhlayo leyi vekiweke, leyi kongomeke ya vahlawuriwa [vatotiwa lava hlawuriweke] hi yona leyi vuriweke minkarhi yo tala eka Nhlavutelo (7:4; 14:1); ku nga 144 000 ya ‘lava kutsuriweke exikarhi ka vanhu.’” Eka Buku yo Sungula leyi nge Light, leyi kandziyisiweke hi 1930 hi Swichudeni swa Bibele ni le ka yona ku vuriwe leswi: “Swirho swa 144 000 swa miri wa Kreste, loko se swi helerile swi kombisiwe swi ri leswi hlawuriweke ni ku va vatotiwa, kumbe lava funghiweke.” Timbhoni ta Yehovha ti namarhele emhakeni ya leswaku Vakreste lava totiweke va nhlayo ya xiviri ya 144 000 hi vona va vumbaka Israyele wa moya.

15. Emahlweninyana ka siku ra Hosi, xana swichudeni swa Bibele leswi tiyimiseleke swi ehlekete leswaku Vayuda va ntumbuluko a va ta tsakela ku kuma yini loko Minkarhi ya Vamatiko yi herile?

¹⁵ Nilokoswiritano, xana Israyele wa ntumbuluko namuntlha a nga faneriwi hi tintswalo to karhi leti hlawulekeke? Emahlweni ka siku ra Hosi, loko swichudeni swa Bibele leswi tiyimiseleke swi tshubula yo tala ya mintiyiso ya xisekelo ya Rito ra Xikwembu, a ku ehleketiwa leswaku loko ku hela Minkarhi ya Vamatiko, Vayuda a va ta tlhela va kuma lunghelo ro va tiko ra Xikwembu. Xisweswo, buku ya C. T. Russell leyi nge The Time Is at Hand (Vholumo ya Vumbirhi ya Studies in the Scriptures), leyi kandziyisiweke hi 1889, yi tirhise tsalwa ra Yeremiya 31:29-34 eka Vayuda va ntumbuluko, ivi yi ku: “Misava i mbhoni ya ntiyiso wa leswaku ku xupuriwa ka Israyele hi mfumo wa Vamatiko ku ye emahlweni ku sukela hi B.C. [607], naswona ka ha ya emahlweni, ni leswaku a ku na xivangelo xo rindzela ku kondleteriwa ka rixaka ra vona ku nga si fika A.D. 1914, ku nga ‘minkarhi ya vona ya nkombo’ leyi pimiweke—malembe ya 2 520.” Swi vonake onge Vayuda a va ta tlhela va amukeriwa tanihi rixaka, naswona ku langutela loku ku twisisiwe kahle hi 1917, loko Xiviko xa Balfour xi tiyisekise leswaku Britain ri ta seketela mhaka ya leswaku Palestina ri va kaya ra rixaka ra Vayuda.

16. Hi wahi matshalatshala lama endliweke hi Timbhoni ta Yehovha leswaku ti byela Vayuda va ntumbuluko hi rungula ra Vukreste, naswona byi ve byihi vuyelo bya kona?

¹⁶ Endzhaku ka nyimpi yo sungula ya misava, Palestina ri ve tiko leri fumiwaka hi Great Britain, naswona Vayuda vo tala va pfulekele hi tindlela to tlhelela etikweni rero. Hi 1948 ku tlhomiwe Mfumo wa politiki wa Israyele. Xana leswi a swi kombisa leswaku Vayuda va faneriwa hi mikateko ya Xikwembu? Ku hundze malembe yo tala Timbhoni ta Yehovha ti pfumela leswaku swi tano. Xisweswo, hi 1925 ti kandziyise buku ya matluka ya 128, leyi nge Comfort for the Jews. Hi 1929 ti humese vholumo leyi kokaka mahlo ya matluka ya 360, leyi nge Life, leyi endleriweke ku tsakisa Vayuda naswona a yi vulavula hi buku ya Bibele ya Yobo. Ku endliwe matshalatshala lamakulu ngopfu-ngopfu eDorobeni ra New York, leswaku Vayuda va byeriwa rungula leri ra Mesiya. Lexi tsakisaka, Vayuda va nga ri vangani va ri amukerile, kambe vo tala va fane ni vatata wa vona va lembe-xidzana ro sungula, lava aleke vumbhoni bya vukona bya Mesiya.

17, 18. I yini lexi malandza ya Xikwembu emisaveni ma xi twisiseke malunghana ni ntwanano lowuntshwa ni vuprofeta bya Bibele bya ku vuyetela?

¹⁷ A swi ri erivaleni leswaku Vayuda, ha un’we ni loko va ri tiko, a va nga ri yena Israyele la hlamuseriweke eka Nhlavutelo 7:4-8 kumbe eka vuprofeta byin’wana bya Bibele lebyi yelanaka ni siku ra Hosi. Hi ku landza ndhavuko wa vona, Vayuda va hambete va papalata ku tirhisa vito ra Xikwembu. (Matewu 15:1-3, 7-9) Buku leyi nge Jehovah, leyi kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha hi 1934, loko yi hlamusela Yeremiya 31:31-34, yi gimete hi ku: “Ntwanano lowuntshwa a wu va khumbi helo vatukulu va Israyele va ntumbuluko ni vanhu lavan’wana hinkwavo, kambe . . . wu khumba ntsena Israyele wa moya.” Vuprofeta bya Bibele byo vuyetela a byi khumbi Vayuda va ntumbuluko kumbe tiko ra Israyele, leri nga xirho xa Nhlangano wa Matiko naswona ri nga xiphemu xa misava leyi Yesu a vulavuleke ha yona eka Yohane 14:19, 30 na 18:36.

¹⁸ Hi 1931 malandza ya Xikwembu emisaveni ma amukele vito leri nge Timbhoni ta Yehovha hi ntsako lowukulu. Ma pfumelelana hi mbilu hinkwayo ni marito ya Pisalema 97:11 lama nge: “Ku vonakala ku voningele la lulameke, ni ku tsaka eka lava va lulameke embilwini.” Ma swi twisise kahle leswaku ntwanano lowuntshwa wu endliwe ntsena ni Israyele wa moya. (Vaheveru 9:15; 12:22, 24) Israyele wa ntumbuluko la nga khathaliki a nga na xiphemu eka wona, hambi ku ri vanhu lava tolovelekeke. Matwisiselo lawa ma pfule ndlela ya leswaku ku va ni ku vonakala lokukulu loku humaka eka Xikwembu, loku xiyekaka etimhakeni ta matimu ya swa le tilweni. Leswi a swi ta paluxa ndlela leyi Yehovha a wu ndlandlamuxaka ha yona musa wakwe, tintswalo ta rirhandzu ni ntiyiso eka vanhu hinkwavo lava tshinelaka eka yena. (Eksoda 34:6; Yakobo 4:8) Ina, ku siveriwa ka timheho ta mune ta ndzoviso a ku ta pfuna ni vanhu van’wana, ku nga ri Israyele wa Xikwembu ntsena. Xana vanhu volavo va nga va va ri vamani? Xana u nga va u ri un’wana wa vona? A hi voneni.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi tataka tluka hinkwaro lexi nga eka tluka 114]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 116, 117]

Ku hlawuriwa ka tinxaka hinkwato ka lava vumbaka Israyele wa Xikwembu wa ntiyiso ku sungule hi siku ra Pentekosta ya 33 C.E. ku ta fika hi 1935 loko entsombanweni lowu nga rivalekiki wa Timbhoni ta Yehovha eWashington, D.C., ku kandziyisiwe mhaka ya ku hlengeletiwa ka ntshungu lowukulu lowu languteleke ku hanya laha misaveni (Nhlavutelo 7:9)