Mahlori—Ma Dzunisa Munhu Kumbe Ma Vangamisa Xikwembu Ke?

“MUFUMI u fanele a tlula vafumiwa va yena ku nga ri hi ku va lonene ntsena, kambe u fanele a va nkucetelo lowukulu eka vona,” ku tsale Xenophon, ndhuna-nkulu leyi dumeke ya Mugriki. Namuntlha, vo tala va nga vitana “nkucetelo” wolowo va ku i mahlori.

Kavula, a hi vafumi hinkwavo va vanhu lava nga ni mahlori. Kambe lava nga na wona va tirhisa vuswikoti bya vona ku tlakusa ku tinyiketela ka vona ni ku lawula mintshungu hikwalaho ka swikongomelo swa vona vini. Kumbexana xikombiso lexi dumeke swinene xa sweswinyana a ku ri Adolf Hitler. “[Hi 1933] eka vunyingi bya Majarimani Hitler a ri ni—kumbe ku nga ri khale a ta va ni—xiyimo xa murhangeri la endlaka mahlori hakunene,” ku tsala William L. Shirer ebukwini ya yena leyi nge The Rise and Fall of the Third Reich. “A va fanele va n’wi landzela handle ka ku swi rhandza, onge hi loko a ri ni ku avanyisa loku ku nga ni vukwembu, eka malembe ya khume-mbirhi ya mpfilumpfilu lama landzeleke.”

Matimu ya vukhongeri na wona ma tele hi varhangeri lava endlaka mahlori lava hlohloteleke vanhu ku tinyiketela eka vona kambe lava tiseleke valandzeri va vona khombo. Yesu u tsundzuxile: “Tivoneleni leswaku ku nga vi na munhu loyi a mi hambukisaka, hikuva vanhu vo tala va ta ta hi vito ra mina va ku ‘hi mina Kreste’, kutani va ta hambukisa vo tala.” (Matewu 24:4, 5, Phillips) Va Kreste va mavunwa lava endlaka mahlori a va humelelanga hi lembe-xidzana ro sungula ntsena. Hi va-1970, Jim Jones u tivule “mesiya wa Tempele ya Vanhu.” A hlamuseriwa tanihi “wanuna wa kereke la endlaka mahlori” la nga ni “matimba lama nga tolovelekangiki evanhwini,” naswona hi 1978 u vange ku tisunga kun’wana ka mintshungu leyikulu ematin’wini.a

Entiyisweni, mahlori ma nga va nyiko leyi nga ni khombo. Hambiswiritano, Bibele yi vulavula hi muxaka wo hambana wa nyiko, kumbe tinyiko, leti humaka eka Xikwembu, leti nga kona eka hinkwavo leswaku ku vuyeriwa hinkwavo. Rito ra Xigriki ra nyiko leyi i khaʹri·sma, naswona ri humelela minkarhi ya 17 eBibeleni. Xidyondzi xin’wana xa Mugriki xi ri hlamusela tanihi ‘nyiko ya mahala ni leyi nga fanelangiki, nchumu lowu nyikiwaka munhu handle ko tirheriwa ni ku faneleka, nchumu lowu humaka eka musa lowu nga faneriwiki wa Xikwembu ni lowu a wu ta va wu nga fikeleriwanga kumbe ku kumiwa hi matshalatshala ya munhu.’

Hikwalaho hi langutelo ra Matsalwa, khaʹri·sma i nyiko leyi amukeriwaka, hi mpfuno wa musa lowu nga fanelangiki wa Xikwembu. Hi tihi tin’wana ta tinyiko leti leti Xikwembu xi hi nyikeke tona hi tintswalo? Naswona hi nga ti tirhisa njhani leswaku hi tisa ku dzuneka eka xona? A hi kambisiseni tinharhu ta tinyiko leti ta tintswalo.

Vutomi Lebyi Nga Heriki

Nyiko leyikulu ku tlula hinkwato handle ko kanakana i nyiko ya vutomi lebyi nga heriki. Pawulo u tsalele vandlha ra le Rhoma a ku: “Hakelo leyi tisiwaka hi xidyoho i rifu, kambe nyiko [khaʹri·sma] leyi nyikiwaka hi Xikwembu i vutomi lebyi nga heriki ha Kreste Yesu Hosi ya hina.” (Varhoma 6:23) I swa nkoka ku xiya leswaku “hakelo” (rifu) i nchumu lowu hi wu kumeke, hambileswi ku nga riki hi ku swi rhandza, hikwalaho ka vudyoho bya hina bya ntumbuluko. Hi hala tlhelo, vutomi lebyi nga heriki lebyi Xikwembu xi endlaka byi kumeka i nchumu lowu nga hi fanelangiki hilaha ku heleleke lowu a hi nga ta wu kuma hikwalaho ka risima ra hina.

Nyiko ya vutomi lebyi nga heriki yi fanele yi tekiwa yi ri ya risima ni ku aviwa. Hi nga pfuna vanhu leswaku va tiva Yehovha, va n’wi tirhela ivi xisweswo va amukela nyiko ya vutomi lebyi nga heriki. Nhlavutelo 22:17 yi ri: “Moya ni mutekiwa va hambeta va ku: ‘Tana!’ Naswona mani na mani la swi twaka a a vule a ku: ‘Tana!’ Mani na mani la khomiweke hi torha a a te; mani na mani la swi navelaka a a nwe mati ya vutomi mahala.”

Xana hi nga yisa van’wana eka mati lawa ma nyikaka vutomi hi ndlela yihi? Ngopfu-ngopfu hi ku tirhisa Bibele hi vuyelo lebyinene evutirhelini bya hina. I ntiyiso leswaku eswiphen’wini swin’wana swa misava, a hi ko tala vanhu va hlaya ni ku anakanyisisa hi swilo swa moya; hambiswiritano, minkarhi hinkwayo ku ni minkarhi yo ‘pfuxa ndleve’ ya un’wana. (Esaya 50:4) Emhakeni leyi, hi nga tshemba matimba lama susumetaka ya Bibele, “hikuva rito ra Xikwembu ra hanya naswona ri ni matimba.” (Vaheveru 4:12) Hambi i vutlhari bya Bibele lebyi tirhaka, nchavelelo ni ntshembo lowu yi wu nyikelaka, kumbe nhlamuselo ya yona hi xikongomelo xa vutomi, Rito ra Xikwembu ri nga khumba mbilu ivi ri nghenisa vanhu endleleni ya vutomi.—2 Timotiya 3:16, 17.

Ku engetela kwalaho, tibuku leti sekeriweke eBibeleni ti nga hi pfuna ku vula leswaku “Tana!” Muprofeta Esaya u vhumbhe leswaku enkarhini lowu wa munyama wa moya, ‘Yehovha u ta vangama’ evanhwini va yena. (Esaya 60:2) Tibuku ta Sosayiti ya Watch Tower ti kombisa nkateko lowu lowu humaka eka Yehovha, naswona lembe rin’wana ni rin’wana ti yisa magidi ya vanhu eka Yehovha, Xihlovo xa ku vonakala ka moya. Endzeni ka tona ndhuma a yi nyikiwi vanhu. Hilaha xingheniso xa Xihondzo xo Rindza xi hlamuselaka hakona, “xikongomelo xa Xihondzo xo Rindza i ku tlakusa Yehovha Xikwembu tanihi Hosi Leyikulu ya vuako hinkwabyo. . . . Xi vumba ripfumelo eka Yesu Kreste, Hosi ya Xikwembu leyi fumaka sweswi, leyi ngati ya yona leyi halatiweke yi pfulelaka vanhu ndlela yo kuma vutomi lebyi nga heriki.”

Mutirheli wa nkarhi hinkwawo wa Mukreste, loyi hi malembe yo tala a humeleleke hi ndlela leyi xiyekaka evutirhelini bya yena, u hlamusela hi nkoka wa Xihondzo xo Rindza na Xalamuka! eku pfuneni ka vanhu leswaku va tshinela eka Xikwembu a ku: “Loko swichudeni swa mina swa Bibele swi sungula ku hlaya ni ku tiphina hi Xihondzo xo Rindza na Xalamuka!, swi endla nhluvuko hi xihatla. Ndzi vona timagazini leti ti ri mpfuno wa nkoka eku pfuneni ka vanhu leswaku va tiva Yehovha.”

Malunghelo Ya Ntirho

Timotiya a a ri mudyondzisiwa wa Mukreste loyi a a nyikiwe nyiko yin’wana leyi a yi faneriwa hi nyingiso wo hlawuleka. Muapostola Pawulo u n’wi byele a ku: “U nga yi honisi nyiko [khaʹri·sma] leyi nga eka wena leyi u nyikiweke yona hi ku tirhisa ku bvumba ni loko huvo ya vakulukumba yi ku tlhandleka mavoko.” (1 Timotiya 4:14) Xana nyiko leyi a ku ri yini? A yi katsa ku hlawuriwa ka Timotiya ku va mulanguteri la famba-fambaka, ku nga lunghelo ra ntirho leri a fanele a va ni vutihlamuleri eka rona hi ku ri khathalela. Eka ndzima leyi fanaka, Pawulo u khutaze Timotiya a ku: “Yana emahlweni u tinyiketela eku hlayeni ka le rivaleni, eku khongoteleni, eku dyondziseni. Nyikela nyingiso lowu hambetaka eka wena ni le ku dyondziseni ka wena. Tshama eka swilo leswi, hikuva hi ku endla tano, u ta tiponisa wena swin’we ni lava ku yingisaka.”—1 Timotiya 4:13, 16.

Vakulu namuntlha na vona va fanele va khathalela malunghelo ya vona ya ntirho. Hilaha Pawulo a kombisaka hakona, ndlela yin’wana leyi va nga endlaka leswi ha yona i ‘ku nyikela nyingiso eku dyondziseni ka vona.’ Ematshan’weni yo tekelela varhangeri va misava lava endlaka mahlori, va kongomisa nyingiso wa vona eka Xikwembu, ku nga ri eka vona. Yesu, Xikombiso xa vona, a a ri mudyondzisi la hlamarisaka loyi handle ko kanakana a ri ni vumunhu lebyi kokaka, kambe hi ku titsongahata u yise ku dzuneka eka Tata wa yena. U te: “Leswi ndzi swi dyondzisaka a hi swa mina, kambe i swa loyi a ndzi rhumeke.”—Yohane 5:41; 7:16.

Yesu u dzunise Tata wa yena wa le tilweni hi ku tirhisa Rito ra Xikwembu tanihi buku ya tidyondzo ta yena. (Matewu 19:4-6; 22:31, 32, 37-40) Pawulo hilaha ku fanaka u kandziyise xilaveko xa valanguteri xo ‘khomelela swinene eka rito leri tshembekaka malunghana ni vutshila bya vona byo dyondzisa.’ (Tito 1:9) Hi ku sekela tinkulumo ta vona eMatsalweni, entiyisweni vakulu va ta va va vula hilaha Yesu a endleke hakona: “Swilo leswi ndzi mi byelaka swona a ndzi swi vuli hi ku tisungulela.”—Yohane 14:10.

Xana vakulu va nga ‘khomelela swinene eritweni leri tshembekaka’ hi ndlela yihi? Hi ku kandziyisa tinkulumo ta vona ni swiavelo swa vona swa minhlangano eRitweni ra Xikwembu, na hi ku hlamusela ni ku kandziyisa tindzimana leti va ti tirhisaka. Swifaniso leswi nga erivaleni kumbe timhaka leti tsakisaka, ngopfu-ngopfu loko swi endliwa ku tlula mpimo, swi nga hambukisa vayingiseri eRitweni ra Xikwembu ivi va yisa nyingiso eka vuswikoti bya xivulavuri. Tlhandla kambirhi, tindzimana ta Bibele hi tona leti nga ta fikelela timbilu ni ku khutaza vayingiseri. (Pisalema 19:7-9; 119:40; ringanisa Luka 24:32.) Tinkulumo to tano ti yisa nyingiso wutsongo eka vanhu ivi ti yisa ku dzuneka ko tala eka Xikwembu.

Ndlela yin’wana leyi vakulu va nga vaka vadyondzisi lava humelelaka ha yona i ku dyondza eka vakulu van’wana. Tanihi laha Pawulo a pfuneke Timotiya hakona, nkulu un’wana a nga pfuna lowun’wana. “Nsimbi yi lota nsimbi, hi ŝeŝo ka munhu, o hlohlotela v̌ukari bya munhu.” (Swivuriso 27:17; Vafilipiya 2:3) Vakulu va vuyeriwa hi ku avelana mavonelo ni swiringanyeto. Nkulu un’wana loyi a ha ku vekiwaka u te: “Nkulu la nga ni ntokoto u tinyike nkarhi wo ndzi kombisa ndlela leyi a hlelaka nkulumo ya le rivaleni ha yona. Loko a ri karhi a lunghiselela, u katsa swivutiso leswi nga laviki tinhlamulo, swifaniso, swikombiso, kumbe mintokoto yo koma, swin’we ni tindzimana ta Matsalwa leti a ti endleleke ndzavisiso hi vukheta. Ndzi dyondze eka yena ndlela yo engetela swilo swo hambana-hambana eka nkulumo ya mina leswaku ndzi papalata ku yi nyikela hi ndlela leyi lolohisaka ni leyi phirhaka.”

Hinkwerhu lava va nga ni malunghelo ya ntirho, hambi hi vakulu, malandza ya vutirheli, kumbe maphayona hi fanele hi tlangela nyiko ya hina. Emahlweninyana ka rifu ra yena, Pawulo u tsundzuxe Timotiya ‘ku kondletela ku fana ni ndzilo nyiko [khaʹri·sma] ya Xikwembu leyi a ri na yona,’ leyi eka Timotiya a yi katsa nyiko yo hlawuleka ya moya. (2 Timotiya 1:6) Emakaya ya le Israyele, hakanyingi ndzilo a ku ri makala lama pfurhaka. A swi koteka ku ma ‘kondletela’ leswaku ma humesa malangavi ni ku hisa loku engetelekeke. Xisweswo hi khutaziwa ku tinyiketela hi mbilu hinkwayo eswiavelweni swa hina, hi kondletela ku fana ni ndzilo nyiko yin’wana ni yin’wana ya moya leyi hi nyikiweke yona.

Tinyiko Ta Moya Leti Faneleke Ti Averiwa Van’wana

Rirhandzu ra Pawulo ro rhandza vamakwavo va yena va le Rhoma ri n’wi susumetele ku tsala a ku: “Ndzi navela ku mi vona, leswaku ndzi ta mi nyika nyiko [khaʹri·sma] yo karhi ya moya mi ta tiyisiwa; kumbe, leswaku mi ta khutazana, un’wana hi ripfumelo ra un’wana, ra n’wina ni ra mina.” (Varhoma 1:11, 12) Pawulo u langute vuswikoti bya hina byo tiyisa ripfumelo ra van’wana hi ku vulavula na vona tanihi nyiko ya moya. Ku vulavurisana hi tinyiko toleto ta moya a ku ta vanga ku seketela ripfumelo ni ku khutazana.

Kutani leswi swa laveka hakunene. Emisaveni leyi yo homboloka leyi hi hanyaka eka yona, hinkwerhu hi langutana ni ntshikilelo hi tindlela to hambana. Hambiswiritano, ku khutazana ka nkarhi na nkarhi ku nga hi pfuna ku tiyisela. Mianakanyo ya ku nyikana—ya ku nyika ni ku amukela—i ya nkoka eku hlayiseni ka matimba ya moya. I ntiyiso, hinkwerhu ha swi lava ku khutaziwa nkarhi na nkarhi, kambe hinkwerhu hi nga tlhela hi akana.

Loko hi xalamukele ku xiya vapfumeri-kulorhi lava heleke matimba, hi nga swi ‘kota ku chavelela lava nga emahlomulweni ya mixaka-xaka hi nchavelelo lowu hina hi chaveleriwaka hi wona hi Xikwembu.’ (2 Vakorinto 1:3-5) Rito ra Xigriki ra ku chavelela (pa·raʹkle·sis) hi ku kongoma ri vula “ku va etlhelo ka munhu.” Loko hi ri ekusuhi leswaku hi nyikela mpfuno eka makwerhu wa xinuna kumbe wa xisati loko wu laveka, handle ko kanakana hi ta kuma nseketelo wa rirhandzu lowu fanaka loko hi wu pfumala.—Eklesiasta 4:9, 10; ringanisa Mintirho 9:36-41.

Nakambe leswi pfunaka ngopfu i maendzo ya vurisi ya rirhandzu ya vakulu. Hambileswi ku nga ni minkarhi laha maendzo ma endliwaka ku nyikela ndzayo ya Matsalwa emhakeni leyi lavaka nyingiso, maendzo yo tala ya vurisi i yo khutaza, i yo ‘chavelela timbilu.’ (Vakolosa 2:2) Loko valanguteri va endla maendzo wolawo lama tiyisaka ripfumelo, va nyikela nyiko ya moya hakunene. Ku fana na Pawulo, va ta kuma leswaku xivumbeko lexi xo hlawuleka xa ku nyika xa vuyerisa, naswona va ta “navela” vamakwavo va vona.—Varhoma 1:11.

Leswi swi ve tano emhakeni ya nkulu wa le Spain, loyi a hlamuselaka ntokoto lowu landzelaka: “Ricardo, mufana wa malembe ya 11 hi vukhale, a vonaka a ri ni ku tsakela kutsongo eminhlanganweni ni le vandlheni hi ku angarhela. Kutani ndzi kombele mpfumelelo eka vatswari va Ricardo leswaku ndzi n’wi endzela, laha va pfumeleke hi ku olova. A va tshama etintshaveni leti nga empfhukeni lowu nga tekaka kwalomu ka awara hi movha ku suka ekaya ka mina. Ricardo entiyisweni u tsakisiwe hi ku vona ndlela leyi a ndzi n’wi tsakela ha yona, naswona u angule kahle hi wona nkarhi wolowo. U ve muhuweleri la nga khuvuriwangiki ni ku va xirho lexi nga ni matimba xa vandlha hi ku hatlisa. Tingana ta yena ti siviwe hi vumunhu bya ku tsaka swinene bya xinghana. Vo tala evandlheni va vutisile: ‘Ku humelele yini eka Ricardo?’ A swi tikomba onge vo sungula ku n’wi vona. Loko ndzi anakanyisisa hi riendzo rolero ra vurisi ra nkoka, ndza swi twa leswaku ndzi vuyeriwile swinene ku tlula Ricardo. Loko a nghena eHolweni ya Mfumo, xikandza xa yena xa vangama, naswona u ta a ri karhi a tsutsuma leswaku a ta ndzi pfuxela. Swi tsakisile ku vona nhluvuko wa yena wa moya.”

Handle ko kanakana, maendzo ya vurisi, yo fana ni leri, ma katekisiwa hilaha ku fuweke. Maendzo wolawo ma fambisana ni xikombelo xa Yesu lexi nge: “Risa tinyimpfu ta mina letitsongo.” (Yohane 21:16) Kavula, vakulu a hi vona ntsena lava nga nyikelaka tinyiko toleto ta moya. Un’wana ni un’wana evandlheni a nga khutaza van’wana erirhandzwini ni le mintirhweni leyinene. (Vaheveru 10:23, 24) Tanihi leswi vakhandziyi lava gegetsulaka ntshava va bohiwaka, na hina hi hlanganisiwe hi swiboho swa moya. Handle ko kanakana, leswi hi swi endlaka ni ku swi vula swi khumba van’wana. Mavulavulelo ya ku sapatela kumbe ku xopaxopa hi tihanyi ma nga tsanisa swiboho leswi hi hlanganisaka. (Vaefesa 4:29; Yakobo 3:8) Hi hala tlhelo, marito lama hlawuriweke kahle lama khutazaka ni mpfuno wa rirhandzu swi nga pfuna vamakwerhu leswaku va hlula ku nonon’hweriwa ka vona. Hi ndlela leyi hi ta va hi avelana tinyiko ta moya ta nkoka lowu nga heriki.—Swivuriso 12:25.

Ku Kombisa Ku Dzuneka Ka Xikwembu Hi Mpimo Lowu Teleke

Swi le rivaleni leswaku Mukreste un’wana ni un’wana u ni mpimo wo karhi wa mahlori. Hi nyikiwe ntshembo wa risima wa vutomi lebyi nga heriki. Nakambe hi ni tinyiko ta moya leti hi nga avelanaka tona ni van’wana. Naswona hi nga lwela ku susumetela kumbe ku khutaza van’wana ku va ni swikongomelo leswi faneleke. Van’wana va ni tinyiko leti engetelekeke ta xivumbeko xa malunghelo ya ntirho. Hinkwato tinyiko leti i xitiyisekiso xa musa lowu nga faneriwiki wa Xikwembu. Naswona tanihi leswi nyiko yin’wana ni yin’wana leyi hi nga ha vaka na yona ku nga nchumu lowu hi wu kumeke wu huma eka Xikwembu, hakunene a hi na xivangelo xo tibuma.—1 Vakorinto 4:7.

Tanihi Vakreste, hi endla kahle loko hi tivutisa leswaku, ‘Xana ndzi ta tirhisa mpimo wo karhi wa mahlori leswaku ndzi ta tisa ku dzuneka eka Yehovha, Munyiki wa “nyiko yin’wana ni yin’wana leyinene ni nyiko yin’wana ni yin’wana leyi hetisekeke”? (Yakobo 1:17) Xana ndzi ta tekelela Yesu ivi ndzi tirhela van’wana hi ku ya hi vuswikoti ni swiyimo swa mina?’

Muapostola Petro u katsakanya vutihlamuleri bya hina hi ndlela leyi: “Hi ku ya hilaha un’wana ni un’wana a amukeleke nyiko [khaʹri·sma] hakona, tirhisani nyiko leyi leswaku mi tirhelana ha yona tanihi valanguteri lavanene va musa lowu nga faneriwiki wa Xikwembu lowu kombisiwaka hi tindlela to hambana-hambana. Loko mani na mani a vulavula, marito yakwe a ma fane ni marito lama hlawulekisiweke ya Xikwembu; loko mani na mani a tirhela van’wana, a a va tirhele a titshege hi ntamu lowu Xikwembu xi wu nyikaka; leswaku eka swilo hinkwaswo Xikwembu xi dzunisiwa ha Yesu Kreste.”—1 Petro 4:10, 11.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 23]

Corbis-Bettmann

UPI/Corbis-Bettmann