Ndzima 22

Xiphemu 2—I Timbhoni Ku Ya Fika eMakun’wini Ya Misava

Ntirho wa ku twarisa Mfumo ku sukela hi 1914 ku ya eka 1935 wu hlanganisiwa eka matluka 423 ku ya ka 443. Timbhoni ta Yehovha ti kombetela eka 1914 tanihi nkarhi lowu Yesu Kreste a vekiweke ha wona exiluvelweni tanihi Hosi ya le tilweni, a nyikiwa vulawuri ehenhla ka matiko. Loko a ha ri emisaveni, Yesu u vhumbe leswaku ku chumayeriwa ka rungula ra Mfumo exirhendzevutanini hinkwaxo ku nga khathariseki nxaniso ku ta va xiphemu xa xikombiso xa vukona bya yena ematimbeni ya Mfumo. Kahle-kahle ku humelele yini eka malembe ya le ndzhaku ka 1914?

NYIMPI yo sungula ya misava yi hlasele Yuropa hi ku hatlisa hi 1914. Kutani yi hetelele yi katse matiko lama ringaniseriwaka eka tiphesente ta 90 ta vaaki va misava. Xana swiendlakalo leswi fambisanaka ni nyimpi swi wu khumbe njhani ntirho wo chumayela wa malandza ya Yehovha?

Malembe Lama Chavisaka Ya Nyimpi Yo Sungula Ya Misava

Loko nyimpi ya ha ku sungula, nkavanyeto a wu ri wutsongo handle ka le Jarimani ni le Furwa. Swiphephana a swi hangalasiwa hi ku ntshunxeka etindhawini to tala, naswona “Photo-Drama” a yi tirhisiwa, hambi leswi a yi nga ha tirhisiwi ngopfu endzhaku ka 1914. Loko nyimpi yi tinyika matimba, vafundhisi le British West Indies va hangalase mavari-vari ya leswaku E. J. Coward, loyi a yimela Sosayiti ya Watch Tower, a a ri nhlori yo huma eJarimani, hi loko a lerisiwa ku khoma ndlela. Loko ku hangalasiwa ka buku leyi nge The Finished Mystery ku sungula hi 1917, nkaneto wu andzile.

Vanhu a a va navela ku kuma buku leyi. Oda yo sungula ya Sosayiti eka vakandziyisi yi andzisiwe ka khume hi tin’hweti ti nga ri tingani. Kambe vafundhisi va Vujagana a va hlundzukisiwe hi ku paluxiwa ka tidyondzo ta vona ta mavunwa. Va tirhise xiyimo lexi chavisaka xa nguva ya nyimpi leswaku va hehla Swichudeni swa Bibele eka vatirhela-mfumo. Le United States hinkwaro, vavanuna ni vavasati lava tiviwaka va ri vahangalasi va tibuku ta Swichudeni swa Bibele a va hlaseriwa, va totiwa xikontiri ivi va tlhomiwa tinsiva. Le Canada, makaya a ma sechiwa, naswona vanhu lava kumiwaka va ri ni tibuku tin’wana ta International Bible Students Association a va rihisiwa mali yo tala kumbe va khotsiwa. Hambi swi ri tano, Thomas J. Sullivan, loyi hi nkarhi wolowo a a ri ePort Arthur, Ontario, u vike leswaku eka khamba rin’wana, loko a khotsiwile ejele eka vusiku byin’wana, maphorisa ya muti wolowo ma titekele tikopi ta tibuku leti yirisiweke ma ya na tona emakaya ya wona ni ku nyika vanghana va wona, xisweswo xitoko hinkwaxo xi va xi hangalasiwile—tikopi ta kwalomu ka 500 kumbe 600.

Yindlu-nkulu ya Sosayiti ya Watch Tower hi yoxe yi hlaseriwile, naswona swirho swa vulawuri swi gweviwe ku tshama nkarhi wo leha ekhotsweni. Valala va swona a va vona onge Swichudeni swa Bibele a swi nge he hlakarheli. Ku nyikela ka swona vumbhoni hi ndlela leyi a yi vonaka yi koka vanhu vo tala ku yimile.

Ku nga khathariseki sweswo hinkwaswo, Swichudeni swa Bibele leswi khotsiweke swi yi kumile minkarhi yo vulavula ni vakhotsiwa-kulobye hi xikongomelo xa Xikwembu. Loko varhangeri va Sosayiti ni vanghana va vona va fika ekhotsweni le Atlanta, Georgia, eku sunguleni a a va nga pfumeleriwi ku chumayela. Kambe a va hamba va bula hi Bibele va ri voxe, naswona van’wana a va kokiwa hi hanyelo ra vona. Endzhaku ka tin’hwetinyana, ndhuna leyi va langutelaka yi va avele leswaku va dyondzisa vakhotsiwa van’wana hi ta vukhongeri. Nhlayo yi andzile ku kondza vanhu va 90 va va kona eka tidyondzo leti.

Ni Vakreste van’wana vo tshembeka va kume tindlela to nyikela vumbhoni eka malembe lawa ya nyimpi. Leswi minkarhi yin’wana swi endle leswaku rungula ra Mfumo ri hangalakela eka matiko lawa mahungu lamanene a ma nga si chumayeriwa eka wona. Hi xikombiso, hi 1915, Xichudeni xa Bibele le New York, xo huma hi le Colombia, xi rhumele nkandziyiso wa Xipaniya wa buku leyi nge The Divine Plan of the Ages eka wanuna wa le Bogotá, Colombia. Endzhaku ka tin’hweti ta kwalomu ka tsevu, ku fike nhlamulo yo huma eka Ramón Salgar. A a hlaye buku leyi hi vukheta, a tsakisiwa hi yona, kutani a a lava tikopi ta 200 leswaku a ta ti nyika van’wana. Makwerhu J. L. Mayer, wo huma le Brooklyn, New York, na yena u rhumele tikopi to tala ta Bible Students Monthly ta ririmi ra Xipaniya. Nhlayo leyikulu ya tona yi ye le Spain. Naswona loko Alfred Joseph, loyi hi nkarhi wolowo a a ri le Barbados, a ye a ya tirha le Sierra Leone, eAfrika Vupela-dyambu, u tinyike nkarhi wo nyikela vumbhoni endhawini yoleyo hi mintiyiso ya Bibele leyi a ha ku yi dyondzaka.

Eka makhalipotiya, lava vutirheli bya vona a byi katsa ku ya emakaya ya vanhu ni le tindhawini ta mabindzu, hakanyingi a swi tika. Kambe van’wana lava yeke le El Salvador, Honduras ni le Guatemala a va khomekile kwalaho hi 1916, va ri karhi va byela vanhu hi mintiyiso leyi nga ni vutomi. Hi nkarhi lowu Fanny Mackenzie, mukhalipotiya wo huma le Britain, u teke maendzo mambirhi a ya le Vuxeni hi byatso, a yima eChina, Japani ni le Korea leswaku a hangalasa tibuku ta Bibele ivi a tihlanganisa ni lava tsakelaka hi ku tsala mapapila.

Hambi swi ri tano, hi ku ya hi tirhekhodo leti nga kona, nhlayo ya Swichudeni swa Bibele leswi ku vikiweke leswaku swa hlanganyela eku chumayeleni ka mahungu lamanene eka van’wana hi 1918 yi hungutekile hi tiphesente to tlula 20 emisaveni hinkwayo loko yi pimanisiwa ni xiviko xa 1914. Leswi va khomiweke hi tihanyi hi nkarhi wa nyimpi, xana a va ta hambeta ni vutirheli bya vona?

Va Nyikiwa Matimba Lamantshwa

Hi March 26, 1919, muungameri wa Sosayiti ya Watch Tower ni vanghana va yena va ntshunxiwile eka xigwevo xa vunwa. Hi loko ku endliwa makungu yo twarisa mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu emisaveni hinkwayo.

Eka ntsombano wa mani na mani le Cedar Point, Ohio, hi September wa lembe rero, J. F. Rutherford, muungameri wa Sosayiti hi nkarhi wolowo, u nyikele nkulumo leyi kandziyiseke ku twarisiwa ka Mfumo wa Vumesiya wa Xikwembu lowu vangamaka lowu taka, tanihi ntirho wa nkoka eka malandza ya Yehovha.

Hambi swi ri tano, nhlayo ya xiviri leyi a yi hlanganyela entirhweni wolowo, a yi nga nyawuli. Van’wana lava tshikeke ku vula vumbhoni hi 1918 hikwalaho ka ku chava va tlhele va hlakarhela, naswona van’wana va vuyelerile. Kambe tirhekhodo leti nga kona ti kombisa leswaku hi 1919 a ku ri ni vanhu va kwalomu ka 5 700 lava a va nyikela vumbhoni, ematikweni ya 43. Kambe Yesu u vhumbhe leswaku: “Evhangeli leyi ya Mfumo yi ta twarisiwa emisaveni hinkwayo, leswaku yi va vumbhoni eka vanhu va matiko hinkwawo.” (Mt. 24:14) Xana sweswo a swi ta hetisisiwa njhani? A a va nga swi tivi, naswona a va nga swi tivi leswaku ku nyikela vumbhoni a ku ta teka nkarhi wo tanihi kwihi. Hambi swi ri tano, lava a a va ri malandza yo tshembeka ya Xikwembu a a va tiyimisele ku ya emahlweni ni ntirho. A va tiyiseka leswaku Yehovha u ta kongomisa swilo hi ku ya hi ku rhandza ka yena.

Hi ku hiseka hikwalaho ka leswi va voneke swi andlariwe kahle eRitweni ra Xikwembu, va nghene ehansi va tirha. Hi malembe manharhu nhlayo ya lava hlanganyelaka eku twariseni ka Mfumo wa Xikwembu erivaleni a yi lava ku andza kanharhu, hi ku ya hi xiviko lexi nga kona, naswona hi 1922 a va ri karhi va chumayela ematikweni lama engetelekeke ya 15 ku tlula lembe ra 1919.

Nkulumo Leyi Nyanyulaka

Mawaku rungula ro nyanyula swonghasi leri a va ri twarisa—“Timiliyoni leti hanyaka sweswi ti nga ka ti nga fi!” Makwerhu Rutherford u nyikele nkulumo hi nhloko-mhaka leyi hi 1918. Nakambe a yi ri vito ra xibukwana xa matluka ya 128 lexi kandziyisiweke hi 1920. Ku sukela hi 1920 ku ya eka 1925, xihloko lexi xi tlhele xi hlamuseriwa hi ku phindha-phindha eka minhlangano ya le rivaleni eka tindhawu leti nga na swivulavuri, hi tindzimi to tlula 30. Ematshan’weni yo vula leswaku vanhu hinkwavo lavanene va ta ya etilweni, hi laha Vujagana byi vulaka ha kona, nkulumo leyi yi kombise ntshembo lowu sekeriweke eBibeleni wa vutomi lebyi nga heriki eka vanhu lava yingisaka emisaveni ya paradeyisi. (Esa. 45:18; Nhlav. 21:1-5) Nakambe yi kombise ntshembo wa leswaku xitshembiso xexo xi ta hetiseka ku nga ri khale.

Switiviso swa maphepha-hungu swin’we ni tibodo letikulu a swi tirhisiwa ku kombisa tinkulumo. Xihloko lexi a xi nyanyula. Hi February 26, 1922, vanhu vo tlula 70 000 va ve kona etindhawini ta 121 eJarimani ntsena. A swi tolovelekile ku vona magidi ya vayingiseri va hlengeletanile. Hi xikombiso, le Cape Town, eAfrika Dzonga a ku ri na vanhu va 2 000 loko ku nyikeriwa nkulumo leyi le Opera House. Le holweni ya yunivhesiti ya le doroba-nkulu ra Norway, a ku nga lo tala holo ntsena, kambe vo tala va boheke ku tlhela hikwalaho ko pfumala ndhawu, lerova nongonoko wu boheke ku phindhiwa endzhaku ka awara ni hafu—endlwini leyi a yi tele swinene.

Le Klagenfurt, Austria, Richard Heide u byele tata wakwe a ku: “Ndzi ya yingisa nkulumo leyi ku nga khathariseki leswaku vanhu va ri yini. Ndzi lava ku ya twa leswaku xana i vuxisi kumbe ku na ntiyiso wo karhi eka yona!” U tsakisiwile swinene hi leswi a swi tweke, naswona hi ku hatlisa yena ni makwavo wa xisati, swin’we ni vatswari va vona, a va byela van’wana ha yona.

Kambe rungula ra Bibele a ri nga ri ra vanhu lava yaka ku ya yingisa nkulumo ya le rivaleni ntsena. Ni van’wana a va fanele va byeriwa rona. A ri nga fanelanga ku twiwa hi vanhu lava tolovelekeke ntsena kambe na hi varhangeri va politiki swin’we ni va vukhongeri. Xana sweswo a swi ta endliwa njhani?

Ku Hangalasiwa Ka Rungula Ra Matimba

Rungula leri kandziyisiweke ri tirhisiwile leswaku ku fikeleriwa vanhu va timiliyoni lava eku sunguleni a va twe hi mahungu-ndlela ntsena mayelana ni Swichudeni swa Bibele ni rungula leri swi ri twarisaka. Ku sukela hi 1922 ku ya eka 1928, ku nyikeriwe vumbhoni bya matimba hi ku tirhisa rungula ra matimba, swiboho swa nkombo leswi amukeriweke eka mintsombano ya Swichudeni swa Bibele lembe na lembe. Nhlayo ya tikopi to tala leti kandziyisiweke ta swiboho swo hambana-hambana leswi swi hangalasiweke endzhaku ka mintsombano leyi, yi fikelele ntsengo wa 45 ku ya eka 50 wa timiliyoni—ntirho lowu hlamarisaka hakunene wa ntlawanyana lowu wa vatwarisi va Mfumo lava a va ri kona hi nkarhi wolowo!

Xiboho xa 1922 a xi ri ni xihloko lexi nge “Ntlhontlho Eka Varhangeri Va Misava”—ina, ntlhontlho lowu lavaka leswaku va seketela marito ya vona ya leswaku va nga swi kota ku tisela vanhu ku rhula, ku humelela ni ntsako, kumbe loko swi nga ri tano, va pfumela leswaku Mfumo wa Xikwembu hi wona ntsena lowu nga tisaka swilo leswi hi Mesiya wa xona. Le Jarimani, xiboho lexi xi rhumeriwe eka mufumi wa le Jarimani la balekeke, eka muungameri wa kona ni le ka swirho hinkwaswo swa palamendhe ya le Jarimani; naswona tikopi ta mune ni hafu wa timiliyoni ti rhumeriwe evanhwini. Le Afrika Dzonga, Edwin Scott, u bebule tibuku ivi a khoma nhonga hi voko rin’wana, leswaku a chavisa timbyana leti levaka ha yona, kutani a hlanganisa madoroba ya 64 a ri yexe, a fambisa tikopi ta 50 000. Endzhakunyana, loko mufundhisi wa Dutch eAfrika Dzonga a ya emakaya ya vanhu vakwe leswaku a ya teka mali ya nhlengo, vangheni vo tala va kereke va n’wi kombe xiboho ivi va ku: “U fanele u hlaya leswi, u ta tshika ku hi tekela mali.”

Hi 1924 xiboho lexi nge “Ku Hehliwa Ka Vafundhisi” xi paluxe tidyondzo ni mikhuva leyi nga riki ya matsalwa ya vafundhisi, xi paluxa leswi va swi endleke hi nkarhi wa nyimpi ya misava, ivi xi khutaza vanhu leswaku va dyondza Bibele, va ta vona malunghiselelo lama hlamarisaka ya Xikwembu yo katekisa vanhu. Hi nkarhi wolowo, le Italy, vagandlisi a va fanele va tsala mavito ya vona eka xin’wana ni xin’wana lexi va xi kandziyisaka, naswona a va byarha vutihlamuleri bya leswi nga endzeni. Xichudeni xa Bibele lexi langutelaka ntirho le Italy xi yise kopi ya xiboho eka hulumendhe, ivi va xi kambisisa ivi hi ku hatlisa va pfumela leswaku xi kandziyisiwa ni ku hangalasiwa. Vakandziyisi na vona va pfumerile ku xi kandziyisa. Vamakwerhu le Italy va hangalase tikopi ta 100 000. Va endle matshalatshala hinkwawo leswaku mupapa ni valawuri van’wana va Vatican, va kuma kopi hinkwavo.

Le Furwa, ku hangalasiwa ka xiboho lexi ku tlhontlhe n’wangulo wa vukarhi swinene wo huma eka vafundhisi. Hi ku heleriwa hi matimba, mufundhisi wa le Pomerania, eJarimani, u mangalele Sosayiti ni mulanguteri wa yona, kambe mufundhisi u be hansi loko huvo yi twe hinkwaswo leswi xiboho xi swi vulaka. Leswaku swi papalata ku kavanyetiwa hi vanhu lava nga laviki leswaku van’wana va tiva ntiyiso, Swichudeni swa Bibele le xifundzheni xa Quebec, le Canada, swi yise swiboho emakaya ya vanhu hi mahlambandlopfu, swi sungula hi 3:00 a.m. Leyi a ku ri minkarhi yo tsakisa swinene!

Ku Kombisa Ku Tlangela Tinhlamulo Leti Enerisaka

Hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava, vanhu vo tala va le Armenia va hlongoriwe hi tihanyi letikulu emakaya ya vona ni le tikweni ra ka vona. Eka makume-mbirhi ya malembe emahlweni ka yona, madzana ya magidi ya Maarmenia va dlayiwile, naswona van’wana va hlanule swirhendze. A hi vangani eka vanhu lava, lava hlayeke tibuku ta Sosayiti ya Watch Tower va ri etiko-xikaya ra ka vona. Kambe vo tala va vona va kume vumbhoni ematikweni lawa a va tsendzeleka eka wona tanihi valuveri.

Endzhaku ko hanya vutomi byo khomiwa hi tihanyi, vo tala a va ri na swivutiso malunghana ni leswaku ha yini Xikwembu xi pfumelele vubihi. Xana a byi ta heta nkarhi wo tanihi kwihi? Byi ta hela rini? Van’wana va vona a va tsakile swinene hi ku twa tinhlamulo leti enerisaka leti humaka eBibeleni. Hi ku hatlisa ku ve ni mintlawa ya Swichudeni swa Bibele swa Maarmenia emadorobeni yo hambana-hambana le Middle East. Ku chivirikela ka vona ntiyiso wa Bibele ku khumbe vanhu vo tala. Le Etiyopiya, Argentina, ni le United States, Maarmenia man’wana ma amukele mahungu lamanene ni ku amukela vutihlamuleri byo ma byela van’wana hi ntsako. Un’wana wa vona i Krikor Hatzakortzian, loyi a nga hangalasa rungula ra Mfumo le Etiyopiya exikarhi va-1930, a ri yena ntsena phayona. Eka khamba rin’wana, loko vakaneti va n’wi hehla hi vunwa, u ve ni lunghelo ro nyikela vumbhoni emahlweni ka mufumi Haile Selassie.

Va Yisa Ntiyiso Wa Risima eMatiko-xikaya Ya Ka Vona

Ku hisekela swinene ku byela van’wana hi mintiyiso ya risima ya Bibele ku susumetele vo tala leswaku va tlhelela ka rikwavo leswaku va ya vula evhangeli kona. N’wangulo wa vona a wu fana ni lowuya wa vanhu vo huma ematikweni yo tala lava a va ri eYerusalema hi 33 C.E. ni lava nga va vapfumeri loko moya wo kwetsima wu susumetela vaapostola ni vanghana va vona leswaku va vulavula hi tindzimi to tala hi “mintirho leyikulu ya Xikwembu.” (Mint. 2:1-11) Tanihi leswi vapfumeri lava va lembe xidzana ro sungula va fambeke ni ntiyiso lowu ematiko-xikaya ya ka vona, vadyondzisiwa va manguva lawa va endla tano na vona.

Vavanuna ni vavasati lava dyondzeke ntiyiso endzhandzeni va tlhelele eItaly. A va huma hi le Amerika, Belgium ni le Furwa, naswona va twarise rungula ra Mfumo hi ku chivirika laha va fikeke va aka kona. Makhalipotiya yo huma eka xiyenge xa Ticino xa Switzerland lama vulavulaka Xintariyana, na wona ma rhurhele le Italy leswaku ma ya tirha kona. Hambi leswi a va nga nyawuli, hikwalaho ka ntirho wa vona wa vun’we, hi ku hatlisa va fikelele madoroba lamakulu ni swimitana swo tala swa le Italy. A va nga wu hlayeli nkarhi lowu va wu heteke eka ntirho lowu. Hi ku khorwiseka leswaku a va chumayela mintiyiso leyi Xikwembu a xi lava leswaku vanhu va yi tiva, hakanyingi a va tirha ku sukela ni mpundzu ku kondza byi va vusiku leswaku va fikelela vanhu vo tala hi laha va nga kotaka ha kona.

Magriki lama veke Swichudeni swa Bibele kwala nyongeni eAlbania ni le kule tanihi le Amerika na wona ma tlhelele ka rikwavo. Va tsakisiwe swinene hi ku tiva leswaku matsalwa ma lwisana ni ku gandzela swifaniso (Eks. 20:4, 5; 1 Yoh. 5:21), ni leswaku vadyohi a va katingiwi endzilweni wa tihele (Ekl. 9:5, 10; Ezek. 18:4; Nhlav. 21:8), ni leswaku Mfumo wa Xikwembu hi wona ntsena ntshembo wa xiviri wa vanhu (Dan. 2:44; Mt. 6:9, 10). A va tiyimiserile ku byela vanhu va tiko ra ka vona mintiyiso leyi—va va byela hi xiviri kumbe hi poso. Hikwalaho, mintlawa ya Timbhoni ta Yehovha yi sungule ku humelela le Greece ni le swihlaleni leswitsongo swa le Greece.

Endzhaku ka Nyimpi yo Sungula ya Misava, magidi ya vanhu vo huma ePoland va rhurhele eFurwa leswaku va ya tirha emigodini ya malahla. Mavandlha lama vulavulaka Xifurwa a ma va honisanga hi leswi va vulavulaka ririmi rimbe. Va kume tindlela to byela vatirhi lava va le migodini ni mindyangu ya vona mintiyiso ya Bibele, naswona nhlayo leyi anguleke kahle hi ku hatlisa yi tlule ya Timbhoni ta Mafurwa. Loko vanhu va 280 va boheke ku tlhelela ePoland hi 1935, hikwalaho ka xileriso xa hulumendhe xa leswaku va tlherisiwa, swi endle leswaku ku hangalasiwa ka rungula ra Mfumo ku andza etikweni leri. Xisweswo, hi 1935, a ku ri na vahuweleri va Mfumo va 1 090 lava hlanganyeleke eku nyikeleni ka vumbhoni le Poland.

Van’wana va amukele swirhambo swo siya tiko-xikaya ra vona va ya chumayela emasin’wini mambe.

Vavuri Va Evhangeli Lava Hisekaka Le Yuropa Va Pfuna eMasin’wini Mambe

Hikwalaho ka ntirhisano wa matiko hinkwawo, Matiko ya Baltic (Estonia, Latvia na Lithuania) ma swi kotile ku twa mintiyiso leyi tsakisaka ya Mfumo wa Xikwembu. Hi va-1920 na va-1930, vamakwerhu lava hisekaka vo huma eDenmark, Nghilandi, Finland ni le Jarimani va nyikele swinene vumbhoni endhawini leyi. Ku fambisiwe tibuku to tala, naswona magidi ya vanhu va swi kotile ku twa tinkulumo ta Bibele leti nyikeriweke. Minongonoko ya Bibele leyi a yi haxiwa exitichini xa xiya-ni-moya xa le Estonia hi tindzimi to hlayanyana, yi fike ni le tikweni leri hi nkarhi wolowo a ri vitaniwa Soviet Union.

Le Jarimani vatirhi va ku tirhandzela hi va-1920 na va-1930 va kume swiavelo etindhawini to tanihi Austria, Belgium, Bulgaria, Czechoslovakia, Furwa, Luxembourg, Netherlands, Spain ni le Yugoslavia. Exikarhi ka vona a ku ri na Willy Unglaube. Endzhaku ko tirhanyana eBethele ya le Magdeburg, eJarimani, u kume xiavelo xo ya tirha tanihi muvuri wa evhangeli wa nkarhi hinkwawo le Furwa, Algeria, Spain, Singapore, Malaysia ni le Thailand.

Loko ku huma xikombelo xo ya pfuna le Furwa hi va-1930, makhalipotiya ya le Britain ma kombise leswaku ma swi xiya leswaku ntirho wa wona wa Vukreste wa ku chumayela a wu vula ku ya nyikela vumbhoni ni le ka swiyenge swin’wana swa misava, ku nga ri etikweni ra wona ntsena. (Mar. 13:10) John Cooke a a ri un’wana wa vatirhi lava lava gingiritekaka loyi a hlamuleke xirhambo xo ya eMakedoniya. (Ringanisa Mintirho 16:9, 10.) Eka makume-tsevu wa malembe lama landzeleke, u hetisise swiavelo swakwe swa ntirho le Furwa, Spain, Ireland, Portugal, Angola, Mozambhiki ni le Afrika Dzonga. Makwavo wakwe Eric, u tshike ntirho wakwe eBarclay’s Bank ivi a joyina John evutirhelini bya nkarhi hinkwawo le Furwa; endzhaku, na yena u tirhe eSpain ni le Ireland ivi a hlanganyela entirhweni wa vurhumiwa le Dzongeni wa Rhodesia (laha sweswi ku nga Zimbabwe) ni le Afrika Dzonga.

Hi May 1926, George Wright na Edwin Skinner, le Nghilandi, va amukele xirhambo xo ya pfuna ku ndlandlamuxa ntirho wa Mfumo le India. Xiavelo xa vona a xi ri xikulu! A xi katsa Afghanistan hinkwaro, Burma (laha sweswi ku nga Myanmar), Ceylon (laha sweswi ku nga Sri Lanka), India na Persia (laha sweswi ku nga Iran). Loko va fika le Bombay, va hoyozeriwe hi timpfula ta swidzedze. Hambi swi ri tano, tanihi leswi a va nga ri na mhaka ngopfu ni ntshamiseko wa vona vini, hi ku hatlisa va ye etindhawini ta le kule ta tiko leri leswaku va ya vona Swichudeni swa Bibele leswi nga kwalaho va swi khutaza. Nakambe va fambise tibuku to tala leswaku va pfuxa ku tsakela eka van’wana. A ku tirhiwa swinene. Hi xikombiso, hi 1928, vahuweleri va Mfumo va 54 le Travancore (Kerala), edzongeni wa India, va lunghiselele minhlangano ya le rivaleni ya 550 leyi eka yona ku veke ni vanhu va 40 000. Hi 1929 ku fike maphayona man’wana ya mune le India yo huma hi le nsin’wini ya le Britain leswaku ma pfuna eka ntirho lowu. Naswona hi 1931, le Bombay, ku fike van’wana vanharhu vo huma hi le Nghilandi. Hi ku phindha-phindha va endle matshalatshala yo fikelela swiphemu swo tala swa tiko leri lerikulu, va hangalasa tibuku na hi ririmi ra le India, ku nga ri hi Xinghezi ntsena.

Hi nkarhi lowu fanaka, i yini lexi a xi humelela le Yuropa Vuxa?

Ntshovelo Wa Moya

Loko nyimpi yo sungula ya misava yi nga si sungula, timbewu ta ntiyiso wa Bibele a ti hangalakile le Yuropa Vuxa, naswona tin’wana a ti sungule ku mila. Hi 1908 wansati wa Muhungary Andrásné Benedek la titsongahataka a a tlhelele le Austria-Hungary, leswaku a ya byela van’wana hi swilo leswinene leswi a swi dyondzeke. Endzhaku ka malembe mambirhi, Károly Szabó na József Kiss na vona va tlhelele eka tiko rero naswona a va hangalasa ntiyiso wa Bibele ngopfu-ngopfu ematikweni lama endzhaku ma nga tiviwa tanihi Romania na Czechoslovakia. Ku nga khathariseki nkaneto wa vafundhisi lava hlundzukeke, mintlawa ya dyondzo yi vumbiwile naswona vumbhoni lebyi anameke byi nyikeriwile. Van’wana va hlanganyerile eku vuleni ka ripfumelo ra vona erivaleni, naswona hi 1935 nhlayo ya vahuweleri va Mfumo le Hungary a yi tlakuke yi va 348.

Romania a ri lava ku phindha nhlayo ya rona kambirhi loko mepe wa Yuropa wu cinciwile hi lava hluleke endzhaku ka Nyimpi yo Sungula ya Misava. Ku vikiwe leswaku eka tiko leri lerikulu, hi 1920, a ku ri na mintlawa ya kwalomu ka 150 ya Swichudeni swa Bibele, laha eka yona a ku ri na vanhu va 1 700. Eka lembe leri landzeleke, eka nkhuvo wa Xilalelo xa Hosi, vanhu va kwalomu ka 2 000 va dye swifanekiselo swa Xitsundzuxo, va kombisa leswaku i vamakwavo va Kreste lava totiweke hi moya. Nhlayo yi andze swinene eka malembe ya mune lama landzeleke. Hi 1925, a ku ri na vanhu va 4 185 eXitsundzuxweni, naswona hi laha a swi toloveleke ha kona hi nkarhi wolowo, vo tala va vona va dye swifanekiselo. Hambi swi ri tano, ripfumelo ra vanhu lava hinkwavo a ri ta ringiwa. Xana a va ta tikombisa va ri “maxalana” ya xiviri, kumbe va ri mfava-nxalani? (Mt. 13:24-30, 36-43) Xana hakunene a va ta wu endla ntirho wa ku nyikela vumbhoni lowu Yesu a wu aveleke valandzeri vakwe? Xana a va ta namarhela eka wona ku nga khathariseki nxaniso lowukulu? Xana a va ta tshembeka hambi loko van’wana va kombisa moya wo fana ni wa Yudasi Iskariyota?

Xiviko xa 1935 xi komba leswaku a hi hinkwavo lava a va ri na ripfumelo leri va pfuneke ku tiyisela. Hi lembe rero, le Romania a ku ri na vanhu va 1 188 ntsena lava hlanganyeleke eku nyikeleni ka vumbhoni, kasi hi nkarhi wa ku dya swifanekiselo swa Xitsundzuxo, a ku ri na nhlayo yo tlula leyi yi andzisiwe kambirhi. Hambi swi ri tano, lavo tshembeka va ye emahlweni va hisekela ntirho wa N’wini. Va byele vanhu van’wana lava titsongahataka mintiyiso ya Bibele leyi tsakiseke timbilu ta vona swinene. Ndlela yin’wana leyi xiyekaka leyi va kombiseke leswi ha yona a ku ri hi ku hangalasa tibuku. Exikarhi ka 1924 na 1935, ana se a va fambise tibuku ni swibukwana swo tlula 800 000, swin’we ni swiphephana.

Ku vuriwa yini hi Czechoslovakia, leri simekiweke hi 1918 endzhaku ka ku wa ka Mfumo wa Austro-Hungary? Laha, vumbhoni bya matimba a byi ri karhi byi engetela ntshovelo wa moya. Eku sunguleni a ku chumayeriwa hi Xihungary, Xirhaxiya, Xiromaniya ni Xijarimani. Kutani hi 1922, Swichudeni swin’wana swa Bibele swi vuyile hi le Amerika ku ta nyikela nyingiso swinene eka vaaki lava vulavulaka Xislovak, hi lembe leri landzeleke ku fike mpatswa lowu humaka hi le Jarimani ivi wu sungula ku tirha nsimu ya Maczech. Tinhlengeletano ta nkarhi na nkarhi, hambi leswi a ti ri titsongo, ti khutazile ni ku hlanganisa vamakwerhu. Loko mavandlha ma hleriwe kahle leswaku ma chumayela evhangeli hi yindlu na yindlu hi 1927, ku sungule ku va ni ku andza. Hi 1932 ntirho wu kume matimba hikwalaho ka ntsombano wa matiko hinkwawo le Prague, lowu a wu ri na vanhu va 1 500 vo huma eCzechoslovakia ni le matikweni ya le kusuhi. Ku tlhandlekela eka leswi, mintshungu leyikulu yi langute nkombiso wa tiawara ta mune wa “Photo-Drama of Creation” lowu wu kombisiweke etindhawini hinkwato ta tiko. Hi nkarhi wo ringana khume ra malembe ntsena, ku hangalasiwe tibuku ta Bibele leti tlulaka 2 700 000 eka mintlawa ya tindzimi to hambana-hambana ya tiko leri. Ku byala loku hi tlhelo ra moya ni ku hlakulela ni ku cheleta swi hoxe xandla eka ntshovelo lowu vahuweleri va Mfumo va 1 198 va koteke ku hlanganyela eka wona hi lembe ra 1935.

Yugoslavia (leri a a ri tiviwa tanihi Mfumo wa Maserb, Macroat ni Maslovak) a ku ri tiko rin’wana leri vumbiweke hi ku cinciwa ka mepe wa Yuropa endzhaku ka nyimpi yo sungula ya misava. Le ndzhaku hi 1923, ku vikiwe leswaku ntlawa wa Swichudeni swa Bibele a wu nyikela vumbhoni le Belgrade. Endzhakunyana “Photo-Drama of Creation” yi kombisiwile eka mintshungu leyikulu etikweni hinkwaro. Loko Timbhoni ta Yehovha ti xanisiwa swinene le Jarimani, mintlawa ya le Yugoslavia yi tiyisiwe hi maphayona yo huma eJarimani. Ku nga khathariseki xiyimo lexi xo nonon’hwa, va ye ni le tindhawini ta le kule swinene ta tiko leri ra tintshava leswaku va ya chumayela. Man’wana ya maphayona lawa ma ye ni le Bulgaria. Ku endliwe ni matshalatshala yo chumayela le Albania. Eka tindhawu leti hinkwato, ku byariwe mbewu ya ntiyiso wa Mfumo. Mbewu yin’wana yi ve ni mihandzu. Kambe ntshovelo lowukulu a wu ta ta etindhawini leti endzhaku ka malembenyana.

Edzongeni-mpfungwe, etikweni ra Afrika, mahungu lamanene a ma ri karhi ma hangalasiwa swinene hi lava va ri tlangelaka swinene lunghelo ro va timbhoni ta La-nge-henhla-henhla.

Ku Vonakala Ka Moya Ku Voninga Le Afrika Vupela-dyambu

Malembe ya nkombo endzhaku ka loko Xichudeni xa Bibele xo huma le Barbados xi ye eAfrika Vupela-dyambu ro sungula hi ntirho wo tihanyisa, xi tsalele hofisi ya Sosayiti ya Watch Tower le New York xi yi tivisa leswaku ku ni vanhu vo hlayanyana lava kombisaka ku tsakela Bibele. Endzhaku ka tin’hwetinyana, hi April 14, 1923, W. R. Brown loyi a a tirha le Trinidad, u fike le Freetown, Sierra Leone, swin’we ni ndyangu wakwe, endzhaku ka xirhambo xa Makwerhu Rutherford.

Hi ku hatlisa, ku endliwe malunghiselelo ya leswaku Makwerhu Brown a nyikela nkulumo le Wilberforce Memorial Hall. Hi April 19, a ku ri ni vayingiseri va kwalomu ka 500, ku katsa ni vafundhisi vo tala va le Freetown. U tlhele a nyikela nkulumo yin’wana hi Sonto leyi landzeleke. Nkulumo ya yena hi leyi C. T. Russell a a tala ku yi tirhisa leyi nge—“Ku Ya Ni Ku Vuya eTiheleni. I Vamani Lava Nga Kwalaho?” Tinkulumo ta Makwerhu Brown hakanyingi a ti kandziyisiwa hi Matsalwa lama tshahiweke lawa hakanyingi a ma kombisiwa vayingiseri hi ti-slide. Loko a vulavula a hamba a ku: “A hi Brown a vulaka leswi, i Bibele.” Hikwalaho ka leswi, u thyiwe vito ra “Bible Brown.” Naswona hikwalaho ko andlala kakwe Matsalwa hi ndlela leyi twisisekaka, swirho leswikulu swa tikereke swi tshikile ivi swi nghenela ntirho wa Yehovha.

U fambe tindhawu ta le kule leswaku a ya sungula ntirho wa Mfumo etindhawini tin’wana. Leswaku a hetisisa sweswo, u nyikele tinkulumo to tala ta Bibele ni ku hangalasa nhlayo leyikulu ya tibuku ni ku khutaza van’wana leswaku va endla leswi fanaka. Ku vula kakwe evhangeli ku n’wi fikise ni le Gold Coast (laha sweswi ku nga Ghana), Liberia, The Gambia ni le Nigeria. Van’wana va teke rungula ra Mfumo eNigeria va ri yisa le Benin (leri hi nkarhi wolowo a ri tiviwa tanihi Dahomey) ni le Cameroon. Makwerhu Brown a a swi tiva leswaku vanhu a va nga ri na mhaka ni leswi a va swi vitana “vukhongeri bya valungu,” kutani le Glover Memorial Hall eLagos, u vulavule hi ku tsandzeka ka vukhongeri bya Vujagana. Endzhaku ka nhlangano lowu, vayingiseri lava hisekaka va kume tibuku ta 3 900 leswaku va ti hlaya ni ku ti nyika van’wana.

Loko Makwerhu Brown a ye le Afrika Vupela-dyambu ro sungula, a ku ri vanhu vatsongo lava tweke rungula ra Mfumo. Loko a suka endzhaku ka malembe ya 27, a ku ri na vanhu vo tlula 11 000 lava nga Timbhoni leti chivirikaka ta Yehovha endhawini yoleyo. Vunwa bya vukhongeri byi andlariwile; ku simekiwe vugandzeri bya ntiyiso ivi byi hangalasiwa hi ku hatlisa.

Le Vuxa-mpfungwe Bya Afrika

Eku sunguleni ka lembe xidzana ra vu-20, tibuku tin’wana ta C. T. Russell a ti hangalasiwile le dzonga-vuxa bya Afrika, hi vanhu lava amukeleke mianakanyo yo karhi leyi andlariweke eka tibuku teto kambe enkarhini wolowo a va yi hlanganise ni filosofi ya vona. Hi loko ku va ni mintlawa yo tala leyi vitaniwaka mintlawa ya Watchtower leyi nga fambisaniki ni Timbhoni ta Yehovha hi ku helela. Van’wana va vona a va rhandza tipolitiki, va pfuxa madzolonga exikarhi ka vanhu va Afrika. Mintirho yo biha ya mintlawa leyi, hi malembe yo tala yi endle leswaku ntirho wa Timbhoni ta Yehovha wu kavanyeteka.

Hambi swi ri tano, Vantima vo hlayanyana va swi kotile ku vona ku hambana exikarhi ka vanhu va ntiyiso ni va mavunwa. Vatirhi lava phikelelaka va yise mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu etindhawini ta le kusuhi ivi va ma byela van’wana lava vulavulaka tindzimi ta Vantima. Vaaki va le dzonga-vuxa bya Afrika lava vulavulaka Xinghezi na vona va ri amukerile rungula, ngopfu-ngopfu loko va ya eAfrika Dzonga. Kambe, eka matiko man’wana, nkaneto wa matimba wa le nawini, lowu tlhontlhiweke hi vafundhisi va Vujagana wu sivele ku chumayela ka Timbhoni ta Valungu exikarhi ka mintlawa leyi vulavulaka tindzimi ta Vantima. Hambi swi ri tano, ntiyiso wu hangalakile, hambi leswi vanhu vo tala lava kombiseke ku tsakela rungula ra Bibele a va lava mpfuno lowukulu leswaku va kota ku tirhisa leswi va swi dyondzaka hi mfanelo.

Vatirhi van’wana va hulumendhe lava nga hava xihlawuhlawu, a va sungula va vutisa swivangelo swa swihehlo swo biha leswi vekiwaka ehenhla ka Timbhoni hi vafundhisi va Vujagana, va nga si swi amukela. Sweswo swi ve tano eka murhangeri wa maphorisa le Nyasaland (laha sweswi ku nga Malawi) loyi a yeke a ya hlanganyela minhlangano ya Timbhoni ta kwalaho hi vusukumbele leswaku a ya vona hi yexe leswaku i vanhu va muxaka muni. U tsakisiwile swinene hi vona. Loko hulumendhe yi pfumela leswaku vayimeri va vona va Valungu va nyikiwa mpfumelelo wa ku tshama etikweni, Bert McLuckie ni makwavo wakwe Bill loyi a fikeke endzhaku, va rhumeriwe kwalaho exikarhi ka va-1930. A va hamba va vonana ni maphorisa lawa swin’we ni murhangeri wa xifundzha xexo leswaku vatirhela-mfumo va ta wu twisisa kahle ntirho wa vona ni leswaku va nga teki Timbhoni ta Yehovha va ti fanisa ni mintlawa leyi hi xihoxo yi vitaniwaka leswaku i ya Watchtower. Hi nkarhi lowu fanaka, va ye mahlweni ni ntirho, swin’we na Gresham Kwazizirah, Mbhoni leyi vupfuke ya kwalaho, leswaku va pfuna madzana ya lava lavaka ku hlanganyela ni mavandlha va xiya leswaku ku tikhoma ko biha hi tlhelo ra rimbewu, ku tirhisa xihoko hi ndlela yo biha ni vukholwa-hava a swi fanelanga evuton’wini bya Timbhoni ta Yehovha.—1 Kor. 5:9-13; 2 Kor. 7:1; Nhlav. 22:15.

Hi 1930, a ku ri na kwalomu ka Timbhoni ta Yehovha ta dzana ntsena edzongeni hinkwaro ra Afrika. Kambe, xiavelo xa vona a xi katsa Afrika hinkwaro leri nga edzongeni wa hafu ya tiko-nkulu ni masimu man’wana lama nga edzongeni ka rona. Ku hlanganisa nsimu yo anamisa xisweswo hi rungula ra Mfumo a swi lava maphayona hakunene. Frank na Gray Smith a va ri van’wana va wona.

Va teke riendzo ra xikepe ra 4 800 wa tikhilomitara va ya evuxeni ni le n’walungwini va suka le Cape Town ivi va famba hi movha hi gondzo ra ritshuri ku ringana masiku ya mune va ya le Nairobi, Kenya (eBritish East Africa). Va fambise mabokisi ya 40 ya tibuku ta Bibele ku nga si hela ni n’hweti. Kambe lexi vavisaka, loko va ri karhi va tlhela, Frank u dlayiwe hi dari endleleni. Ku nga khathariseki swilo leswi, endzhakunyana, Robert Nisbet swin’we na David Norman va teke riendzo—sweswi va ri na mabokisi ya 200 ya tibuku—va ya chumayela le Kenya ni le Uganda, swin’we ni le Tanganyika ni le Zanzibar (lawa hamambirhi sweswi ma nga Tanzania), va fikelela vanhu vo tala hi laha va kotaka ha kona. Maendzo man’wana yo fana ni lawa ma tekiwile leswaku ku hangalasiwa rungula ra Mfumo eswihlaleni swa le Mauritius ni le Madagascar eLwandle-nkulu ra India ni le St. Helena eLwandle-nkulu ra Atlantic. Ku byariwe timbewu ta ntiyiso, kambe ti hlwerile ku mila ti tata ndhawu hinkwayo.

Ku chumayela mahungu lamanene le Afrika Dzonga ku fike ni le Basutoland (laha sweswi ku nga Lesotho), Bechuanaland (laha sweswi ku nga Botswana), ni le Swaziland, hi 1925. Endzhaku ka malembe ya kwalomu ka nhungu, loko maphayona ma tlhele ma chumayela le Swaziland, Hosi Sobhuza II u va amukele ximfumo. U hlengelete varindzi vakwe, ku nga tinhenha ta dzana, va yingisela vumbhoni lebyi heleleke ivi va ti teka hinkwato tibuku ta Sosayiti leti vamakwerhu lava a va ri na tona.

Hakatsongo-tsongo nhlayo ya Timbhoni ta Yehovha yi kurile exiphen’wini lexi xa nsimu ya misava hinkwayo. Van’wana va joyine vanhu va nga ri vangani lava sunguleke ntirho eAfrika eku sunguleni ka lembe xidzana leri ra vu-20, naswona hi 1935 a ku ri na vanhu va 1 407 etikweni-nkulu ra Afrika lava ku vikiweke leswaku va hlanganyerile entirhweni wa ku nyikela vumbhoni hi Mfumo wa Xikwembu. Nhlayo leyikulu ya vona a yi ri le Afrika Dzonga ni le Nigeria. Mintlawa yin’wana leyikulu leyi tixaxameteke ni Timbhoni ta Yehovha a yi ri le Nyasaland (laha sweswi ku nga Malawi), Rhodesia N’walungu (laha sweswi ku nga Zambia), na Rhodesia Dzonga (laha sweswi ku nga Zimbabwe).

Hi nkarhi lowu fanaka, a ku ri karhi ku nyikeriwa nyingiso ematikweni ya vanhu lava vulavulaka Xipaniya ni Xiputukezi.

Ku Tirha Masimu Ya Mapaniya Ni Ya Maputukezi

Loko Nyimpi yo Sungula ya Misava ya ha vambile, Xihondzo xo Rindza xi humesiwe ro sungula hi Xipaniya. A xi ri na adirese ya hofisi ya le Los Angeles, California, leyi a yi simekeriwe ku nyikela nyingiso ensin’wini leyi vulavulaka Xipaniya. Vamakwerhu lava humaka ehofisini va nyikele mpfuno wa xiviri swinene eka vanhu lava tsakelaka eUnited States ni le matikweni ya le dzongeni.

Juan Muñiz, loyi a veke un’wana wa malandza ya Yehovha hi 1917, u khutaziwe hi Makwerhu Rutherford hi 1920 leswaku a rhurha eUnited States, a tlhelela eSpain, eka rikwavo, leswaku a ya hlela ntirho wa ku chumayela hi Mfumo kwalaho. Hambi swi ri tano, vuyelo a byi nga nyawuli, ku nga ri swona leswaku a a nga hiseki, kambe hi leswi minkarhi hinkwayo a a landzeleriwa hi maphorisa; kutani endzhaku ka malembenyana, u rhumeriwe le Argentina.

Le Brazil vagandzeri va Yehovha va nga ri vangani a va ri karhi va chumayela. Nhungu wa vatluti va xiyimo xa le hansi va dyondze ntiyiso loko va ri enkarhini wo wisa le New York. Le ndzhaku hi 1920 le Brazil a va chivirika va byela van’wana rungula ra Bibele.

George Young, wa le Canada, u rhumeriwe le Brazil hi 1923. U pfunile swinene eku kondleteleni ka ntirho lowu. Loko a nyikela tinkulumo to tala ta le rivaleni hi ku tirhisa vatoloki, u kombise leswi Bibele yi swi vulaka hi xiyimo xa vafi, a paluxa leswaku vungoma i vudemona, ivi a hlamusela xikongomelo xa Xikwembu xa ku katekisa mindyangu hinkwayo ya misava. Tinkulumo takwe a ti ri na matimba swinene hi mhaka ya leswi minkarhi yin’wana a kombisa tsalwa ra Bibele leri hlamuseriwaka hi muchini leswaku hinkwavo va kota ku ri vona hi ririmi ra vona vini. Loko a ha ri le Brazil, Bellona Ferguson, wa le São Paulo, eku heteleleni u swi kotile ku khuvuriwa swin’we ni vana vakwe va mune. U rindzele xiendlakalo lexi hi malembe ya 25. Exikarhi ka lava amukeleke ntiyiso a ku ri na van’wana lava hi nkarhi wolowo va tiendleke va kumeka leswaku va pfuna ku hundzuluxela tibuku ti ya eka Xiputukezi. Hi ku hatlisa a ku ri na mphakelo lowunene wa tibuku hi ririmi rolero.

Loko a suka le Brazil, Makwerhu Young u ye eArgentina hi 1924 ivi a lunghiselela ku hangalasiwa ka tibuku ta 300 000 mahala hi Xipaniya eka swidorobana ni madoroba-nkulu ya 25. Hi lembe rero u tlhele a ya ni le Chile, Peru ni le Bolivia leswaku a ya hangalasa swiphephana.

George Young hi ku hatlisa u teke riendzo a ya khathalela xiavelo xakwe lexintshwa. Sweswi a kongome le Spain ni le Portugal. Endzhaku ka loko muyimeri wa le Britain a n’wi tivisile eka vatirhela-mfumo va kwalaho, u swi kotile ku lunghiselela leswaku Makwerhu Rutherford a ta a ta nyikela nkulumo eka vayingiseri le Barcelona ni le Madrid, swin’we ni le ntsindza wa Portugal. Endzhaku ka tinkulumo leti, ntsengo wa vanhu lava tlulaka 2 350 va tsarise mavito ni tiadirese ta vona va kombela rungula leri engetelekeke. Endzhaku ka sweswo, nkulumo yi kandziyisiwile eka maphepha-hungu lamakulu ya le Spain, naswona yi rhumeriwe hi poso hi xivumbeko xa xiphephana, eka vanhu va tiko rero hinkwaro. Yi tlhele yi humelela ni le ka phepha-hungu ra Xiputukezi.

Hi ku tirhisa ndlela leyi rungula ri hundze ni le mindzilakaneni ya Spain na Portugal. Eku heleni ka 1925, mahungu lamanene ma nghene ni le Swihlaleni swa Cape Verde (laha sweswi ku nga Republic of Cape Verde), Madeira, ePortuguese East Africa (laha sweswi ku nga Mozambhiki), ePortuguese West Africa (laha sweswi ku nga Angola), ni swihlala swa Lwandle-nkulu ra India.

Hi lembe leri tlhandlamaka ku endliwe malunghiselelo yo kandziyisa xiboho xa matimba lexi nge “Vumbhoni Lebyi Yisiwaka Eka Valawuri Va Misava” eka phepha-hungu ra Xipaniya leri nge La Libertad. Vuhaxi bya xiya-ni-moya ni ku hangalasiwa ka tibuku, swibukwana ni swiphephana, swin’we ni ku komba “Photo-Drama of Creation,” swi endle leswaku vumbhoni byi andza. Hi 1932 maphayona yo hlayanyana ya Manghezi ma amukele xirhambo xo ya pfuna eka nsimu leyi, naswona ma hlanganise swiphemu leswikulu swa tiko leri hi tibuku ta Bibele ku kondza Nyimpi ya Xin’wana-manana ya le Spain yi va sindzisa ku rhurha.

Loko a fika le Argentina, Makwerhu Muñiz u sungule ku chumayela hi ku hatlisa, a ri karhi a tihanyisa hi ku lunghisa swikomba-nkarhi. Ku tlhandlekela eka ntirho wakwe le Argentina, u tirhe ni le Chile, Paraguay ni le Uruguay. U kombele vamakwerhu van’wana va le Yuropa leswaku va ta va ta nyikela vumbhoni eka vaaki lava vulavulaka Xijarimani. Endzhaku ka malembe yo tala Carlos Ott u vika leswaku ntirho wa vona wa siku a va wu sungula hi 4:00 a.m. va veka swiphephana etinyangweni ta tindlu ta le nsin’wini ya vona. Exikarhi ka siku, a va endza nakambe leswaku va ya nyikela vumbhoni lebyi engetelekeke ni ku nyikela tibuku ta Bibele eka vini va makaya lava tsakelaka. Lava a va hlanganyela evutirhelini bya nkarhi hinkwawo le Buenos Aires va hangalake ni tiko rero, va sungula hi ku landzelela swiporo leswi fambaka madzana ya tikhilomitara, swi suka entsindza ku fana ni tintiho leti pfuriweke ta voko ra wena, ivi va tirhisa vutleketli byihi na byihi lebyi va byi kumaka. A va ri na swilo switsongo leswi vonakaka naswona a va tiyiselela swiyimo swo nonon’hwa swinene, kambe a va fuwile emoyeni.

Un’wana wa vatirhi lava vo gingiriteka le Argentina i Nicolás Argyrós, wa Mugriki. Eku sunguleni ka 1930, loko a kume tibuku tin’wana leti humesiweke hi Sosayiti ya Watch Tower, u tsakisiwe swinene hi xibukwana lexi nge Hell, lexi nga ni swihlokwana leswi a swi vutisa swi ku “Tihele I Yini? I Vamani Lava Nga Kwalaho? Xana Va Nga Swi Kota Ku Huma?” U hlamarile loko a vona leswaku xibukwana lexi a xi nga kombisi swona leswaku vadyohi va le ku katingiweni. Vona ndlela leyi a hlamaleke ha yona loko a kuma leswaku ndzilo wa tihele a ku ri vunwa bya vukhongeri lebyi endleriweke ku chavisa vanhu, tanihi leswi na yena a byi n’wi chavisile! Hi ku hatlisa u sungule ku byela van’wana ntiyiso lowu—a sungula hi Magriki; kutani a byela ni van’wana loko Xipaniya xakwe xi ya xi antswa. N’hweti yin’wana ni yin’wana a a heta tiawara ta 200 ku ya eka 300 a byela van’wana hi mahungu lamanene. Loko a famba hi milenge ni ku tirhisa vutleketli byihi na byihi lebyi kumekaka, u hangalase mintiyiso ya Bibele eka swifundzha swa 14 eka swa 22 leswi nga eArgentina. Loko a suka eka ndhawu yin’wana a ya eka yin’wana, a etlela emibedweni leyi a nyikiweke yona hi vanhu va malwandla, minkarhi yo tala a etlela ehandle, hambi ku ri etshangeni ra timbhongolo, a pfuxiwa hi ku rila ka tona ni mixo!

Un’wana loyi a ri ni moya wa xiviri wa vuphayona i Richard Traub, loyi a kumeke ntiyiso le Buenos Aires. A hisekela ku byela vanhu va le ndzhandzeni wa Andes, le Chile hi mahungu lamanene. Hi 1930, endzhaku ka ntlhanu wa malembe a khuvuriwile, u fike le Chile—a ri yena ntsena Mbhoni etikweni ra vanhu va 4 000 000. Eku sunguleni, a a tirhisa Bibele ntsena, kambe u sungule ku famba hi yindlu na yindlu. A ku ri hava minhlangano ya vandlha yo ya eka yona, kutani hi Sonto, hi nkarhi lowu tolovelekeke wa nhlangano, a a ya eNtshaveni ya San Cristóbal, a tshama endzhutini wa murhi, ivi a va ni dyondzo ya munhu hi xiyexe a tlhela a khongela. Loko a swi kotile ku qacha kamara, u sungule ku rhamba vanhu va ta eminhlanganweni kwalaho. Munhu wo sungula loyi a swi koteke ku ta enhlanganweni wo sungula i Juan Flores, loyi a vutiseke a ku: “Van’wana, vona va ta ta rini?” Makwerhu Traub hi ku olova u te: “Va ta ta.” Va tile hakunene. Ku nga si hela lembe ku khuvuriwe malandza ya Yehovha ya 13.

Endzhaku ka malembe ya mune, Timbhoni timbirhi leti nga si tshamaka ti hlangana ti khomisanile ti ya chumayela mahungu lamanene le Colombia. Endzhaku ka ntirho lowunene wa lembe, Hilma Sjoberg u boheke ku tlhelela eUnited States. Kambe Kathe Palm u khandziye xikepe a ya le Chile, a heta masiku ya 17 elwandle a ri karhi a chumayela eka vatirhi ni vakhandziyi. Eka khume ra malembe lama landzeleke, u tirhele ehlalukweni ra lwandle ra le n’walungwini-mpfungwe wa Chile, leri vuriwaka Arica, a ya edzongeni-mpfungwe wa rona, ku nga Tierra del Fuego. A a nghena etindlwini ta bindzu ni ku nyikela vumbhoni eka vatirhela-mfumo. Loko a rhwala tibuku takwe hi nkwama lowu a wu hakarha emakatleni, kun’we ni nhundzu yo tanihi minkumba yo etlela ha yona, u fike ni le tikampeni ta le kule ta migodi ni le mapurasini ya tinyimpfu. A a hanya vutomi bya phayona ra xiviri. A ku ri ni van’wana nakambe lava a va ri ni moya wo tano—van’wana a a va nga byi nghenelanga vukati, van’wana a va byi nghenerile, lavantshwa ni lavakulu.

Hi lembe ra 1932, ku endliwe matshalatshala yo hlawuleka leswaku rungula ra Mfumo ri hangalasiwa ematikweni ya Latin Amerika, laha a ku nga si chumayeriwa ngopfu. Lembe rero ku hangalasiwe swinene xibukwana lexi nge The Kingdom, the Hope of the World. Xibukwana lexi a xi ri na nkulumo leyi ana se a yi nyikeriwile eka vuhaxi bya matiko hinkwawo bya xiya-ni-moya. Sweswi a ku hangalasiwe tikopi ta kwalomu ka 40 000 ta nkulumo leyi kandziyisiweke le Chile, 25 000 wa tikopi le Bolivia, 25 000 le Peru, 15 000 le Ecuador, 20 000 le Colombia, 10 000 le Santo Domingo (laha sweswi ku nga Dominican Republic), ni tin’wana ta 10 000 le Puerto Rico. Hakunene, rungula ra Mfumo a ri ri karhi ri twarisiwa, hi matimba swinene.

Le Amerika Dzonga, hi 1935, a ku ri ni vanhu va 247 ntsena lava joyineke marito lama twarisaka leswaku i Mfumo wa Xikwembu ntsena lowu nga ta tisela vanhu ntsako. Kambe mawaku vumbhoni byonghasi lebyi va byi nyikeleke!

Ku Fikelela Vanhu Hambi eTindhawini Ta Le Kule

Timbhoni ta Yehovha a ti nga anakanyi swona leswaku a ti ta va ti byi hetisisile vutihlamuleri bya tona eka Xikwembu loko to vulavula ntsena ni vanhu lava ti va kumeke va ri vaakelani va tona. A ti lwela ku fikelela vanhu hinkwavo hi mahungu lamanene.

Vanhu lava a va tshama etindhawini leti hi nkarhi wolowo Timbhoni a ti nga swi koti ku ti endzela hi xiviri, a va fikeleriwa hi tindlela tin’wana. Hi xikombiso, eku heleni ka va-1920, Timbhoni ta le Cape Town, eAfrika Dzonga, ti rhumele swibukwana swa 50 000 eka varimi hinkwavo, valanguteri va makhotso, valanguteri va nhova ni van’wana lava tshamaka etindhawini leti swi nga oloviki ku fika eka tona. Ku komberiwe ni buku ya tiadirese leyi nga enkarhini ya Afrika Dzonga-vupela-dyambu hinkwaro (laha sweswi ku nga Namibia), kutani kopi ya xibukwana lexi nge The Peoples Friend yi rhumeriwile eka un’wana ni un’wana loyi vito rakwe a ri ri kona ebukwini yoleyo.

Hi 1929, F. J. Franske u vekiwe tanihi mulanguteri wa byatso bya Sosayiti ya Watch Tower lebyi vitaniwaka Morton, naswona u averiwe swin’we na Jimmy James, ku fikelela vanhu va le Labrador ni le tindhawini leti nga ehandle ka Newfoundland. Hi vuxika Makwerhu Franske a a famba hi ribuwu, a tirhisa ntlawa wa timbyana lowu kokaka xileyi. Leswaku va hakela nxavo wa tibuku ta Bibele leti a va nyikeke tona, Maeskimo ni vanhu va le Newfoundland va n’wi nyike swilo leswi endliweke hi madzovo kun’we ni tihlampfi. Endzhaku ka malembenyana, u ye eka vatirhi va le migodini, vatirhi va le makhwatini, vaphasi va swiharhi, vahlayisi va swifuwo ni Maindiya etikweni ra Cariboo ra British Columbia. Loko a ri karhi a famba, a a hlota leswaku a ta kuma nyama, a dya mihandzu ya nhova, ni ku baka xinkwa xakwe exibyeni xo katinga endzilweni lowu tshiveriweke ehansi. Kutani, nkarhi wun’wana, yena ni munghana wakwe a va tirhisa byatso byo phasa tihlampfi va famba hi byona loko va yisa rungula ra Mfumo eka xihlala, hlonhle, kampa yo tshama vanhu, khotso ni vaaki hinkwavo lava kumekaka eribuweni ra le vupela-dyambu bya Canada. A ri wun’wana wa vo tala lava endleke matshalatshala yo hlawuleka leswaku va fikelela vanhu lava tshamaka etindhawini ta le kule swinene emisaveni.

Ku sukela eku heleni ka va-1920, Frank Day u tirhe a kongoma en’walungwini a nghena emitini ya le Alaska, a chumayela, a fambisa tibuku ni ku xavisa manghilazi ya mahlo leswaku a kota ku khathalela swilaveko swakwe swa nyama. Hambi leswi a famba hi ku khwita hi nenge wo endliwa hi munhu, u hlanganise ndhawu yo sukela eKetchikan ku ya eNome, mpfhuka wa tikhilomitara ta kwalomu ka 1 900. Le ndzhaku hi 1897, muceri wa nsuku u kume tikopi ta Millennial Dawn ni ta Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) loko a ri le California, naswona a a endla makungu yo famba na tona le Alaska. Kutani hi 1910, Kaputeni Beams, mulanguteri wa xikepe xo phasa tinkavangaheti, u tshame a fambisa tibuku takwe exitichini xakwe xa le Alaska. Kambe ntirho wa ku chumayela wu sungule ku andza loko Makwerhu Day a hamba a teka maendzo yakwe ya ximumu yo ya eAlaska hi ku phindha-phindha ku ringana malembe ya 12.

Timbhoni tin’wana timbirhi, leti a ti tirhisa byatso lebyi nga ni njhini bya timitara ta 12, lebyi vitaniwaka Esther, ti tirhe ti longoloka ni ribuwu ra Norway, empfungwe wa Arctic. Va nyikele vumbhoni eswihlaleni, emakhotsweni, eswimitanini swa le ribuweni, ni le tindhawini leti nga toxe etintshaveni. Vanhu vo tala va va amukele hi malwandla, naswona hi lembe rin’we, va swi kotile ku fambisa tibuku ni swibukwana swo sukela eka 10 000 ku ya eka 15 000 leswi hlamuselaka xikongomelo xa Xikwembu hi vanhu.

Swihlala Swi Twa Swidzuniso Swa Yehovha

A hi swihlala leswi nga ekusuhi ni mahlaluko-nkulu ntsena leswi a swi nyikiwa vumbhoni. Le xikarhi ka Lwandle-nkulu ra Pacific, eku sunguleni ka va-1930, Sydney Shepherd u hete malembe mambirhi a famba hi byatso a chumayela eSwihlaleni swa Cook ni le Tahiti. Le vupela-dyambu mpfungwe, George Winton a endzela New Hebrides (laha sweswi ku nga Vanuatu) hi mahungu lamanene.

Hi nkarhi lowu fanaka, Joseph Dos Santos, Muputukezi wa le Amerika, na yena u sungule riendzo ro ya eka nsimu leyi nga khumbiwangiki. U sungule a nyikela vumbhoni eswihlaleni swa le kule swa Hawaii; kutani a teka riendzo ro chumayela ra misava hinkwayo. Kambe loko a fika le Philippines, u kume papila ra Makwerhu Rutherford ri n’wi kombela leswaku a tshama kwalaho leswaku a simeka ni ku hlela ntirho wa ku chumayela Mfumo. Hi loko a tshama malembe ya 15.

Hi nkarhi lowu rhavi ra Sosayiti le Australia a ri nyikela nyingiso entirhweni lowu nga endzeni ni le handle ka Pacific Dzonga. Maphayona mambirhi lama rhumeriweke ma huma kwalaho ma nyikele vumbhoni lebyi anameke le Fiji hi 1930-31. Samoa ri kume vumbhoni hi 1931. New Caledonia ri fikeleriwe hi 1932. Mpatswa wa maphayona wo huma hi le Australia wu tirhe le China hi 1933 ni ku nyikela vumbhoni eka madoroba-nkulu ya rona ya 13 eka malembe lama landzeleke.

Vamakwerhu va le Australia va xiye leswaku va nga hetisisa swo tala loko va ri ni byatso. Hi ku famba ka nkarhi va kume xikepe xa timitara ta 16 lexi va xi vitaneke Lightbearer, naswona hi malembe yo hlayanyana ku sukela eku sunguleni ka 1935, va xi tirhise tanihi xisekelo xa ntirho wa ntlawa wa vamakwerhu lava hisekaka loko va nyikela vumbhoni le Netherlands East Indies (laha sweswi ku nga Indonesia), Singapore, ni le Malaya. Ku fika ka byatso lebyi minkarhi hinkwayo a ku koka nyingiso, naswona leswi hakanyingi swi pfulele vamakwerhu ndlela yo chumayela ni ku fambisa tibuku to tala.

Hi nkarhi lowu fanaka, exiphen’wini lexin’wana xa misava, maphayona mambirhi yo huma le Denmark ma kunguhate ku teka riendzo ro wisa ro ya le Swihlaleni swa Faeroe eLwandle-nkulu ra Atlantic ra le N’walungwini hi 1935. Kambe eka vona a ku nga ri riendzo ro valanga ntsena. Va fambe va ri ni tibuku ta magidi, naswona va ti tirhise kahle. Ku nga khathariseki xidzedze ni mpfula swin’we ni vukarhi bya vafundhisi, va hlanganise swihlala swo tala leswi nga ni vanhu hi laha va koteke ha kona hi nkarhi wolowo.

Le vupela-dyambu, Georg Lindal, Muiceland la tshamaka eCanada, u teke xiavelo xo lehanyana. Hi ku komberiwa hi Makwerhu Rutherford, u rhurhele le Iceland leswaku a ya phayona kona hi 1929. Vona ndlela leyi a tiyiseleke ha yona! Eka malembe ya 18 lama landzeleke, a a tirha kwalaho a ri yexe. U endzele madoroba ni swimitana hi ku phindha-phindha. U fambise makume ya magidi ya tibuku, kambe hi nkarhi wolowo ku hava ni muaki ni un’we le Iceland la n’wi joyineke entirhweni wa Yehovha. A ku ri hava Timbhoni to hlanganyela na tona le Iceland ku fikela hi 1947, handle ka lembe leri varhumiwa lava leteriweke le Gilead va nga fika ha rona.

Loko Vanhu Va Yirisa Xileriso Xa Xikwembu

Loko ti ri evutirhelini bya tona bya le rivaleni, a swi tolovelekile, ngopfu-ngopfu ku sukela hi va-1920 ku ya eka va-1940, leswaku Timbhoni ti hlangana ni nkaneto, lowu hi ntolovelo a wu tlhontlhiwa hi vafundhisi va kwalaho, nkarhi wun’wana hi vatirhela-mfumo.

Endhawini yin’wana ya le makaya ya le n’walungwini wa Vienna, Austria, Timbhoni ti tikume ti langutane ni ntlawa lowu kariheke wa vaaki va kwalaho lava kuceteriweke hi mufundhisi wa kwalaho, lowu a wu seketeriwa hi ndhuna ya maphorisa. Vafundhisi a va tiyimisele ku sivela ntirho wo chumayela wa Timbhoni ta Yehovha emitini ya kwalaho. Kambe Timbhoni a ti tiyimisele ku hetisisa xiavelo xa tona lexi a xi huma eka Xikwembu, hi loko ti cinca ti ya hi siku rin’wana, ti nghena emitini hi tindlela tin’wana.

Ku nga khathariseki minxungeto ni nsindziso wa vanhu, Timbhoni ta Yehovha ti swi xiyile leswaku ti ni vutihlamuleri eka Xikwembu byo twarisa Mfumo wa xona. Ti hlawule ku yingisa Xikwembu tanihi mufumi ku ri na vanhu. (Mint. 5:29) Laha vatirhela-mfumo va kwalaho a va ala ku nyika Timbhoni ta Yehovha ntshunxeko wa vukhongeri, Timbhoni tona a ti engeteleka.

Endzhaku ko tshamela ku khomiwa eka xiyenge xin’wana xa Bavaria, le Jarimani hi 1929, va qache switimela swimbirhi swo hlawuleka—xin’wana xi sungula le Berlin, xin’wana le Dresden. Swi hlangane le Reichenbach, naswona hi 2:00 a.m. xitimela xin’wana xi nghene endhawini ya le Regensburg ni vakhandziyi va 1 200 lava a va hisekela ku hlanganyela eku nyikeleni ka vumbhoni. Ku famba a swi durha, naswona un’wana ni un’wana a tihakelela. Eka xitichi xin’wana ni xin’wana xa xitimela, van’wana a va xika. Van’wana a va ri na swikanyakanya leswaku va ta fikelela tindhawu ta le kule. Xifundzha hinkwaxo xi hlanganisiwe hi siku rin’we. Loko va vona vuyelo bya matshalatshala ya vona lama endliwaka hi vun’we, va tsundzuke xitshembiso xa Xikwembu eka malandza ya xona: “Fumu riṅwana ni riṅwana leri v̌a ri fulaka ku ku onha, ri nga ka ri nga pfuni ntšhumu.”—Esa. 54:17.

Timbhoni ta le Jarimani a ti hiseka swinene lerova exikarhi ka 1919 na 1933, ti hangalase tibuku, swibukwana ni timagazini ta kwalomu ka 125 000 000, swin’we ni timiliyoni ta swiphephana. Kambe, eJarimani hi nkarhi wolowo a ku ri na mindyangu ya kwalomu ka 15 000 000. Hi nkarhi wolowo Jarimani ri kume vumbhoni lebyi nyikeriweke kahle ku tlula eka tiko rihi na rihi emisaveni. Eka xiyenge xexo xa misava a ku ri ni vanhu vo tala lava a va vula leswaku i valandzeri va Kreste lava totiweke hi moya. Kambe eka malembe lama landzeleke, va langutane ni yin’wana ya miringo yo nonon’hwa swinene ya vutshembeki.—Nhlav. 14:12.

Hi lembe ra 1933, nkaneto wa le nawini wa ntirho wa Timbhoni ta Yehovha le Jarimani wu kurile swinene. Magestapo a ma hamba ma secha makaya ya Timbhoni swin’we ni hofisi ya rhavi ya Sosayiti. Ntirho wa Timbhoni wu yirisiwile ematikweni yo tala ya le Jarimani, naswona vo tala va khotsiwile. Tithani to tala ta Tibibele ni tibuku ta vona ta Bibele swi hisiwile erivaleni. Hi April 1, 1935, ku humesiwe nawu wa tiko lowu yirisaka Ernste Bibelforscher (Swichudeni leswi Hisekaka swa Bibele, kumbe Timbhoni ta Yehovha), naswona ku endliwe matshalatshala ya xiviri leswaku ku chivirika ka vona ku herisiwa. Hi loko Timbhoni ti endla minhlangano ya tona hi mintlawa leyitsongo, ti hlela ku humesa mhaka ya tona yo dyondza Bibele hi swivumbeko leswi nga ta ka swi nga xiyiwi hi ku olova hi Magestapo, ivi ti sungula tindlela to chumayela leti tumbeleke.

Hambi loko leswi swi nga si endleka, ku sukela hi 1925, vamakwerhu va le Italy a va hanya ehansi ka mfumo lowu tshikelelaka wa Vufasisi, naswona hi 1929 ku sayiniwe ntwanano exikarhi ka Kereke ya Khatoliki ni Mfumo wa Vufasisi. Vakreste va ntiyiso a va hlotiwa ku fana ni swiharhi. Van’wana a va hlanganyela ematshangeni ni le vuhlayiselweni bya folichi leswaku va nga khomiwi. Timbhoni ta Yehovha le Italy hi nkarhi wolowo a ti nga talangi; kambe, matshalatshala ya tona yo hangalasa rungula ra Mfumo ma tiyisiwile hi 1932 loko Timbhoni ta 20 to huma le Switzerland ti nghene eItaly ivi ti hangalasa tikopi ta 300 000 ta xibukwana lexi nge The Kingdom, the Hope of the World hi xihatla lexikulu.

Le Far East ntshikilelo a wu ya wu kula. Timbhoni ta Yehovha a ti khomiwa le Japani. Nhlayo leyikulu ya tibuku ta vona ta Bibele yi onhiwile hi vatirhela-mfumo le Seoul (laha sweswi ku vitaniwaka Riphabliki ra Korea) ni le Pyongyang (laha sweswi ku vitaniwaka Democratic People’s Republic of Korea).

Exikarhi ka nkaneto lowu lowu kulaka, hi 1935, Timbhoni ta Yehovha ti twisise nhlamuselo ya Bibele ya “vunyingi lebyikulu,” kumbe “ntshungu lowukulu,” wa Nhlavutelo 7:9-17. (KJ, BML) Ku twisisa loku ku va endle va xiya ntirho lowu a va nga wu langutelanga, wa xihatla. (Esa. 55:5) A va nga ha swi pfumeri leswaku hinkwavo lava nga riki va “ntlhambinyana” wa vadyandzhaka va Mfumo wa matilo hi ku famba ka nkarhi va ta va ni nkarhi wo endla vutomi bya vona byi pfumelelana ni swilaveko swa Yehovha. (Lk. 12:32) Va swi xiyile leswaku a ku ri nkarhi wa ku endla vanhu volavo va va vadyondzisiwa leswaku va ta nghena emisaveni leyintshwa ya Xikwembu. Leswaku ku hlengeletiwa ka ntshungu lowukulu wu huma eka matiko hinkwawo ku ta hela rini, a va nga swi tivi, hambi leswi a va swi vona leswaku makumu ya mafambiselo yo biha a ma ri ekusuhi. Kambe leswaku ntirho lowu kahle-kahle a wu ta endlisiwa ku yini ku ri na ku andza swinene ka nxaniso, a va nga tiyiseki. Hambi swi ri tano, a va tiyiseka—leswaku leswi ‘voko ra Yehovha ri nga hluriwiki hi nchumu,’ u ta pfula ndlela ya leswaku va hetisisa ku rhandza kakwe.—Esa. 59:1.

Hi lembe ra 1935, Timbhoni ta Yehovha a ti nga nyawuli—a ti ri 56 153 ntsena emisaveni hinkwayo.

A ti chumayela ematikweni ya 115 hi lembe rero; kambe eka nhlayo leyi lavaka ku va hafu ya matiko lawa, a ku ri na Timbhoni leti nga ehansi ka khume. A ku ri matiko mambirhi ntsena lama nga ni Timbhoni ta Yehovha leti tirhaka ta 10 000 kumbe leti tlulaka kwalaho (United States, a ri ri na 23 808; Jarimani a ri ri na ndzinganyeto wa kwalomu ka 10 000 eka lava 19 268 lava koteke ku vika eka malembe mambirhi lama hundzeke). Matiko man’wana ya nkombo (Australia, Britain, Canada, Czechoslovakia, Furwa, Poland na Romania) rin’wana ni rin’wana ri vike Timbhoni leti tlulaka 1 000 kambe ti ri ehansi ka 6 000. Rhekhodo ya ntirho eka matiko man’wana ya 21 yi kombisa Timbhoni leti nge xikarhi ka 100 na 1 000 rin’wana ni rin’wana. Kambe, hi lembe rero rin’we, ntlawa lowu wa Timbhoni lowu hisekaka wu tirhise tiawara ta 8 161 424 emisaveni hinkwayo eku twariseni ka Mfumo wa Xikwembu tanihi ntshembo wu ri woxe wa vanhu.

Ku tlhandlekela eka matiko lawa a va tirha eka wona hi 1935, ana se a va hangalase mahungu lamanene eka matiko man’wana, lerova matiko ya 149 ni mintlawa ya swihlala se a swi fikeleriwile hi rungula ra Mfumo.

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 424]

Hambi leswi a va pfaleriwe ekhotsweni, a va yi kuma minkarhi ya ku chumayela

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 425]

Va swi tsakela naswona va hisekela ku ya emahlweni ni ntirho!

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 441]

Va honise moya, mpfula ni rivengo ra vafundhisi

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 442]

Vumbhoni lebyikulu swinene byi nyikeriwile le Jarimani, ma-“Ernste Bibelforscher” ma nga si yirisiwa kwalaho

[Mepe/Swifaniso leswi nga eka tluka 423]

Loko misava yi khomekile hi nyimpi, R. R. Hollister na Fanny Mackenzie, a va khomekile va yisa rungula ra ku rhula eka vanhu va le China, Japani ni le Korea

[Mepe]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

KOREA

JAPANI

CHINA

LWANDLE-NKULU RA PACIFIC

[Mepe lowu nga eka tluka 428]

(For fullly formated text,see publication)

Loko vatsendzeleki vo huma eka matiko lama kombisiweke eka mepe lowu va dyondze hi xikongomelo lexi hlamarisaka xa Xikwembu xo katekisa vanhu, va titwe va boheka ku yisa mahungu lawa eka rikwavo

TIAMERIKA

↓ ↓

AUSTRIA

BULGARIA

KIPRA

CZECHOSLOVAKIA

DENMARK

FINLAND

JARIMANI

GREECE

HUNGARY

ITALY

NETHERLANDS

NORWAY

POLAND

PORTUGAL

ROMANIA

SPAIN

SWEDEN

SWITZERLAND

TURKEY

YUGOSLAVIA

[Mepe lowu nga eka tluka 432]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

Hi va-1920 na va-1930, vavuri va evhangeli va sukile le Jarimani va ya ematikweni yo tala va ya nyikela vumbhoni

JARIMANI

↓ ↓

AMERIKA DZONGA

AFRIKA N’WALUNGU

ASIA

[Mepe/Swifaniso leswi nga eka tluka 435]

Maphayona yo gingiriteka yo tanihi Frank Smith ni makwavo Gray (lava kombisiweke eka xifaniso xa le henhla) ma hangalase mahungu lamanene evuxeni-mpfungwe bya Afrika

[Mepe]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

UGANDA

KENYA

TANZANIA

AFRIKA DZONGA

[Mepe/Xifaniso lexi nga eka tluka 439]

Le Afrika Dzonga-vupela-dyambu (laha sweswi ku nga Namibia) vanhu va amukele xibukwana lexi hi poso hi 1928

[Mepe]

(For fully forrmatted text, see publication)

NAMIBIA

[Mepe/Swifaniso leswi nga eka tluka 440]

Endzeni ka “Lightbearer,” maphayona lama chivirikaka ma hangalase rungula a Mfumo le Dzonga-vuxa bya Asia

[Mepe]

(For fully forrmatted text, see publication)

MALAYA

BORNEO

CELEBES

SUMATRA

JAVA

TIMOR

NEW GUINEA

AUSTRALIA

LWANDLE-NKULU RA PACIFIC

[Swifaniso leswi nga eka tluka 426]

Ematikweni yo tala, nkulumo leyi nge “Timiliyoni Leti Hanyaka Sweswi Ti Nga Ka Ti Nga Fi” yi koke vayingiseri vo tala

[Swifaniso leswi nga eka tluka 427]

Edwin Scott, le Afrika Dzonga, u hangalase tikopi ta 50 000 ta “Ntlhontlho Eka Varhangeri Va Misava” a ri yexe

[Xifaniso lexi nga eka tluka 429]

Loko a angula xirhambo xa vavuri va evhangeli, Willy Unglaube u tirhe le Yuropa, Afrika ni le Vuxeni

[Swifaniso leswi nga eka tluka 430]

Hi 1992, Eric Cooke ni makwavo John (la tshameke) un’wana ni un’wana u ve entirhweni wa nkarhi hinkwawo malembe yo tlula 60, va va ni mintokoto leyi nyanyulaka le Yuropa ni le Afrika

[Xifaniso lexi nga eka tluka 431]

Loko a fika eIndia hi 1926, Edwin Skinner a ri na xiavelo lexi katsaka ntlhanu wa matiko; u hambete a chumayela kwalaho hi ku tshembeka ku ringana malembe ya 64

[Xifaniso lexi nga eka tluka 433]

Alfred na Frieda Tuček, maphayona yo sungula ya le Old Yugoslavia, ma rhwele swilaveko swa wona swa vutomi ni tibuku ta ku nyikela vumbhoni ha tona

[Swifaniso leswi nga eka tluka 434]

“Bible Brown“ u hlanganyerile eku paluxeni ka vugandzeri bya mavunwa hi ku hiseka eAfrika Vupela-dyambu hinkwaro

[Xifaniso lexi nga eka tluka 436]

George Young u hlanganyerile eku twariseni swinene ka Mfumo wa Xikwembu le Amerika Dzonga, Spain ni le Portugal

[Xifaniso lexi nga eka tluka 437]

Juan Muñiz (eximatsini),loyi a a chumayela le Amerika Dzonga ku sukela hi 1924, a ri kona ku amukela N. H. Knorr loko a endzela Argentina ro sungula endzhaku ka malembe ya 20

[Xifaniso lexi nga eka tluka 438]

Nicolás Argyrós u hangalase ntiyiso lowu ntshunxaka wa Bibele eswifundzheni swa 14 swa le Argentina

[Swifaniso leswi nga eka tluka 439]

F. J. Franske, a famba etikweni na hi byatso, u lwele ku fikelela tindhawu leti nga toxe hi ntiyiso wa Bibele