Ku Pfuxana eRirhandzwini Ni Le Mintirhweni Leyinene—Njhani?

“A hi laveni tindlela to pfuxana, hi kombana rirhandzu ni mintirho leyinene. . . . hi khongotelana, ngopfu-ngopfu leswi mi vonaka leswaku siku ra Hosi ri ya ri tshinela.”—VAHEVERU 10:24, 25.

1, 2. (a) Ha yini swi ve swa nkoka leswaku Vakreste vo sungula va kuma nchavelelo ni xikhutazo loko va hlengeletanile? (b) Hi yihi ndzayo ya Pawulo leyi boxeke xilaveko xo hlengeletana swin’we?

AVA hlengeletana exihundleni, va vungana va tipfalela etindlwini. Ehandle, a ku ri ni khombo hinkwako. Murhangeri wa vona, Yesu, a ha ku dlayiwa erivaleni, naswona a a tsundzuxe valandzeri vakwe leswaku ku fana na yena a va nga ta khomiwa hi ndlela leyinene. (Yohane 15:20; 20:19) Kambe loko va ri karhi va vulavulela ehansi hi Yesu loyi va n’wi rhandzaka, swi le rivaleni leswaku a va titwa va hlayisekile loko va hlanganile.

² Loko malembe ma ri karhi ma famba, Vakreste va langutane ni miringo ni minxaniso yo hambana-hambana. Ku fana ni vadyondzisiwa volavo vo sungula, va kume nchavelelo ni xikhutazo hi ku hlengeletana swin’we. Xisweswo, muapostola Pawulo u tsarile eka Vaheveru 10:24, 25: “A hi laveni tindlela to pfuxana, hi kombana rirhandzu ni mintirho leyinene. Hi nga tshiki ku hlengeletana, kukota leswi van’wana va toloveleke ku endla swona, kambe hi khongotelana, ngopfu-ngopfu leswi mi vonaka leswaku siku ra Hosi ri ya ri tshinela.”

3. Ha yini u nga vulaka leswaku Vaheveru 10:24, 25 a ko va xileriso ntsena xa leswaku Vakreste va hlengeletana swin’we?

³ Marito wolawo i xileriso lexikulu xa ku hlengeletana swin’we. Ma nyika mpimanyeto lowu huhuteriweke hi Xikwembu wa minhlangano hinkwayo ya Vukreste—ni le ka xiendlakalo xin’wana ni xin’wana loko Vakreste va hlengeletana swin’we. Namuntlha ku tlula rini na rini, laha hi vonaka kahle ku tshinela ka siku ra Yehovha, mintshikilelo ni makhombo ya mafambiselo lawa yo biha ma swi endla swi boha leswaku minhlangano ya hina yi fana ni khokholo leri hlayisekeke, xihlovo lexi hinkwerhu hi nga kumaka ka xona matimba ni xikhutazo. Xana hi nga endla yini leswaku hi tiyisekisa leswi? Ina, a hi kambisiseni marito ya Pawulo hi vukheta, hi tivutisa swivutiso swinharhu swa ntikelo: Xana swi vula yini ku ‘khathalelana’? Xana swi vula yini ku “kombana rirhandzu ni mintirho leyinene”? Xo hetelela, xana hi nga ‘khutazana’ njhani eminkarhini leyi yo nonon’hwa?

‘Khathalelanani’

4. ‘Ku khathalelana’ swi vula yini?

⁴ Loko Pawulo a khutaza Vakreste leswaku va ‘khathalelana,’ u tirhisa riendli ra Xigriki leri nge ka·ta·no·eʹo, xivumbeko lexi hetisekeke xa rito leri tolovelekeke ra “ku twisisa.” Theological Dictionary of the New Testament yi vula leswaku ri vula “ku yisa mianakanyo hinkwayo eka nchumu wo karhi.” Hi ku ya hi W. E. Vine, ri nga ha vula “ku twisisa hi ku helela, ku xiyisisa.” Kutani loko Vakreste va ‘khathalelana,’ a va voni swilo swa le handle ntsena kambe va tlhela va tirhisa mianakanyo ya vona ni ku ringeta ku vonisisa endzeni.—Ringanisa Vaheveru 3:1.

5. Hi tihi timfanelo tin’wana ta munhu leti ti nga ha fihlekaka, naswona ha yini hi fanele ku ti xiya?

⁵ Hi fanele ku tsundzuka leswaku ku na swin’wana swo tala eka munhu ku tlula ku languteka ka yena ntsena ka le handle, kumbe leswi swi nga kombisiwaka hi vumunhu byakwe. (1 Samuwele 16:7) Hakanyingi ku languteka a rhulile swi fihla mintlhaveko ya le ndzeni kumbe n’wayitelo lowu tsakisaka. Kutani, ni ndlela leyi vanhu va kulaka ha yona yi hambana ngopfu. Van’wana va langutane ni swiyimo swo nonon’hwa evuton’wini; van’wana sweswi va langutana ni swiyimo leswi tsemaka nhlana loko u anakanya ha swona. Hakanyingi ku karhateka hikwalaho ka ndlela leyi makwerhu wa xinuna kumbe wa xisati a endlaka swilo ha yona ka hela loko hi twa leswi engetelekeke malunghana ni ndlela leyi a kuleke ha yona kumbe swiyimo swakwe.—Swivuriso 19:11.

6. Hi tihi tindlela tin’wana leti hi nga tivanaka ku antswa ha tona, naswona swi nga ha va ni vuyelo byihi lebyinene?

⁶ Ina, leswi a swi vuli swona leswaku hi fanele ku pfuketana hi nghenelela etimhakeni ta vanhu van’wana. (1 Vatesalonika 4:11) Nakambe, entiyisweni hi nga kombisa ku tsakela ka hina eka van’wana. Leswi a swi katsi ku va xeweta ntsena eHolweni ya Mfumo. Ha yini u nga hlawuli loyi u nga tsakelaka ku n’wi tiva ku antswa kutani u tinyika timinete ti nga ri tingani ta ku vulavula na yena emahlweni kumbe endzhaku ka nhlangano? Leswi antswaka swinene, “gingirika eku amukeleni ka vaendzi” hi ku rhamba un’we kumbe vambirhi va vamakwenu ekaya ka n’wina, mi dya ni swakudya swo olova. (Varhoma 12:13) Kombisa ku tsakela. Yingisa. Ku vutisa ntsena leswaku munhu u n’wi tivise ku yini Yehovha a tlhela a n’wi rhandza, swi nga paluxa swo tala. Kambe, u nga ha kuma swin’wana swo tala hi ku tirha na yena evutirhelini bya yindlu na yindlu. Ku khathalelana hi tindlela toleto swi ta hi pfuna leswaku hi anakanyelana kumbe hi twelana vusiwana.—Vafilipiya 2:4; 1 Petro 3:8.

‘Pfuxanani’

7. (a) Xana dyondzo ya Yesu yi va khumbe njhani vanhu? (b) I yini lexi endleke dyondzo yakwe yi va ni matimba swonghasi?

⁷ Loko hi khathalelana, hi swi lunghekela kahle ku pfuxana, ku nyikana matimba yo endla swo karhi. Vakulu va Vakreste ngopfu-ngopfu va endla xiphemu xa nkoka emhakeni leyi. Malunghana ni nkarhi lowu Yesu a vulavuleke ha wona erivaleni, hi hlaya leswi: “Mintshungu a yi hlamele hi ku dyondzisa ka yena.” (Matewu 7:28) Siku rin’wana hambi ku ri masocha lawa a ma rhumiwe ku ya n’wi khoma ma vule leswi loko ma vuya: “A ku si va na munhu ni siku ni rin’we la vulavulaka ku fana ni munhu loyi.” (Yohane 7:46) I yini lexi endleke ku dyondzisa ka Yesu ku va ni matimba swonghasi? Xana a swi vangiwa hi ku hisekela etlhelo? E-e; Yesu a a vulavula hi xichavo. Kambe, nkarhi hinkwawo a lava ku fikelela timbilu ta vayingiseri vakwe. Hikuva a a khathalela vanhu, a swi tiva leswaku a nga va khutaza njhani. A tirhisa swikombiso leswi hanyaka, leswi olovaka, leswi a swi kombisa swilo swa xiviri evuton’wini bya siku na siku. (Matewu 13:34) Hi laha ku fanaka, lava hetisisaka swiavelo eminhlanganweni ya hina va fanele va tekelela Yesu hi ku nyikela tinkulumo leti hisaka, ta matimba ni leti khutazaka. Ku fana na Yesu, hi nga tikarhatela ku kuma swifaniso leswi fanelaka vayingiseri va hina ni ku fikelela timbilu ta vona.

8. Xana Yesu u va tiyise njhani van’wana hi xikombiso, naswona hi nga n’wi tekelela njhani emhakeni leyi?

⁸ Loko hi tirhela Xikwembu xa hina, hinkwerhu hi nga tiyisana hi ku veka xikombiso lexinene. Yesu hakunene a a tiyisa vayingiseri vakwe. A a rhandza ntirho wa vutirheli bya Vukreste naswona a a xixima vutirheli. U vule leswaku a byi fana ni swakudya eka yena. (Yohane 4:34; Varhoma 11:13) Ku hiseka ko tano ku nga tlulela ni le ka van’wana. Xana na wena u nga kombisa ntsako wa wena evutirhelini hi laha ku fanaka? U ri karhi u papalata ku vulavula hi ku tikukumuxa, rungulela van’wana evandlheni mintokoto ya wena leyinene. Loko u rhamba van’wana leswaku va tirha na wena, kuma ndlela ya ku va pfuna leswaku va kuma ntsako wa xiviri hi ku vulavula ni van’wana malunghana ni Muvumbi wa hina Lonkulu, Yehovha.—Swivuriso 25:25.

9. (a) Hi tihi tindlela tin’wana ta ku khutaza van’wana leti hi faneleke ku ti papalata, naswona ha yini? (b) I yini lexi faneleke ku hi susumetela ku tinyiketela entirhweni wa Yehovha?

⁹ Kambe, tivonele leswaku u nga khutazi van’wana hi ndlela yo biha. Hi xikombiso, handle ko swi xiya hi nga va endla va titwa va ri ni nandzu hi ku ka va nga swi koti ku endla leswi engetelekeke. Hi nga ha tikuma hi va khomisa tingana hi ku va ringanisa ni van’wana lava hisekaka swinene, kumbe hi nga ha veka ni mimpimanyeto leyi tiyeke kutani hi va tekela ehansi lava nga yi fikeleriki. Tindlela to fana ni leti ti nga susumetela van’wana leswaku va tirha nkarhinyana, kambe Pawulo a nga tsalanga a ku, ‘Mi khutazana eku karhatekeni ni le mintirhweni leyinene.’ E-e, hi fanele ku khutaza erirhandzwini, kutani mintirho yi ta vangiwa hi nsusumeto lowunene. A nga kona loyi a faneleke a susumeteriwa ku anakanya leswi van’wana evandlheni va nga ta swi ehleketa ha yena loko a nga swi fikeleli leswi va swi languteleke.—Ringanisa 2 Vakorinto 9:6, 7.

10. Ha yini hi fanele ku tsundzuka leswaku a hi fumi ripfumelo ra van’wana?

¹⁰ Ku tiyisana a swi vuli ku lawulana. Hambi leswi a ri ni matimba lama humaka eka Xikwembu, muapostola Pawulo hi ku titsongahata u tsundzuxe vandlha ra Vukreste ra le Korinto a ku: ‘A hi fumi ku pfumela ka n’wina.’ (2 Vakorinto 1:24) Loko ku fana na yena hi swi lemuka hi ku titsongahata leswaku a hi ntirho wa hina ku vona hi laha van’wana va tirhelaka Yehovha ha kona, kumbe ku lawula mapfalo ya vona eka swiboho swa munhu hi yexe, hi ta papalata ku va lava “lulameke hi ku tlurisisa,” ku pfumala ntsako, ku sihalala, ku va ni langutelo leri hoxeke kumbe ku namarhela nawu. (Eklesiasta 7:16) Timfanelo to tano a ti tiyisi; ta tshikilela.

11. I yini lexi hlohloteleke ku humesiwa ka minyikelo emasikwini ya ku akiwa ka tabernakele eIsrayele, naswona sweswo swi nga ha tirha njhani esikwini ra hina?

¹¹ Hi lava leswaku matshalatshala hinkwawo entirhweni wa Yehovha ma endliwa hi moya lowu fanaka ni le Israyele wa khale enkarhini lowu a ku laveka minhlengo ya ku akiwa ka tabernakele. Eksoda 35:21 yi hlayekisa xileswi: “Uṅwana ni uṅwana l’a ṭunḍušiweke hi mbilu ya yena, ni hikwav̌o la’v̌a ŝi ranḍeke, v̌a tisa le’ŝi v̌a ŝi nyikaka Yehova, ku ta tira ntiro.” A va nga susumetiwi hi swa le handle kambe a va susumetiwa hi swa le ndzeni, embilwini. Entiyisweni, laha Xiheveru hi ku kongoma xi hlayekisa xileswi, “un’wana ni un’wana loyi mbilu yakwe a yi n’wi tlakusa” u endle tinyiko to tano. (Xiitaliki i xerhu.) Hi laha ku engetelekeke, a hi lweleni ku tlakula timbilu ta van’wana loko hi hlanganile. Moya wa Yehovha wu nga endla leswin’wana.

‘Khutazanani’

12. (a) Hi tihi tinhlamuselo tin’wana ta rito ra Xigriki leri hundzuluxeriweke va ku “khutaza”? (b) Xana vanakulobye va Yobo va tsandzeke njhani ku n’wi khutaza? (c) Ha yini hi fanele hi tshika ku avanyisana?

¹² Loko Pawulo a tsala leswaku hi fanele ‘ku khutazana,’ u tirhise xivumbeko xa rito ra Xigriki leri nge pa·ra·ka·leʹo, leri nakambe ri nga vulaka ‘ku tiyisa, ku chavelela.’ Eka vuhundzuluxeri bya Septuagint ya Xigriki, rito leri fanaka ri tirhisiwe eka Yobo 29:25, laha Yobo a hlamuseriweke tanihi loyi a chavelelaka lava rilaka. Lexi hlamarisaka, loko Yobo hi byakwe a ri eku xanisekeni lokukulu, a nga xi kumanga xikhutazo xo tano. “V̌atšhav̌eleri” va yena vanharhu a va ri karhi va n’wi avanyisa ni ku n’wi vulavulela lerova va tsandzeke ku n’wi twisisa kumbe ku n’wi anakanyela. Entiyisweni, eka hinkwaswo leswi a va swi vula, a ku kona laha va vitaneke Yobo hi vito. (Ringanisa Yobo 33:1, 31.) Swi le rivaleni leswaku a va n’wi languta tanihi xiphiqo hayi tanihi munhu. A swi hlamarisi leswi Yobo a huweleleke eka vona hi ku karhateka a ku: “Loko ngi mi ri šiṭhaṅweni ša mina”! (Yobo 16:4) Hi laha ku fanaka namuntlha, loko u lava ku khutaza munhu, vana ni ntwela-vusiwana! U nga avanyisi. Hi laha Varhoma 14:4 yi vulaka ha kona, “xana u mani wena ku avanyisa nandza wa munhu un’wana? Hambi a yima kumbe ku wa, sweswo swi tiviwa hi n’wini wa yena; kambe ú ta yima, hikuva Hosi ya swi kota ku n’wi pfuxa a yima.”

13, 14. (a) Xana hi wihi ntiyiso wa nkoka lowu hi faneleke hi wu komba vamakwerhu leswaku hi va chavelela? (b) Xana Daniyele u tiyisiwe njhani hi ntsumi?

¹³ Xivumbeko xa pa·ra·ka·leʹo ni riviti leri yelanaka na xona ri hundzuluxeriwa va ku “chavelela” eka 2 Vatesalonika 2:16, 17: “Sweswi ke, ingi Hosi ya hina Yesu Kriste hi xiviri, ni Xikwembu Tata wa hina la hi rhandzeke, la hi nyikeke, hi tintswalo ta yena, ku chavelela loku nga heriki ni ku tshemba lokunene, va nga tiyisa timbilu ta n’wina, va mi nyika matimba ya ku endla ni ku vulavula hinkwaswo leswi nga swinene.” Xiya leswaku Pawulo u hlanganisa mhaka ya ku chaveleriwa ka timbilu ta hina ni ntiyiso wa nkoka wa leswaku Yehovha wa hi rhandza. Kutani hi nga ha khutazana ni ku chavelelana hi ku seketela ntiyiso wolowo wa nkoka.

¹⁴ Enkarhini wo karhi muprofeta Daniyele a karhatekile swinene endzhaku ko vona xivono lexi chavisaka lerova a ku: “Nḍi ko nḍi hela matimba, mombo wa mina wu v̌isuka, kutani nḍo oma.” Yehovha u rhumele ntsumi leyi minkarhi yo hlayanyana yi tsundzuxeke Daniyele leswaku a a ‘rhandzeka swinene’ emahlweni ka Xikwembu. Xana vuyelo byi ve byihi? Daniyele u byele ntsumi a ku: “U nḍi hile matimba.”—Daniyele 10:8, 11, 19.

15. Xana vakulu ni valanguteri lava famba-fambaka va fanele va ringanisela njhani eka xibumabumelo ni ndzulamiso?

¹⁵ Kutani, hi leyi ndlela yin’wana ya ku khutaza van’wana. Va bumabumele! Swi olova ngopfu ku ngheniwa hi moya wa ku xopaxopa, ni ku sola. Entiyisweni, ku ni minkarhi leyi ndzulamiso wu nga ha lavekaka ha wona, ngopfu-ngopfu wa vakulu ni valanguteri lava famba-famba. Kambe swi nga va swinene loko va tiviwa hikwalaho ka xikhutazo xa vona xa rirhandzu ematshan’weni ya langutelo ro avanyisa.

16. (a) Loko hi khutaza lava nga ni gome, ha yini swi nga enelanga ku va khutaza ntsena leswaku va endla leswi engetelekeke entirhweni wa Yehovha? (b) Xana Yehovha u n’wi pfunise ku yini Eliya loko a khomiwe hi gome?

¹⁶ Xikhutazo xi laviwa ngopfu-ngopfu hi lava nga ni gome, naswona Yehovha u langutela leswaku hina tanihi Vakreste-kulorhi hi va xihlovo va mpfuno—ngopfu-ngopfu loko hi ri vakulu. (Swivuriso 21:13) Hi nga endla yini? Nhlamulo a yi nge vi ku va byela ntsena leswaku va tirha hi matimba entirhweni wa Yehovha. Ha yini? Hikuva sweswo swi nga ha vula leswaku gome ra vona ri vangiwa hi ku ka va nga endli leswi ringaneke. Hakanyingi a swi vangiwi hi sweswo. Muprofeta Eliya u tshame a khomiwa hi gome lerikulu lerova a lava ku fa; kambe leswi swi endleke enkarhini lowu a khomekile swinene entirhweni wa Yehovha. Xana Yehovha u tirhisane njhani na yena? U rhumele ntsumi leswaku yi n’wi nyika mpfuno lowu tirhaka. Eliya u phofule swa mbilu yakwe eka Yehovha, a paluxa leswaku a a nga pfuni nchumu ku fana ni vakokwa wakwe lava feke, leswaku ntirho wakwe a wu ri wa hava, ni leswaku a ri swakwe. Yehovha u yingiserile kutani a n’wi chavelela hi swikombiso leswi hlamarisaka swa matimba ya Yena ni switiyisekiso leswaku a nga ri swakwe ni leswaku ntirho lowu a wu sunguleke wu ta hetiwa. Yehovha u tlhele a tshembisa ku nyika Eliya munghana loyi a nga ta n’wi letela, loyi eku heteleleni a ta va mutlhandlami wakwe.—1 Tihosi 19:1-21.

17. Xana nkulu a nga ha n’wi khutaza njhani loyi a langutaka swihoxo swakwe ku tlula mpimo?

¹⁷ Mawaku ndlela leyi swi khutazaka ha yona! Onge na hina hi nga khutaza lava karhatekeke emoyeni exikarhi ka hina. Tikarhatele ku va twisisa hi ku yingisela! (Yakobo 1:19) Nyika nchavelelo wa Matsalwa lowu pfumelelanaka ni swilaveko swa vona. (Swivuriso 25:11; 1 Vatesalonika 5:14) Leswaku va khutaza lava langutaka swihoxo swa vona ku tlula mpimo, vakulu va nga ha va nyika vumbhoni bya Matsalwa bya leswaku Yehovha wa va rhandza naswona u va teka va ri va nkoka.a Ku bula hi nkutsulo swi nga va ndlela ya matimba yo khutaza lava titwaka va nga pfuni nchumu. Loyi a dyisiwaka mbitsi hi xidyoho lexi a xi endleke u fanele ku kombiwa leswaku nkutsulo wu n’wi basisile loko a hundzukile hakunene ivi a fularhela swiendlo swo tano.—Esaya 1:18.

18. Xana dyondzo ya nkutsulo yi fanele yi tirhisiwa njhani ku khutaza loyi a hlaseriweke, tanihi ku pfinyiwa?

¹⁸ Ina, nkulu u fanele ku anakanya hi mhaka ya kona leswaku a tirhisa dyondzo yoleyo hi laha ku faneleke. Xiya xikombiso: Gandzelo ra nkutsulo ra Kreste ri fanekiseriwe hi magandzelo ya swiharhi ya Nawu wa Muxe, lawa a ma laveka leswaku ku rivaleriwa swidyoho hinkwaswo. (Levhitika 4:27, 28) Kambe, a ku nga vuriwanga leswaku loyi a pfinyiweke u fanele ku endla gandzelo ro tano ra xidyoho. Nawu wu vule leswaku va “nga endli ntšhumu” ku n’wi xupula. (Deteronoma 22:25-27) Kutani namuntlha, loko makwerhu wa xisati a hlaseriwile kutani a pfinyiwa, ivi swi endla leswaku a titwa a nyamisiwile naswona a hele mongo, xana swi nga va swi fanerile ku kandziyisa xilaveko xa nkutsulo leswaku a basisiwa exidyohweni xexo? Nikatsongo. A nga dyohanga hikwalaho ka ku hlaseriwa. Mupfinyi hi yena a dyoheke naswona u lava ku basisiwa. Hambi swi ri tano, rirhandzu leri kombisiwaka hi Yehovha na Kreste hi ku nyikela nkutsulo ri nga ha tirhisiwa tanihi xikombiso xa leswaku mupfinyiwa a nga nyamisiwanga emahlweni ka Xikwembu hikwalaho ka xidyoho xa un’wana, kambe i wa risima eka Yehovha naswona u tshama erirhandzwini ra yena.—Ringanisa Marka 7:18-23; 1 Yohane 4:16.

19. Ha yini hi nga fanelanga hi langutela leswaku vunghana hinkwabyo ni vamakwerhu va xinuna ni va xisati byi ta khutaza, kambe hi fanele hi tiyimisela ku endla yini?

¹⁹ Ina, ku nga khathariseki leswaku xiyimo xa munhu evuton’wini hi xihi, ku nga khathariseki leswaku u langutane ni swiyimo swo biha hi ndlela yihi, u fanele a kota ku kuma xikhutazo evandlheni ra vanhu va Yehovha. Naswona u ta xi kuma loko hinkwerhu hi lwela ku pfuxana, ku nyikana matimba ni ku khutazana loko hi hlengeletanile. Kambe, leswi hi nga hetisekangiki hinkwerhu ha tsandzeka ku endla sweswo minkarhi yin’wana. Hi hetana matimba ni ku twisana ku vava minkarhi yin’wana. Ringeta ku ka u nga langutisisi swihoxo swa van’wana emhakeni leyi. Loko u languta ku tsana, u ta sola vandlha naswona u nga ha wela entlhan’wini lowu Pawulo a tikarhateleke swinene ku hi pfuna leswaku hi wu papalata, ku tshika ku hlengeletana ka hina. Swi nga tshuki swi endleka sweswo! Tanihi leswi mafambiselo lawa ya khale ma hambetaka ma va ni khombo ni ku tshikilela swinene, a hi tiyimiseleni ku tikarhatela leswaku vunghana bya hina eminhlanganweni byi aka—ngopfu-ngopfu leswi hi vonaka siku ra Yehovha ri tshinela!

[Nhlamuselo ya le hansi]

A Wu Ta Hlamurisa Ku Yini?

◻ Ha yini swi ri swa nkoka leswaku minhlangano ni vunakulorhi bya hina swi va leswi khutazaka emasikwini lawa ya makumu?

◻ Xana ku khathalelana swi vula yini?

◻ Xana ku tiyisana swi vula yini?

◻ I yini leswi katsekaka eku khutazaneni?

◻ Xana lava nga ni gome ni lava heleke mbilu va nga khutaziwa njhani?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]

Ku kombisa malwandla swi hi pfuna leswaku hi tivana ku antswa

[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

Loko Eliya a khomiwe hi gome, Yehovha u n’wi chavelele hi musa