Langutelo Ra Bibele
Xana Ku Titsona I Xilotlelo Xo Kuma Vutlhari?
“VANHU lava tihambanisaka ni van’wana a va tiboha hi tinsimbhi, tinketana, mavamba lama tlhavaka ni tikholoro to gogonya . . . Van’wana a va vumbuluka emitweni, va tianeka hi vomu leswaku switsotswana swi va lumetela, va tihisetela hi ndzilo va tlhela va pfatlanya swilondza swa vona leswaku swi nga holi. Va hamba va tidlayisa hi ndlala, van’wana va endla leswi tlulaka ku titsona hi ku dya swakudya swo bola kumbe swo nyenyetsa.”—The Saints, hi Edith Simon.
Lava a ku ri vanhu lava hanyaka hi ku titsona. Hikwalaho ka yini va tikhoma hi ndlela yo biha swonghasi? Ebukwini leyi nge For the Sake of the World—The Spirit of Buddhist and Christian Monasticism, vatsari va hlamusela leswaku “ku sukela enkarhini wa Socrates (eka lembe-xidzana ra vuntlhanu B.C.E.) mianakanyo ya leswaku ku hanya vutomi byo olova, lebyi nga riki bya mafehlefehle naswona handle ko taleriwa hi vulovolovo bya swilo leswi vonakaka, a swi ri swa nkoka leswaku munhu a va ni vutlhari bya xiviri, a yi hangalake swinene.” Vanhu lava hanyaka hi ku titsona a va anakanya leswaku ku tsan’wa miri a swi ta antswisa vuswikoti bya vona bya swilo swa moya ni ku yisa eka vutlhari bya xiviri.
Ku hlamusela leswi ku titsona swi vulaka swona hi ku kongoma a swi olovi. Eka van’wana, swi vula ku tilaya kumbe ku titsan’wa. Vakreste vo sungula a va byi vona vunene bya sweswo. (Vagalatiya 5:22, 23; Vakolosa 3:5) Yesu Kreste hi yexe u bumabumele vutomi byo olova lebyi nga kavanyetiwiki hi ku karhateka loku nga vangiwaka hi ku rhandza swilo leswi vonakaka. (Matewu 6:19-33) Kambe, hakanyingi, ku titsona ku yelana swinene ni swilo leswi nga tsakisiki naswona hakanyingi hi ku endla swilo hi ndlela leyi hundzeletiweke, swilo swo tanihi leswi boxiweke laha henhla. Xana swiendlo leswi swa ku titsona, ngopfu-ngopfu leswi endliwaka hi ndlela leyi hundzeletiweke, hakunene i xilotlelo xo kuma vutlhari?
Swi Sekeriwe Eka Mianakanyo Ya Vunwa
Exikarhi ka tifilosofi leti vangeke ku titsona, ku ni mianakanyo ya leswaku swilo leswi vonakaka ni mintsako ya swilo swa nyama a hi swinene, naswona swi kavanyeta nhluvuko wa swa moya. Mianakanyo yin’wana leyi vangeke leswaku ku va ni ku titsona i dyondzo leyi hangalakeke swinene ya leswaku munhu u vumbiwe hi miri ni moya-xiviri. Vanhu lava hanyaka hi ku titsona va kholwa leswaku miri wa nyama i khotso ra moya-xiviri naswona nyama i nala wa wona.
Xana Bibele yi ri yini? Matsalwa ma kombisa leswaku loko Xikwembu xi hete ku tumbuluxa ka xona misava, xi vule leswaku swilo hinkwaswo leswi xi swi endleke—swilo swa xona hinkwaswo swa nyama, ntumbuluko wa xona wa swilo leswi vonakaka—a swi ri “ŝinene ngopfu.” (Genesa 1:31) Xikongomelo xa Xikwembu a ku ri leswaku wanuna ni wansati va tiphina hi swilo leswi vonakaka le ntangeni wa Edeni. Vito leri nge Edeni ri vula “Ntsako” kumbe “Ku Tiphina.” (Genesa 2:8, 9) Adamu na Evha a va hetisekile naswona a va ri ni vuxaka lebyinene ni Muvumbi wa vona ku fikela loko va dyoha. Ku sukela enkarhini wolowo ku ya emahlweni, ku nga hetiseki ku ve xihinga exikarhi ka munhu ni Xikwembu. Kambe, ku enerisa ku navela ka munhu loku faneleke kumbe ku tiphina hi mintsako ya xiviri leyi humaka eka Xikwembu loko swi endliwa hi ku pfumelelana ni milawu ya Xikwembu ya mahanyelo, a swi nge tisi xihinga xo vulavurisana exikarhi ka Xikwembu ni vagandzeri va xona!—Pisalema 145:16.
Ku tlhandlekela kwalaho, Bibele yi dyondzisa leswaku munhu, loyi a vumbiweke hi ntshuri kutani a endliwa nyama, i moya-xiviri. Matsalwa a ma yi seketeli dyondzo ya leswaku moya-xiviri i nchumu lowu nga vonakiki naswona i xivumbiwa lexi nga fiki lexi nga endzeni ka miri wa nyama, hambi ku ri dyondzo ya leswaku hi ndlela yo karhi nyama yi sivela munhu ku va ni vuxaka bya le kusuhi ni Xikwembu.—Genesa 2:7.
Entiyisweni, dyondzo ya ku titsona i xikombiso lexi soholotiweke xa vuxaka bya munhu ni Xikwembu. Muapostola Pawulo u tsundzuxe leswaku van’wana lava tivulaka Vakreste a va ta tsakela tifilosofi ta vanhu leti kanganyisaka ku ri ni mintiyiso ya Bibele ya xisekelo. (1 Timotiya 4:1-5) Malunghana ni van’wana lava nga ni mianakanyo yo tano, n’wamatimu wa swa vukhongeri u ri: “Dyondzo ya leswaku nchumu lowu vonakaka wu hombolokile . . . ni leswaku moya-xiviri wa munhu a wu fanelanga wu kula swin’we ni nchumu lowu vonakaka, yi kucetele vanhu lava hanyaka hi ku titsona leswaku va yirisa ku dya nyama, ku va ni vuxaka bya rimbewu ni swin’wana, leswi nga kotaka ku landzeriwa hi lava nga eswiyin’weni swa le henhla ‘lava hetisekeke’ ntsena kumbe va-perfecti lava kumeke ndzetelo wo karhi wo hlawuleka.” Ku anakanya hi ndlela leyi a swi na xisekelo xa Bibele naswona a ku nga ri dyondzo ya Vakreste vo sungula.—Swivuriso 5:15-19; 1 Vakorinto 7:4, 5; Vaheveru 13:4.
Ku Titsona A Hi Nchumu Lowu Bohaka
Yesu ni vadyondzisiwa vakwe a va nga hanyi hi ku titsona. Va tiyisele miringo yo tala ni mahlomulo yo tala, kambe mahlomulo lawa a ma nga ri yo tivangela. Muapostola Pawulo u tsundzuxe leswaku Vakreste va fanele va tivonela eka ku chavisiwa hi vukanganyisi bya tifilosofi ta vanhu leswaku ti nga va xiseteli va huma entiyisweni wa Rito ra Xikwembu, kutani ti va yisa eka swiendlo leswi nga twisisekiki, leswi hundzeletiweke. Pawulo u boxe “ku tixanisa emirini” hi ku kongoma. U te: “Swi tinyika vito ra ‘vutlhari’, hikuva swi seketela vukhongeri byo titwa, ni moya wo tilondla-londla ni wa ku tixanisa emirini, kambe a swi pfuni ku sivela ku navela ka miri.” (Vakolosa 2:8, 23) Ku titsona a swi yisi eka ku kwetsima loku hlawulekeke kumbe eka vutlhari bya xiviri.
I ntiyiso, ndlela ya Vukreste leyi kombisaka ku yingisa yi katsa ku tinyiketela hi ku gingiriteka ni ku tilaya. (Luka 13:24; 1 Vakorinto 9:27) Munhu u fanele a tikarhata leswaku a kuma vutivi bya Xikwembu. (Swivuriso 2:1-6) Nakambe, Bibele yi nyikela ndzayo ya matimba emhakeni ya ku va mahlonga ya ku “navela, ni ya ku titsakisa” ni ku “[rhandza] ku tiphina ku tlula ku rhandza Xikwembu.” (Tito 3:3; 2 Timotiya 3:4, 5) Hambiswiritano, Matsalwa lawa a ma xi yimeleli xiendlo xa ku titsona. Yesu Kreste, munhu la hetisekeke, u tiphine hi swiendlakalo leswi tsakisaka laha a ku va ku ri ni swakudya, swakunwa, vuyimbeleri ni ku cina.—Luka 5:29; Yohane 2:1-10.
Vutlhari bya xiviri bya ringanisela, a byi endli swilo hi ndlela leyi hundzeletiweke. (Yakobo 3:17) Yehovha Xikwembu u vumbe mimiri ya hina ya nyama yi ri ni vuswikoti byo tiphina hi swilo leswi tsakisaka evuton’wini. U lava leswaku hi tsaka. Rito ra Yena ra hi byela: “Hikwalaho nḍa ŝi tiv̌a leŝaku a ku na v̌unene ka v̌ona, loko ku nga ri ku tiṭakela ni ku tiendlela v̌unene e ku hanyeni ka v̌ona. Ni leŝaku loko munhu a dya, a nwa, a ṭakela ntiro hikwawo wa ku tikarhata ka yena, na ŝona i ku nyika ka Šikwembu.”—Eklesiasta 3:12, 13.
[Picture Credit Line on page 12]
Saint Jerome in the Cavern/The Complete Woodcuts of Albrecht Dürer/Dover Publications, Inc.