Ndzima 19

Ndzi Nga Yi Tirhisa Njhani Mali Ya Mina Hi Vutlhari?

I kangani u vona onge a wu na mali leyi ringaneke yo xava swo karhi?

□ Nikan’we

□ Minkarhi yin’wana

□ Ko tala

I kangani u xava swilo leswi u nga riki na mali leyi ringaneke yo swi xava?

□ Nikan’we

□ Minkarhi yin’wana

□ Ko tala

I kangani u xava swilo leswi nga ku pfuniki nchumu ntsena hileswi swi chipisiweke?

□ Nikan’we

□ Minkarhi yin’wana

□ Ko tala

XANA u vona onge u tshama u nga ri na mali leyi ringaneke yo xava swilo? Phela, loko a wu ri ni mali yo tala, a wu ta xava selfoni liya u yi lavaka naswona a wu ta xava tintangu letiya u navelaka ku va na tona. Kumbexana u langutane ni xiyimo lexi fanaka ni xa Joan, la nge: “Minkarhi yin’wana vanghana va mina va ndzi rhamba leswaku hi endla swilo swo karhi leswi koxaka mali yo tala. Ndza swi navela ku va ni vanghana va mina leswaku hi ta tiphina. A nga kona la lavaka ku khomisa van’wana tingana a ku, ‘A ndzi na mali.’”

Ematshan’weni yo vilerisiwa hi mali leyi u nga riki na yona, dyondza ku tirhisa mali leyi u nga na yona. U nga ha rindza kukondza u titshamela wexe, ku ri kona u dyondzaka ku tirhisa mali. Kambe, xana ku nga va vutlhari ku tihoxa endzeni ka mati yo enta u nga swi tivi ku hlambela? U nga tikuma u ri ekhombyeni lerikulu swinene. Hikwalaho i vutlhari ku dyondza ku hlambela u nga si nghena endzeni ka mati!

Hilaha ku fanaka, nkarhi lowunene wa leswaku u dyondza matirhiselo ya mali, hi loko wa ha ri ekaya, ku nga si fika nkarhi lowu u faneleke u tihlayisa. Hosi Solomoni u te: ‘Mali i xisirhelelo.’ (Eklesiasta 7:12) Kambe mali yi ta ku sirhelela ntsena loko u dyondza ku yi tirhisa hi vutlhari. Sweswo swi ta ku pfuna leswaku u tiyiseka hi swiboho leswi u swi endlaka nileswaku vatswari va wena va ku xixima.

Dyondza Leswi Lavekaka

Xana u tshama u vutisa vatswari va wena leswaku i yini leswi lavekaka leswaku swilo swi famba kahle endyangwini wa ka n’wina? Hi xikombiso, xana wa swi tiva leswaku ku laveka vungani hi n’hweti leswaku ku hakeriwa gezi ni mati, kumbe ku lunghisa ni ku chela petirolo emovheni kumbe ku yi hakelela loko ya ha kolotiwa, ku xava swakudya kumbe ku hakelela yindlu leyi hirhiweke kumbe leyi akiweke hi mali yo lomba? Tsundzuka leswaku na wena wa khumbeka eka swikweleti leswi kutani loko wo tikumela ndhawu yo tshama, u ta boheka ku ti hakelela swona. Swi ta va swinene ku tiva leswaku u fanele u va na vungani loko se u tshama wexe. Kombela vatswari va wena va ku komba switatimendhe swin’wana swa swikweleti sweswo kutani u rhiya ndleve loko va ku hlamusela ndlela leyi va swi hakelaka ha yona.

Xivuriso xa le Bibeleni xi ri: “Munhu wo tlhariha u ta yingisa a tlhela a amukela swiletelo leswi engetelekeke, munhu la twisisaka hi loyi a amukelaka nkongomiso wa vutshila.” (Swivuriso 1:5) Anna u kombele vatswari va yena leswaku va n’wi dyondzisa ndlela leyi a nga hanyaka ha yona. U ri: “Tatana u ndzi dyondzise ku hlela mali kutani a ndzi komba ndlela leyi swi nga swa nkoka ha yona ku va la hlelekeke loko u tirhisa mali ya ndyangu.”

Kasi mana wa yena u n’wi dyondzise tindlela tin’wana leti pfunaka. Anna u ri: “U ndzi dyondzise ku pimanisa minxavo u nga si xava, a a kota ku xava swilo swo tala hi mali yitsongo.” Xana sweswo swi n’wi pfune njhani? U ri: “Sweswi ndzi kota ku tirhisa mali ya mina hi vutlhari. Ndzi xiyisisa ndlela leyi ndzi tirhisaka mali ya mina ha yona leswaku ndzi nga tikumi ndzi dyisiwa mbitsi hi swikweleti.”

Tiva Mintlhontlho Leyi Nga Kona

I ntiyiso leswaku swa olova ku vula leswaku u fanele u tirhisa mali ya wena hi vutlhari, kambe loko se u fanele u swi endla, i mhaka yin’wana, ngopfu-ngopfu loko u tshama ekaya ka n’wina naswona vatswari va wena va ku nyika mali yo karhi kumbe u kume ntirho. Ha yini? Hikuva swikweleti swo tala swi hakeriwa hi vatswari va wena. Hikwalaho u nga tikuma u ri ni mali yo talanyana yo tixavela leswi u swi rhandzaka. U nga tikuma u tiphina swinene.

Kambe, xiphiqo xi nga va loko vanghana va wena va ku sindzisa ku xava nchumu lowu u nga riki na mali leyi ringaneke yo wu xava. Ellena la nga ni malembe ya 21, u ri: “Tintangha ta mina ti rhandza ku tihungasa hi ku xava swilo. Loko hi ri swin’we hi xisana hileswaku hi ta tsaka loko hi tixavela swilo leswi hi swi rhandzaka.”

A swi bihanga ku lava ku rhandziwa hi vanghana va wena. Kambe, tivutise, ‘Xana swilo leswi ndzi swi xavaka ni vanghana va mina ndzi swi xava hileswi ndzi nga na yona mali yo swi xava kumbe ndzi xava ntsena hileswi ndzi titwaka ndzi boheka ku swi xava?’ Vanhu vo tala va tirhisa mali ya vona ntsena leswaku va rhandzeka eka vanghana va vona ni le ka vanhu lava va va toloveleke. Va ringeta ku tsakisa van’wana hi leswi va nga na swona ku ri ni leswi va nga xiswona. Mukhuva lowu wu nga ku vangela swikweleti swo tala, ngopfu-ngopfu loko u ri na khadi ra ku xava hi xikweleti (credit card). Xana u nga wu papalata njhani mukhuva lowu?

Dyondza Ku Lawula Matirhiselo Ya Mali

Ku ri ni ku tirhisa mali hinkwayo leyi nga kona eka khadi ra wena ra ku xava hi xikweleti kumbe u tirhisa muholo wa wena hinkwawo hi vusiku byin’we, ha yini u nga endli ku fana na Ellena? U ri: “Loko ndzi famba ni vanghana va mina, ndzi teka mali leyi ndzi tiyimiseleke ku yi tirhisa. Muholo wa mina wu nghena eka akhawunti ya mina ya le bangi kutani ndzi humesa ntsena leyi ndzi lavaka ku yi tirhisa. Nakambe ndzi vona swi ri swinene ku famba ni vanghana lava tirhisaka mali ya vona hi vutlhari, lava nga ta ndzi khutaza ku pimanisa minxavo ndzi nga si xava nchumu lowu ndzi wu lavaka.”

Hi leswi swiringanyeto swin’wana leswi u nga swi tirhisaka loko u xava hi khadi ra xikweleti.

● Hlayisa tirhisiti ta swilo leswi u swi xaveke kutani u swi pimanisa ni xitatimendhe xa wena loko n’hweti yi hela, u ta tiyiseka leswaku u hakelela swilo leswi u swi xaveke.

● Hakela xikweleti xa wena xa khadi hi nkarhi. Loko swi koteka xi hakele hinkwaxo.

● Tivonele leswaku u nga nyiki vanhu van’wana nomboro ya khadi ra wena eka foni kumbe eka Internet.

● Papalata ku koka mali leyi nga eka khadi ra wena. Sweswo swi endla leswaku u hakela ntswalo wo tala.

● U nga tshuki u lomba munhu khadi ra wena, hambi ku ri munghana wa wena.

Xana ku va ni mali yo tala swi nga ku pfuna leswaku u kota ku xava xin’wana ni xin’wana lexi u xi lavaka? A swi tano! Hi xikombiso: Loko a wu chayela movha kambe u nga swi koti ku yi lawula, kumbe u tolovele ku yi chayela u pfale mahlo, xana ku chela petirolo yo tala swi ta endla leswaku u fika u hlayisekile laha u yaka kona? Hilaha ku fanaka, loko u tsandzeka ku lawula ndlela leyi u tirhisaka mali ha yona, ku va ni mali yo tala a swi nge ku pfuni leswaku xiyimo xa wena xi antswa.

Kumbexana u vona onge wa swi kota ku tirhisa mali ya wena hi vutlhari. Kambe, tivutise: ‘Xana ndzi tirhise vungani n’hweti leyi nga hundza? Ndzi xave yini hi yona?’ Kumbexana a wa ha tsundzuki! Hi leyi ndlela leyi u nga tirhisaka mali ya wena hi vutlhari u nga si tikuma u ri eswikweletini.

1. Tsala ehansi. Tsala mali leyi u nga yi kuma nileswaku u yi kume rini hambi swo va swa n’hweti yin’we ntsena. Tsala nchumu wun’wana ni wun’wana lowu u wu xaveke ni leswaku wu ku koxe mali muni. Loko n’hweti yi hela, hlanganisa mintsengo ya mali leyi u yi kumeke ni leyi u yi tirhiseke.

2. Hlela matirhiselo ya mali ya wena. Languta chati leyi nga eka tluka 163. Eka kholomo yo sungula, tsala ntsengo wa mali hinkwayo leyi u nga ta yi kuma hi n’hweti. Eka kholomo ya vumbirhi, tsala ndlela leyi u nga ta yi tirhisa ha yona mali yoleyo; ntsengo wa kholomo ya vumbirhi wu nga tluli wa kholomo yo sungula. Loko u ri karhi u xava swilo exikarhi ka n’hweti, tsala ntsengo wa mali leyi u yi tirhiseke eka nchumu ha wun’we lowu u wu xaveke eka kholomo ya vunharhu. Tlhela u tsala mali hinkwayo leyi u yi tirhiseke u nga yi pulanelanga.

3. Antswisa matirhiselo ya wena ya mali. Loko u kuma leswaku eka swilo swin’wana u tirhisa mali yo tlula leyi u yi amukelaka kutani u sungula ku va ni swikweleti, antswisa matirhiselo ya wena ya mali. Hakela swikweleti swa wena kutani u tirhisa mali ya wena hi vutlhari.

Mali yi nga ku pfuna loko u yi tirhisa hi vutlhari. Entiyisweni, vanhu vo tala va dyondzisiwa tindlela to va ni mali ni ku yi tirhisa hi vutlhari. Kambe, ringanisela. Muntshwa la vuriwaka Matthew u ri: “Mali ya pfuna kambe a yi koti ku endla swilo hinkwaswo. A yi fanelanga yi va ya nkoka ku tlula ndyangu wa hina kumbe Yehovha.”

MATSALWA

‘Mali i xisirhelelo; kambe mpfuno wa vutivi hileswaku vutlhari hi byoxe byi londzovota vini va byona va hanya.’—Eklesiasta 7:12.

XITSUNDZUXO

Tsala swilo leswi u nga ta swi xava u nga si ya exitolo. Teka ntsena mali leyi u nga ta yi tirhisa naswona u xava ntsena swilo leswi u swi tsaleke.

XANA A WU SWI TIVA LESWAKU . . . ?

Loko u ri na R2 000 eka khadi ra wena ra ku xava hi xikweleti (credit card) kutani u hakela ntswalo wa 18,5 wa tiphesente naswona u hakela mali leyi u byeriwaka leswaku u yi hakela hi n’hweti, swi ta ku teka malembe ya 11 ku hakela xikweleti xexo naswona u ta va u hakele R1 934 eka ntswalo ntsena.

LESWI NDZI TIYIMISELEKE KU SWI ENDLA!

Ndzi nga lawula ndlela leyi ndzi xavaka ha yona hi ku ․․․․․

Loko ndzi nga si xava nchumu wo karhi hi khadi ra xikweleti, ndzi ta ․․․․․

Leswi ndzi lavaka ku vutisa (va-)mutswari wa mina hi mhaka leyi ․․․․․

U NGA KU YINI?

● Ha yini u fanele ku dyondza ku tirhisa mali loko wa ha tshama ekaya?

● I yini lexi nga endlaka leswaku swi ku tikela ku tirhisa mali ya wena hi vutlhari?

● U nga yi tirhisa njhani mali ya wena ku pfuna van’wana?

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 162]

“Loko ndzi tirhisa ntsena mali leyi ndzi pulaneleke ku yi tirhisa, ndzi hlayisa mali yo tala. A ndzi xavi swilo leswi ndzi nga taka ndzi nga swi tirhisi.”—Leah

[Bokisi leri nga eka tluka 158]

Ndlela Leyi U Tirhisaka Mali Ha Yona Yi Paluxa Vumunhu Bya Wena

Xana u endla yini hi mali ya wena? Loko u tolovele ku tirhisa mali ya wena ku pfuna van’wana, swi vula leswaku wa va rhandza vanhu. (Yakobo 2:14-17) Loko u hambeta u nyikela mali ya wena evugandzerini bya ntiyiso, u “xixima Yehovha hi swilo swa wena swa nkoka.” (Swivuriso 3:9) Kambe, loko u tshamela ku tirhisa mali ya wena eka swilaveko swa wena ntsena, xana sweswo swi paluxa leswaku i yini lexi nga xa nkoka eka wena?

[Chati/Swifaniso leswi nga eka tluka 163]

Xitoloveto

SWAKUDYA

․․․․․ ․․․․․

SWIAMBALO

․․․․․ ․․․․․

FONI

․․․․․ ․․․․․

Mali Leyi Ndzi Yi Kumaka UHUNGASI

․․․․․ ․․․․․

YO HUMA EKA VATSWARI MUNYIKELO

․․․․․ ․․․․․ ․․․․․

MUHOLO WA MINA BANGI

․․․․․ ․․․․․ ․․․․․

YIN’WANA SWIN’WANA

․․․․․ ․․․․․ ․․․․․

↓ ↓ ↓

Ntsengo Ntsengo Ntsengo

R․․․․․ R․․․․․ R․․․․․

[Xifaniso lexi nga eka tluka 160]

Ku tsandzeka ku tirhisa mali hi vutlhari swi fana ni ku chayela movha u pfariwe mahlo