Ndzima 24
Hi Matimba Ya Munhu? Kumbe Hi Moya Wa Xikwembu?
XIAVELO lexi Yesu Kreste a xi nyikeke valandzeri vakwe, a ku ri xiavelo lexi vonakaka swi nga ta koteka ku xi hetisisa. Hambi leswi a va nga ri vangani, a va fanele va twarisa mahungu lamanene ya Mfumo wa Xikwembu emisaveni hinkwayo leyi akiweke. (Mt. 24:14; Mint. 1:8) A ku nga ri ntsena leswaku ntirho a wu ri wukulu, kambe a ku ta va ni swihinga leswikulu swinene, hikuva hi laha Yesu a vuleke erivaleni ha kona eka vadyondzisiwa vakwe, a va ta vengiwa ni ku xanisiwa ematikweni hinkwawo.—Mt. 24:9; Yoh. 15:19, 20.
Hambi loko ti langutane ni nkaneto wo huma emisaveni hinkwayo, Timbhoni ta Yehovha ti lwe hi matimba leswaku ti hetisisa ntirho lowu Yesu a wu vhumbeke. Leswaku vumbhoni byi nyikeriwe hi mpimo wo tanihi kwihi, swi kona etibukwini, naswona i ntirho lowu hlamarisaka swinene. Kambe i yini leswi endleke wu koteka? Xana i matimba ni vutlharhi bya munhu? Kumbe xana i moya wa Xikwembu?
Rungula ra Bibele malunghana ni ku kondleteriwa ka vugandzeri bya ntiyiso eYerusalema hi lembe xidzana ra vutsevu B.C.E., ri hi tsundzuxa leswaku a hi fanelanga hi tekela ntirho wa Xikwembu ehansi eku hetisisiweni ka ku rhandza ka xona. Vateki va mahungu va misava va nga ha lavisisa tinhlamuselo tin’wana malunghana ni leswi humelelaka. Hambi swi ri tano, loko xi hlamusela ndlela leyi xikongomelo xa xona xi nga ta hetisisiwa ha yona, Xikwembu xi byela muprofeta wa xona Zakariya leswaku a ku: “Ku nga ka ku nga v̌i hi nyimpi ni matimba, kambe hi Moya wa mina, ku v̌ula Yehova wa tinyimpi!” (Zak. 4:6) Timbhoni ta Yehovha a ti kanakani ku vula leswaku leyi hi yona ndlela leyi ku chumayeriwa ka rungula ra Mfumo ku hetisisiwaka ha yona namuntlha—ku nga ri hi nyimpi, matimba ya munhu kumbe nkucetelo wa ntlawa wihi na wihi lowu dumeke wa vanhu, kambe hikwalaho ka ku tirha ka moya wa Yehovha. Xana vumbhoni bya swi seketela leswi va swi vulaka?
‘A Va Talanga Lava Tlhariheke Hi Tlhelo Ra Nyama’
Loko a tsalela Vakreste vo sungula le Greece, muapostola Pawulo u te: “Hikokwalaho vamakwerhu, anakanyani leswi a mi ri swona loko mi vitaniwa: Hi ku vona ka vanhu, lava tlhariheke, ni lava tiyeke, ni lavo chaviseka, a va nga talanga exikarhi ka n’wina; kambe Xikwembu xi hlawurile leswi misava yi swi vonaka swi ri ‘swa vuhunguki’, ku khomisa tintlhari etingana. Xikwembu xi hlawurile leswi misava yi swi langutelaka ehansi ni ku swi sola, leswi ni ku va kona swi nga riki kona, eku herisa leswi nga kona, leswaku ku nga vi na munhu ni un’we loyi a tidzunisaka emahlweni ka xona.”—1 Kor. 1:26-29.
Vaapostola va Yesu a va ri na ntirho wo tihanyisa. Mune wa vona a va ri vaphasi lavakulu va tinhlampfi. Un’wana a ri muluvisi, ntirho lowu Vayuda a va wu tekela ehansi. Vafundhisi va Vayuda a va teka vaapostola va ri “vanhu ntsena, lava ni ku dyondza va nga dyondzangiki,” leswi kombisaka leswaku dyondzo ya vona a yi nga ri ya le swikolweni swa le henhla. (Mint. 4:13) Leswi a swi vuli swona leswaku a va kona lava nga ni dyondzo leyi engetelekeke ya misava kumbe ya vukhongeri lava veke Vakreste. Muapostola Pawulo u dyondzisiwe hi Gamaliyele la dyondzekeke swinene, xirho xa Sanedri ya Vayuda. (Mint. 22:3) Kambe, hi laha matsalwa ma vulaka ha kona, “a va nga talanga” vanhu vo tano.
Matimu ya tiyisisa leswaku Celsus mutivi wa filosofi wa Murhoma wa lembe xidzana ra vumbirhi C.E., u yi endla xihlekiso mhaka ya leswaku “vatirhi, vaendli va tintangu, varimi, vanhu lava nga dyondzekangiki ni lava nga nyawuriki, va va vachumayeri lava hisekaka va Evhangeli.” (The History of the Christian Religion and Church, During the Three First Centuries, hi Augustus Neander) I yini lexi tiyiseke Vakreste va ntiyiso leswaku va hambeta va va vatwarisi va mahungu lamanene ku nga khathariseki ku hlekuriwa ni nxaniso wa vukarhi lowu va tlhandlekiweke wona hi Mfumo wa Rhoma? Yesu u vule leswaku i moya wo kwetsima wa Xikwembu.—Mint. 1:8.
Eminkarhini ya sweswinyana, Timbhoni ta Yehovha, na tona ti hlekuriwile, hi mhaka ya leswi hi xitalo ti nga vanhu lava tolovelekeke, lava xikhundlha xa vona evuton’wini xi nga va endliki va xiyiwa hi misava. Un’wana wa malandza ya manguva lawa ya Yehovha, exikarhi ka vo sungula lava ngheniseke rungula ra Mfumo le Denmark, a a ri mulunghisi wa tintangu. Le Switzerland ni le Furwa, a a ku ri murimi. Eswiphen’wini swo tala swa Afrika, rungula ri te ni vatirhi vo huma ematikweni man’wana. Le Brazil, vatluti va xi nghenisile xandla na vona. Timbhoni to hlayanyana ta le Poland leti nga en’walungwini wa Furwa a ti tirha emugodini wa malahla.
Hi ku tsakisiwa swinene hi leswi va swi dyondzeke eRitweni ra Xikwembu, hi mpfuno wa tibuku ta Watch Tower, va navele ku kombisa rirhandzu ra vona eka Yehovha hi ku n’wi yingisa, kutani va nghenela ntirho lowu Rito ra Xikwembu ri vulaka leswaku Vakreste va ntiyiso va ta wu endla. Ku sukela kwalaho, timiliyoni to tala to huma eka matlhelo hinkwawo ya misava ti hlanganyerile entirhweni lowu. Hinkwavo ka vona i vavuri va evhangeli.
Nhlengeletano ya Timbhoni ta Yehovha hi yona ntsena ya vukhongeri emisaveni hinkwayo, leyi eka yona xirho xin’wana ni xin’wana hi xiviri xi nyikelaka vumbhoni eka lava nga pfumeriki, leyi ringetaka ku hlamula swivutiso swa vona hi Bibele, ni ku va khutaza leswaku va pfumela eRitweni ra Xikwembu. Tinhlengeletano tin’wana ta vukhongeri ta pfumela leswaku leswi hi swona leswi Vakreste hinkwavo a a va fanele va swi endla. Van’wana va ringetile ku khutaza swirho swa vona swa kereke leswaku swi swi endla. Kambe i Timbhoni ta Yehovha ntsena leti endlaka leswi minkarhi hinkwayo. Xana nkongomiso, ndzayo, xitiyisekiso xa nseketelo wa rirhandzu ni switshembiso, leswi swi va susumetelaka ku endla ntirho lowu lowu van’wana va wu balekelaka, swi huma eka mani? Va vutise hi wexe. Ku nga khathariseki leswaku i va tiko rihi, nhlamulo ya vona yi ta va leyi: “Swi huma eka Yehovha.” Xisweswo, xana ku fanele ku nkhensiwa mani?
Ntirho Wa Tintsumi Ta Xikwembu Lowu Vhumbhiweke
Loko Yesu a hlamusela swiendlakalo leswi nga ta humelela eku heleni ka mafambiselo lawa ya swilo, u kombise leswaku a hi valandzeri vakwe ntsena lava nga ta hlanganyela eku hlengeleteni ka varhandzi va ku lulama emisaveni. Eka Matewu ndzima 13, loko Yesu a hlamusela hi ku hlengeletiwa ka lavo hetelela, lava nga ta hlanganyela na yena emfun’weni wa matilo, u te: “Vatshoveri vona i tintsumi.” Kambe, xana nsimu leyi ‘vana lava va Mfumo’ va nga ta hlengeletiwa va huma eka yona, yi kurise ku yini? Yesu u hlamuserile a ku: “Nsimu i misava.” Xisweswo, lava hlengeletiweke va ta va va huma ematlhelweni hinkwawo ya misava. Xana leswi swi humelerile hi xiviri?—Mt. 13:24-30, 36-43.
Ina, swi humelerile! Hambi leswi Swichudeni swa Bibele a swi ri magidi ma nga ri mangani ntsena loko misava yi nghena emasikwini ya yona yo hetelela hi 1914, rungula ra Mfumo leri a swi ri chumayela ri hlanganise misava hinkwayo hi ku hatlisa. Le Vuxeni, ematikweni ya Yuropa, Afrika ni le Tiamerika, ni le swihlaleni, vanhu va amukele lunghelo ro seketela swilaveko swa Mfumo wa Xikwembu naswona va hlengeletiwile va vumba nhlengeletano yin’we leyi hlanganeke.
Hi xikombiso, le Australia Vupela-dyambu, rungula ra Mfumo ri fike eka Bert Horton. Vukhongeri lebyi a tolovele byona a byi nga n’wi tsakisi; a katseka eka tipolitiki ni nhlangano wo lwela vatirhi. Kambe loko mana wakwe a n’wi nyike buku ya Watch Tower leyi nge The Divine Plan of the Ages ivi a sungula ku yi hlaya swin’we ni Bibele, u swi vonile leswaku lowu i ntiyiso. Hi loko a sungula ku byela vatirhi-kulobye ha yona. Loko a swi kotile ku kuma Swichudeni swa Bibele, u hlanganyele na swona hi ku tsaka, ivi a khuvuriwa hi 1922, a nghenela vutirheli bya nkarhi hinkwawo ivi a tinyiketela ku ya tirha kwihi na kwihi laha nhlengeletano ya Yehovha yi n’wi kombaka kona.
Exiphen’wini xin’wana xa misava, W. R. Brown, loyi ana se a chumayela eswihlaleni swa Kharibiya, u kongome le Afrika hi 1923 leswaku a ya hangalasa rungula ra Mfumo kona. A a nga ri muchumayeri la tilawulaka la tiendlelaka ntirho wakwe. Na yena a a tirha ni vanhu va Yehovha lava hlelekeke. A tinyiketela ku ya tirha laha a lavekaka kona, ivi a amukela xiavelo xo ya le Afrika Vupela-dyambu endzhaku ko kuma nkongomiso wo huma ehofisini ya yindlu-nkulu. Lava va pfuniweke hi ku kongoma hi vutirheli byakwe na vona va endliwe leswaku va vona ntikelo wa ku tirhisana swinene ni nhlengeletano ya Yehovha.
Ku twarisiwa ka Mfumo ku fike ni le Amerika Dzonga. Hermán Seegelken le Mendoza, Argentina, i khale a ri karhi a byi vona vukanganyisi bya tikereke ta Khatholiki ni ta Protestente. Kambe hi 1929 na yena u twe rungula ra Mfumo, ivi a ri amukela hi mahika, a sungula ku ri byela van’wana, swin’we ni malandza ya Yehovha emisaveni hinkwayo. Exirhendzevutanini hinkwaxo xa misava, hi kuma mintokoto yo fana ni leyi. Vanhu vo “huma ematikweni hinkwawo, ni le tinxakeni hinkwato, va ri va swivongo hinkwaswo ni va tindzimi hinkwato,” hambi loko va hangalakile hi matshamelo naswona va hanya vutomi byo hambana, a va yingisanga ntsena, kambe va tlhele va tinyiketela entirhweni wa Xikwembu. Va hlengeleteriwe enhlengeletanweni leyi nga ni vun’we leswaku va endla ntirho lowu Yesu a wu vhumbheke malunghana ni nkarhi lowu. (Nhlav. 5:9, 10) I yini leswi vangaka leswi?
Bibele yi vula leswaku tintsumi ta Xikwembu ti va ni xiphemu lexikulu eka swona. Hikwalaho ka sweswo, ku twarisiwa ka Mfumo ku ta twakala exirhendzevutanini hinkwaxo xa misava ku fana ni mpfumawulo wa nanga leyi biwaka hi la nga ni matimba yo tlula ya vanhu. Kahle-kahle, hi 1935 se a ku fike ematikweni ya 149—en’walungwini, edzongeni, evuxeni ni le vupela-dyambu, ku suka emakun’wini man’wana ya misava ku ya eka man’wana.
Eku sunguleni, a ku ri “ntlhambinyana” ntsena lowu kombiseke ku tlangela Mfumo wa Xikwembu hi xiviri naswona a va tiyimiserile ku tirhela swilaveko swa wona. Sweswo hi leswi Bibele yi swi vhumbheke. Sweswi “ntshungu lowukulu” lowu andzaka hi ku hatlisa, lowu sweswi wu hlayiwaka hi timiliyoni to huma ematikweni hinkwawo, wu tihlanganise na vona. Ni sweswo, a a swi vhumbhiwile eRitweni ra Xikwembu. (Lk. 12:32; Yoh. 10:16; Nhlav. 7:9, 10) Lava a hi vanhu lava va ngo vula ntsena leswaku i va vukhongeri byin’we kambe kahle-kahle va ri lava avaneke hi mianakanyo ni tifilosofi leti hambaniseke vanhu lava tshamaka na vona. Timbhoni ta Yehovha a ti vulavuli hi Mfumo wa Xikwembu kambe ti ri karhi ti veka ntshembo wa tona eka mimfumo ya vanhu. Hambi loko vutomi bya tona byi ri ekhombyeni, ti yingisa Xikwembu tanihi mufumi. Bibele yi swi veka erivaleni leswaku ku hlengeletiwa ka vanhu vo tano lava “chava[ka] Xikwembu, [va] xi dzunisa,” ku ta endliwa ehansi ka vukongomisi bya tintsumi. (Nhlav. 14:6, 7; Mt. 25:31-46) Timbhoni ta tiyiseka leswaku leswi swi humelerile hakunene.
Hi makhamba yo tala, loko va ri karhi va endla vutirheli bya vona, va vone vumbhoni lebyi khorwisaka bya nkongomiso wa le tilweni. Hi xikombiso, le Rio de Janeiro, Brazil, ntlawa wa Timbhoni a wu hetelela maendzo ya wona ya yindlu na yindlu hi Sonto rin’wana, loko un’wana eka vona a ku: “Ndzi lava ku ya emahlweni ndzi tirhanyana. Ndzi navela ku nghena eka yindlu liya.” La langutelaka ntlawa u ringanyete leswaku va yi vekela siku rin’wana, kambe muhuweleri a sindzisa. Eka yindlu yoleyo, Mbhoni leyi yi kume wansati loyi a a huma mihloti, a vula leswaku a a ri karhi a khongelela mpfuno. U tshame a vulavula ni Timbhoni, kambe a nga kombisanga ku tsakela rungula ra Bibele. Hambi swi ri tano, ku fa ka nuna wakwe hi xitshuketa ku n’wi endle a xiya xilaveko xakwe xa ku pfuniwa hi tlhelo ra swa moya. U lave Holo ya Mfumo kambe a nga yi kumanga. Hi loko a khongela swinene eka Xikwembu leswaku xi n’wi pfuna, naswona endzhaku ka sweswo u kume mpfuno. Endzhakunyana u khuvuriwile. A a khorwiseka leswaku Xikwembu xi xi twile xikhongelo xakwe, xi tlhela xi xi hlamula.—Ps. 65:2.
Mbhoni ya Yehovha ya le Jarimani, leyi a yi tshama le New York, a a yi swi endla mukhuva ku khongela eka Xikwembu leswaku xi yi kongomisa loko yi ri evutirhelini. A ku ri na wansati la tsakelaka loyi a yi ri karhi yi lavana na yena vhiki na vhiki eswitarateni, hi mhaka ya leswi a yi nga ku tivi laha wansati loyi a a tshama kona. Hi loko siku rin’wana hi 1987, loko Mbhoni yi sungula vutirheli bya yona, yi khongela yi ku: “Yehovha, wa n’wi tiva laha a nga kona. Ndzi kombela u ndzi pfuna leswaku ndzi n’wi kuma.” Ku nga si hela timinete ti nga ri tingani, u vone wansati loyi a tshame ekhefini.
Xana swi lo tiendlekela? Bibele yi vula leswaku Vakreste va ntiyiso i “vatirhi-kulo[bye va] Xikwembu” ni leswaku tintsumi ti rhumiwe “ku pfuna vanhu lava fanelaka ku kuma ku ponisiwa.” (1 Kor. 3:9; Hev. 1:14) Endzhaku ka loko Mbhoni yi byele wansati loyi ndlela leyi yi n’wi kumeke ha yona, wansati loyi u amukele xirhambo xo tshama ehansi va ya emahlweni va kambisisa Bibele hi siku rero.
Ku Fikelela ‘Masimu Lama Nga Fikelelekiki Hi Ku Olova’ Hi Mahungu Lamanene
Timbhoni ta Yehovha minkarhi hinkwayo a a ti phikelela ku endla matshalatshala yo fikelela tindhawu hinkwato hi rungula ra Mfumo. Kambe leswi a hi swona ntsena swi va endleke va hetisisa leswi va swi endleke. Va vone rungula ra Mfumo ri nghena ni le tindhawini leti matshalatshala ya vona lama kunguhatiweke hi vukheta ma ariweke eka tona.
Hi xikombiso, hi va-1920 na va-1930, hi makhamba yo hlayanyana ku endliwe swikombelo eka vafumi va laha hi nkarhi wolowo a ku vitaniwa Soviet Union leswaku va kuma mpfumelelo wo rhumela tibuku ta Bibele etikweni rero kumbe ku ti kandziyisa kona. Hi nkarhi wolowo va arile. Timbhoni ta Yehovha le Soviet Union a ti hlayilenyana, kambe a ku laveka mpfuno lowu engetelekeke leswaku ku hetisisiwa ntirho wo chumayela lowu Rito ra Xikwembu ri vuleke leswaku wu fanele wu endliwa. Xana xi kona lexi a xi ta endliwa ku nyikela mpfuno wolowo?
Lexi tsakisaka, eku heleni ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, Timbhoni ta Yehovha to tlula gidi to huma laha a ku vitaniwa Poland vuxa swin’we ni vanhu van’wana vo tala, va tikume va ri le Soviet Union. Ekampeni ya nxaniso ya Ravensbrück, madzana ya vanhwana va Marhaxiya va tolovelane ni vakhotsiwa-kulobye lava nga Timbhoni ta Yehovha. Van’wana va vanhwana volavo va tinyiketele eka Yehovha hi nkarhi wolowo, naswona endzhakunyana va tlhelele eka swiyenge swo hambana-hambana swa Soviet Union. Madzana man’wana na wona ma tikume ma ri vaaki va Soviet Union loko mindzilakana yi cinca hi nkarhi wa nyimpi. Vuyelo byi hambane ni leswi hulumendhe ya Soviet a yi kunguhate swona. A hi yona Huvo leyi Fumaka ya Timbhoni ta Yehovha leyi endleke sweswo. Kambe swi hetisise leswi Rito ra Xikwembu ri swi vhumbheke. Loko xi vulavula hi swiendlakalo leswi, Xihondzo xo Rindza (xa Xinghezi) xi te: “Xisweswo swa vonaka leswaku Hosi yi nga pfuxa timbhoni eka tiko rihi na rihi, leswaku ti twarisa ndlela ya ntiyiso ni ku tivisa vito ra Yehovha.”—Nkandziyiso wa February 1, 1946.
A hi tiko rin’we ntsena leri byeleke Timbhoni ta Yehovha ri ku: ‘A mi nge ngheni laha!’ kumbe, ‘A mi nge chumayeli laha.’ Swi humelele ko tala emisaveni hinkwayo, eka makume ya matiko hi xiviri, laha hi xitalo a ku ri hikwalaho ka nkucetelo wa vafundhisi eka vafumi. Man’wana ya matiko lawa hi ku famba ka nkarhi ma nyike Timbhoni ta Yehovha mpfumelelo wa le nawini. Kambe hambi loko sweswo swi nga si endliwa, vugandzeri bya Yehovha, Mutumbuluxi wa tilo ni misava, byi amukeriwe hi magidi-gidi ya vanhu va le matikweni lawa. Sweswo swi endlekise ku yini?
Nhlamuselo yo olova yi huma eBibeleni, ku nga leswaku, tintsumi ta Xikwembu ti na xiphemu lexikulu eku yiseni ka xikhutazo lexi xa xihatla eka vanhu va matiko hinkwawo: “Chavani Xikwembu, mi xi dzunisa, hikuva nkarhi wa xona wa ku avanyisa wu fikile. N’wi gandzeleni, yena muendli wa tilo ni misava ni wa lwandle ni swihlovo swa mati.”—Nhlav. 14:6, 7.
Ku Hlula Swihinga Leswikulu
Timbhoni ta Yehovha ematikweni man’wana a ti nga langutani ni minsivelo ntsena evutirhelini bya tona bya le rivaleni, kambe a ti langutana ni matshalatshala yo herisiwa hi ku helela.
Hi nkarhi wa Nyimpi yo Sungula ya Misava, vafundhisi le United States ni le Canada va endle matshalatshala lamakulu yo herisa ntirho wa Swichudeni swa Bibele, hi laha Timbhoni ta Yehovha a ti vitaniwa ha kona hi nkarhi wolowo. Leyi i mhaka leyi tiviwaka hi mani na mani. Ku nga khathariseki switiyisekiso swa le nawini swa ntshunxeko wa ku vulavula ni wa vukhongeri, vafundhisi va sindzise vafumi leswaku va yirisa tibuku ta Swichudeni swa Bibele. Vo tala va khomiwile naswona va nga pfumeleriwi ku humesa mali yo va humesa ha yona; van’wana va fumbuteriwe hi tihanyi. Varhangeri va Sosayiti ya Watch Tower ni vanghana va vona va le kusuhi va gweveriwe ku tshama nkarhi wo leha ekhotsweni hi swiboho swa tihuvo leswi endzhaku swi kumiweke swi nga ri enawini. Ray Abrams ebukwini yakwe leyi nge Preachers Present Arms u te: “Nkambisiso wa mhaka hinkwayo wu kombisa leswaku tikereke ni vafundhisi hi vona a va hlohlotela tsima ro herisa Marussell,” hi laha vafundhisi a va vitana Swichudeni swa Bibele ha kona ku ringeta ku swi yisa ehansi. Kambe endzhaku ka nyimpi, Swichudeni sweswo swa Bibele swi pfuke hi matimba lamakulu ku tlula rini na rini leswaku swi twarisa Hosi leyi vekiweke hi Yehovha, Yesu Kreste ni Mfumo wakwe. Xana matimba wolawo lamantshwa a ma huma kwihi? Bibele a yi xi vhumbhile xiendlakalo xexo naswona yi vule leswaku ma ta ta hikwalaho ka “ku hefemula ka vutomi loku humaka eka Xikwembu.”—Nhlav. 11:7-11.
Loko Manazi se ma kume vuhosi le Jarimani, ku xanisiwa ka Timbhoni ta Yehovha ku kurile swinene ematikweni lama weleke ehansi ka vulawuri bya Manazi. Va khotsiwile ni ku khomiwa hi tihanyi. Va yirisiwile. Eku heteleleni, hi October 1934, mavandlha ya Timbhoni ta Yehovha eJarimani hinkwaro ma rhumele hulumendhe mapapila lama tsarisiweke eposweni, ma swi veka erivaleni leswaku a ma hlanganyeli eka tipolitiki kambe ma tiyimisele ku yingisa Xikwembu tanihi mufumi. Hi nkarhi lowu fanaka, mavandlha ya Timbhoni emisaveni hinkwayo ma rhumele mapapila yo seketela vamakwavo va Vakreste le Jarimani.
Hi siku rero, October 7, 1934, ehofisini ya Dr. Wilhelm Frick, le Berlin, Adolf Hitler u vule leswi landzelaka hi matimba malunghana ni Timbhoni ta Yehovha: “Ntlawanyana lowu wu ta susiwa hi ku helela eJarimani!” A a nga huhwi. Va khometeriwile etindhawini hinkwato. Hi ku ya hi xitiviso xa xihundla xa Maphorisa ya le Xihundleni ya Mfumo wa le Prussia xa June 24, 1936, “Vandla ro hlawuleka ra Magestapo” ri vumbiwile leswaku ri langutana ni Timbhoni. Endzhaku ko tilulamisa nkarhi wo leha, Magestapo ma sungule tsima ra wona ro khoma Timbhoni ta Yehovha ni un’wana ni un’wana la soriwaka leswaku i Mbhoni. Hi nkarhi wa nhlaselo wolowo vandla hinkwaro ra maphorisa ri katsekile, ri tshika swigevenga hinkwaswo swa xiviri ri nga swi khomi.
Swiviko swi kombisa leswaku eku heteleleni Timbhoni ta Majarimani ta kwalomu ka 6 262 ti khomiwile. Karl Wittig, khale ka mutirhela-mfumo wa Jarimani loyi hi yexe a pfaleriweke etikampeni to hlayanyana ta nxaniso, endzhakunyana u tsarile a ku: “A wu kona ntlawa wun’wana wa vakhotsiwa . . . lowu xanisiweke swinene hi masocha ya SS ku fana ni Swichudeni swa Bibele. A ku ri tihanyi leti fambisanaka ni minxaniso ya ntsandza-vahlayi emirini ni le mianakanyweni, tihanyi leti ku nga hava la nga kotaka ku ti hlamusela hi ririmi ra vanhu leri tolovelekeke.”
Vuyelo byi ve byihi? Ebukwini leyi humesiweke hi 1982, Christine King u heta hi ku: “Hulumendhe yi tsandzeke eka Timbhoni ntsena [loko ku pimanisiwa ni mintlawa yin’wana ya vukhongeri].” Hitler u hlambanye leswaku u ta va herisa, kutani, madzana ya dlayiwile. Hambi swi ri tano, Dr. King u ri: “Ntirho [wa ku chumayela hi Mfumo wa Xikwembu] wu ye emahlweni, naswona hi May 1945 vandla ra Timbhoni ta Yehovha a ra ha hanya, kasi Vusoxalisi bya Tiko a byi nga ha ri kona.” Nakambe u vula leswaku: “Ku hava la landzuleke ripfumelo rakwe.” (The Nazi State and the New Religions: Five Case Studies in Non-Conformity) Hikwalaho ka yini Hitler, ni vuthu rakwe leri hlomeke ri helela, maphorisa lama leteriweke swinene ni tikampa to tala to dlayela vanhu eka tona, swi tsandzekile ku hetisisa nxungeto wakwe wo herisa ntlawa lowu lowu nga nyawuriki, wo pfumala matlhari, lowu misava yi wu tekaka tanihi vanhu ntsena? Ha yini matiko man’wana ma tsandzekile ku yimisa ntirho wa vona? Hikwalaho ka yini ku nga ri vanhunyana vo karhi ntsena, ku ri Timbhoni ta Yehovha hinkwato leti tshameke ti tiyile ku nga khathariseki nxaniso wa tihanyi?
Nhlamulo yi kumeka eka xitsundzuxo xa vutlhari lexi vuriweke hi Gamaliyele, mudyondzisi wa Nawu eka swirho-kulobye swa Sanedri ya Vayuda loko va langutane ni mhaka leyi fanaka leyi katsaka vaapostola va Yesu Kreste. U te: “Hambanani ni vanhu lava, mi va tshika; hikuva loko makungu lawa, kumbe ntirho lowu, wu huma eka vanhu, wu ta hela; kambe loko wu huma eka Xikwembu, mi nga ka mi nga va siveli, kutani mi nga kumiwa mi lwile na Xikwembu.”—Mint. 5:38, 39.
Xisweswo, mintiyiso ya matimu yi kombisa leswaku ntirho lowu lowu vonakaka wu nga koteki lowu Yesu a wu aveleke valandzeri vakwe leswaku va wu endla, wu hetisisiwa hi moya wa Xikwembu ku nga ri hi matimba ya vanhu. Hi laha Yesu hi yexe a vuleke ha kona loko a khongela eka Xikwembu: “Tatana! Eka wena hinkwaswo swa [koteka].”—Mar. 14:36.
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 547]
“Hi Moya wa mina, ku v̌ula Yehova wa tinyimpi”
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 548]
I yini xi va tiyiseke leswaku va hambeta va chumayela, hambi va hlekuriwa ni ku xanisiwa hi tihanyi?
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 549]
Vumbhoni bya nkongomiso wa tintsumi
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 551]
“Hosi yi nga pfuxa timbhoni eka tiko rihi na rihi”
[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 553]
Vanhu lava hlanganeke lava kumekeke va tiyile eripfumelweni loko va langutane ni swihinga leswikulu