Ndzima 22
Xiphemu 5—I Timbhoni Ku Ya Fika eMakun’wini Ya Misava
Hi 1975 ku endliwe swiboho swa nkoka mayelana ni ndlela leyi ntirho wa Timbhoni ta Yehovha a wu ta fambisiwa ha yona eyindlu-nkulu ya tona ya misava. Hi nkarhi wolowo a va nga swi tivi leswaku i masimu wahi lawa a ma ha ta pfuleka leswaku ku chumayeriwa swinene emahlweni ka makumu ya mafambiselo lawa ya swilo, kumbe leswaku a ka ha ta chumayeriwa nkarhi wo tanihi kwihi ematikweni lawa a va chumayela eka wona hi ku ntshunxeka hi malembe yo tala. Kambe a va lava ku tirhisa nkarhi wun’wana ni wun’wana hi ndlela leyinene. Matluka 502 ku ya ka 520 ma hlamusela ku hundzuka kun’wana loku tsakisaka.
KU VE ni ku hundzuka lokukulu le Amerika Dzonga. Ku nga si hela malembe yo tala Timbhoni ta Yehovha le Ecuador ti langutane ni nhlaselo wa mintshungu ya Khatoliki, vaprista va Khatoliki le Mexico a va fuma tanihi tihosi eswimitanini swo tala, naswona hulumendhe yi yirise Timbhoni ta Yehovha le Argentina ni le Brazil. Kambe swiyimo swi hundzuke hi ndlela leyi hlamarisaka. Sweswi vo tala va lava va nga dyondzisiwa ku chava kumbe ku venga Timbhoni, vona hi voxe i Timbhoni ta Yehovha. Van’wana hi ntsako va yingisa loko Timbhoni ti va endzela leswaku va ta avelana rungula ra Bibele ra ku rhula. Timbhoni ta Yehovha ti tiviwa swinene naswona ta xiximiwa.
Mpimo wa mintsombano ya vona ni ku tikhoma ka Vukreste ka lava va nga kona eka yona ku koke nyingiso. Mintsombano yin’wana yo tano mimbirhi, leyi khomiweke hi nkarhi wun’we le São Paulo ni le Rio de Janeiro, le Brazil, hi 1985, a yi ri na nhlayo ya lava veke kona hinkwavo va 249 351. Endzhaku, mintsombano yin’wana ya 23 yi khomiwile leswaku ku hlengeletiwa vanhu lava tsakelaka le Brazil hinkwaro, laha hinkwavo lava a va ri kona va veke 389 387. Vuyelo bya ntirho wa Timbhoni ta Yehovha le Brazil tanihi vadyondzisi va Rito ra Xikwembu byi vonake erivaleni loko vanhu va 4 825 va kombise ku tinyiketela ka vona eka Yehovha hi nkhuvulo wa mati eka nongonoko wolowo wa mintsombano. Endzhaku ka ntlhanu wa malembe, hi 1990, a swi boha leswaku ku khomiwa mintsombano ya 110 le Brazil hinkwaro leswaku yi kota ku hlanganisa vanhu va 548 517 lava veke kona. Enkarhini lowu vanhu va 13 448 va tinyiketele ku khuvuriwa hi mati. Etikweni hinkwaro vanhu va magidi ya madzana ha un’we-un’we ni mindyangu a va amukela Timbhoni ta Yehovha leswaku ti va letela hi Rito ra Xikwembu.
Kutani ku vuriwa yini hi Argentina? Endzhaku ka makume ya malembe ehansi ka minsivelo ya hulumendhe, Timbhoni ta Yehovha ti swi kotile ku hlanganyela hi ku ntshunxeka nakambe hi 1985. Mawaku ntsako wa kona eka lava 97 167 lava a va ri kona eka nongonoko wa mintsombano yoleyo! Ehansi ka xihloko xa rona lexi nge “Mfumo Lowu Kulaka—Wa Timbhoni Ta Yehovha,” phepha-hungu ra kwalaho, Ahora ri hlamale ku hleleka ka ntshungu wa le ntsombanweni le Buenos Aires, ni ndlela leyi a va pfumala xihlawu-hlawu xa rixaka ni xiyimo xa munhu, ku rhula ka vona ni rirhandzu leri va ri kombiseke. Ri hete hi ku: “Ku nga khathariseki leswaku ha pfumela kumbe a hi pfumeli eka mavonelo ni tidyondzo ta vona, ntshungu lowu hinkwawo wu faneriwa hi ku xiximiwa.” Hambi swi ri tano, vanhu vo tala va le Argentina va endle leswi tlulaka swoleswo. Va sungule ku dyondza Bibele ni Timbhoni ta Yehovha, ivi va hlanganyela eminhlanganweni leyi khomeriwaka eHolweni ya Mfumo leswaku va ya vona ndlela leyi Timbhoni ti tirhisaka mimpimanyeto ya Bibele ha yona evuton’wini bya tona. Kutani vahlaleri lava va endle xiboho. Eka malembe lama landzeleke ya nkombo, makume ya magidi ya vona ma tinyiketele eka Yehovha naswona nhlayo ya Timbhoni le Argentina yi tlakuke hi tiphesente ta 71!
Ndlela leyi va nga amukela mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu ha yona le Mexico a yi hlamarisa swinene. Eka malembe lama hundzeke Timbhoni ta Yehovha kwale a ti tshamela ku hlaseriwa hi mintshungu leyi rhumeriweke hi vafundhisi. Kambe mhaka ya leswaku Timbhoni a ti tlheriselanga kumbe ku lava ku tirihisela yi khumbe vanhu vo tala va timbilu leti tshembekaka. (Rhom. 12:17-19) Nakambe va xiye leswaku Timbhoni a ti tshege tidyondzo ta tona hinkwato eBibeleni, Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke, ematshan’wini ya ku ti tshega hi mindhavuko ya vanhu. (Mt. 15:7-9; 2 Tim. 3:16, 17) A va swi vona leswaku Timbhoni a ti ri na ripfumelo leri a ri ti tiyisa hi xiviri ehansi ka nhlaselo. Mindyangu leyi engetelekeke yi amukele Timbhoni ta Yehovha loko ti tinyiketele ku yi fambisela tidyondzo ta le kaya ta Bibele ta mahala. Entiyisweni, hi 1992, tiphesente ta 12 ta tidyondzo ta Bibele leti a ti fambisiwa hi Timbhoni emisaveni hinkwayo a ti ri le Mexico, naswona nhlayo leyikulu ya tona a ku ri mindyangu leyikulu. Hikwalaho, nhlayo ya Timbhoni ta Yehovha le Mexico—ku nga ri lava a va hlanganyela eminhlanganweni kambe lava a va ri vahuweleri lava chivirikaka va Mfumo wa Xikwembu erivaleni—yi kule yi suka eka 80 481 hi 1975 yi va 354 023 hi 1992!
Ni le Yuropa, swiendlakalo leswi nga tolovelekangiki swi pfunetile eku hangalaseni ka rungula ra Mfumo.
Ku Hundzuka Loku Hlamarisaka Le Poland
Hambi leswi ntirho wa Timbhoni ta Yehovha a wu yirisiwile le Poland ku sukela hi 1939 ku ya ka 1945 (hi nkarhi wa ku lawuriwa hi Manazi na Soviet) ni ku tlhela wu yirisiwa ku sukela hi July 1950 (ehansi ka vulawuri bya Soviet), Timbhoni ta Yehovha a ti tshikanga ku chumayela kwale. Hambi leswi a vo va 1 039 hi 1939, hi 1950 a ku ri na vahuweleri va Mfumo va 18 116, naswona vona va hambete va ri vavuri va evhangeli hi ku hiseka (va ri karhi va tirhisa vutlharhi). (Mt. 10:16) Hambi swi ri tano, mayelana ni tinhlengeletano, a va ti khoma exihundleni—le handle ka muti, eswitlatini leswikulu ni le makhwatini. Kambe eku sunguleni ka 1982, hulumendhe ya Poland yi va pfumelele ku khoma tinhlengeletano ta vona ta siku rin’we va ri hi nhlayo leyi ringaneleke eka miako leyi hirhiwaka.
Kutani, hi 1985 switediyamu swa Poland leswikulu swi tirhisiwe hi Timbhoni ta Yehovha eka mintsombano leyikulu ya mune hi n’hweti ya August. Loko mupfhumba la humaka le Austria a fika hi xihaha-mpfhuka, u hlamarisiwe hi ku twa xitiviso hi xikurisa-marito xi ri karhi xi amukela Timbhoni ta Yehovha le Poland entsombanweni wa vona. Hi ku vona ku hundzuka ka langutelo leri kombisiweke hi hulumendhe, Mbhoni ya le Poland leyi dyuhaleke leyi a yi ri kwale ku ta amukela muendzi a yi swi kotanga ku tikhoma ivi yi rila hi ntsako. Lava veke kona eka mintsombano leyi a ku ri vapfhumba va 94 134, ku katsa ni mintlawa leyi humaka ematikweni ya 16. Xana vanhu hinkwavo va swi tivile leswi a swi endleka? Ina, va swi tivile! Hi nkarhi wa mintsombano leyi, va hlaye swiviko swa kona eka maphepha-hungu ya vona lama tolovelekeke ngopfu, va vona mintshungu ya le ntsombanweni eka thelevhixini, naswona va twa swiphemu swa nongonoko eka xiya-ni-moya xa tiko. Vo tala va vona va swi tsakerile leswi va swi voneke ni ku swi twa.
Hi May 12, 1989, loko hulumendhe yi nyikela mpfumelelo wa le nawini wa Timbhoni ta Yehovha tanihi vandla ra vukhongeri, se a ku sunguriwe ku kunguhata mintsombano leyikulu le Poland. Ku nga si hela tin’hweti tinharhu, ku khomiwe mintsombano minharhu—le Chorzów, le Poznan, ni le Warsaw—ku ri na vanhu va 166 518 loko va hlangane hinkwavo. Lexi hlamarisaka, magidi ya Timbhoni leti a ti huma laha hi nkarhi wolowo a ku vitaniwa Soviet Union (U.S.S.R.) ni le Czechoslovakia ti swi kotile ku kuma mpfumelelo wa ku famba, naswona ti ve kona. Xana ntirho wa Timbhoni ta Yehovha wa ku endla vadyondzisiwa a wu tswala mihandzu ematikweni lawa, laha ku nga pfumeli eka Xikwembu a ku seketeriwa swinene hi Mfumo, ku ringana makume ya malembe? Nhlamulo a yi ri erivaleni loko 6 093, ku katsa ni vantshwa vo tala va tinyiketela ku khuvuriwa hi mati emintsombanweni yoleyo.
Vanhu a va swi kota ku tivonela hi voxe leswaku Timbhoni a ti hambanile—hi ndlela leyi xiyekaka swinene. Eka phepha-hungu ra mani na mani a va hlaya timhaka to kota leti: “Lava va gandzelaka Yehovha Xikwembu—hi laha vona vini va vulaka ha kona—va xixima tinhlengeletano ta vona swinene, leti ti nga xikombiso xa vun’we bya vona. . . . Mayelana ni ku hleleka, ku rhula ni ku basa, lava nga entsombanweni i swikombiso leswi u nga swi tekelelaka.” (Życie Warszawy) Vanhu van’wana va le Poland va bohe ku endla leswi tlulaka ku hlalela vatsombani. A va lava leswaku Timbhoni ta Yehovha ti dyondza na vona Bibele. Hikwalaho ka ku letela ko tano hi Rito ra Xikwembu, nhlayo ya Timbhoni ta Yehovha le Poland yi andze yi suka eka 72 887 hi 1985 yi ya eka 107 876 hi 1992; naswona eka rona lembe rolero, va nyikele tiawara leti tlulaka 16 800 000 va ri eku byeleni ka van’wana hi ta ntshembo lowu hlamarisaka lowu nga eMatsalweni.
Hambi swi ri tano, ku hundzuka loku ku nyanyulaka a ku nga ri le Poland ntsena.
Yuropa Vuxa Ri Pfula Tinyangwa Ta Rona
Hungary ri amukele Timbhoni ta Yehovha ximfumo hi 1989. Leri hi nkarhi wolowo a ri vitaniwa German Democratic Republic (GDR) ri herise ku yirisa ka rona ka malembe ya 40 eka Timbhoni hi 1990, kwalomu ka mune wa tin’hweti endzhaku ka loko ku sunguriwe ku mbundzuxiwa ka Rirhangu ra Berlin. Eka n’hweti leyi landzeleke Vandla ra Vakreste ra Timbhoni ta Yehovha le Romania ri amukeriwe ximfumo hi hulumendhe leyintshwa ya le Romania. Hi 1991 Ndzawulo ya Vululami le Moscow yi tivise leswaku Mpfumelelo wa “Nhlengeletano ya Vukhongeri ya Timbhoni ta Yehovha laha U.S.S.R.” wu tsarisiwe enawini. Hi lembe rolero ntirho wa Timbhoni ta Yehovha le Bulgaria wu amukeriwe ximfumo. Hi 1992, Timbhoni ta Yehovha le Albania ti amukeriwe ximfumo.
Xana Timbhoni ta Yehovha ti endle yini hi ntshunxeko lowu ti nyikiweke wona? Muhleri wa phepha-hungu u vutise Helmut Martin mulanguteri wa ntirho wa Timbhoni ta Yehovha le GDR a ku: “Xana mi ta hlanganyela eka tipolitiki?” Phela, sweswo hi leswi vafundhisi vo tala va Vujagana a va swi endla. Makwerhu Martin u hlamurile: “Doo, Yesu u nyike vadyondzisiwa va yena xiavelo xa Matsalwa, naswona hi xi languta tanihi ntirho wa hina lowukulu.”—Mt. 24:14; 28:19, 20.
Kahle-kahle Timbhoni ta Yehovha a ti ngo sungula ku byarha vutihlamuleri lebyi eka xiphemu lexi xa misava. Hambi leswi a swi va boha leswaku va tirha ntirho lowu ehansi ka swiyimo leswo tika hi malembe yo tala, eka matiko lawa yo tala mavandlha (lama hlanganaka hi mintlawa leyitsongo) a ma ri kona, naswona vumbhoni a byi nyikeriwa. Kambe sweswi a ku ri ni lunghelo rin’wana. A va kota ku khoma minhlangano leyi a va kota ku rhambela vanhu eka yona hi ku ntshunxeka. A va chumayela hi yindlu na yindlu, va nga chavi ku khomiwa. Laha a ku ri ni matiko lama loko ma hlanganile a ma ri ni vanhu lava tlulaka 390 000 000, naswona a ku ri ni ntirho wo tala lowu a wu fanele ku endliwa. Hi ku xiya swinene leswaku hi hanya emasikwini ya makumu ya mafambiselo ya swilo ya misava ya sweswi, Timbhoni ta Yehovha ti tirhe hi xihatla.
Hambi loko va nga si nyikiwa mpfumelelo wa le nawini, swirho swa Huvo leyi Fumaka swi endzele matiko ma nga ri mangani ku ya vona leswaku ku nga endliwa yini ku pfuna vamakwerhu va Vakreste. Endzhaku ka loko ku yirisa ku herisiwile va ye eka matiko lama engetelekeke ya lawa leswaku va ya pfuneta ku hlela ntirho. Ku nga si hela malembe yo tala, va hlangane ni Timbhoni le Poland, Hungary, Romania, Czechoslovakia, Russia, Ukraine, Estonia na Belarus va vulavula na tona hi xiviri.
Ku lunghiseleriwe mintsombano leswaku ku tiyisiwa Timbhoni leti tshamaka ematikweni wolawo naswona ku yisiwa nyingiso lowu nga erivaleni eka vanhu hi rungula ra Mfumo wa Xikwembu. Ku nga si hela ntlhanu wa tin’hweti endzhaku ka loko laha enkarhini wolowo a ku vitaniwa GDR ku herisiwe nsivelo, ntsombano wo tano wu khomiwile le Rivaleni ra Tiolimpiki eBerlin. Timbhoni leti humaka ematikweni man’wana ya 64 hi ku hatlisa ti amukele xirhambo xa ku va kona. Va swi langute swi ri lunghelo ku tsakela xiendlakalo lexi ni vamakwavo va xisati ni va xinuna va Vakreste lava hi makume ya malembe va kombiseke vutshembeki eka Yehovha va ri ehansi ka nxaniso lowukulu.
Hi 1990 na 1991, ku khomiwe mintsombano yin’wana le Yuropa Vuxa hinkwaro. Endzhaku ka tinhlengeletano ta mune ta kwalaho leti khomiweke le Hungary hi 1990, ku endliwe malunghiselelo ya nhlengeletano ya matiko hinkwawo le Népstadion eBudapest hi 1991. Lava va veke kona a va ri 40 601, va huma ematikweni ya 35. Ro sungula endzhaku ka malembe ya 40 Timbhoni ta Yehovha ti kote ku khoma mintsombano ya le rivaleni le Romania hi 1990. Hi lembe rolero ku khomiwe nongonoko wa tinhlengeletano etikweni hinkwaro, ivi ku landzela mintsombano leyikulu mimbirhi. A ku ri na mintsombano leyi fanaka ya nhungu hi 1991, laha lava veke kona a va ri 34 808. Hi 1990, laha hi nkarhi wolowo a ku vitaniwa Yugoslavia, ku khomiwe mintsombano eka riphabliki rin’wana ni rin’wana ra leti vumbaka tiko lero. Eka lembe leri landzeleke, hambi leswi tiko a ri xungetiwa hi nyimpi ya xin’wana-manana, Timbhoni ta Yehovha ta 14 684 ti tiphine hi ntsombano wa matiko hinkwawo le Zagreb, ntsindza wa Croatia. Maphorisa a ma hlamarile loko ma vona vanhu va le Croatia, va le Montenegro, va le Serbia, va le Slovak ni van’wana va hlengeletane hi ku rhula leswaku va yingisa nongonoko.
Ni laha hi nkarhi wolowo a ku ri Czechoslovakia, mintsombano yi lunghiseleriwe hi ku hatlisa. Le ntsombanweni wa matiko hinkwawo le Prague hi 1990 a ku ri na vanhu va 23 876. Valawuri va xitediyamu a va tsakisiwe ngopfu hi leswi va swi voneke lerova va nyike Timbhoni tindhawu letikulu ngopfu etikweni rero leswaku ti khoma ntsombano lowu landzelaka. Eka xiendlakalo xexo xa matimu, hi 1991, a ku ri na vatsombani lava hisekaka va 74 587 lava nga tata Xitediyamu xa Strahov le Prague. Vapfhumba vo huma le Czech ni le Slovak a va tsakile ivi va phokotela hi ku hiseka loko ku endliwe xitiviso xa ku humesiwa ka New World Translation of the Holy Scriptures hi tindzimi ta vona, leswaku yi tirhisiwa evutirhelini bya le rivaleni ni ku yi tirhisela dyondzo ya munhu hi xiyexe ni ya le vandlheni.
Nakambe a ku ri hi 1991, loko ro sungula ematin’wini, Timbhoni ta Yehovha ti kote ku khoma mintsombano erivaleni etindhawini leti hi nkarhi wolowo a ti ri eSoviet Union. Endzhaku ka ntsombano wa le Tallinn, Estonia, ku ve ni wun’wana le Siberia. Ku khomiwe yin’wana ya mune emadoroba-nkulu le Ukraine, ni wun’wana le Kazakhstan. Lava veke kona hinkwavo a va ri 74 252. Naswona tanihi mihandzu leyi humesiweke sweswinyana ya ntirho wa ku endla vadyondzisiwa hi Timbhoni ta Yehovha etindhawini leti, 7 820 va tinyiketele ku khuvuriwa hi mati. Lexi a ku nga ri xiboho xa mintlhaveko lexi endliweke hikwalaho ko titwa va nyanyuriwe hi ntsombano. Lava yaka eku khuvuriweni a va tilunghiselerile ka ha ri emahlweni ka ha sele tin’hweti—naswona van’wana, malembe.
Xana vanhu lava hinkwavo a va huma kwihi? A swi ri erivaleni leswaku ntirho wa Timbhoni ta Yehovha a wu nga sunguli exiphen’wini lexi xa misava. Tibuku ta Watch Tower ti poseriwe le Russia khale hi 1887. Hi 1891, muungameri wo sungula wa Sosayiti ya Watch Tower, u endzele le Kishinev (leri sweswi ri nga le Moldova). Swichudeni swin’wana swa Bibele swi ye le Russia leswaku swi ya chumayela hi va-1920; kambe valawuri a va ala swinene, kutani mintlawa yi nga ri yingani leyi kombiseke ku tsakela rungula ra Bibele a yi ri yitsongo. Hambi swi ri tano, xiyimo xi hundzukile hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava ni le ndzhaku ka yona. Mindzilakana ya tiko yi tsemiwe hi vuntshwa, kutani vaaki vo tala va tlhele va wela ematikweni ya vona ya khale. Hikwalaho, Timbhoni leti tlulaka gidi leti vulavulaka Xiukraine leti humaka laha khale a ku vitaniwa Poland ti tikume ti ri eSoviet Union. Timbhoni tin’wana leti a ti tshama le Romania ni le Czechoslovakia ti kume leswaku tindhawu leti a ti tshama eka tona ti hundzuke Soviet Union. Ku tlula kwalaho, Marhaxiya lama hundzukeke Timbhoni ta Yehovha loko ma ri etikampeni ta nxaniso le Jarimani ma tlhelele ematiko-xikaya ya ka wona, ivi ma famba ni mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu. Hi 1946, a ku ri na Timbhoni leti chivirikaka ta 4 797 le Soviet Union. Vo tala va vona hulumendhe yi va rhurhiseterile yi va yisa etindhawini to hambana-hambana hi malembe yo tala. Van’wana va pfaleriwe etikampeni ta makhotso. Kwihi na kwihi laha a va ya kona a va chumayela. Nhlayo ya vona yi kurile. Hambi loko hulumendhe yi nga si va nyika mpfumelelo wa le nawini, mintlawa ya vona a yi ri karhi yi chivirika nkarhi hinkwawo ku suka le Lviv evupela-dyambu ku ya fikela le Vladivostok endzilakaneni wa le vuxeni bya Soviet Union, entsungeni wa lwandle loko u suka le Japani.
Vo Tala Sweswi Va Swi Lava Ku Yingisa
Loko hi 1991 Timbhoni ti khome mintsombano le khale a ku vitaniwa U.S.S.R. vanhu va kume nkarhi wa kahle wa ku ti vonela ekusuhi. Va endle yini? Le Lviv, Ukraine, phorisa ri byele un’wana wa vatsombani ri ku: “Ma humelela eku dyondziseni ka van’wana leswinene, mi vulavula hi Xikwembu naswona a mi katseki eka mimpfilumpfilu. A hi ri karhi hi vulavula hi leswaku ha yini a hi hamba hi mi xanisa, ivi hi heta hi ku i mhaka ya leswi a hi nga mi yingisi naswona a hi nga tivi nchumu ha n’wina.” Kambe sweswi vo tala va yingisa, naswona Timbhoni ta Yehovha ta swi lava ku va pfuna.
Leswaku va hambeta ni ntirho wa vona hi laha ku humelelaka swinene ematikweni lawa, tibuku ta Bibele a ti laveka. Hi ku hatlisa ku endliwe matshalatshala lamakulu. Le Selters/Taunus, eJarimani, Timbhoni ta Yehovha ti kurise vugandliselo bya tona hi mpimo lowu lavaka ku va lowu phindhiweke kambirhi. Hambi leswi ku kurisiwa loku a ku nga si hetisisiwa, kwalomu ka mavhiki mambirhi endzhaku ka loko ku yirisa ku herisiwile laha hi nkarhi wolowo a ku vitaniwa Jarimani Vuxa, 25 wa tithani ta tibuku ti rhumeriwe endhawini leyi, ti huma efektri ya ku gandlisa le Selters. Ku sukela loko ku yirisiwa ku herisiwile le matikweni ya le Vuxeni bya Yuropa, ku fikela hi 1992 ku rhumeriwe tithani leti lavaka ku va 10 000 ta tibuku hi tindzimi-nkulu ta kwale ta 14, ti yisiwa ematikweni lawa yo hambana-hambana ti huma le Jarimani, tithani tin’wana ta 698 a ti huma le Italy ni tin’wana to tala leti humaka le Finland.
Hikwalaho ka leswi ti heteke malembe yo tala ti nga hlangani, Timbhoni ta le ka man’wana ya matiko lawa nakambe a ti lava mpfuno etimhakeni ta ku kongomisa vandlha ni ndlela leyi nhlengeletano yi langutelaka ha yona. Leswaku va hlangavetana ni xilaveko lexi xa xihatla, vakulu lava fanelekaka—lava a va kota ku vulavula ririmi ra le tikweni rolero, loko swi koteka—a ku vulavuriwa na vona le Jarimani, United States, Canada ni kun’wana. Xana a va ta swi tsakela ku rhurhela eka rin’wana ra matiko lawa le Yuropa Vuxa leswaku va ya hlangavetana ni xilaveko lexi? N’wangulo wa vona a wu tsakisa hakunene! Laha a swi ta pfuna kona, vakulu lava a va leteriwe le Xikolweni xa Gilead kumbe le Xikolweni xa Ndzetelo wa Vutirheli na vona a va rhumeriwa.
Kutani, hi 1992 ntsombano lowu xiyekaka wa matiko hinkwawo wu khomiwile le St. Petersburg, ku nga muti wa vumbirhi eka leyikulu ya le Russia. Kwalomu ka vapfhumba va 17 000 a va huma ematikweni ya 27 ehandle ka Russia. Ntsombano lowu wu tivisiwe ni le kule swinene. Exikarhi ka lava a va tile a ku ri na vanhu lava a va nga si tshama va twa hi ta Timbhoni ta Yehovha. Lava veke kona va fikelele nhlohlorhi ya 46 214. Vapfhumba lava humaka eswiphen’wini hinkwaswo swa Russia, a va ri kona, van’wana va huma le vuxeni eXihlaleni xa Sakhalin, ekusuhi na Japani. Mintlawa leyikulu yi tile yi huma le Ukraine, Moldova ni le matikweni man’wana lama khale a ma ri xiphemu xa U.S.S.R. Va te ni mahungu lamanene. Swiviko swi komba leswaku mavandlha ha rin’we-rin’we emadoroba-nkulu yo kota Kiev, Moscow na St. Petersburg a ma va ni avhareji ya lava vaka kona eminhlanganweni leyi a yi tlula nhlayo ya Timbhoni kambirhi. Vanhu vo tala lava a va lava leswaku Timbhoni ta Yehovha ti dyondza na vona Bibele a va boheka ku nghenisiwa eka minongonoko ya lava a va yimisiwile. Le Latvia, ku te vapfhumba vo tlula 600, naswona ku te van’wana vo tala va huma le Estonia. Vandlha leri nga le St. Petersburg a ri ri na lava tlulaka dzana lava nga lunghekela ku khuvuriwa le ntsombanweni. Vo tala va lava a va kombisa ku tsakela a ku ri vantshwa kumbe vanhu lava nga dyondzeka. Entiyisweni, ntirho lowukulu wa ntshovelo wa moya wu ya emahlweni eka nsimu leyi leyikulu leyi misava hinkwayo a yi yi languta yi seketela ku nga vi kona ka Xikwembu!
Masimu Ma Vupfele Ku Tshoveriwa
Loko mavonelo mayelana ni ntshunxeko wa vukhongeri ma ya ma hundzuka, matiko man’wana, na wona ma herise ku yirisiwa ka Timbhoni ta Yehovha ivi ma va nyika mpfumelelo wa le nawini lowu ku nga khale ma va alela wona. Ntshovelo lowukulu wa moya a wu lunghekele ku hlengeletiwa eka tindhawu to tala ta leti. Swiyimo a swi fana ni leswiya Yesu a swi hlamuseleke vadyondzisiwa va yena loko a ku: “Tlakusani mahlo mi languta masimu: Ma vupfele ku tshoveriwa.” (Yoh. 4:35) Xiya tindhawu ti nga ri tingani laha leswi swi endlekeke kona le Afrika.
Vutirheli bya yindlu na yindlu bya Timbhoni ta Yehovha byi yirisiwile le Zambia hi 1969. Hikwalaho, Timbhoni ta kwalaho ti tirhise nkarhi wo tala ti fambisa tidyondzo ta le kaya ta Bibele ni lava tsakelaka. Ni van’wana va sungule ku lava Timbhoni leswaku ti ta va letela. Hakatsongo-tsongo minsivelo ya hulumendhe yi hungutekile, lava veke kona eminhlanganweni a va engeteleka. Hi 1992, a ku ri na vanhu va 365 828 lava veke kona eka Xilalelo xa Hosi le Zambia, muhuweleri un’we eka vaaki van’wana ni van’wana va 23!
Ku ya le n’walungwini wa Zambia, le Zaire, magidi lama engetelekeke ma lave ku dyondza leswi engetelekeke leswi Timbhoni ta Yehovha a ti swi dyondzisa hi ta mahanyelo ya Vukreste na hi ta xikongomelo xa Xikwembu hi vanhu. Hi 1990 loko swiyimo swi pfumelele Timbhoni ku tlhela ti pfula Tiholo ta tona ta Mfumo, eka tindhawu tin’wana vanhu va kwalomu ka 500 va te eminhlanganweni ya tona. Ku nga si hela malembe mambirhi Timbhoni ta 67 917 le Zaire a ti fambisa tidyondzo ta le kaya ta Bibele ta 141 859 eka vanhu vo tano.
Nhlayo ya matiko lama a ma pfuleka a yi hlamarisa. Hi 1990, varhumiwa va Watch Tower lava a va hlongoriwile le Benin eka malembe ya 14 lama hundzeke, se va pfumeleriwe ximfumo leswaku va tlhelela, naswona nyangwa wu pfuleriwe van’wana leswaku va ta. Hi lembe rolero Holobye wa Ndzawulo ya Vululami le Cape Verde Republic u sayine mpfumelelo wa Vandla ra kwalaho ra Timbhoni ta Yehovha, xisweswo a va nyika mpfumelelo wa le nawini. Kutani hi 1991 ku herisiwe ku yirisa ka le nawini eka Timbhoni ta Yehovha le Mozambhiki (laha valawuri va khale a va va xanise swinene), Ghana (laha ntirho wa vona a wu siveriwe hi mfumo), ni le Etiyopiya (laha a swi nga koteki ku chumayela erivaleni kumbe ku khoma tinhlengeletano hi malembe ya 34). Emahlweni ko va lembe ri hela, Niger na Congo na wona ma va nyike mpfumelelo wa le nawini. Eku sunguleni ka 1992, Timbhoni ta Yehovha le Chad, Kenya, Rwanda, Togo na Angola ti nyikiwe mpfumelelo wa le nawini.
Laha, masimu a ma lunghekele ntshovelo wa moya. Hi xikombiso le Angola, Timbhoni hi ku hatlisa ti andze hi tiphesente ta 31; ku engetela kwalaho, vahuweleri va Mfumo va kwalomu ka 19 000 kwalaho a va fambisa tidyondzo ta le makaya ta Bibele ta kwalomu ka 53 000. Leswaku ku va ni mpfuno wa nkongomiso lowu lavekaka eka nongonoko lowu wa ku dyondzisa Bibele le Angola xikan’we ni le Mozambhiki (laha vo tala va vulavulaka Xiputukezi), ku rhambiwe vakulu lava fanelekaka vo huma le Portugal na Brazil leswaku va rhurhela le Afrika va yisa ntirho wa vona emahlweni. Varhumiwa lava vulavulaka Xiputukezi va averiwe eka masimu lama ha ku pfulekaka le Guinea-Bissau. Naswona Timbhoni leti nga ni vuswikoti ta le Furwa ni ta le matikweni man’wana ti vitaniwile leswaku ti ta pfuneta ku hetisisa ntirho wa xihatla wa ku chumayela ni ku endla vadyondzisiwa le Benin, Chad, na Togo, laha vanhu vo tala va vulavulaka Xifurwa.
Exikarhi ka tindhawu leti nga humesa mintlawa leyikulu ya vadzunisi va Yehovha ku ni lava khale a va khomelele swinene eka Vurhoma Khatoliki. Leswi a swi humelelanga le Latin Amerika ntsena, kambe swi ve tano ni le Furwa (laha hi 1992 xiviko xi kombeke Timbhoni leti nga vavuri va evhangeli ti ri 119 674) Spain (laha a va ri 92 282), Philippines (ri ri na 114 335), Ireland (ri ri ni ku andza ka Timbhoni hi mpimo wa tiphesente ta 8 ku ya eka 10 hi lembe), ni le Portugal.
Loko hi 1978 ku ve ni vanhu va 37 567 eka ntsombano wa Timbhoni le Lisbon, Portugal, magazini wa mahungu Opção wu te: “Eka mani na mani loyi a tshameke a va kona eFátima hi nkarhi wa pfhumba ra vukhongeri, hakunene leri a ri hambanile. . . . Laha [entsombanweni wa Timbhoni ta Yehovha] swa migaringeto swa hela, ku sala nhlangano wa vapfumeri lava twananaka lava bulaka hi swiphiqo swa vona, ripfumelo ra vona ni vonelo ra vona ra moya. Ndlela leyi va khomanaka ha yona yi nyikela mfungho lowu hlawulekeke wa vuxaka bya ku khathalelana.” Eka khume ra malembe lama landzeleke, nhlayo ya Timbhoni le Portugal yi kule hi kwalomu ka tiphesente ta 70.
Naswona ku vuriwa yini hi Italy? Ku kayivela lokukulu ka lava lavaka ku dyondzela vuprista bya Khatoliki swi vangele swikolo swo tala swa vuprista leswaku swi pfala. Tikereke to hlaya a ta ha ri na yena mufundhisi wa xifundzha. Khale ka miako yo tala ya tikereke sweswi i mavhengele kumbe tihofisi. Ku nga khathariseki leswi hinkwaswo, kereke yi lwisane ni Timbhoni ta Yehovha swinene. Eka malembe lama hundzeke va kucetele valawuri leswaku va hlongola varhumiwa va Timbhoni naswona va lerise maphorisa leswaku ma herisa minhlangano ya tona. Eka tindhawu tin’wana hi va-1980, vaprista va xifundzha va tsale swiphephana va swi veka ekaya rin’wana ni rin’wana (ku katsa ni makaya ya Timbhoni ta Yehovha), swi ku: “U Nga Hi Endzeli. Hi Makhatoliki.” Tinhloko-mhaka ta maphepha-hungu ti te: “Xirilo Xa Kereke eHenhla Ka Timbhoni Ta Yehovha” ni “‘Nyimpi Leyo Kwetsima’ eHenhleni Ka Timbhoni Ta Yehovha.”
Loko vaprista va Vayuda va lembe xidzana ro sungula va ringete ku miyeta vaapostola, Gamaliele, mudyondzisi wa Nawu, u va tsundzuxe hi vutlharhi a ku: “Loko makungu lawa, kumbe ntirho lowu, wu huma eka vanhu, wu ta hela; kambe loko wu huma eka Xikwembu, mi nga ka mi nga va siveli.” (Mint. 5:38, 39) Xana vuyelo byi ve byihi loko vaprista va lembe xidzana ra vu-20 va Rhoma Khatoliki va ringete ku miyeta Timbhoni ta Yehovha? Ntirho wa Timbhoni ta 120 le Italy hi 1946 a wu herisiwanga. Ku ri na sweswo, hi 1992, a ku ri na Timbhoni leti chivirikaka ta 194 013 leti hlanganyelaka emavandlheni ya 2 462 etikweni hinkwaro. Va lave ku tata Italy hinkwaro hi dyondzo ya vona ya Rito ra Xikwembu. Ku sukela hi 1946 va nyiketele tiawara leti tlulaka 550 wa timiliyoni va ri eku vulavuleni hi Mfumo wa Xikwembu eka Mantariyana ya ka vona. Loko va ri karhi va endlisa leswi, va va nyike timiliyoni ta tikopi ta Bibele hi yoxe ni tibuku, swibukwana ni timagazini leti hlamuselaka Matsalwa leti tlulaka timiliyoni ta 400. Va lava ku tiyiseka leswaku vanhu va le Italy va kuma nkarhi lowu teleke wa ku yima etlhelweni ra Yehovha, Armagedoni yi nga si ta. Loko va ri karhi va endlisa sweswo va tsundzuka leswi muapostola Pawulo a swi tsaleke eka 2 Vakorinto 10:4, 5, a ku: “Hikuva matlhari lawa hi lwaka ha wona, a hi lama tirhisiwaka hi vanhu, kambe hi matimba ya Xikwembu ma ni ntamu wo hirimuxa makhokholo. Hi hlanhla makungu ya vunwa, hi mbundzumuxa ni swihingakanyo hinkwaswo swa lava tikurisaka, va sivela vanhu ku tiva Xikwembu.”
Timbhoni ta Yehovha a ti landzeli ntsena tindhawu leti khale a ku ri xivindzi xa Khatoliki. Ta swi tiva leswaku Yesu Kriste u te: “Evhangeli yi fanele ku rhanga yi twarisiwa ematikweni hinkwawo.” (Mar. 13:10) Naswona lowu hi wona ntirho lowu Timbhoni ti wu endlaka. Hi 1992, a va ri 12 168 lava a va khomekile hi ku byela vanhu van’wana hi ta Mfumo wa Xikwembu le India. Van’wana va vona va 71 428 a va ri karhi va chumayela le Riphabliki ra Korea. Le Japani a ku ri na 171 438 wa vona, naswona nhlayo ya vona a yi kula n’hweti yin’wana ni yin’wana. Va hambete va fikelela ematikweni lawa a ku chumayeriwa katsongo eka wona kumbe a ku nga si tshama ku chumayeriwa.
Xisweswo, eka xiphemu xo hetelela xa va-1970, ro sungula va kote ku yisa rungula ra Mfumo eka vanhu lava a va tshama le Swihlaleni swa Marquesas ni le Kosrae—xikan’we ni le Lwandle-nkulu ra Pacific. Nakambe va fikelele Bhutan, leri hlanganaka ni ndzilakana wa le dzongeni wa China na Comoros ku ya le ribuweni ra le vuxeni bya Afrika. Exikarhi ka va-1980 ku vikiwe ntirho wo sungula wa Timbhoni ta Yehovha le Swihlaleni swa Wallis ni swa Futuna, xikan’we ni le swihlaleni swa Nauru na Rota, leswi hinkwaswo swi nga edzonga-vupela-dyambu bya Pacific. Swin’wana swa swona i switsongo swinene; kambe vanhu va tshama kona, naswona vutomi i bya nkoka. Timbhoni ta Yehovha ta byi xiya swinene vuprofeta bya Yesu bya leswaku emahlweni ko va makumu ma fika, rungula ra Mfumo ri fanele ku chumayeriwa “emisaveni hinkwayo leyi akiweke.”—Mt. 24:14.
Ku Vulavurisana Ni Vanhu Kwihi Na Kwihi, Rini Na Rini Laha Swi Kotekaka Kona
Hambi leswi ku chumayela hi yindlu na yindlu ku yaka emahlweni ku va endlelo lerikulu leri tirhisiwaka hi Timbhoni ta Yehovha leswaku ti fikelela vanhu, ta swi xiya leswaku hambi ku ri hi endlelo leri leri hleriweke a ti fikeleli vanhu hinkwavo. Hi ku xiya xihatla xa ntirho, va hambeta va lavisisa vanhu kwihi na kwihi laha va kumekaka kona.—Ringanisa Yohane 4:5-42; Mintirho 16:13, 14.
Loko swikepe swi yima emahlalukweni ya le Jarimani ni le Netherlands, hambi ku ri swa xinkarhana, Timbhoni ta Yehovha ti ringeta hi matimba ku swi endzela, ti sungula ku nyikela vumbhoni eka mukongomisi wa xona ivi ti ta eka lava tirhaka kona. Va rhwalela vavanuna lava tibuku ta Bibele hi tindzimi to tala. Eka timakete ta vanhu va le Chad, le Afrika xikarhi, swi tolovelekile ku vona vanhu va 15 kumbe 20 va hlengeletane eka un’wana wa Timbhoni ta Yehovha loyi a vulavulaka na vona hi ta ntshembo wa Mfumo wa Xikwembu. Timbhoni a ti cincana hi minkarhi ti vulavula ni vaxavisi ni magidi ya lava va taka eku xaveni etimakete hi Mugqivela ni mpundzu le Auckland, New Zealand. Vanhu lava nga eswiticini swa mabazi le Guayaquil, Ecuador—laha vo tala va vona va humaka etindhawini ta le kule ta tiko—Timbhoni ti va kuma kwalaho ti va nyika broxara leyi nga enkarhini kumbe La Atalaya na ¡Despertad! Lava va tirhaka ni vusiku eka tindhawu leti xavisaka swakudya leti tshamaka ti pfurile le Mutini wa New York Timbhoni ti va endzela va ri entirhweni leswaku na vona va kuma nkarhi wo twa mahungu lamanene.
Emaendzweni hi swihaha-mpfhuka, switimela, mabazi ni switimela swa le hansi ka misava, Timbhoni ta Yehovha to tala ti avelana mintiyiso ya risima ya Bibele ni vakhandziyi-kulobye. Hi nkarhi wo dya emintirhweni ya vona yo tihanyisa ni le xikolweni, ni loko vanhu va ta emakaya ya vona hi ku xavisa, va tirhisa nkarhi wolowo leswaku va nyikela vumbhoni. Ta swi tiva leswaku vo tala va vanhu lava swi nga endleka va nga vi kona emakaya loko Timbhoni ti endla maendzo ya tona lama tolovelekeke.
Loko ti ri karhi ti nyikela vumbhoni eka van’wana, a ti swi rivali swirho swa le kusuhi swa ndyangu ni maxaka man’wana. Kambe loko Maria Caamano, Mbhoni ya le Argentina, a ringete ku byela vandyangu wa yena ndlela leyi leswi a swi dyondzeke eBibeleni a swi n’wi khumba ha yona, a va n’wi hleka kumbe va kaneta. A nga helanga matimba kambe u teke riendzo ra tikhilomitara ta 1 900 leswaku a ya vula vumbhoni eka van’wana va maxaka ya yena. Van’wana va angule kahle. Hakatsongo-tsongo, van’wana va yingisile. Hikwalaho ka sweswo, sweswi emaxakeni ya yena ku na lavakulu vo tlula 80 ni vana lava tlulaka 40 lava va nga amukela mintiyiso ya Bibele, naswona va avelana yona ni van’wana.
Leswaku a pfuna maxaka ya yena, Michael Regan u tlhelele edorobeni ra ka vona, le Boyle, County Roscommon, le Ireland. U nyikele vumbhoni eka hinkwavo. Ntukulu wa yena u tsakisiwe hi moya wa ntsako ni ndlela leyinene swinene ya vutomi bya vana va Michael. Hi ku hatlisa yena ni nuna wa yena va amukele dyondzo ya Bibele. Loko va khuvuriwa, tata wa yena u n’wi byele leswaku a nga ha wu veki emutini wakwe. Hambi swi ri tano, hakatsongo-tsongo langutelo ra yena ri hundzukile, ivi a amukela tibuku tin’wana—hi xikongomelo xo kuma “xihoxo” xa Timbhoni. Kambe hi xihatla u swi xiyile leswaku leswi a a ri eku swi hlayeni a wu ri ntiyiso, naswona hi ku famba ka nkarhi u khuvuriwile. Swirho swa ndyangu leswi tlulaka 20 sweswi swi hlanganyela ni vandlha, naswona swo tala swa swona ana se swi khuvuriwile.
Ku vuriwa yini hi vanhu lava nga ekhotsweni? Xana rungula ra Mfumo wa Xikwembu ri nga va pfuna? Timbhoni ta Yehovha a ti va honisanga. Ekhotsweni ra le Amerika N’walungu, malunghiselelo ya dyondzo ya munhu ya Bibele ni lava nga ekhotsweni, xikan’we ni lava vaka kona eminhlanganweni ya nkarhi na nkarhi leyi fambisiwaka ekhotsweni hi Timbhoni ta Yehovha, swi tise vuyelo lebyinene swonghasi lerova valawuri va le khotsweni va pfumela leswaku ku khomiwa ni tinhlengeletano kwale. Eka tona a ku nga ri na vabohiwa ntsena kambe ni magidi man’wana ya Timbhoni ta le handle. Ni le matikweni man’wana ku endliwa matshalatshala lamakulu leswaku ku nyikeriwa vumbhoni eka vavasati ni vavanuna lava nga ekhotsweni.
Timbhoni ta Yehovha a ti vuli leswaku dyondzo ya Bibele yi ta hundzula vanhu hinkwavo lava nga ekhotsweni. Kambe hi ku ya hi leswi ti swi voneke, ta swi tiva leswaku van’wana va nga pfuneka, naswona ti lava ku va nyika nkarhi wa ku amukela ntshembo wa Mfumo wa Xikwembu.
Matshalatshala Lama Hambetaka Ya Ku Fikelela Timbilu.
Nkarhi na nkarhi Timbhoni ta Yehovha ti endzela vanhu. Hi laha Yesu a byeleke vadyondzisiwa va yena va khale, ti “hambeta” ti ya eka vanhu lava nga emasin’wini lama ti averiweke wona, ti ringeta ku pfuxa ku tsakela ka vona eka Mfumo wa Xikwembu. (Mt. 10:6, 7) Etindhawini tin’wana ta swi kota ku endzela vini va miti hinkwavo lava nga emugangeni wa tona kan’we hi lembe; kun’wana, ti endza n’hweti yin’wana ni yin’wana. Le Portugal, endhawini leyikulu ya Lisbon, laha ku nga ni ndzinganyeto wa Mbhoni yin’we eka vaaki va 160, vanhu va endzeriwa kwalomu ka vhiki rin’wana ni rin’wana. Le Venezuela, ku ni madoroba-nkulu lama hlanganisiwaka ku tlula kan’we hi vhiki.
Loko Timbhoni ta Yehovha ti endza hi ku phindha-phindha a ti ringeti ku sindzisa vanhu hi rungula ra Bibele. Kambe to tirha hi matimba leswaku ti va nyika nkarhi wa ku endla xiboho xa vutlharhi. Namuntlha, vanhu van’wana va nga ha vula leswaku a va tsakeli; kambe ku hundzuka lokukulu ka swiyimo evuton’wini bya vona kumbe emisaveni ku nga ha va endla va angula kahle enkarhini wun’wana. Hikwalaho ko venga vukhongeri byo karhi kumbe hikwalaho ka leswi va khomekeke swinene lerova va nga koti ku yingisa, vanhu vo tala kahle-kahle a va si tshama va swi twa leswi Timbhoni ti swi dyondzisaka. Kambe maendzo ya nkarhi na nkarhi ya xinghana ma nga ha va endla va yingisela. Hakanyingi vanhu va khumbeka swinene hi vutshembeki ni mahanyelo ya vutshembeki ya Timbhoni leti tshamaka endhawini ya ka vona kumbe leti ti nga vatirhi-kulobye na vona. Kutani, hi ku famba ka nkarhi, van’wana va sungula ku tsakela lerova va kala va lava ku tiva leswaku rungula ra vona ri vulavula ha yini. Wansati un’wana wo tano le Venezuela endzhaku ka loko a tsakele ku amukela buku ni dyondzo ya le kaya ya Bibele ya mahala u te: “A ku si tshama ku va ni munhu loyi a ndzi hlamuseleke leswi.”
Hi tintswalo, Timbhoni ti ringeta hi matimba leswaku ti fikelela timbilu ta lava ti vulavulaka na vona. Le Guadeloupe, laha a ku ri na Mbhoni yin’we eka vaaki va 57 hi 1992, swi tolovelekile ku twa vini va miti va ku, “A ndzi tsakeli.” Loko Eric Dodote a hlamula valavo a ku: “Ndza ku twisiwa, naswona ndzi twisisa ni xiyimo xa wena.” Ivi a ku: “Kambe ndzi ku vutisa leswaku, Xana u nga swi tsakela ku tshama eka swiyimo leswi antswaka ku tlula leswi nga kona namuntlha?” Endzhaku ka loko a yingise leswi n’wini wa yindlu a swi vulaka, a a tirhisa Bibele leswaku a n’wi komba ndlela leyi ku rhandza ka Xikwembu ku nga ta tisa swiyimo swo tano ha yona emisaveni ya xona leyintshwa.
Ku Hlanganisa Nsimu Hi Rixaladza Swinene
Emalembeni ya sweswinyana swi ye swi nonon’hwa ematikweni man’wana ku kuma vanhu ekaya. Hakanyingi, nuna ni nsati va tirha ntirho wo tihanyisa, naswona hi mahelo-vhiki va nga ha ya eku titsakiseni ekule ni le kaya. Leswaku ti langutana ni xiyimo lexi, ematikweni yo tala Timbhoni ta Yehovha ti endla ntirho lowu engetelekeke wa yindlu ni yindlu wa ku vula vumbhoni ni madyambu. Le Britain, Timbhoni ti tlhelela emakaya lama ti nga kumangiki munhu exikarhi ka awara ya tsevu ni ya nhungu ni madyambu kambe tin’wana, hi ku ringeta ku hlangana ni vanhu va nga si ya emintirhweni, ti va endzela awara ya nhungu yi nga si ba ni mpundzu.
Hambi ku ri laha vanhu va nga ekaya, swi nga ha nonon’hwa ku kuma vanhu handle ka loko u rhange u rhambiwa enkarhini lowu hundzeke hikwalaho ka ndlela leyi muako wu nga sirheleriwa ha yona hikwalaho ka ku tala ka vugevenga. Kambe le Brazil loko van’wana lava swi nga kotekiki ku va kuma va ri karhi va tifamba-fambela ni mpundzu etindleleni leti nga etlhelo ka lwandle le Copacabana Beach, va nga ha hlangana ni Mbhoni leyi hisekaka leyi nga kwale hi nkarhi wolowo leswaku yi hlanganyela eku vulavurisaneni ni van’wana hi ndlela leyi Mfumo wa Xikwembu wu nga ta ololoxa swiphiqo swa vanhu ha yona. Le Paris, eFurwa, loko vanhu va ri karhi va tlhelela etindhawini ta vona ni ndzhenga, va nga ha kuma Timbhoni timbirhi ekusuhi ni nyangwa wa muako wa vona, ti yimele ku vulavula ni vanhu lava tshamaka kwalaho lava tsakelaka ku tirhisa timinete ti nga ri tingani va yingisela hi ta tindlela leti Xikwembu xi nga ta ti tirhisa leswaku xi tisa nsirhelelo wa ntiyiso. Le Honolulu, eMutini wa New York, ni le tindhawini tin’wana to tala, na kona ku endliwa matshalatshala ya ku fikelela vanhu lava tshamaka eka miako leyi sirheleriweke swinene hi ku tirhisa riqingho.
Hambi swi ri tano, loko ti kota ku vulavula ni munhu ekaya rin’wana ni rin’wana, Timbhoni a ti kali ti vona onge ntirho wa tona wu endliwe hi ku helela. Lexi va xi navelaka i ku fikelela vanhu vo tala hi laha swi kotekaka ha kona eka yindlu yin’wana ni yin’wana. Minkarhi yin’wana leswi swi koteka hi ku endza hi masiku lama hambaneke kumbe minkarhi leyi hambaneke. Le Puerto Rico, loko n’wini wa muti a vule leswaku a nga tsakeli, Mbhoni yi n’wi vutise loko a ri kona un’wana endlwini loyi a yi ta vulavula na yena. Leswi swi yise eka bulo ni wanuna wa muti, loyi a a vabya hi malembe ya 14 naswona hakanyingi a tshama a etlele. Mbilu ya yena yi tsakisiwe hi ntshembo lowu humaka eRitweni ra Xikwembu. Leswi se a kume matimba lamantshwa ya ku tsakela vutomi, hi ku hatlisa u swi kotile ku pfuka emubedweni, a ya eminhlanganweni eHolweni ya Mfumo, ni ku avelana ntshembo wakwe lowuntshwa ni van’wana.
Ku Kurisa Ku Nyikela Vumbhoni Tanihi Leswi Makumu Ma Tshinelaka
Nchumu wun’wana wu pfunete swinene eku kuriseni ka ku nyikela vumbhoni emalembeni ya sweswinyana. Nchumu wa kona i ku kula ka nhlayo ya Timbhoni leti tirhaka tanihi maphayona. Hi ku hiseka va navela ku nyikela nkarhi wa vona wo tala entirhweni wa Xikwembu, naswona hi nkhathalelo wa vona wa rirhandzu eka vanhu-kulobye, va hlela swiyimo swa vona leswaku va heta 60, 90, 140 wa tiawara kumbe leti tlulaka kwalaho n’hweti yin’wana ni yin’wana evutirhelini bya nsimu. Hi laha a swi ri ha kona hi muapostola Pawulo loko a chumayela le Korinto, eGreece, lava va tekaka ntirho wa vuphayona va “tinyiketa ku dyondzisa Rito,” va lava ku nyikela vumbhoni hi ta Mfumo wa Vumesiya eka vanhu lavo tala hi laha swi nga kotekaka ha kona.—Mint. 18:5.
Hi 1975 a ku ri na maphayona ya 130 225 emisaveni hinkwayo. Hi 1992 a ku ri na avhareji ya 605 610 n’hweti na n’hweti (nhlayo leyi katsaka maphayona ya nkarhi hinkwawo, ya nkarhinyana ni yo hlawuleka). Xisweswo, hi nkarhi lowu nhlayo ya Timbhoni emisaveni hinkwayo a yi kula hi 105 wa tiphesente, lava a va tiendla va kumeka leswaku va hlanganyela evutirhelini bya nkarhi hinkwawo a va engeteleka hi tiphesente ta 365! Hikwalaho nkarhi lowu kahle-kahle wu nyikeriwaka entirhweni wo veka vumbhoni wu engeteleke wu suka eka 382 wa timiliyoni wu ya tlula gidi ra timiliyoni ta tiawara hi lembe!
‘Lontsongo U Hundzuke Gidi’
Yesu Kreste u lerise valandzeri va yena leswaku va va timbhoni ta yena ku fikela emakun’wini ya misava. (Mint. 1:8) Yehovha u vhumbhile hi ku tirhisa muprofeta Esaya a ku: “Lo’nṭongo o ta v̌a khume ra madzana, lo’nṭongo ngopfu, o ta v̌a tiko le’ra matimba. Mina, Yehova, nḍi hatlisisa ŝilo leŝi e mikarini ya ŝona.” (Esa. 60:22) Rhekhodo yi kombisa kahle leswaku Timbhoni ta Yehovha ti endla ntirho lowu Yesu a wu vhumbheke, naswona ti ku vonile ku kula loku Xikwembu hi xoxe xi ku tshembiseke.
Eku heleni ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, a ti kumeka swinene le Amerika N’walungu na le Yuropa; a ku ri na van’wana le Afrika; ni van’wana va mintlawa leyitsongo lava hangalakeke emisaveni hinkwayo. Swi le rivaleni leswaku a va nga si fikelela tiko rin’wana ni rin’wana hi rungula ra Mfumo, hambi ku ri ku fikelela xiphemu xin’wana ni xin’wana xa matiko wolawo a va chumayela eka wona. Hambi swi ri tano, xivono xolexo xi hundzuke hi xihatla lexi hlamarisaka.
Xiya le Amerika N’walungu. Tiko-nkulu ri suka le Canada en’walungwini ku ya le Panama, ku ri na matiko ya kaye exikarhi. Hi 1945 a ku ri na Timbhoni ta 81 410 endhawini yoleyo leyikulu. Mune wa matiko lama ma vike Timbhoni leti nga ehansi ka 20 ha rin’we-rin’we, naswona tiko rin’wana a ri nga ri na wona nikatsongo ntirho lowu hleriweke wa ku chumayela. Ku sukela kwalaho, vumbhoni lebyikulu ni lebyi tiyisiweke byi nyikeriwile ematikweni lawa hinkwawo. Hi 1992, a ku ri na Timbhoni ta Yehovha ta 1 440 165 exiphen’wini lexi xa misava. Ematikweni yo tala eka lawa, Mbhoni yin’wana ni yin’wana se yi na vanhu va madzana ma nga ri mangani leswaku yi va nyikela vumbhoni. Vaaki vo tala va endzeriwa hi Timbhoni hi tin’hweti ti nga ri tingani; van’wana vo tala va endzeriwa vhiki rin’wana ni rin’wana. Ku tlula 1 240 000 wa tidyondzo ta le kaya ta Bibele ta fambisiwa nkarhi na nkarhi ni vanhu ni mintlawa leyi tsakelaka.
Ku vuriwa yini hi Yuropa? Xiphemu lexi xa misava xi sungula le Scandinavia dzonga ku ya le Mediteraniya. Ehandle ka ndhawu leyikulu leyi khale a yi tiviwa tanihi Soviet Union, ana se a ku nyikeriwe vumbhoni swinene le Yuropa emahlweni ka Nyimpi ya Vumbirhi ya misava. Ku sukela kwalaho, ku humelele tinxaka letintshwa, leti na tona ti kombiwaka hi Matsalwa leswaku ku nga ri khale ku ta fuma Mfumo wa Xikwembu ematshan’wini ya tihulumendhe ta vanhu hinkwato. (Dan. 2:44) Ku sukela eka Timbhoni ti nga ri tingani leti endleke ntirho wa tona wa ku chumayela ehansi ka minsivelo hi nkarhi wa nyimpi, nhlayo ya vahuweleri va Mfumo eka matiko lawa ya 47 laha swiviko swa kona swi humesiweke hi 1992, yi tlakuke ku ya eka 1 176 259 ku katsa ni tindhawu leti khale a ti ri xiphemu xa U.S.S.R., le Yuropa ni le Asia. Eka rin’wana ni rin’wana ra matiko lawa ya ntlhanu—Britain, Furwa, Jarimani, Italy na Poland—a ku ri na Timbhoni leti tlulaka 100 000 leti hisekaka. Xana Timbhoni leti hinkwato a ti endla yini? Xiviko xa vona xa 1992 xi komba leswaku hi lembe rolero, va nyikele tiawara leti tlulaka 230 000 000 eku chumayeleni erivaleni, va endla maendzo ya yindlu na yindlu, ni ku fambisa tidyondzo ta Bibele ta le makaya. Loko ti ri karhi ti vula evhangeli, Timbhoni leti a ti xi honisanga ni xitikwana xa San Marino, matiko ya tihosana yo tanihi Andorra na Liechtenstein, kumbe Gibraltar. Hakunene vumbhoni lebyi vhumbhiweke a byi ri karhi byi nyikeriwa.
Na Afrika ri kuma vumbhoni lebyikulu. Tirhekhodo ti komba leswaku ku kondza ku va 1945, mahungu lamanene a ma fike eka matiko ya 28 eka tiko-nkulu rolero, kambe a ku nyikeriwe vumbhoni switsongo ematikweni yo tala eka lawa. Hambi swi ri tano, ku sukela enkarhini wolowo, ku fikeleriwe swo tala kwalaho. Hi 1992, a ku ri na Timbhoni ta 545 044 leti hisekaka etiko-nkulu ra Afrika, leti chumayelaka mahungu lamanene ematikweni ya 45. Eka xitsundzuxo xa Xilalelo xa Hosi xa lembe rolero, lava a va ri kona a va ri 1 834 863. Ku andza a ku ri kukulu, naswona ku languteriwe ku andza kun’wana lokukulu swinene!
Xiviko xa le Amerika Dzonga na xona xi hlamarisa swinene. Hambi leswi a ko va tiko rin’we eka lawa ya 13 leri nga fikeleriwa hi rungula ra Bibele emahlweni ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, hi nkarhi wolowo a ku ri na mavandlha ya 29 ntsena etiko-nkulu hinkwaro, naswona a ku nga si va na ntirho wa ku chumayela lowu hleriweke eka man’wana ya matiko lawa. Ntirho wo tala wa ku chumayela hi Mfumo a wa ha ta endliwa. Ku sukela enkarhini wolowo Timbhoni ti tirhe hi ku hiseka. Lava va nga phyuphyisiwa hi mati ya vutomi va rhambe van’wana hi ntsako, va ku: ‘Tanani, mi ta nwa mati ya vutomi mi nga hakeli.’ (Nhlav. 22:17) Hi 1992, a ku ri na malandza ya Yehovha ya 683 782 emavandlheni ya 10-399 le Amerika Dzonga lama hlanganyelaka hi ku tsaka entirhweni lowu. Van’wana va vona va ye ni le tindhawini leti a ti nga si kuma vumbhoni lebyi heleleke. Van’wana a va endza hi ku phindha-phindha laha ku nga nyikeriwa vumbhoni kona, leswaku va ya khutaza vanhu va ku “nantŝani, mi v̌a mi v̌ona leŝaku Yehova i lo’nene ŝonghasi!” (Ps. 34:8) A va fambisa tidyondzo ta Bibele ta le makaya ta 905 132 nkarhi hinkwawo leswaku va pfuna vanhu lava tsakelaka ku endla tindlela ta Yehovha ti va ta vona evuton’wini.
Nakambe xiya Asia ni swihlala swo tala ni mitlawa ya swihlala leswi nga emisaveni hinkwayo. Ku endliwe yini kwalaho? Tindhawu to tala eka leti ti khumbiwe switsanana hi ku huweleriwa ka Mfumo ku kondza ku hela nyimpi. Kambe Yesu Kreste u vhumbhe leswaku mahungu lawa lamanene ya Mfumo a ma ta chumayeriwa “emisaveni hinkwayo, leswaku [ma] va vumbhoni eka vanhu va matiko hinkwawo.” (Mt. 24:14) Ku twanana ni leswi, hi nkarhi wa makume ya malembe ku sukela hi Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, ku chumayeriwa ka mahungu lamanene lawa hi nkarhi wolowo a ma fikelele 76 wa matiko, swihlala ni mintlawa ya swihlala, ku hangalakele ni le ka matiko man’wana ya 40, naswona ku endliwe ngopfu etindhawini tin’wana leti fikeleriweke enkarhini lowu hundzeke. Hi 1992 eka nsimu leyi leyikulu, a ku ri na Timbhoni leti tinyiketeleke leti tlulaka 627 537 leti a ti swi tsakela swinene ku twarisa “mitiro . . . ni v̌ukulu bya ku kwetsima ka v̌uhosi bya [Yehovha.]” (Ps. 145:11, 12) Vutirheli bya vona a byi nga olovi. Eka tindhawu tin’wana a va boheka ku famba tiawara to tala hi byatso kumbe hi xihaha-mpfhuka leswaku va ta fikelela swihlala swa le nsin’wini ya vona. Kambe hi 1992 va nyikele tiawara leti tlulaka 200 000 000 entirhweni wa ku vula evhangeli ni ku fambisa tidyondzo ta nkarhi hinkwawo ta Bibele ta le makaya ta 685 211.
Ku hetiseka ka xitshembiso xa leswaku ‘lontsongo u ta va gidi’ hakunene ku humelerile, naswona hi ndlela leyikulu swonghasi! Eka rin’wana ni rin’wana ra matiko lama tlulaka 50 laha ‘lontsongo’ a a nga ri kona ni ku va kona—laha a ku nga ri na un’we wa Timbhoni ta Yehovha le ndzhaku hi 1919, laha a va nga si chumayela nikatsongo—namuntlha ku ni vadzunisi va Yehovha lava tlulaka gidi. Eka man’wana ya matiko lawa, ku na makume ya magidi, ina, hambi ku ri ku tlula dzana ra magidi ya Timbhoni ta Yehovha leti nga vahuweleri lava hisekaka va Mfumo wa Xikwembu! Timbhoni ta Yehovha emisaveni hinkwayo ti hundzuke “tiko le’ra matimba”—ti tele tanihi vandlha leri nga ni vun’we ra misava hinkwayo ku tlula vanhu vahi na vahi va tinxaka leti nga kwalomu ka 80 ta matiko lama tifumaka emisaveni.
Vumbhoni Byi Vuriwe Ku Fikela Kwihi ‘eMatikweni Man’wana?’
Ku engetela eka hinkwawo lama nga laha henhla, hi 1992, a ka ha ri na 24 wa “matiko man’wana”—lama Timbhoni ta Yehovha a ti siveriwa swinene hi hulumendhe naswona a ma nga ri na swiviko leswi heleleke. Ku vuriwe vumbhoni swinene eka man’wana ya matiko lawa. Kambe eka matiko man’wana Timbhoni a ti talanga. Ka ha ri ni vanhu lava nga si twaka rungula ra Mfumo. Kambe Timbhoni ta Yehovha ta tiyiseka leswaku vumbhoni lebyi lavekaka byi ta nyikeriwa. Ha yini?
Hikuva Matsalwa ma kombisa leswaku Yesu Kreste, u kongomisa ntirho hi yexe a ri exiluvelweni xakwe etilweni. (Mt. 25:31-33) “Ntsumi [leyi hahaka] ehenhla mapapeni” yi ri ehansi ka nkongomiso wakwe yi nyikiwe vutihlamuleri bya ku twarisa mahungu lamanene lama nga heriki ni ku khutaza vanhu “va matiko hinkwawo, ni va tinxaka hinkwato, ni va tindzimi hinkwato, ni va swivongo hinkwaswo” yi ku, “chavani Xikwembu, mi xi dzunisa.” (Nhlav. 14:6, 7) Ku hava munhu etilweni kumbe emisaveni loyi a nga sivelaka Yehovha leswaku a tikokela lava va “hlawuleriweke vutomi lebyi nga heriki.”—Mint. 13:48; Yoh. 6:44.
Ku hava xiphemu laha misaveni lexi nga ekule swinene lerova rungula ra Mfumo ri nge xi fikeleli. Maxaka ya endza. Tinqingho ni mapapila swi rhwala mahungu. Van’wamabindzu, vatirhi, vadyondzi ni vavalangi va hlangana ni vanhu va matiko man’wana. Hi laha a swi ri ha kona le ndzhaku, mahungu lawa ya nkoka ya leswaku Yehovha u veke Hosi ya yena exiluvelweni a yi nyika ni vulawuri ehenhla ka matiko hinkwawo ma hambeta ma twarisiwa hi tindlela leti. Tintsumi ti endla leswaku lava va nga ni ndlala ni torha ra ntiyiso swin’we ni lavo lulama va fikeleriwa.
Loko ku ri ku rhandza ka Hosi leswaku ku chumayeriwa ka rungula ra Mfumo ku endliwa hi xiviri etindhawini leti tihulumendhe ti swi sivelaka sweswi, Xikwembu xi nga tisa swiyimo leswi nga ta vangela tihulumendhe teto leswaku ti hundzula mafumelo ya tona. (Swiv. 21:1) Naswona loko to pfulekeriwa hi nkarhi, Timbhoni ta Yehovha ti ta tinyiketela hi ntsako leswaku ti vona leswaku vanhu lava nga ematikweni wolawo va pfuniwa hi ndlela leyi kotekaka leswaku va dyondza hi xikongomelo xa Yehovha xa rirhandzu. Ti tiyimisele ku hambeta ti tirha handle ko hela matimba ku kondza loko Yehovha hi ku tirhisa Yesu Kreste a ku ntirho wu herile!
Hi 1992, Timbhoni ta Yehovha a ti ri bizi ti chumayela ematikweni ya 229. Hi lembe rolero mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu ma fikelele matiko ya 235, hi ndlela yo karhi. Khume ra wona ma sungule ku fikeleriwa endzhaku ka 1975.
Xana vumbhoni a byi kule ku fikela kwihi? Eka malembe ya 30 yo sungula endzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, Timbhoni ta Yehovha ti nyiketele tiawara ta 4 635 265 939 eku chumayeleni ni le ku dyondziseni hi ta vito ni Mfumo wa Yehovha. Hambi swi ri tano, tanihi leswi a ku ri ni Timbhoni to tala swin’we ni tin’wana leti nga entirhweni wa nkarhi hinkwawo hi vunyingi, eka malembe ya 15 lama landzeleke (hafu ntsena ya malembe layo tala), 7 858 677 940 wa tiawara ti nyiketeriwe eku vuleni ka vumbhoni erivaleni na hi yindlu na yindlu xikan’we ni ku fambisa tidyondzo ta le makaya ta Bibele. Naswona ku kula ka ntirho lowu ku ye emahlweni ku andza, tanihi leswi va vikeke tiawara tin’wana ta 951 870 021 entirhweni lowu hi 1990/91 ni tiawara leti tlulaka biliyoni eka lembe leri landzeleke.
Mpimo wa tibuku ta Bibele lowu hangalasiweke hi Timbhoni leswaku ti twarisa Mfumo kun’we ni tindzimi to hambana-hambana leti tibuku leti ti kumekaka ha tona a wu nge ringanisiwi na ntirho wihi na wihi lowu munhu a wu endleke. Tirhekhodo a ti helelanga; kambe swiviko leswi swa ha riki kona swi komba leswaku ku sukela emalembeni ya 1920 ku ya eka 1992, ku nyikeriwe 10 107 565 269 wa tibuku, swibukwana, tibroxara ni timagazini xikan’we ni swiphephana swa tibiliyoni ta ntsandza-vahlayi, hi tindzimi ta 294 eka vanhu lava tsakelaka.
Hi nkarhi wa ku tsala loku, vumbhoni a byi nga si nyikeriwa emisaveni hinkwayo. Kambe ntirho lowu hetisisiweke ni swiyimo leswi a wu endliwa ehansi ka swona swi nyikela vumbhoni lebyi tiyeke bya ku tirha ka moya wa Xikwembu.
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 502]
Mintsombano leyikulu ni ku tikhoma ka Vukreste ka vapfhumba ku koke nyingiso lowukulu
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 505]
“Mayelana ni ku hleleka, ku rhula ni ku basa, lava nga entsombanweni i swikombiso leswi u nga swi tekelelaka”
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 507]
Mintsombano leyi nga rivalekiki yi khomeriwe etindhawini leti Timbhoni a ti yirisiwile hi makume ya malembe
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 508]
Ku rhumeriwe tithani ta magidi ta tibuku ta Bibele ku ya le matikweni ya Yuropa Vuxa
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 509]
Vakulu lava fanelekaka va tinyiketele ku rhurhela ematikweni lama nga ni xilaveko xo hlawuleka
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 516]
Lexi va xi navelaka i ku fikelela vanhu vo tala hi laha swi kotekaka ha kona eka yindlu yin’wana ni yin’wana
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 518]
Ku ni ku andza ni ku tshembisa ka ku andza loku nga vaka kona hi ndlela leyi hlamarisaka
[Tigrafu/Swifaniso leswi nga eka tluka 513]
(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)
Ku Andza Ka Vahuweleri Va Mfumo Le Vuxeni
India
10 000
5 000
1950 1960 1970 1980 1992
Riphabliki Ra Korea
60 000
30 000
1950 1960 1970 1980 1992
Japani
150 000
100 000
50 000
1950 1960 1970 1980 1992
[Xifaniso lexi nga eka tluka 503]
Xitediyamu xa Morumbi, le São Paulo, Brazil (lexi kombisiweke laha hansi) ni Xitediyamu xa Maracanã, le Rio de Janeiro, a swi laveka hi nkarhi wun’we hi 1985 leswaku swi ta kota ku rhurhela mintshungu ya ntsombano wa Timbhoni ta Yehovha
[Swifaniso leswi nga eka tluka 504]
Van’wana va lava yaka eku khuvuriweni le Chorzów, Poland, hi 1989
[Swifaniso leswi nga eka tluka 506]
Mintsombano Yin’wana Leyi Nga Rivalekiki Hi 1991
Prague, Czechoslovakia
Tallinn, Estonia (exineneni)
Zagreb, Croatia (exineneni)
Budapest, Hungary (ehenhla)
Baia-Mare, Romania (exineneni)
Usolye-Sibirskoye, Russia (ehansi)
Alma-Ata, Kazakhstan (ehenhla)
Kiev, Ukraine (eximatsini)
[Swifaniso leswi nga eka tluka 511]
Ntsombano wa matiko hinkwawo wa Timbhoni ta Yehovha le St. Petersburg, Russia, hi 1992
Vantshwa vo tala a va ri kona
Va huma le Russia
Va huma le Moldova
Va huma le Ukraine
Moya wa rirhandzu wa matiko hinkwawo
M. G. Henschel (eximatsini) u burisana na Stepan Kozhemba (exikarhi) hi ta nongonoko, a ri karhi a pfuniwa hi muhundzuluxeri
Vapfhumba vambe va te ni Tibibele ta Xirhaxiya leswaku Timbhoni ta le Russia hinkwaro ti ta ti tirhisa
[Xifaniso lexi nga eka tluka 512]
Hi va-1980 Kereke ya Khatoliki yi tivise ku lwa ni Timbhoni, hi laha swi kombisiweke ha kona hi timhaka leti ti humaka eka maphepha-hungu ya le Italy
[Xifaniso lexi nga eka tluka 514]
Loko swikepe swi yima eRotterdam, le Netherlands, Timbhoni ta ta leswaku ti ta vulavula ni vavanuna lava hi ta Mfumo wa Xikwembu
[Xifaniso lexi nga eka tluka 515]
Hambi loko nsimu yi hlanganisiwa nkarhi na nkarhi, tanihi laha Guadeloupe, Timbhoni ti hambeta ti ringeta ku fikelela timbilu ta vaakelani va tona hi mahungu lamanene