Xana I Ku Bumabumela Kumbe I Ku Tlhoma Tinsiva?

MUNHU un’wana u ri eka wena, “Xitayela xa wena xa misisi xi ku fanela ngopfu!” Xana wa ku bumabumela kumbe u ku tlhoma tinsiva? “Sudu yoleyo ya ku tshama!” Xana i xibumabumelo kumbe i ku tlhomiwa tinsiva? “A ndzi si tshama ndzi dya swakudya swo nandziha ku tlula leswi!” Xana i xibumabumelo kumbe i ku tlhomiwa tinsiva? Loko hi twa swibumabumelo swo tano, hi nga ha tivutisa loko swi ri swa xiviri ni swa ntiyiso kumbe loko swi vuriwa ntsena leswaku swi hi tsakisa kasi loyi a swi vulaka a nga pfumelelani na swona.

Xana hi nga swi tivisa ku yini leswaku leswi vuriwaka hi munhu i xibumabumelo kumbe i ku tlhomiwa tinsiva? Xana swi na mhaka? Xana hi nga ka hi nga amukeli nkoka wa leswi vuriwaka ivi hi tiphina hi ntsako lowu swi wu tisaka? Ku vuriwa yini hi loko hi bumabumela van’wana? Xana hi tshame hi yi kambisisa minsusumeto ya hina? Ku anakanyisisa hi swivutiso leswi swi nga hi pfuna ku xiya ni ku tirhisa ririmi ra hina hi ndlela leyi tisaka ku dzuneka eka Yehovha Xikwembu.

Nhlamuselo Ya Ku Bumabumela Ni Ku Tlhoma Tinsiva

Webster’s Dictionary yi hlamusela ku bumabumela tanihi rito ra ku tsakela kumbe ku ndhundhuzela, naswona rito leri ri nga tlhela ri vula vugandzeri kumbe ku tisa ku dzuneka. Entiyisweni tinhlamuselo letimbirhi to hetelela ti vula ku dzunisa loku kongomisiwaka eka Yehovha Xikwembu. Lexi i xiphemu xa nkoka xa vugandzeri bya ntiyiso, hilaha mupisalema la huhuteriweke a khutazaka hakona: “Hikuv̌a ŝi lulamile . . . , ŝ[a] nanḍiha . . . e ku bumabumeriwa, ŝa ṅwi fanela.” “Le’ŝi hefemulaka hikwaŝo a ŝi ḍunise Yehova.”—Pisalema 147:1; 150:6.

Hambiswiritano, leswi a swi vuli swona leswaku vanhu a va nge dzunisiwi. Va nga dzunisiwa hi ndlela yo va bumabumela, yo va xixima kumbe yo va tsakela. Exifanisweni lexi vuriweke hi Yesu, n’wini u byela nandza wa yena a ku: “U endle kahle, hlonga lerinene, ro tshembeka!”—Matewu 25:21.

Hi hala tlhelo, ku tlhomiwa tinsiva ku hlamuseriwa tanihi ku bumabumela ka mavunwa, loku nga humiki embilwini kumbe loku hundzeletiweke, laha loyi a tlhomaka tinsiva hi ntolovelo a nga ni minsusumeto yo tilavela swa yena n’wini. Ku bumabumela ka vukanganyisi kumbe ka mavunwa ka endliwa leswaku munhu a ta tsakeriwa kumbe ku nyikiwa swilo leswi vonakaka leswi humaka eka un’wana kumbe swi endla munhu a titwa a kolota mutlhomi wa tinsiva. Kutani vatlhomi va tinsiva va susumetiwa hi vutitivi. Hi ku ya hi Yudha 16, va “lunghekele ku tlhoma vanhu van’wana tinsiva loko va vona leswaku va ta pfuneka.”—The Jerusalem Bible.

Langutelo Ra Matsalwa

Hi rihi langutelo ra Matsalwa malunghana ni ku dzunisa vanhu-kulorhi? Yehovha u hi vekela ntila wo wu landzela emhakeni leyi. EBibeleni hi byeriwa leswaku hi ta bumabumeriwa loko hi endla ku rhandza ka Yehovha. Muapostola Pawulo u vula leswaku “un’wana ni un’wana u ta vongiwa hi Xikwembu.” Petro u hi byela leswaku mfanelo leyi ringiweke ya ripfumelo ra hina “yi kumeka yi ri xivangelo xa ku vongiwa.” Kutani mhaka ya leswaku Yehovha u ta bumabumela vanhu yi hi kombisa leswaku ku bumabumela ka xiviri i xiendlo lexinene, xa rirhandzu naswona lexi vuyerisaka, lexi nga fanelangiki xi honisiwa.—1 Vakorinto 4:5; 1 Petro 1:7.

Xihlovo xin’wana lexi ku bumabumela ku nga tisiwaka eka hina ha xona, hi ku ya hi Bibele, i valawuri va tihulumendhe lava xiyaka ku tikhoma ka hina lokunene ivi va hi bumabumela hi ku tshembeka. Hi byeriwa leswaku: “Hambeta[ni mi] endla leswinene, kutani [mi] ta vongiwa hi byona.” (Varhoma 13:3) Hi nga ha tlhela hi bumabumeriwa hi vanhu lava vulaka leswi humaka embilwini ni lava nga riki na nsusumeto wa vutitivi loko va hi bumabumela. Matsalwa lama huhuteriweke ma vula leswi eka Swivuriso 27:2: “L’a ku ḍunisaka a v̌e uṅwana, ri nga ri ririmi ra wena.” Leswi swi kombisa leswaku ku amukela ku bumabumeriwa loku humaka eka vanhu van’wana swi fanerile.

Leswi a swi tano malunghana ni ku tlhoma kumbe ku tlhomiwa tinsiva. Ha yini ku tlhoma tinsiva ku nga n’wi tsakisi Yehovha? Xivangelo xin’wana hi leswaku a ku humi embilwini, naswona Yehovha u sola ku nga vuli swilo hi mbilu hinkwayo. (Ringanisa Swivuriso 23:6, 7.) Ku tlula kwalaho, a ku na ntiyiso. Loko a hlamusela vanhu lava faneriwaka hi ku nga amukeriwi hi Xikwembu, mupisalema u ri: “Leswi va swi endlaka i ku hembelana, milomu ya vona ya kanganyisa, va vulavula va ri ni timbilu timbirhi. Onge Yahweh a nga herisa nomu lowu tlhomaka tinsiva.”—Pisalema 12:2, 3, JB.

Ku tlula kwalaho, ku tlhoma tinsiva a swi kombisi rirhandzu. Ku susumetiwa hi vutitivi. Endzhaku ko vulavula hi lava tlhomaka tinsiva, mupisalema Davhida u vulavula hi vona tanihi lava nge: “Hi ta hlula hi tinḍimi ta hina, milomu yi na hina; hi nga fuma hi mani?” Yehovha u hlamusela vanhu volavo va vutianakanyi tanihi ‘vaphangi va lava xanisekaka.’ Marimi ya vona lama tlhomaka tinsiva ma tirhiseriwe ku va tekela ni ku va xanisa, ku nga ri ku aka van’wana.—Pisalema 12:4, 5.

Ku Tlhoma Tinsiva—I Ntlhamu

“Munhu l’a hlohlotelaka warikwav̌o o riya ntlhamu e milengeni ya yena.” Ku vula Hosi Solomoni, naswona wa nga vona ndlela leyi swi nga ntiyiso ha yona! (Swivuriso 29:5) Vafarisi va ringete ku rhiyela Yesu ntlhamu hi ku tlhoma tinsiva. Va te: “Mudyondzisi, ha swi tiva leswaku u ni ntiyiso ni leswaku u dyondzisa ndlela ya Xikwembu hi ntiyiso, naswona a wu khathali ha munhu, hikuva a wu languti ku languteka ka munhu.” Marito lawa ma twale ma tsakisa! Kambe Yesu a nga kanganyisiwanga hi mavulavulelo ya vona yo wonga. A a swi tiva leswaku a va nga pfumeli eka tidyondzo ta yena ta ntiyiso kambe a va ringeta ku n’wi phasa loko a vulavula emhakeni ya ku hakela xibalo eka Khezari.—Matewu 22:15-22.

Loyi a hambane swinene na Yesu a ku ri Hosi Heroda wa lembe-xidzana ro sungula. Loko a vulavule erivaleni edorobeni ra Khezariya, vanhu va te: “I rito ra xikwembu, a hi ra munhu!” Ematshan’weni yo tshinya vanhu volavo hikwalaho ka ku dzunisiwa koloko loku nga erivaleni, ni loku nga ka mavunwa, Heroda u amukele ku tlhomiwa tinsiva koloko. Ntsumi ya Yehovha yi tise nxupulo wa xitshuketa hikuva Heroda u hlaseriwe hi swivungu swo tala leswi n’wi dlayeke.—Mintirho 12:21-23.

Mukreste la wupfeke u ta xalamukela ku xiya leswi ku tlhoma tinsiva ku nga swona. Vakulu va vandlha va fanele va va ni vuxiya-xiya ngopfu-ngopfu loko munhu la katsekaka eka timhaka ta vuavanyisi a ri ni marito yo tala yo bumabumela, kumbexana a kondza a ringanisa nkulu un’wana ni un’wanyana ni ku byela nkulu un’wana leswaku u ni tintswalo ni ntwela-vusiwana ku tlula nkulu un’wana.

Bibele yi wu kombisa kahle ntlhamu wun’wana lowu ku tlhoma tinsiva ku nga wu vangaka loko yi hlamusela ndlela leyi jaha ri phasiwaka ha yona hi mahanyelo yo biha ya wansati la kanganyisaka. (Swivuriso 7:5, 21) Xitsundzuxo lexi i xa nkoka eka xiyimo xa namuntlha. Exikarhi ka lava susiwaka evandlheni ra Vukreste lembe na lembe, vo tala va suseriwa ku tikhoma loko biha. Xana ku wela koloko exidyohweni lexikulu ku nga ha va ku sungule hi ku tlhomiwa tinsiva? Tanihi leswi vanhu va navelaka ku bumabumeriwa ni ku ndhundhuzeriwa, mavulavulelo yo wonga lama vuriwaka hi milomo leyi kanganyisaka ma nga ha tsanisa matimba ya Mukreste yo ala ku tikhoma loko biha. Loko ku vulavula ko tano ku nga xiyisisiwi, ku nga yisa eka vuyelo lebyi nga tsakisiki.

Ku Tisirhelela Eka Ku Tlhoma Tinsiva

Ku tlhoma tinsiva ku tsakisa ku tirhandza kumbe vutikurisi bya loyi a tlhomiwaka tinsiva. Byi tala ku nyika munhu langutelo ra ku tivona, byi n’wi endla a titwa a tlakukile eka van’wana hi ndlela yo karhi. Mutivi wa filosofi François de La Rochefoucauld u fanise ku tlhoma tinsiva ni mali ya vuxisi, “leyi hikwalaho ka vuhava bya yona yi nga kotiki ku tirha nkarhi wo leha.” Xisweswo, ndlela yo tihlayisa i ku yingisa xitsundzuxo lexi tirhaka xa muapostola Pawulo lexi nge: “Ndzi byela un’wana ni un’wana kwalaho exikarhi ka n’wina leswaku a nga tiehleketeleli ku tlula mpimo lowu a faneleke ku tiehleketelela ha wona; kambe a a ehlekete hi xikongomelo xo va ni mianakanyo leyi hlutekeke, un’wana ni un’wana hilaha Xikwembu xi n’wi aveleke ripfumelo hakona.”—Varhoma 12:3.

Hambi leswi mboyamelo wa hina wa ntumbuluko ku nga ku lava ku twa leswi hi tsakisaka, leswi hi swi lavaka minkarhi yo tala i xitsundzuxo ni ndzayo leyi sekeriweke eBibeleni. (Swivuriso 16:25) Hosi Akabu a a lava ku twa leswi n’wi tsakisaka ntsena; malandza ya yena ma kale ma kombela muprofeta Mikaya leswaku a endla marito ya yena ma fana ni “rito ra uṅwana wa v̌ona [vaprofeta va Akabu lava kanganyisaka], [a] v̌ula ŝo saseka!” (1 Tihosi 22:13) Loko Akabu a navele ku yingisa marito ya ntiyiso ivi a hundzula tindlela ta yena ta vuxandzuki, a ta va a sivele ku hluriwa loku chavisaka ka Vaisrayele enyimpini swin’we ni ku lahlekeriwa hi vutomi bya yena. Hikwalaho ka vuhlayiseki bya hina bya moya, hi fanele hi hatlisela ku amukela ndzayo leyi tiyeke, ya rirhandzu ya vakulu va Vakreste lava vekiweke, lava lavaka ku hi pfuna leswaku hi tshama endleleni leyi kongomeke ya ntiyiso, ematshan’weni yo lavisisa vanhu lava tshamaka va hi byela ndlela leyi hi sasekeke ha yona, va nyangalata tindleve ta hina hi marito ya vukanganyisi!—Ringanisa 2 Timotiya 4:3.

Vakreste a va nge tshuki va tirhise ku tlhoma tinsiva, hikwalaho ka xivangelo xo karhi. Ku fana na Elihu wo tshembeka, va khongela hi ku tiyimisela va ku: “Ndzi nga yi hi nghohe eka munhu wihi na wihi, hambi ku ri ku tlhoma munhu tinsiva; hikuva a ndzi swi tivi ku tlhoma tinsiva, Muendli wa mina a nga ndzi teka hi ku hatlisa.” Kutani ku fana na Pawulo, va ta swi kota ku vula leswaku: “A hi si tshama hi humelela hi ri ni mavulavulelo ya ku titlhoma tinsiva . . . kumbe hi vuxisi leswaku hi navela.”—Yobo 32:21, 22, An American Translation; 1 Vatesalonika 2:5, 6.

Ku Bumabumela Loko Swi Fanerile

Xivuriso lexi huhuteriweke xi kombisa leswaku ku bumabumela ku nga tirha tanihi mpimanyeto, xi ri: “E mbita, i ya ku nyukisa silver, ni fulo, ra nsuku; e munhu o ringisa ŝeŝo nomu lo’wu ṅwi ḍunisaka.” (Swivuriso 27:21) Ina, ku bumabumela ku nga ha kurisa mintlhaveko ya ku titwa u tlakukile kumbe vutikukumuxi, leswi swi wisaka munhu. Hi hala tlhelo, ku nga ha paluxa xichavo xa yena ni vutitsongahati loko a pfumela leswaku u le hansi ka Yehovha eka xilo xin’wana ni xin’wana lexi a xi endleke lexi n’wi tiseleke ku bumabumeriwa.

Ku bumabumela loku humaka embilwini ka ku tikhoma loku faneleke kumbe ka ku kuma nchumu wo karhi ku aka munyiki swin’we ni loyi a amukelaka. Ku hoxa xandla eka ku tlangelana ka malwandla ni lokunene. Ku khutaza ku lwela tipakani leti dzunekaka. Ku bumabumela loku faneleke loku yaka eka vantshwa ku nga ha va endla va lava ku tirha hi matimba swinene. Ku nga ha va pfuna va vumba timfanelo ta vona loko va ri karhi va tiyimisele ku hanya hi mimpimanyeto leyi languteriweke eka vona.

Hikwalaho, a hi papalateni ku tlhoma tinsiva—hambi hi tlhoma tinsiva kumbe ku tlhomiwa tinsiva. A hi titsongahateni loko hi dzunisiwa. Loko hi dzunisa a hi veni ni malwandla naswona hi swi endla hi moya-xiviri hinkwawo—nkarhi hinkwawo eka Yehovha evugandzerini bya hina ni le ka van’wana hi ku tshembeka hi ku bumabumela lokunene ni ku tlangela, hi tsundzuka leswaku “rito le’ri humesiwaka hi nkari lowu fanekelaka ra nanḍiha ŝonghasi!”—Swivuriso 15:23.