Ndzima 18

Ku Tsekatseka Ka Misava eSikwini Ra Hosi

1, 2. (a) Swi njhani ku va laha ku nga ni ku tsekatseka lokukulu ka misava? (b) Yohane u hlamusele yini loko xilemo xa vutsevu xi pfuriwa?

XANA u tshama u pona ku tsekatseka lokukulu ka misava? A hi nchumu lowu tsakisaka. Ku ninginika ku nga ha sungula hi ku tsekatseka loku twalakanyana onge ko vumbuluka xo karhi ivi pongo ra kona ri ya ri kula. Ku nga ha ya ku sungula vudliti-dliti loko u ri karhi u lava vutumbelo—kumbexana ehansi ka tafula. Kumbe ku nga sungula hi ku ninginika ka xitshuketa, ku landzeriwa hi pongo ra ku ndlengandlenga ka swingolongondzwana, fanichara, hambi yi ri miako. Ku onhaka ku nga va kukulu, naswona swilo swi nga ya swi onhaka hi ku ninginika loku vaka kona endzhaku ka ku tsekatseka koloko ka misava, kutani swi engetela eka maxangu wolawo.

² U ri karhi u ehleketa hi mhaka leyi, xiya leswi Yohane a swi hlamuseleke loko ku pfuriwa xilemo xa vutsevu, u te: “Kutani ndzi languta loko xi pfula xilemo xa vutsevu, hiloko ku va ni ku tsekatseka lokukulu ka misava.” (Nhlavutelo 6:12a) Leswi swi fanele swi endleke hi nkarhi lowu fanana niloko ku pfuriwa swilemo leswin’wana. Xana ku tsekatseka loku ka misava ku endleka rini esikwini ra Hosi, naswona i ku tsekatseka ka muxaka muni?—Nhlavutelo 1:10.

3. (a) I swiendlakalo swihi leswi Yesu a swi profeteke loko a profeta xikombiso xa vukona byakwe? (b) Xana ku tsekatseka ka misava ka xiviri ku yelana njhani ni ku tsekatseka lokukulu ka misava ko fanekisela ka Nhlavutelo 6:12?

³ Ku tsekatseka ka misava ka xiviri ni ko fanekisela ku boxiwa ko hlayanyana eBibeleni. Eka vuprofeta byakwe lebyikulu lebyi vulavulaka hi xikombiso xa vukona byakwe ematimbeni ya Mfumo, Yesu u vulavula hi “ku tsekatseka ka misava ku suka endhawini yin’wana ku ya eka yin’wanyana.” Leswi a swi ta va xiphemu xa “ku sungula ka switlhavi swa maxangu.” Ku sukela hi 1914, tanihi leswi vaaki va misava va andzaka va va magidi ya timiliyoni, ku tsekatseka ka xiviri hi kona kahle-kahle ku engeteleke mahlomulo ya minkarhi leyi ya hina. (Matewu 24:3, 7, 8) Hambileswi, swilo leswi swi hetisisaka vuprofeta, ku tsekatseka koloko ka misava i ka ntumbuluko, i timhangu ta ntumbuluko. Ku rhangela ku tsekatseka ka misava ko fanekisela loku nga eka Nhlavutelo 6:12. Hakunene, ku ta tanihi makumu ya nxaxamelo wa ku tsekatseka ko sungula loku ma ninginisaka hi ku helela mafambiselo ya swilo ya vanhu ya laha misaveni ya Sathana.a

Ku Tsekatseka Ka Vanhu

4. (a) Ku sukela rini vanhu va Yehovha va rindzele swiendlakalo swa khombo leswi a swi ta sungula hi 1914? (b) Xana lembe ra 1914 a ri ta fungha ku hela ka nkarhi wihi?

⁴ Ku sukela exikarhi ka va-1870, vanhu va Yehovha a va rindzele leswaku swiendlakalo swa khombo swi ta sungula hi 1914 naswona a swi ta fungha makumu ya Minkarhi ya Vamatiko. Lowu i nkarhi wa “minkarhi ya nkombo” (malembe ya 2 520) leyi sukelaka loko ku wisiwe mfumo wa rixaka ra Davhida eYerusalema hi 607 B.C.E. ku ya fika eku vekiweni ka Yesu exiluvelweni eYerusalema wa le tilweni hi 1914 C.E.—Daniyele 4:24, 25; Luka 21:24.b

5. (a) Hi xihi xitiviso lexi endliweke hi C. T. Russell hi October 2, 1914? (b) Xana i mimpfilumpfilu yihi ya politiki leyi humeleleke ku sukela hi 1914?

⁵ Xisweswo, nimixo hi October 2, 1914 loko C. T. Russell, a fika hi nkarhi wa ku kambisisa ndzimana ya siku endyangwini wa Bethele eBrooklyn, le New York, u endle xitiviso lexi nga rivalekiki a ku: “Minkarhi ya Vamatiko yi herile; se wu herile nkarhi wa tihosi ta vona.” Hakunene, mpfilumpfilu wa misava hinkwayo lowu sunguleke hi 1914 wu herise vuhosi byo tala lebyi a ku ri khale byi simekiwile. Ku wisiwa ka vuhosi bya va Khezari eka ndzhundzunuko wa le Bolshevik hi 1917, swi sungule ku himpfilitana loku tekeke nkarhi wo leha exikarhi ka mfumo wa Vumarx ni wa vukhepitali. Minkitsikitsi ya politiki yi ya emahlweni yi kavanyeta vanhu emisaveni hinkwayo. Namuntlha, tihulumendhe to tala ta tsandzeka ku fuma nkarhi wo tlula lembe kumbe mambirhi. Minkitsikitsi ya swa politiki yi vonake etikweni ra Italy, leri endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, ri fumiweke hi tihulumendhe letintshwa ta 47 eka malembe ya 42 ntsena. Kambe minkitsikitsi yoleyo yo va ku sungula ntsena ka mpfilumpfilu lowu nga ta ti lovisela makumu tihulumendhe. Vuyelo byi ta va byihi? Mfumo wa Xikwembu hi wona wu nga ta lawula misava hinkwayo.—Esaya 9:6, 7.

6. (a) Xana H. G. Wells u yi hlamusele njhani nguva leyintshwa ya nkoka? (b) Mutivi wa filosofi ni muungameri va tsale yini hi ta nguva leyi sunguleke hi 1914?

⁶ Van’wamatimu, vativi va filosofi ni varhangeri va politiki va vule leswaku lembe ra 1914 i masungulo ya nguva leyintshwa ya nkoka. Endzhaku ka loko ku hundze malembe ya 17 nguva yoleyo ya nkoka yi sungurile, n’wamatimu H. G. Wells u te: “Muprofeta a a ta tsakela ku profeta swilo leswi tsakisa. Kambe ntirho wakwe i ku vula leswi a swi vonaka. U vona misava leya ha lawuriwaka hi masocha, varhandzi va tiko, valombisi va timali; vanhu lava nga tshembiki munhu ni lava nga ni rivengo, lava lahlekeriwaka hi ntshunxeko wa vona hi xihatla, lava pfilunganeke hikwalaho ka hasahasa leyikulu leyi vangiwaka hi ku nga twanani ka tinxaka ni lava tilunghiselelaka tinyimpi letintshwa.” Hi 1953 mutivi wa filosofi Bertrand Russell u tsale a ku: “Ku sukela hi 1914, un’wana ni un’wana la xiyaka ku cinca loku nga kona emisaveni u karhateke ngopfu hi leswi swi vonakaka onge i khombo lerikulu leri kunguhatiweke ka ha ri emahlweni. . . . Va vona vanhu, tanihi nhenha ya khombo ra Magriki, va ri karhi va xanisiwa hi swikwembu leswi hlundzukeke, leswi nga ha riki vakunguhati va swiendlakalo.” Hi 1980, loko mufumi Harold Macmillan, a vulavula hi masungulo layo rhula ya lembe-xidzana ra vu-20, u te: “Xin’wana ni xin’wana xi ta ya xi antswa. Leyi i misava leyi ndzi velekeriweke eka yona. . . . Hi xitshuketa, mixo wun’wana hi 1914 swilo hinkwaswo swi kume ndzhuti swi yima.”

7-9. (a) I mimpfilumpfilu yihi leyi pfilunganyeke vanhu ku sukela hi 1914? (b) Xana mimpfilumpfilu leyi nga kona exikarhi ka vanhu enkarhini wa vukona bya Yesu a yi ta hetelela yi katse ni xiyimo xihi eka vanhu?

⁷ Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava yi tise mpfilumpfilu wun’wana lowukulu. Naswona tinyimpi letitsongo swin’we ni vutherorisi bya matiko hinkwawo swi hambeta swi ninginisa misava. Nxungeto lowu chavisaka wa vutherorisi kumbe ku tirhisiwa ka matlhari ya ku mbumburhela misava ku siya vanhu vo tala va pfilunganyekile.

⁸ Hambiswiritano, swilo swin’wana handle ka nyimpi swi pfilunganye vanhu ku sukela hi lembe ra 1914. Wun’wana wa mimpfilumpfilu leyi vavaka wu vangiwe hi ku heleriwa ka matimba ya mali ya le United States hi October 29, 1929. Leswi swi vange Ku Hohloka Lokukulu Ka Ikhonomi loku weleke matiko hinkwawo lama fuweke. Ku hohloka koloko ku hele exikarhi ka 1932 na 1934, kambe nisweswi ha ha twa vuyelo bya kona. Ku sukela hi 1929 misava leyi nga tiyangiki hi tlhelo ra timali a yi vanga ni lexi yi nga simaka hi xona. Tihulumendhe ti nghene hi nhloko eswikweletini. Nkitsikitsi wa ku kayivela ka oyili hi 1973 ni ka timali hi 1987 swi engetele eka ku tsana ka matimba ya timali. Kasi hi hala tlhelo, timiliyoni ta vanhu ti xava ngopfu hi xikweleti. Vanhu va ntsandza-vahlayi va yengiwa hi ku tshembisiwa ku wina mali yo tala, marhengu yo endla mali, ku beja ni ku gembula hi tindlela tin’wana leti to tala ta tona ti seketeriwaka hi tihulumendhe leti a ku fanele ku ri tona ti sirhelelaka vanhu. Hambi va ri vafundhisi va Vujagana lava chumayelaka eka thelevhixini va hoxa xandla leswaku va ta tihlengeletela timiliyoni to tala ta mali!—Ringanisa na Yeremiya 5:26-31.

⁹ Eku sunguleni, swiphiqo swa ikhonomi swi pfule ndlela leswaku Mussolini na Hitler va teka mfumo. Babilona Lonkulu a nga ha dyanga nkarhi, u ake vuxaka na vona kutani Vatican yi endla ntwanano na Italy hi 1929 na Jarimani hi 1933. (Nhlavutelo 17:5) Minkarhi ya mangava leyi landzeleke hakunene a yi ri xiphemu xa ku hetiseka ka vuprofeta bya Yesu lebyi vulavulaka hi vukona byakwe, lebyi a byi ta katsa ‘ku kayakaya ka matiko emisaveni, ma nga tivi leswaku ma ta endla yini kasi vanhu a va ta titivala hikwalaho ka ku chava ni ku langutela swilo leswi taka ehenhla ka misava leyi akiweke.’ (Luka 21:7-9, 25-31)c Ina, ku tsekatseka ka misava loku sunguleke hi ku pfilunganya vanhu hi 1914 ku ye emahlweni lerova vanhu va sala va tsemeke nhlana.

Yehovha Wa Ninginisa

10. (a) Hikwalaho ka yini ku ri na ku ninginika ko tala swinene etimhakeni ta vanhu? (b) Xana Yehovha u endla yini, naswona u lunghiselela yini?

¹⁰ Ku ninginika ko tano etimhakeni ta vanhu i vuyelo bya ku tsandzeka ka munhu ku kongomisa ndlela yakwe. (Yeremiya 10:23) Ku tlula kwalaho, Sathana, nyoka yoleyo ya khale, “leyi xisaka misava hinkwayo leyi akiweke,” u tisa makhombo eka matshalatshala yakwe yo hetelela lawa a ma endlaka leswaku a hambukisa vanhu hinkwavo va va ekule ni vugandzeri bya Yehovha. Thekinoloji ya manguva lawa yi endle misava yi va onge i ximutana, laha rivengo ra vutiko ni ra rixaka swi ninginisaka vanhu hi ku helela, naswona vandla leri vuriwaka Nhlangano wa Matiko, a ri swi koti ku kuma murhi lowu nga va tshungulaka. Ku tlula rini na rini, munhu u fuma munhu ku n’wi endla swo biha. (Nhlavutelo 12:9, 12; Eklesiasta 8:9) Hambiswiritano, Yehovha, Hosi Leyi Lawulaka, Muendli wa tilo ni misava, a a ri karhi a ninginisa misava hi ndlela ya yena n’wini, ku ringana malembe ya kwalomu ka 90, leswaku a lunghiselela ku swi tlhantlhela makumu swiphiqo swa misava. Hi ndlela yihi?

11. (a) I ku ninginisiwa ka yini loku hlamuseriwaka eka Hagayi 2:6, 7? (b) Xana vuprofeta bya Hagayi byi hetiseka njhani?

¹¹ Eka Hagayi 2:6, 7 ha hlaya: “Hikuva Yehovha wa mavuthu u te, ‘Kan’we ntsena—hi nkarhinyana—ndzi ta ninginisa matilo ni misava ni lwandle ni misava leyi omeke. Ndzi ta ninginisa matiko hinkwawo, kutani swilo leswi navelekaka swa matiko hinkwawo swi fanele swi nghena; ndzi ta tata yindlu leyi hi ku vangama,’ Yehovha wa mavuthu u vurile.” Ku sukela hi lembe ra 1919, Yehovha u endle leswaku timbhoni ta yena ti twarisa vuavanyisi byakwe eka vanhu hinkwavo emisaveni. Mafambiselo ya misava ya Sathana ma lemukisiwile hi xitsundzuxo lexi twarisiwaka emisaveni hinkwayo.d Loko xitsundzuxo lexi xi ri karhi xi hangalasiwa, vanhu lava chavaka Xikwembu, ku nga “swilo leswi navelekaka,” va susumeteleke ku tihambanisa ni matiko. Leswi a swi vuli leswaku va ninginisiwa hi ku tsekatseka loku nga kona enhlengeletanweni ya Sathana. Kambe loko va xiya xiyimo, va tiendlela xiboho xa leswaku va hlanganyela ni vatotiwa va ntlawa wa Yohane eku tateni ka yindlu ya Yehovha ya vugandzeri hi ku vangama. Xana leswi swi endliwa njhani? Hi ntirho wo chumayela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu lowu simekiweke. (Matewu 24:14) Mfumo lowu, lowu vumbiwaka hi Yesu ni valandzeri vakwe lava totiweke, wu ta tshama wu yimile leswaku ku dzunisiwa Yehovha tanihi “mfumo lowu nga ta ka wu nga ninginisiwi.”—Vaheveru 12:26-29.

12. Loko u sungule ku amukela mahungu lawa profetiweke eka Matewu 24:14, i yini lexi u faneleke u xi endla ku nga si sungula ku tsekatseka lokukulu ka misava ka Nhlavutelo 6:12?

¹² Xana u wun’wana wa lava sunguleke ku amukela mahungu wolawo lamanene? Kumbe, xana u le xikarhi ka timiliyoni leti emalembeni ya sweswinyana ti veke kona eXitsundzuxweni xa rifu ra Yesu? Loko swi ri tano, tshama u ri karhi u endla nhluvuko eka dyondzo ya wena ya ntiyiso wa Bibele. (2 Timotiya 2:15; 3:16, 17) Tshika mahanyelo yo thyaka ya vanhu va misava ya Sathana lava nga emunyameni! Tana eka vanhu va misava leyintshwa ya Vakreste, u ta hlanganyela hi xitalo entirhweni wa vona ku nga si fika khombo ro hetelela ra “ku tsekatseka ka misava,” leri nga ta phyandlasa misava hinkwayo ya Sathana. Kambe ku tsekatseka koloko lokukulu ka misava i yini? A hi voneni.

Ku Tsekatseka Lokukulu Ka Misava!

13. Xana ku tsekatseka loku lokukulu ka misava i kuntshwa hilaha ku heleleke ematin’wini ya vanhu hi ndlela yihi?

¹³ Ina, masiku lawa yo biha ya makumu ma ve nkarhi wa ku tsekatseka ka misava—ka xiviri ni ko fanekisela. (2 Timotiya 3:1) Kambe eka ku tsekatseka loku hinkwako, a ku kona loku nga ku tsekatseka lokukulu ko hetelela loku Yohane a ku vonaka loko ku pfuriwa xilemo xa vutsevu. Nkarhi wa ku ninginika lokukulu wu herile. Sweswi se ku ta ku tsekatseka lokukulu ka misava loku nga kuntshwa hilaha ku heleleke ematin’wini ya vanhu. I kukulu lerova mimpfilumpfilu ni ku pfilunganyeka loku ku ku vangaka a ku nge pimeki hi xikalo xa Richter (xikalo xo pima ku tsekatseka ka misava) kumbe hi xikalo xihi ni xihi xin’wana lexi endliweke hi munhu. A hi ku tsekatseka loku nga endhawini yo karhi ntsena kambe i ku ninginika loku onhaka “misava” ku nga vandla hinkwaro leri thyakeke ra vanhu.

14. (a) Hi byihi vuprofeta lebyi profetaka ta ku tsekatseka lokukulu ka misava ni vuyelo bya kona? (b) Xana byi nga va byi vulavula hi yini vuprofeta bya Yuwele ni bya Nhlavutelo 6:12, 13?

¹⁴ Van’wana va vaprofeta va Yehovha va profete ku tsekatseka ko tano ka misava ni vuyelo bya kona lebyi nga ni khombo. Hi xikombiso, kwalomu ka lembe ra 820 B.C.E., Yuwele u vulavule hi ku ta ka “siku lerikulu ni leri chavisaka ra Yehovha,” a vula leswaku hi nkarhi wolowo “dyambu ri ta hundzuka ri va munyama, n’weti wu ta va ngati.” Endzhakunyana u engetele a ku: “Mintshungu, mintshungu yi le rivaleni ra le hansi leri timhaka ti tsemiwaka eka rona, hikuva siku ra Yehovha ri le kusuhi erivaleni ra le hansi leri timhaka ti tsemiwaka eka rona. Kunene dyambu ni n’weti swi ta hundzuka munyama, kutani tinyeleti ti ta tlherisa ku vangama ka tona. Yehovha u ta vomba a ri eSiyoni, u ta twarisa rito rakwe a ri eYerusalema. Kunene matilo ni misava swi ta ninginika; kambe Yehovha u ta va vutumbelo bya vanhu va yena, ni xisirhelelo xa vana va Israyele.” (Yuwele 2:31; 3:14-16) Ku ninginisiwa loku ku nga va kona ntsena loko Yehovha a tisa vuavanyisi bya yena hi nkarhi wa nhlomulo lowukulu. (Matewu 24:21) Hikwalaho rungula leri yelanaka na rona leri nga eka Nhlavutelo 6:12, 13 ri ta hetiseka hi ndlela leyi fanaka.—Nakambe vona Yeremiya 10:10; Sofaniya 1:14, 15.

15. I ku ninginisiwa ka njhani lokukulu loku muprofeta Habakuku a ku profeteke?

¹⁵ Endzhaku ka malembe lama nga vaka 200 Yuwele a profetile, muprofeta Habakuku loko a khongela eka Xikwembu xakwe u vule leswi: “Oho Yehovha, ndzi xi twile xiviko malunghana na wena. Oho Yehovha, ndzi wu chavile ntirho wa wena. Onge u nga wu endla wu hanya exikarhi ka malembe! Onge u nga wu tivisa exikarhi ka malembe. Enkarhini wa ku pfilunganyeka, onge u nga tsundzuka ku kombisa tintswalo.” Xana ku “pfilunganyeka” koloko a ku ri ka yini? Loko Habakuku a ya emahlweni a nyika nhlamuselo leyi nga erivaleni ya nhlomulo lowukulu, u vule leswi hi Yehovha: ‘U yime a nga fambi, leswaku a ninginisa misava. A langutile, kutani a endla leswaku matiko ma tlula. A wu famba-famba emisaveni u ri ni xigwevo. A wu kandziyela matiko hi vukarhi. Kambe loko ku ri mina, ndzi ta khana eka Yehovha; ndzi ta tsakela Xikwembu xa ku ponisiwa ka mina.’ (Habakuku 3:1, 2, 6, 12, 18) Hakunene Yehovha u ta ninginisa misava hinkwayo hi matimba lamakulu loko a ba matiko!

16. (a) I yini leswi profetiweke hi muprofeta Ezekiyele mayelana ni nkarhi lowu Sathana a nga ta hlasela vanhu va Xikwembu ro hetelela ha wona? (b) Byi va byihi vuyelo bya ku tsekatseka lokukulu ka misava ka Nhlavutelo 6:12?

¹⁶ Ezekiyele na yena u profete leswaku loko Gogo wa Magogo (Sathana la hombolokeke) a hlasela vanhu va Xikwembu ro hetelela, Yehovha u ta vanga ku “tsekatseka lokukulu emisaveni ya Israyele.” (Ezekiyele 38:18, 19) Hambileswi ku tsekatseka ka xiviri ka misava ku nga ha vaka kona, hi fanele ku tsundzuka leswaku eka buku ya Nhlavutelo ku tirhisiwa swikombiso. Vuprofeta lebyi ni vuprofeta byin’wana lebyi ku vulavuriweke ha byona i byo fanekisela. Hikwalaho, ku pfuriwa ka xilemo xa vutsevu ku vonaka ku paluxa ku chaputa ka ku tsekatseka hinkwako ka mafambiselo lawa ya laha misaveni ya swilo—ku nga ku tsekatseka lokukulu ka misava laha ku lovisiwaka vanhu hinkwavo lava kanetaka vuhosi bya Yehovha Xikwembu.

Nkarhi Wa Munyama

17. Xana ku ninginika lokukulu ka misava ku khumba dyambu, n’weti ni tinyeleti hi ndlela yihi?

¹⁷ Hilaha Yohane a yaka emahlweni a hlamusela hakona, ku tsekatseka lokukulu ka misava ku fambisana ni swiendlakalo leswi chavisaka leswi katsaka ni matilo hi woxe. U ri: “Kutani dyambu ri hundzuka ntima wonge i nguvu yo khwaxa ya voya, n’weti hinkwawo wu hundzuka wu kotisa ngati, tinyeleti ta tilo ti wela emisaveni, ku fana ni nkuwa loko wu hohlota makuwa lamambisi hi ku ninginisiwa hi mheho leyikulu.” (Nhlavutelo 6:12b, 13) Lexi i xiendlakalo lexi chavisaka swonghasi! Xana wa wu anakanya munyama lowu chavisaka lowu a wu ta va kona loko vuprofeta lebyi a byo hetiseka hi ndlela ya xiviri? A ku nge he vi na masana ya dyambu layo kufumela ma tlhela ma nandziha ninhlikanhi! A ku nge he vi na ku vonakala ka n’weti loku vangamaka nivusiku! Naswona magidi ya tinyeleti a ma nge he voningi evugima-musi lebyi vangamaka bya xibakabaka. Kambe, ku ta va ni xirhami ni munyama wo chavisa.—Ringanisa na Matewu 24:29.

18. Xana ‘matilo ma ve munyama’ hi ndlela yihi eka muti wa Yerusalema hi 607 B.C.E.?

¹⁸ Munyama wo tano wu profetiwile eIsrayele wa khale, hi tlhelo ra moya. Yeremiya u tsundzuxile a ku: “Tiko hinkwaro ri ta va rhumbi, xana a ndzi nge ri herisi hi ku helela? Hikwalaho ka leswi tiko ri ta rila, kunene ni matilo ya le henhla ma ta va munyama.” (Yeremiya 4:27, 28) Hi 607 B.C.E. loko vuprofeta byebyo byi hetiseka, hakunene swilo a swi ri swa munyama eka vanhu va Yehovha. Yerusalema ku nga ntsindza wa vona, wu wele emavokweni ya Vababilona. Tempele ya vona yi mbundzumuxiwile, naswona tiko ra vona ri sale ri ri rhumbi. Eka vona, a ku nga ha ri na ku vonakala loku chavelelaka loku humaka etilweni. Kambe, a swi ri hilaha Yeremiya a rileleke Yehovha hakona, a ku: “U dlayile; a wu tsetselelanga. U sive ndlela yo tshinela eka wena hi papa lerikulu, leswaku xikhongelo xi nga hundzi.” (Swirilo swa Yeremiya 3:43, 44) Eka muti wa Yerusalema, munyama wolowo wa le tilweni a wu vula rifu ni ndzoviso.

19. (a) Esaya muprofeta wa Xikwembu u wu hlamusela njhani munyama wa le matilweni malunghana ni muti wa khale wa Babilona? (b) Vuprofeta bya Esaya byi hetiseke rini naswona hi ndlela yihi?

¹⁹ Endzhakunyana, munyama lowu fanaka ematilweni wu kombise khombo eka muti wa khale wa Babilona. Mayelana na wona, muprofeta wa Xikwembu u huhuteriwe ku tsala a ku: “Waswivo! Siku ra Yehovha ra ta, ri ni tihanyi ta vukarhi ni ta ku hlundzuka lokukulu, leswaku ri endla tiko ri va xihlamariso, nileswaku ri lovisa vadyohi va tiko eka rona. Hikuva tinyeleti ta matilo ni nhlengeleto wa tinyeleti wa Kesili a swi nge ku humesi ku vonakala ka swona; dyambu ri ta va munyama eku humeni ka rona, ni n’weti a wu nge ku humesi ku vonakala ka wona. Naswona ndzi ta tisa nxupulo wa vubihi bya rona ehenhla ka tiko leri noneke, ni xidyoho xa vona ehenhla ka lavo homboloka.” (Esaya 13:9-11) Vuprofeta lebyi byi hetiseke hi 539 B.C.E. loko muti wa Babilona wu wele emavokweni ya Vameda ni Vaperesiya. Byi wu hlamusela kahle munyama, ku pfumala ntshembo, ku pfumala ku vonakala kwihi na kwihi loku chavelelaka eka muti wa Babilona, tanihi leswi wu weleke makumu wu lahlekeriwa hi xikhundlha xa wona xo va mfumo lowu tlakukeke swinene wa misava.

20. I vuyelo byihi lebyi chavisaka lebyi yimeleke mafambiselo lawa ya swilo loko ku sungula ku tsekatseka lokukulu ka misava?

²⁰ Hi ndlela leyi fanaka, loko ku va ni ku tsekatseka lokukulu ka misava, mafambiselo lawa hinkwawo ya misava ma ta funengetiwa hi gome ra munyama lowu heleleke. Mavoni lama pfurhaka, lama vangamaka ya mafambiselo ya misava ya Sathana a ma nge ku humesi ku voninganyana ni kun’we ka ku va ni ntshembo. Namuntlha, varhangeri va misava va politiki, ngopfu-ngopfu eVujaganini, se va dume hi vukanganyisi, ku hemba ni mahanyelo ya vona yo biha. (Esaya 28:14-19) A va ha tshembiwi. Ku vonakala ka vona loku nga kusuhi ni ku timeka ku ta timeka loko Yehovha a tisa vuavanyisi byakwe. Nkucetelo wa vona lowu fanaka ni n’weti etimhakeni ta misava wu ta paluxiwa wu ri lowu nga ni ngati, lowu dlayaka. Tinghwazi ta vona ta misava ti ta lovisiwa tanihi tinyeleti leti khwexukaka ti wa ti hangalaka tanihi makuwa lama nga wupfangiki lama wisiwaka hi xidzedze. Misava ya hina hinkwayo yi ta tsekatsekisiwa hi “nhlomulo lowukulu lowu ku nga si tshamaka ku humelela lowu fanaka na wona hi mpfhuka misava yi va kona ku fikela sweswi, e-e, naswona a wu nge he tlheli wu va kona.” (Matewu 24:21) Entiyisweni swa chavisa!

“Matilo” Ma Nyamalala

21. Exivonweni xa yena, Yohane u vone yini malunghana ni “matilo” ni “ntshava yin’wana ni yin’wana ni xihlala xin’wana ni xin’wana”?

²¹ Xivono xa Yohane xi ya emahlweni xi ku: “Kutani matilo ma suka ku fana ni buku-nsongwa loko yi songiwa, naswona ntshava yin’wana ni yin’wana ni xihlala xin’wana ni xin’wana swi susiwa etindhawini ta swona.” (Nhlavutelo 6:14) Swi le rivaleni leswaku lawa a hi matilo ya xiviri kumbe tintshava ni swihlala swa xiviri. Kambe, swi fanekisela yini?

22. Le mutini wa Edomu i “matilo” ya muxaka muni lama ‘songiweke ku fana ni buku’?

²² Mayelana ni “matilo” ha pfuniwa eka matwisiselo ya hina hi vuprofeta lebyi fanaka, lebyi vulavulaka hi vukarhi bya Yehovha lebyi nga ta wela matiko hinkwawo, lebyi nge: “Hinkwavo va vuthu ra le matilweni va ta bola. Kutani matilo ma ta songiwa, ku fana ni buku leyi songiwaka.” (Esaya 34:4) Muti lowu faneleke wu xanisiwa ngopfu i wa Edomu. Njhani? Wu hluriwe hi Vababilona endzhakunyana ka ku lovisiwa ka Yerusalema hi 607 B.C.E. Enkarhini wolowo, a ku nga ri na swiendlakalo leswi hlamarisaka leswi tsariweke leswaku swi ta humelela ematilweni ya xiviri. Kambe a ku ri ni swiendlakalo swa khombo “ematilweni” ya Edomu.e Vanhu lava a va lawula mfumo wa wona va ehlisiwile exikhundleni xa vona lexi tlakukeke xo fana ni matilo. (Esaya 34:5) Va ‘songiwile’ va vekeriwa etlhelo hi ndlela yo fanekisela tanihi buku ya khale leyi a yi nga ha pfuni nchumu.

23. Xana i yini “matilo” lama nga ta “songiwa, ku fana ni buku,” naswona marito ya Petro ma tiyisekisa matwisiselo lawa hi ndlela yihi?

²³ Xisweswo, “matilo” lama nga ta “songiwa, ku fana ni buku” ma vula tihulumendhe leti lwisanaka ni Xikwembu leti fumaka misava leyi. Ti ta suseriwa makumu hi Mugadi wa hanci yo basa la hlulaka hinkwavo. (Nhlavutelo 19:11-16, 19-21) Leswi swi tiyisiwa hi leswi muapostola Petro a swi vuleke loko a langutele swiendlakalo leswi fanekiseriweke hi ku pfuriwa ka xilemo xa vutsevu, loko a ku: “Matilo ni misava leyi nga kona sweswi swi hlayiseriwe ndzilo naswona swa ha vekiwile ku fikela siku ra vuavanyisi ni ra ndzoviso wa vanhu lava va nga xi xiximiki Xikwembu.” (2 Petro 3:7) Kambe ku vuriwa yini hi marito lama nge, “ntshava yin’wana ni yin’wana ni xihlala xin’wana ni xin’wana swi susiwa etindhawini ta swona”?

24. (a) Hi rini, evuprofeteni bya Bibele, laha tintshava ni swihlala swi vuriwaka leswaku swi ta tsekatseka kumbe swi ninginisiwa? (b) Xana ‘tintshava ti tsekatseke’ hi ndlela yihi loko muti wa Ninivha wu wa?

²⁴ Eka vuprofeta bya Bibele, tintshava ni swihlala ku vuriwa leswaku swi ta tsekatseka kumbexana swi ninginisiwa eminkarhini ya mpfilumpfilu lowukulu wa swa politiki. Hi xikombiso, loko muprofeta Nahume a profeta ta vuavanyisi bya Yehovha ehenhla ka Ninivha, u tsale a ku: “Tintshava ti ninginikile hikwalaho ka yena, switsunga swi n’okile. Misava yi ta ninginika hikwalaho ka xikandza xa yena.” (Nahume 1:5) Ematin’wini a ku si tshama ku va ni tintshava ta xiviri leti nga mbundzumuka loko muti wa Ninivha wu wa hi 632 B.C.E. Kambe mfumo wa misava lowu eku sunguleni a wu vonaka wu ri ni matimba ku fana ni ntshava wu wile hi xitshuketa.—Ringanisa na Yeremiya 4:24.

25. Emakumu ka mafambiselo lawa ya swilo, xana “ntshava yin’wana ni yin’wana ni xihlala xin’wana ni xin’wana” swi ta susiwa hi ndlela yihi lomu swi nga kona?

²⁵ Hikwalaho, “ntshava yin’wana ni yin’wana ni xihlala xin’wana ni xin’wana” leswi ku vulavuriwaka hi swona loko ku pfuriwa xilemo xa vutsevu swi ta va swi ri tihulumendhe ni tinhlengeletano leti nga tiyangiki ta politiki ta misava leyi, leti eka vanhu vo tala a ti vonaka ti tiyile. Swi ta tsekatsekisiwa swi suka, swi tshukisa ni ku chavisa lava eku sunguleni a va swi tshemba. Hilaha vuprofeta byi yaka emahlweni byi hlamusela hakona, a nga kona la nga ta kanakana leswaku siku lerikulu ra vukarhi bya Yehovha ni N’wana wakwe—ku nga ku ninginika ko hetelela loku susaka nhlengeletano hinkwayo ya Sathana—ri tele ku ta rihisela!

“Hi Weleni Mi Hi Fihla”

26. Xana vanhu lava kanetaka vuhosi bya Xikwembu va ta endlisa ku yini hikwalaho ko chava, naswona va ta ku yini hikwalaho ko chuha?

²⁶ Marito ya Yohane ma ya emahlweni: “Hiloko tihosi ta misava ni lava va swiyimo swa le henhla ni tindhuna ta nyimpi ni vafuwi ni lava va matimba ni mahlonga hinkwawo ni vanhu hinkwavo lava ntshunxekeke va tifihla emabakweni ni le maribyeni lamakulu ya tintshava. Kutani va byela tintshava ni maribye lamakulu hi ku phindhaphindha, va ku: ‘Hi weleni mi hi fihla emahlweni ka xikandza xa Loyi a tshameke exiluvelweni ni le ka vukarhi bya Xinyimpfana, hikuva siku lerikulu ra vukarhi bya vona ri fikile, kutani i mani loyi a nga kotaka ku ri yimela?’”—Nhlavutelo 6:15-17.

27. Xana Vaisrayele lava nga tshembekiki va muti wa Samariya a va rila va ku yini, naswona marito wolawo ma hetiseke njhani?

²⁷ Loko Hosiya a tivisa ta vuavanyisi lebyi Yehovha a a ta byi tisa emutini wa Samariya, ntsindza wa mfumo wa le n’walungwini wa Israyele, u te: “Xidyoho xa Israyele xi ta lovisiwa, ku fana ni tindhawu leti tlakukeke ta Beta-avheni. Mitwa ni swigatlu swi ta va ehenhla ka tialitari ta vona. Entiyisweni vanhu va ta byela tintshava va ku, ‘Hi funengeteni,’ kutani eka switsunga va ku, ‘Hi weleni!’” (Hosiya 10:8) Xana marito lawa ma hetiseke njhani? Loko muti wa Samariya wu wele emavokweni ya Vaasiriya va tihanyi hi 740 B.C.E., a ku nga ri kona laha Vaisrayele va nga tsutsumelaka kona. Marito ya Hosiya ma phofula ndlela leyi vanhu lava hluriweke va titweke va hele matimba ha yona, naswona va chava swinene ni ku tivona va cukumetiwile. Ku hava switsunga swa xiviri kumbe tinhlengeletano leti fanaka ni tintshava ta Samariya leti koteke ku va sirhelela, hambileswi enkarhini lowu hundzeke a ti vonaka onge a ti nge wi.

28. (a) Hi xihi xitsundzuxo lexi Yesu a xi nyikeke vavasati va le Yerusalema? (b) Xana xitsundzuxo xa Yesu xi hetiseke hi ndlela yihi?

²⁸ Hilaha ku fanaka, loko Yesu a ri karhi a yisiwa laha a nga ta dlayeriwa kona hi masocha ya Varhoma, u byele vavasati va Yerusalema a ku: “Ma ta masiku lawa vanhu va nga ta ku, ‘Va tsaka vavasati lava nga timhika, ni makhwiri lama nga velekangiki ni mavele lama nga mamisangiki!’ Kutani va ta sungula ku byela tintshava va ku, ‘Hi weleni,’ kasi eka switsunga va ta ku, ‘Hi funengeteni!’” (Luka 23:29, 30) Rungula ra ku lovisiwa ka Yerusalema hi Varhoma hi 70 C.E. ri tiveka kahle, naswona swi le rivaleni leswaku marito ya Yesu ma ni mongo lowu fanaka ni wa lawaya ya Hosiya. Enkarhini wolowo a ku ri hava xivandla xo tumbela eka xona eka Vayuda lava saleke eYudiya. Hinkwako lomu a va ringeta ku tumbela kona eYerusalema, kumbe loko va balekela ekhokholweni ra Masada ehenhla ka ntshava, a va byi balekelanga vuavanyisi bya vukarhi bya Yehovha.

29. (a) Loko siku ra vukarhi bya Yehovha ri fika, hi rihi khombo leri nga ta wela lava va tinyiketeleke ku seketela mafambiselo lawa ya swilo? (b) I vuprofeta byihi bya Yesu lebyi nga ta hetiseka loko Yehovha a humesa vukarhi bya Yena?

²⁹ Ku pfuriwa ka xilemo xa vutsevu ku kombe leswaku xin’wana lexi fanaka xi ta humelela enkarhini wa siku leri taka ra vukarhi bya Yehovha. Loko mafambiselo lawa ya swilo ya misava ma tsekatseka ro hetelela, lava ma seketelaka va ta dya mbitsi va lavana ni vutumbelo, kambe va nga ka va nga byi kumi. Vukhongeri bya mavunwa, ku nga Babilona Lonkulu, byi swi veke erivaleni leswaku a byi nge swi koti ku va sirhelela. Ku hava mabako etintshaveni ta xiviri kumbe etinhlengeletanweni to fanekisela ta politiki ni ta bindzu leti fanaka ni tintshava leti nga ta va nsirhelelo hi tlhelo ra timali kumbe mpfuno wun’wana wa muxaka wihi na wihi. Ku hava lexi nga ta va fihla loko vukarhi bya Yehovha byi va hlasela. Yesu u ku hlamusela kahle ku chava ka vona, u ri: “Endzhaku ka sweswo xikombiso xa N’wana wa munhu xi ta humelela etilweni, endzhaku ka sweswo tinyimba hinkwato ta misava ti ta tiba hi xirilo, kutani ti ta vona N’wana wa munhu a ta a ri emapapeni ya tilo hi matimba ni ku vangama lokukulu.”—Matewu 24:30.

30. (a) Xi vula yini xivutiso lexi nge: “I mani loyi a nga kotaka ku ri yimela?” (b) Xana u kona la nga yimelaka vuavanyisi bya Yehovha?

³⁰ Ina, lava aleke ku titsongahatela vuhosi bya Mugadi wa hanci yo basa la hlulaka va ta sindzisiwa ku pfumela xihoxo xa vona. Vanhu lava va veke xiphemu xa mbewu ya nyoka va ta lovisiwa loko misava ya Sathana yi hundza. (Genesa 3:15; 1 Yohane 2:17) Enkarhini wolowo leswi xiyimo xa misava xi nga ta va xi ri xiswona vanhu vo tala va ta vutisa va ku: “I mani loyi a nga kotaka ku ri yimela?” Va ta vona onge ku hava ni un’we la nga amukelekaka emahlweni ka Yehovha esikwini rero ra vuavanyisi bya yena. Kambe va ta va va be hansi, hilaha buku ya Nhlavutelo yi yaka emahlweni yi hlamusela hakona.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 105]

Lembe Ra 1914 Ri Voniwa Ka Ha Ri eMahlweni

“A ku ri hi B.C. 606, loko mfumo wa Xikwembu wu tshika ku lawula, harhi ya vuhosi yi susiwa, ivi misava hinkwayo yi nyikiwa Vamatiko. Malembe ya 2 520 ku sukela hi B.C. 606, ma ta hela hi A.D. 1914.”f—The Three Worlds, leyi humesiweke hi 1877, tluka 83.

“Vumbhoni bya Bibele byi le rivaleni naswona byi tiyisile leswaku ‘Minkarhi ya Vamatiko’ i nkarhi wa malembe ya 2 520, ku sukela hi lembe ra B.C. 606 ku ya fika ni ku katsa A.D. 1914.”—Studies in the Scriptures, Vholumo 2, leyi tsariweke hi C. T. Russell ivi yi kandziyisiwa hi 1889, tluka 79.

Charles Taze Russell ni swichudeni-kulobye swa Bibele va swi xiye ka ha sele makume ya malembe leswaku lembe ra 1914 a ri ta fungha ku hela ka Minkarhi ya Vamatiko, kumbe minkarhi leyi vekiweke ya vamatiko. (Luka 21:24) Hambileswi eminkarhini yoleyo yo sungula a va nga swi twisisi hi xitalo leswi sweswo a swi ta vula swona, kambe a va tiyiseka leswaku lembe ra 1914 a ri ta va lembe ra nkoka swinene ematin’wini ya misava, naswona a va tiyisile. Xiya ku tshaha loku landzelaka ka phepha-hungu:

“Ku tlhekeka ka nyimpi leyi chavisaka eYuropa ku hetisise vuprofeta lebyi nga tolovelekangiki. Eka kotara ya lembe-xidzana leri hundzeke, ‘Swichudeni swa Bibele swa Matiko Hinkwawo’ leswi a swi tiveka ngopfu tanihi ‘Vavoningi va Gidi ra Malembe,’ swi huwelele leswaku Siku ra Vukarhi leri profetiweke eBibeleni ri ta sungula hi 1914, swi chumayela kunene ni hi ku tirhisa maphepha-hungu. Marito lama nge ‘Tshamani mi rindze 1914!’ a ma huweleriwa hi madzana ya vaevhangeli lava famba-fambaka.”—The World, phepha-hungu ra le New York, ra August 30, 1914.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Bokisi leri nga eka tluka 106]

1914—Lembe Ra Ku Cinca Lokukulu

Buku leyi nge Politikens Verdenshistorie—Historiens Magt og Mening (Matimu ya Misava ya Politiken—Matimba Ni Nhlamuselo Ya Matimu), leyi humesiweke hi 1987 eCopenhagen, yi vula leswi landzelaka eka tluka 40:

“Ripfumelo ra lembe-xidzana ra vu-19 leri a ri ri karhi ri kula ri dlayiwe hi ku helela hi 1914. Hi lembe leri rhangeleke ku tlhekeka ka nyimpi, n’wamatimu tlhelo n’watipolitiki wa le Denmark ku nga Peter Munch u tsale a ri ni ntshembo a ku: ‘Vumbhoni hinkwabyo byi lwisana ni mhaka ya leswaku ku nga va ni nyimpi exikarhi ka mimfumo leyikulu ya le Yuropa. “Khombo ra nyimpi” ri ta tlhela ri nyamalala enkarhini lowu taka, hilaha a swi ri hakona hi ntolovelo ku sukela hi 1871.”

“Kambe, eka swiviko swakwe swa le ndzhakunyana swa mfumo hi hlaya leswi: ‘Ku tlhekeka ka nyimpi ya 1914 i ku cinca lokukulu ka matimu ya vanhu. Ku suka eka nguva leyi vangamaka ya nhluvuko, laha vanhu a va tivekela tipakani va nga chavi nchumu, hi nghene eka nguva ya khombo, yo chava ni ya rivengo swin’we ni ku pfumaleka ka nsirhelelo hinkwako-nkwako. Ku hava loyi a a swi tiva, naswona hambi ku ri namuntlha a ku na la swi tivaka leswaku munyama lowu nga hi wela enkarhini wolowo a wu ta vula ku loviseriwa makumu ka ndhavuko lowu munhu a tiendleleke wona eka magidi-gidi ya malembe.’”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 110]

‘Ntshava yin’wana ni yin’wana yi susiwa endhawini ya yona’

[Xifaniso lexi nga eka tluka 111]

Va tifihle emabakweni