I Mani La Nga Vaka Munghana Wa Xikwembu?

U NGA va munghana wa Xikwembu. Kwalomu ka malembe ya 4 000 lama hundzeke, wanuna Abrahama u veke ripfumelo eka Yehova Xikwembu. Leswi swi endle leswaku a hlayiwa la lulameke eka xona, naswona mupatriarka yoloye u vuriwe “nakulobye wa Xikwembu.” (Yakobo 2:23) Kutani loko u va ni ripfumelo eka Yehova, na wena u nga va munghana wa Xikwembu.

Vanghana kumbexana va fanele va rhamberiwa eswakudyeni tanihi vaendzi. Entiyisweni, xiphemu xa Pisalema ya vu-23 leyi tivekaka swinene xi kombisa Xikwembu tanihi muamukeri wa vaendzi wa malwandla. Xi ri: “[Yehova] u nḍi lungisela tafula e mahlweni ka v̌alala va mina, . . . nḍeko wa mina wu khapa.”—Psalma 23:5.

Eka khamba rin’wana, mupisalema la fanaka—Hosi Davhida wa Israyele ra khale u vutisile a ku: “Oho Yehova! ṅeni wa wena o ta v̌a mani e nṭongeni wa wena? O ta v̌a mani l’a nga ta aka e nṭhaveni ya wena le’yo kwetsima šana?” (Psalma 15:1) Hi ku fanekisela, leswi swi vula ku amukeriwa hi Yehova hi xikhongelo ni vugandzeri lebyi amukelekaka. Mawaku lunghelo leri xiximekaka swonghasi! Xana vanhu lava nga hetisekangiki va nga faneleka ku va vanghana ni vaendzi va Xikwembu hi ndlela yihi ke?

Pisalema ya vu-15 yi hlamula xivutiso lexi. Yi boxa swilaveko swa khume leswi kongomeke eka lava va navelaka ku va vanghana ni vaendzi va Xikwembu. A hi kambisiseni swilaveko leswi ha xin’we-xin’we, hi sungula hi ndzimana 2.

“Hi l’a hanyaka e ku lulameni, a endla le’ŝi lulameke”

Vana va Abrahama va ve lava katekeke swinene hikuva Abrahama a a ri hava xisandzu hi tlhelo ra mahanyelo eku fambeni emahlweni ka Yehova. (Genesa 17:1, 2) ‘Ku famba’ minkarhi yin’wana swi vula ku landzelela ndlela yo karhi evuton’wini. (Psalma 1:1; 3 Yohane 3, 4) Eka vanghana ni vaendzi va Xikwembu, a swi anelanga ku va evukhongerini, ku tsakela miako ya byona leyo saseka, ni ku hlanganyela emikhuveni ya byona. A hi hinkwavo lava nge “Hosi, Hosi” kumbe ku vula leswaku va tiva Xikwembu lava nga ta tiphina hi mikateko ya Mfumo wa xona. (Matewu 7:21-23; Tito 1:16) Vanghana va Yehova ‘va hanya eku lulameni’ emahlweni ka yena ni ‘ku endla leswinene’ hi ku ya hi mimpimanyeto ya yena.—Mikea 6:8.

Leswi swi sivela xivumbeko xihi na xihi xa ku nga tshembeki, rigangugangu ni ku onhaka. Xikwembu hi xoxe xi hi byela xivangelo, xi ku: “Hlawulekani, hikuva mina ndzi hlawulekile.” (1 Petro 1:16) Xana vukhongeri bya wena byi namarhela mimpimanyeto ya Xikwembu leyi tlakukeke, byi tlhela byi hlongola lava va alaka ku fambisana ni swilaveko swa xona? Xana u phikelela emahanyelweni layo lulama ya wena ni ya ndyangu wa wena? Loko swi ri tano, u ta va u fikelela xilaveko lexi landzelaka xa vanghana ni vaendzi va Xikwembu.

“Kutani a v̌ula le’ŝi tiyeke hi laha ŝi nga kona e mbilwini ya yena”

Loko hi lava vunghana bya Xikwembu, hi nga ka hi nga hembi kumbe ku luka nkulumo leyinene hi timbilu timbirhi. (Psalma 12:2) Hi fanele ‘ku vulavula ntiyiso etimbilwini ta hina,’ hayi ku va na wona emilon’weni ya hina. Ina, hi fanele ku va lava tshembekaka etimbilwini naswona hi fanele hi nyikela vumbhoni bya ‘ripfumelo leri nga hava vukanganyisi.’ (1 Timotiya 1:5) Vanhu van’wana va hemba kumbe ku vulavula ntiyiso lowu nga helelangiki leswaku va pona eka leswi va kongomaneke na swona. Van’wana va kanganyisa eswikambelweni swa le xikolweni kumbe va hemba eka swibalo leswi tlherisiwaka. Swiendlo swo tano swi kombisa ku pfumaleka ka rirhandzu ra leswi swi nga ntiyiso. Kambe swiendlo swa ntiyiso ni leswi lulameke swi huma etimbilwini ta vanghana va Xikwembu. (Matewu 15:18-20) A va hambukisi kumbe ku kanganyisa.—Swivuriso 3:32; 6:16-19.

Muapostola Pawulo u tsarile a ku: ‘Mi nga hembelani. Hluvulani munhu wa khale ni mintirho ya yena, ivi mi tiambexa munhu lontshwa.’ (Vakolosa 3:9, 10) Ina, lava hakunene va vulavulaka ntiyiso etimbilwini ta vona va tiambexa ‘munhu lontshwa.’ Xana u tshembekile eka wena ni le ka van’wana hi laha ku heleleke, u vulavula ntiyiso embilwini ya wena? Loko swi ri tano, sweswo swi fanele swi khumba leswi u swi vulaka hi van’wana.

“Ririmi ra yena a ri hembeli munhu”

Ku fikelela xilaveko lexi xa vaendzi va Xikwembu, a hi fanelanga ku vulavula vunwa hi van’wana. (Psalma 15:3) Riendli ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke va ku ‘ku lumbeta’ ri kumiwa eka rito ra “nkondzo” kutani ri vula “ku kandziyela” ivi xisweswo ku va “ku famba-famba.” Vaisrayele va lerisiwe ku: “U nga ṭhuki u lumbeta loko u ri kari u hungata e šikari ka tiko ra wena. U nga ṭhuki u tiendlela mboni ya ngati ya warikwenu: Hi mina Yehova.” (Levitika 19:16; 1 Timotiya 5:13) Loko hi lumbeta un’wana, hi n’wi onha vito ra yena lerinene, hi nga ka hi nga vi vanghana va Xikwembu.

Davhida u te: “Nḍi ta [miyeta] l’a lumbetaka nakulobye e šihundleni.” (Psalma 101:5) Na hina hi nga miyeta valumbeti loko hi ala ku va yingisela. Naswona nawu lowunene i ku ka hi nga vuli nchumu hi munhu loyi a nga riki kona leswi a hi nga ta swi lava ku swi vula loko a ri kona. I swinene loko hi lawula ririmi ra hina hi ndlela yoleyo. Hambi swi ri tano, i swa nkoka swonghasi ku lawula ni swiendlo swa hina!

“A nga endli warikwav̌o leŝo biha”

Lama lulameriwaka hi ku xiyiwa laha i marito ya Yesu lama nge: “Hikokwalaho hinkwaswo leswi mi lavaka leswaku vanhu va mi endla swona, va endleni swona na n’wina.” (Matewu 7:12) Leswaku hi tsakela musa wa Xikwembu, hi fanele ku papalata ku endla leswo biha. Mupisalema u te: “Ṅwina la’mi ranḍaka Yehova, v̌engani le’ŝo biha! O hlayisa mimoya ya v̌akwetsimi v̌a yena, o v̌a kuṭula e mav̌okweni ya la’v̌o biha.” (Psalma 97:10) Kutani loko hi lava vunghana ni mpfuno wa Xikwembu, hi fanele ku amukela mimpimanyeto ya xona.

Ku nyenya leswo biha swi katsa ni ku ka u nga kanganyisi un’wana emintirhweni ya mabindzu kumbe hi tindlela tin’wana. Hi rito ni xiendlo, a hi fanelanga hi endla nchumu ku vavisa nakulorhi, kambe hi fanele ku endla swilo leswinene eka yena. Leswi swi nga khumba mhaka yin’wana ni yin’wana ya vutomi. Hi xikombiso, loko hi chayela, hi musa hi nga yimela lava va fambaka hi milenge va hundza. Hi nga pfuna vadyuhari, hi khutaza lava heleriweke hi ntshembo, hi chavelela lava nga ni gome. Emhakeni leyi, Yehova u veka xikombiso lexikulu. Hi laha Yesu a vuleke ha kona, Xikwembu “[xi] tsuvukisa dyambu ra [xona] ehenhla ka lavo biha ni lavanene, [xi] nisa mpfula ehenhla ka lavo lulama ni lavo homboloka.” (Matewu 5:43-48) Leswi swi twananaka ni ku endla leswinene eka van’wana i ku fambisana ni leswi mupisalema a yaka emahlweni a swi boxa.

“A nga humeseri makwav̌o e šisolo”

Hinkwerhu ka hina ha swi endla swihoxo, naswona hi va lava nkhensaka swonghasi loko vanghana va hlawula ku honisa swihoxo leswi swintsongo! A hi ta karhateka loko munghana lonkulu a paluxe ku tsana ka hina lokuntsongo kambe loku khomisaka tingana eka van’wana. Vanhu van’wana va endla leswi leswaku va susa nyingiso eka swihoxo swa vona vini kumbe ku tiendla va vonaka va tlakukile ku tlula van’wana. Kambe swiendlo swo tano a swi va faneli lava va navelaka ku va vanghana va Xikwembu.

“L’a nga fihla milanḍu o lav̌a riranḍu; l’a yi pfušaka o nghenisa ku hambana e šikari ka la’v̌a ranḍanaka,” ku vula Swivuriso 17:9. Kavula, a hi fanelanga ku ringeta ku tumbeta swidyoho leswikulu. (Levitika 5:1; Swivuriso 28:13) Kambe loko hi lava ku va vanghana va Xikwembu, a hi nga ‘teki,’ kumbe ku swi amukela tanihi leswi swi nga ntiyiso, switori leswi sandzaka vanghana lavo lulama. (1 Timotiya 5:19) Vanghana va Yehova va vulavula kahle hi malandza ya Xikwembu ematshan’wini yo hangalasa switori ha vona, va tlhandlekela eka leswi ana se va swi byarheke leswi humaka eka swisandzu leswo biha swa vanhu lava nga chaviki Xikwembu. Vanghana ni vaendzi va Xikwembu nakambe va tivonela eka vanghana va vona, hikuva eka ndzimana 4, Davhida wa engetela a ku:

“Emahlweni ka yena munhu l’a solekaka o fanele ku tšukumetiwa”

Hi ku lava mimbuyelo ya vutianakanyi, vanhu van’wana va tihlanganisa ni vanhu lavo fuma kumbe lava dumeke hambi va ri ni mahanyelo yo biha. (Ringanisa Yuda 16.) Kambe hi nga ka hi nga vi vanghana va Yehova loko hi tihlanganisa ni lavo biha. Hi fanele ku venga vubihi swinene lerova hi nga lavi ku va ni vunghana ni lava va byi endlaka. (Varhoma 12:9) Yoram, hosi ya Israyele a a bihe ngopfu lerova muprofeta Elixa a n’wi byela a ku: “Yehova wa mav̌andla, loyi nḍi yimaka e mahlweni ka yena wa hanya! Loko ku nga ri hikwalaho ka Yosafat, hosi ya Yuda, ingi nḍi nga ku languti, a nḍi nga ku v̌oni.” (2 Tihosi 3:14) Leswaku hi va vanghana va Xikwembu, hi fanele ku hlayisa xitsundzuxo xa Pawulo lexi nge: “Vanghana lavo biha, va borisa mikhuva leyinene.”—1 Vakorinto 15:33.

Loko hi endla leswaku vunghana bya Yehova byi va ni ntikelo, kutani hi ta ala ku hlangana ni vaendli va vuhomboloki. Hi ta endla mintirho ya nkoka ntsena na vona. Vanghana va hina va ta hlawuleriwa vuxaka bya vona lebyinene na Xikwembu, ku nga ri xiyimo xa vona emisaveni. Hi ta hlawula vanghana hi vutlhari loko hi ri ni xichavo lexikulu eka Xikwembu. Emhakeni leyi, xiya xilaveko xa vunkombo lexi faneleke ku fikeleriwa hi vaendzi va Yehova.

“Kambe o tšhav̌a v̌anhu la’v̌a tšhav̌aka Yehova”

Leswaku hi va vanghana ni vaendzi va Xikwembu, hi fanele ku xi chava. Swivuriso 1:7 yi ri: “Ku tšhav̌a Yehova, i masungulo ya v̌utiv̌i hikwabyo.” I yini “ku tšhav̌a Yehova” ke? I ku chava ku nga xiximi Xikwembu ni ku chava lokunene ka ku xi hlundzukisa. Leswi swi hetelela hi vutivi bya ntiyiso, ndzayo leyi ponisaka vutomi, ni vutlhari bya le tilweni lebyi byi nga vukongomisi bya xiviri.

Lava va chavaka Yehova va namarhela mimpimanyeto ya yena leyo lulama hambi loko leswi swi vanga ku hlekuriwa. Hi xikombiso, vo tala va hleka loko lava va chavaka Xikwembu va tirha hi matimba, va tshembeka entirhweni, kumbe va lava ku pfuna van’wana hi tlhelo ra moya. Kambe xana munhu loyi a chavaka Xikwembu u va langutisisa ku yini vanhu vo tano lava lulameke? ‘U xixima lava va chavaka Yehova,’ a va komba xichavo, hambi loko leswi swi vula ku rhwala ndzhukano kun’we na vona. Xana u ni xichavo xo tano eka lava va chavaka Xikwembu? Loko a tshaha xilaveko xin’wana xo amukeriwa hi Xikwembu, mupisalema u tlhandlekela a ku:

“Loko [a] hlambanyile, a nga hunḍuki, hambi a nga onhakeriwa”

Nsinya wa nawu laha hi lowuya wa ku hetisisa switshembiso swa hina, hi laha Xikwembu xi endlaka ha kona. (1 Tihosi 8:56; 2 Vakorinto 1:20) Hambi loko endzhakunyana hi kuma leswaku ku endla leswi hi swi tshembiseke swa nonon’hwa swinene, a hi fanelanga ku cinca mianakanyo ya hina kutani hi hundzula xitshembiso xa hina. Laha tsalwa ra Septuagint ya Xigriki, ra Peshitta ya Xisiriya, ni ra Vulgate ya Xilatini, ma ri la “hlambanyeke eka muakelani wa yena.” Loko hi hlambanye ku endla xanchumu kumbe ku endla xiboho lexi faneleke, hi fanele ku xi hetisisa. (Eklesiasta 5:4) Kavula, loko hi kuma leswaku nchumu lowu hi wu tshembiseke a hi wa matsalwa, a hi fanelanga ku wu endla.

Yoxuwa a nga wu tshovanga ntwanano ni Vagabaon hambi loko endzhakunyana a kume leswaku va lo n’wi kanganyisa leswaku va wu endla. (Yoxuwa 9:16-19) Kutani hi fanele ku va vavanuna, vavasati ni vantshwa lava hlayisaka rito ra hina. Hi nga endli switshembiso eka van’wana, ivi hi va tshika eku nonon’hweni loko minkarhi leyi tsakisaka swinene yi hi pfulekela. Yesu u te: “Eku vulavuleni ka n’wina ‘Ina’ a a ve ‘Ina’, ‘E-e’ a va ‘E-e.’” (Matewu 5:37) Ngopfu-ngopfu lava va tinyiketeleke eka Yehova va fanele ku tiyimisela ku hetisisa xitshembiso xa vona xo n’wi tirhela hi laha ku nga heriki tanihi Timbhoni ta yena. Handle ko hlayisa switshembiso, hi fanele ku ehleketelela timhaka ta swa timali, hi laha Davhida a kombisaka ha kona eka Pisalema ya vu-15, ndzimana 5.

“A nga lombi mali ya yena hi binḍu”

Mali leyi lombiweke hi swikongomelo swa mabindzu hi laha ku faneleke yi nga tlhela yi hakeriwa yi ri na ntswalo. Kambe laha Davhida a a vula ‘ku lomba’ loyi a nga riki na yona. Nawu wa Muxe wu nyike mfungho lowu nge: “Loko u lomba ka tiko ra mina e ka šisiwana le’ši nge ka wena, u nga ṭhuki u ṅwi endla hi ku ṅwi dyelela; mi nga ṭhuki mi ṅwi lomba hi hakelo.” (Eksoda 22:25; Levitika 25:35, 36) Loko Nehemiya a kume swisiwana swi xaniseka tanihi vahlaseriwa va vadyeleri, u yimise xiendlo xo tano.—Nehemia 5:1-13.

Eka “hakelo,” Davhida u tirhise rito ra Xiheveru leri kumiwaka eka rin’wana leri kombisaka “ku luma.” Leswi swi ringanyeta leswaku vadyeleri lava nga ni makwanga a va bvanyangeta swisiwana ni leswintsongo leswi a va ri na swona. Entiyisweni, swi antswa ngopfu ku pfuna lava hlaseriweke hi vusweti u nga languteli ku vuyiseriwa. Yesu u endle yinhla yo tano hi ku: “Loko u endla nkhuvo wa xifihlulo kumbe wa xilalelo, . . . rhamba vapfumari, ni swilema, ni vahluleki, ni lavo-fe-mahlo; u ta kateka, hikuva a va na swa ku ku tlherisela va ku nkhensa ha swona, kutani hi siku ra ku pfuka ka lavo lulama u ta tlheriseriwa swona.” (Luka 14:12-14) Munhu loyi a navelaka ku va munghana ni muendzi wa Xikwembu a nge tirhisi vusweti bya muakelani wakwe hi ndlela leyi nga fanelangiki naswona u ta fambisana ni leswi mupisalema a yaka emahlweni a swi boxa.

“Kambe a nga amukeri tinyiko, a ta av̌anyisa l’a nga riki na nanḍu.”

Nyiko yi ni nhlohlotelo lowo homboloka. Vaisrayele va lerisiwe ku: “U nga ṭhuki u amukela tinyiko, hikuv̌a nyiko yi phumerisa mahlo ya tintlhari, kambe yi onha timhaka ta la’vo lulama.” (Deuteronoma 16:19) Ngopfu-ngopfu swi bihile ku teka nyiko leswaku u vavisa “l’a nga riki na nanḍu,” kumbexana hi ku hundzula vumbhoni bya huvo. Yudasi Iskariyota a a tsanile swonghasi loko a amukele nyiko yo xenga Yesu la nga riki na nandzu!—Matewu 26:14-16.

Hi nga ha tixiya tanihi lava va nga riki na nandzu emhakeni leyi. Kambe xana hi tshama hi ringiwa leswaku hi hambukiseriwa exiyin’weni lexi khomisaka tingana? Muprofeta Samuwele a nga kalanga a amukela ‘mali yo ba mati,’ kumbe nyiko. (1 Samuel 12:3, 4) Hinkwerhu ka hina hi fanele ku tikhoma hi ndlela yoleyo loko hi ta va vanghana ni vaendzi va Xikwembu.

“La endlaka ŝeŝo a nga ka a nga ṭekaṭekisiwi, ni siku riṅwe”

Endzhaku ka nhlamuselo ya yona ya matlhelo ya khume ya munhu la lulameke, Pisalema ya vu-15 yi gimeta hi marito lawa ma nga laha henhla. Ma nga ha hi endla kahle leswaku hi kambisisa vukhongeri bya hina. Loko ku ri vupfumeri bya ntiyiso, byi fanele byi hi dyondzisa ku (1) hanya eku lulameni ni ku endla leswinene, (2) vulavula ntiyiso hambi ku ri embilwini, (3) papalata ku lumbeta van’wana, ni (4) ku papalata ku endla xin’wana ni xin’wana lexo biha. Vukhongeri lebyi amukelekaka eka Xikwembu byi ta (5) hi sivela ku sandza vanghana lava lulameke naswona byi ta endla leswaku (6) hi papalata ku hlangana ni vanhu lavo biha. Vupfumeri bya ntiyiso byi ta hi susumetela ku (7) xixima lava chavaka Yehova, (8) hi hetisisa leswi hi swi tshembiseke ku swi endla loko swi fanela, (9) hi nyika lava nga evuswetini handle ko lava hakelo, naswona (10) hi nga teki nyiko leyi lwisanaka ni munhu loyi a nga riki na nandzu.

Davhida a nga vuli swona leswaku un’wana ni un’wana loyi a hlayaka, a twaka, a vulavulaka kumbe loyi a pfumelaka swilo leswi “a nga ka a nga ṭekaṭekisiwi, ni siku riṅwe.” Lowu ku ta va ntokoko wa munhu “l’a endlaka ŝeŝo” ntsena. Ripfumelo leri nga hava mintirho yo ri seketela ri file naswona a ri heteleli hi ku amukeriwa hi Xikwembu. (Yakobo 2:26) Vaendli va leswinene lava va boxiweke eka Pisalema ya vu-15 a va nga tsekatseki, hikuva Yehova u ta va sirhelela ni ku va seketela.—Psalma 55:22.

Kavula, ku ni leswi engetelekeke eka vugandzeri lebyi tengeke ku tlula tinhla ta khume leti boxiweke eka Pisalema ya vu-15. Valandzeri va Yesu endzhakunyana va dyondze swilo swin’wana ehenhleni ka ku gandzela Xikwembu “hi moya ni ntiyiso.” (Yohane 4:23, 24) U nga endla tano, hikuva vanhu lava endlaka swilo leswi va kona namuntlha. Ku hlangana nkarhi na nkarhi ni Timbhoni leti ta Yehova ni dyondzo ya Bibele swi ta aka ntshembo wa vutomi eparadeyisini ya laha misaveni laha u nga vaka muendzi ni munghana wa Xikwembu hi laha ku nga heriki.