Ntshikilelo Wa Mianakanyo—Loko Wu Hlasela Mukriste

VATIVI VA RIHANYO ra mianakanyo va vula leswaku kumbexana 1 eka vanhu va 5 eUnited States u karhatiwa hi muxaka wo karhi wa mpfilungano wa mianakanyo lowu xiyekaka. Nhlengeletano ya Rihanyo ra Misava yi engetela leswaku ku nga ha va ku ri na timiliyoni leti tlulaka 40 ta vuvabyi bya mianakanyo lebyi nga tshungulekiki ematikweni lama hluvukaka. Swiphiqo swa mianakanyo swi tshuburiwile exikarhi ka vanhu van’wana va le swihlaleni leswi fanaka ni paradeyisi swa Pacific.

Hikwalaho a swi fanelanga ku hi hlamarisa leswi Vakriste vo hlayanyana namuntlha va tokotaka ku karhateka ka mianakanyo kumbe ka mintlhaveko loku sukelaka eka ku vilela lokuntsongo ni ntshikilelo wuntsongo ku ya eka vuvabyi lebyi tikaka tanihi ntshikilelo lawukulu, mimpfilungano ya mianakanyo (gome ra mianakanyo) ku chava ku tlula mpimo ni ku pfilungana ka mahanyelo. Van’wana a va ri na swiphiqo swo tano va nga si va Timbhoni, kasi van’wana va sungule ku karhatiwa hi ntshikilelo emalembeni ya vona ya vudyuhari.

Mhaka Leyi Vakriste Va Nga Sawutisiwangiki Ha Yona

Wansati un’wana wa Mukriste loyi a nga na malembe lama tlulaka 20 ya ntirho wo tinyiketela u vika ku xanisiwa hi marito ya matimba ni lama phikelelaka. “Ndzi ta va ndzi anakanya hi mhaka yin’wana,” ku vula yena, “kutani ku ta ta rito hi le henhla ri ku, ‘tidlaye.’ . . . U twa marito lawa hi ku phikelela ku kondza loko u nga ha swi tiyiseleli.” Swi koteka njhani eka Mukriste loyi a tshembekaka leswaku a xaniseka hi ndlela leyi? Xana 2 Timotiya 1:7 a yi vuli swona ku: “Xikwembu a xi hi nyikanga moya wa vutoya, kambe xi hi nyikile moya wa matimba, ni wa rirhandzu, ni wa ku tikhoma”?

Ina, kambe ku tikhoma hi ntolovelo ku kombetela kantsongo eka vanhu lava nga kahle emianakanyweni ku tlula eka vuswikoti bya Mukriste bya ku tirhisa ku avanyisa loku sekeriweke eBibeleni. Ku hambana ni munhu wa misava loyi ‘emianakanyweni a nga emunyameni,’ kumbe loyi a ‘thyakeke emiehleketweni,’ Mukriste u ‘lulamise mianakanyo ya yena’ hi ku dyondza Rito ra Xikwembu. (Vaefesa 4:17, 18; 2 Timotiya 3:8; Varhoma 12:2) Leswi handle ko kanakana swi endla swo tala ku kurisa ku ringanisela ka mintlhaveko ni ka mianakanyo ka Mukriste, kambe a swi n’wi endli a sawuta eka swiphiqo swa rihanyo ra mianakanyo. Malandza man’wana ya Xikwembu lama tshembekaka eminkarhini ya Bibele, tanihi Epafrodito, u karhatiwe hi swivumbeko swa ntshikilelo wa mianakanyo.—Vafilipiya 2:25, 26; Luka 2:48.

‘Hinkwavo va fa hikwalaho ka Adamu,’ muapostola Pawulo wa hi tsundzuxa. (1 Vakorinto 15:22) Vo tala va hina hi na vuvabyi bya miri lebyi nga erivaleni. Van’wana va karhatiwa hi vuvabyi bya mianakanyo kumbe bya mintlhaveko.

Leswi Vangaka Ntshikilelo Wa Mianakanyo

Swiyimo swa miri swi tikomba swi ri xivangelo xa timhaka to tala ta ntshikilelo wa mianakanyo. Hi xikombiso, Bibele yi vulavula hi munhu loyi mahlo ya yena ‘ma vonaka swilo swo chavisa.’ I yini lexi vangaka mihahamo yo tano ya xihundla? ‘I ku tolovela ku nwa’! (Swivuriso 23:29-33) Swi le rivaleni, xihoko xi nga endla leswaku byongo byi jamuka. Madokodela ma vula leswaku hi ndlela leyi fanaka, murhi wa mianakanyo lowu hoxeke, timhaka ta xitekela naswona hambi ku ri swakudya swi nga endla leswaku mianakanyo yi nga tirhi kahle. Ku karhateka ka mianakanyo ni mintlhaveko swi nga humelela.a

Mintshikilelo ya matimba ya mianakanyo, tanihi gome, yi nga ha tlhela yi vanga swiphiqo swa mintlhaveko. Hi ku ringeta ntsena ku hlayisa ku tenga ka mahanyelo ni vumunhu bya Vukriste ‘eminkarhini leyi yo nonon’hwa’ ku nga va xihlovo xa gome. (2 Timotiya 3:1-5) Phela, Lota ‘u karhate moya wa yena lowo lulama’ ehenhleni ka vubihi lebyi a a ri eka byona siku na siku eSodoma! (2 Petro 2:8) Nakambe, Vakriste van’wana va karhatekile emianakanyweni hikwalaho ka ku va va pfinyiwile, ku tirhisiwa hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu, kumbe hikwalaho ka mintirho leyi hundzeke ya mpfangano wa rimbewu kumbe ku tirhisiwa loko biha ka swidzidzirisi. Swilo leswo tano swi nga vanga vuyelo lebyi chavisaka erihanyweni ra munhu ra mianakanyo.

Leswi Vakulu Va Nga Swi Endlaka

Vakulu va khathalela ku risa ntlhambi hinkwawo lowu vekiweke ehansi ka vona—ku katsa ni lava va vabyaka hi ntshikilelo wa mintlhaveko. (1 Petro 5:2; Esaya 32:1, 2) I ntiyiso, a hi madokodela, naswona va nge va hanyisi vanhu evuvabyini bya vona ku fana ni leswi muapostola Pawulo a hanyiseke Epafrodito eka vuvabyi bya yena bya miri kumbe nhlomulo wa nkarhi na nkarhi. (Vafilipiya 2:25-29) Kambe, hi ku kombisa nkhathalelo lowu tiyeke ni ntwela-vusiwana, hakanyingi va nga endla swo tala ku pfuna ni ku khutaza vanhu vo tano.—1 Petro 3:8.

Manuku ke, ku vuriwa yini loko makwerhu a sungula ku hanya hi laha ku hambaneke kumbe a vilela hi mpfilungano wa mintlhaveko? Vakulu va nga sungula hi ku ringeta ku endla leswaku muxaniseki a vulavula, va ringeta ku kumisisa ntsena lexi n’wi karhataka. Xana khombo ra munhu hi xiyexe kumbe xiyimo lexi tshikilelaka lexi nga tolovelekangiki—kumbe ku lahlekeriwa hi ntirho kumbe rifu ra loyi a rhandzekaka—swa xinkarhana swi n’wi endle a pfilunganyeka? (Eklesiasta 7:7) Xana munhu loyi a hlaseriweke u ni gomenyana hikwalaho ka xivundza kutani xisweswo u lava un’wana leswaku a ‘n’wi chavelela’ ke? (1 Vatesalonika 5:14) Kumbe ku nga ha va ku ri leswaku makwerhu u kavanyetekile hikwalaho ka ku tsana ka munhu hi xiyexe? Ntshembo wa rirhandzu ra Xikwembu ni tintswalo—kun’we ni ndzayo leyi faneleke—swi nga pfuna ku susa mivilelo ya yena. (Psalma 103:3, 8-14) Swo tala leswinene swi nga ha endliwa hi ku khongela ni makwerhu loyi a tshikileriweke ntsena.—Yakobo 5:14.

Vakulu nakambe va nga avelana vutlhari ni muxaniseki. (Swivuriso 2:7) Hi xikombiso, hi xiye leswaku ku kavanyeteka kun’wana ka mintlhaveko ku nga ha fambelana ni swakudya. Hikwalaho vakulu va nga ringanyeta leswaku makwerhu a dya swakudya leswi ringaneleke naswona a papalata ku dya ku tlula mpimo. Kumbe va nga ha twisisa leswaku loyi a tshikilelekeke u vile ehansi ka ntshikilelo lowukulu entirhweni wa yena naswona a a ta pfuneka swinene hi “šandIa ši ri šiṅwe le’ši teleke hi ku wisa”—nkarhi hinkwawo a kuma vurhongo lebyinene nivusiku.—Eklesiasta 4:6.

Lava ‘Lavaka Dokodela’

Hambi swi ri tano, loko ntshikilelo lowukulu wu phikelela, i swinene ku tsundzuka marito ya Yesu lama nge: “Lava hanyaka a va lavi n’anga, kambe yi laviwa hi lava vabyaka.” (Matewu 9:12) Vanhu vo tala lava tshikilelekeke a va swi lavi ku vona dokodela. Vakulu ni swirho swa ndyangu xisweswo va fanele ku khutaza makwerhu leswaku a lava vutshunguri, tanihi ku kamberiwa loku heleleke hi dokodela loyi a tshembekaka. Profesa Maurice J. Martin u ri: “Nhlayo leyikulu ya mavabyi ya miri ya cinca tanihi mpfilungano wa mianakanyo.” Kutani hambi ku ri laha vuvabyi bya mianakanyo byi katsekaka hakunene, vutshunguri lebyi humelelaka hakanyingi byi kona.

Nsati wa nkulu u hlamusela ndlela leyi ha yona nuna wa yena loyi a kavanyetekeke “a chaveke ku va exikarhi ka vamakwerhu naswona a nga lavi ku ya eminhlanganweni . . . U lave ku fa hi laha ku heleleke!” Kambe endzhaku ka loko a kume vutshunguri bya loyi a nga ni vutshila, nsati wa yena u swi kotile ku vika a ku: “A nga ha ri na gome ngopfu, naswona a nga ha lavi ku xwa eminhlanganweni. Mixo lowu u nyikele nkulumo ya le rivaleni!”

Entiyisweni, a hi swiyimo hinkwaswo leswi tlhantlhiwaka hi ku olova. Sayense ya ha ku sungula ku humelerisa swihundla swa swiphiqo swa mianakanyo. Ku kamberiwa kahle ni ku tshunguriwa ku nga va endlelo ro leha, ro rharhangana—kambe hakanyingi ra vuyerisa.

I Ku Hlaseriwa Hi Mademona Ke?

Van’wana lava hlaseriwaka hi ku karhateka ka mianakanyo va chava leswaku va le hansi ka nhlaselo wa mademona, minkarhi yin’wana va vula leswaku va twa “marito.” I ntiyiso, mademona ya tiviwe ya ri lama endlaka leswaku vanhu lavo tlhariha va hlanya. (Marka 5:2-6, 15) Ku hava vumbhoni bya leswaku mademona ya katseka eka timhaka to tala ta mahanyelo lama hundzeletaka, tanihi leswi ya katsekaka etimhakeni hinkwato ta ku va mbheveve, ku fa mahlo ni switshetshela. Kambe, le ndzhaku eminkarhini ya Bibele, minkarhi yin’wana mademona ya vangile (kumbe ya nyanyisa) vuvabyi lebyi fanaka! (Matewu 9:32, 33; 12:22; 17:15-18) Hambi swi ri tano, Bibele yi endla ku hambana loku nga erivaleni, exikarhi ka “lava a va ri na mavabyi, ni lava a va ri na mademona.” (Marka 1:32-34; Matewu 4:24; Mintirho 5:16) Manuku ke, swi le rivaleni leswaku nhlayo leyikulu ya timhaka ta ku fa mahlo kumbe switshetshela namuntlha yi vangiwa hi timhaka—ta miri—hayi ta mademona. Handle ko kanakana ku nga vuriwa leswi fanaka etimhakeni to tala ta nhlomulo wa mianakanyo.

Hambi swi ri tano, ku fanele ku tsundzukiwa leswaku Sathana ni mademona ya yena va ‘lwa’ ni vanhu va Xikwembu naswona va tiveriwa ku hlasela Vakriste lava tshembekaka. (Nhlavutelo 12:17; Vaefesa 6:12) Mademona ya bihile, kutani a swi fanelanga swi hi hlamarisa leswi ya tsakisiwaka hi ku tirhisa tihanyi eku xaniseni ka mimoya leyi tshikileriweke emianakanyweni—yo katsakanya ku karhateka ka yona.

Kutani loko vakulu va ri na xivangelo lexinene xo ehleketela leswaku nkucetelo wa mademona wa katseka, a ku na lexi vavisaka eku endleni ka vona nkambisiso. Hi xikombiso, xana munhu yoloye, u amukele swilo swihi na swihi leswi kanakanisaka hi ku kongoma na hi ku tirhandzela eka vanhu lava katsekeke eka muxaka wun’wana wa vudemona? Ku cukumetiwa ka swilo swo tano swi nga tisa ntshunxeko. (Mintirho 19:18-20) Leswi Vakriste va byeriwaka ku ‘alela Diyavulosi,’ nakambe vakulu va nga tsundzuxa loyi a hlaseriweke leswaku a ala “marito” wahi ni wahi lama hlamarisaka lama ya nga ya masungulo ya mademona. (Yakobo 4:7; Matewu 4:10) Loko munhu a titwa a ri ehansi ka nhlaselo, u fanele a khongela hi mbilu hinkwayo, a vitana vito ra Yehova hi ku huwelela.—Vaefesa 6:18; Swivuriso 18:10.

Hambi swi ri tano, ku katseka ka mademona, ku tikomba ku ri ka xiwelo—hayi nawu. Makwerhu un’wana wa xisati u hlamusela a ku: “A ndzi anakanya leswaku a ndzi ri na demona ku kondza loko ndzi lave mpfuno wa vutshunguri kutani ndzi tivisiwa leswaku a ndzi ri ni tikhemikhali leti nga ringaniki. Swi ndzi nyike ntshunxeko lowukulu ku kuma leswaku a ku ri vuvabyi lebyi a byi vanga swiendlo swa mina naswona hayi munhu wa demona loyi a a ri endzeni ka mina!”

Mirhi Ya Mianakanyo

Mirhi yo hambana-hambana sweswi ya tirhisiwa hi madokodela eku tshunguleni ka ku kavanyeteka ka mianakanyo. Ku tirhisiwa ka vutshunguri loku kongomisiwaka ka mirhi yin’wana yo tano ku pfumelele Vakriste lava vabyaka swinene leswaku va hanya kahle. Hambi swi ri tano, vamakwerhu van’wana lava tlhariheke, va tshikise vavabyi ku tirhisa murhi lowu kombisiweke, kumbexana va chava leswaku wu nga va vavisa kumbe ku va godzombela. Kavula, ku na makhombo lama katsekaka eka vutshunguri byihi na byihi bya mirhi, naswona “l’a nga ni ku anakanya o šiya laha a kanḍiyaka kona,” a xiya vuyelo bya nkarhi wo leha.—Swivuriso 14:15.

Hambi swi ri tano, lexi tsakisaka, swidzidzirisi swo tala swa mianakanyo a swi jamukisi, ku chavisa, kumbe ku godzombela; swi tirha ntsena ku lulamisa tikhemikhali leti nga ringaniki ebyongweni. Hi xikombiso, murhi wo susa ntshikilelo wa mianakanyo (Antipsychotic), wu nga pfuna ku cinca swikombiso leswikulu swa mpfilungano wa mahanyelo. Lithium yi nga pfuna ku hunguta ntshikilelo ni ku susa ku tlakuka ni ku ya ehansi ka ntshikilelo wa mianakanyo.

Entiyisweni, swidzidzirisi swa matimba minkarhi yin’wana swa tirhisiwa ku susa nchavo eka xigulana kumbe ku susa mimboyamelo ya ku tihinga. Kambe, loko makwerhu a tirhisa murhi lowu faneleke ku nga ri hikwalaho ka ku titsakisa kambe leswaku a ta hanya kahle, leswi swi nga xiyiwa hi ndlela leyi fanaka swinene ni ku tirhisiwa ka murhi wo sivela vuvabyi bya chukele.

Swi fanele ku tsundzukiwa leswaku mirhi ya mianakanyo hakanyingi yi tirha hi ku nonoka naswona yi nga vanga ku dakwa loku nga tsakisiki. Nakambe, minkarhi yin’wana dokodela u ringeta leswi na leswiya ku kuma murhi lowu pfunaka/kumbe mpimo lowu nga ta endla ku dakwa kuntsongo. Swigulana hakanyingi swi hela matimba. Hikwalaho swirho swa ndyangu ni van’wana va nga seketela munhu loyi a tshunguriwaka, va n’wi khutaza leswaku a lehisa mbilu naswona a tirhisana ni ntlawa lowu fanelekaka wa vutshunguri. Ku vuriwa yini loko a ri ni swivutiso ehenhleni ka murhi wo karhi? Kumbe ku vuriwa yini loko swiphiqo swi humelela kumbe vutshunguri byi tikomba byi nga pfuni? Swiphiqo swo tano swi fanele swi vulavuriwa ni dokodela ya yena.b Loko swi fanela, ku ringanyeta ka vumbirhi ku nga endliwa.

Vutshunguri Byo Vulavurisana

Etimhakeni tin’wana, nkhathalelo wu nga nyikeriwa ku endla leswaku muvabyi a vulavula timhaka ni loyi a leteleriweke ntirho lowu. Kumbexana dokodela wa ndyangu loyi a tolovelaneke hi xiviri ni muvabyi a nga pfuna hi ndlela leyi. Hambi swi ri tano, ku vuriwa yini, ehenhleni ka ku amukela vutshunguri bya dokodela wa mianakanyo kumbe mutivi wa miehleketo? Lexi ku ta va xiboho xa munhu hi xiyexe lexi faneleke ku endliwa hi vukheta lebyikulu. Vatshunguri va hambana emavonelweni ya vona yo tshungula. Hi xikombiso, van’wana va ha tirhisa swivumbeko swa vutshunguri bya mianakanyo bya Freud, ndlela leyi kanakaniwaka hi vo tala lava nga exivandleni xa rihanyo ra miehleketo.

Leswikulu swinene i ntiyiso wa leswaku vatshunguri van’wana lava tlhariheke va nyikele xitsundzuxo lexi lwisanaka ni Bibele hi laha ku heleleke. Hi ku hluleka ku twisisa misinya ya milawu ya Vukriste—hambi ku ri ku yi languta tanihi “vuhunguki”—vatshunguri van’wana va hetelele hi leswaku ku landzela nawu wa Bibele wa mahanyelo lamanene i xihlovo xa ku nonon’hweriwa ka munhu!—1 Vakorinto 2:14.

Hambi swi ri tano, vatshunguri van’wana, ku katsa ni vativi va miehleketo ni vatshunguri va mianakanyo, va nyikela swivumbeko swa vutshunguri bya ku vulavurisana lebyi nga riki vutshunguri bya mianakanyo kambe ku nga tindlela to pfuna muvabyi ku twisisa vuvabyi bya yena, va kandziyisa xilaveko xa murhi ni ku susa swiphiqo leswi xiyekaka. Mukriste a nga ha kuma vutshunguri byo tano byi ri lebyi pfunaka, kambe u fanele ku lulamisa tinhla ta yena a nga si amukela vutshunguri: I yini leswi vutshunguri byi swi katsaka? I xitsundzuxo xa muxaka muni lexi nga ta nyikeriwa? Xana dokodela wa twisisa ni ku xixima tidyondzo ta Timbhoni ta Yehova?c Loko ku vulavurisana hi vutshunguri ku pfumeleriwile, ‘kambela marito’ ya dokodela ematshan’wini yo pfumelela hinkwaswo u nga vutisi.—Yobo 12:11, 12.

Manuku ke, ngopfu-ngopfu ntshikilelo wa mianakanyo wu nga langutiwa tanihi xiphiqo xa vutshunguri—ku nga ri xa moya. Hi ku twisisa yinhla leyi, mindyangu, vakulu ni swirho swa bandlha va nga va vapfuni vo antswa eka lava vabyaka. Minkarhi yin’wana lava tshikilelekeke va tlhela va lava ni nseketelo wa moya. Ndlela leyi bandlha ri nga nyikaka leswi ha yona yi ta xiyiwa eka nkandziyiso lowu taka.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Hi ku va vayingiseri lava nga ni ntwela-vusiwana ni vatsundzuxi, vakulu hakanyingi va nga pfuna vanhu lava vabyaka hi ntshikilelo wa minsusumeto

[Xifaniso lexi nga eka tluka 29]

Minkarhi yin’wana swa bumabumeleka leswaku munhu loyi a vabyaka hi mianakanyo a lava mpfuno wa vutshunguri