Vujagana Byi Paluxiwa Tanihi Muhlohloteri Wa Vugandzeri Byo Hemba

“Leri i tiko le’ri nga yingisiki rito ra Yehova, Šikwembu ša rona le’ri nga amukeriki ku layiwa.”—YEREMIA 7:28.

1, 2. Yeremiya u xi amukele njhani xiavelo xa yena lexi a xi nyikiweke hi Xikwembu xana?

“NDZILO wa ku tiyiseka ka xiviri a wu pfurha endzeni ka yena; a ku ri na matimba lama n’wi susumetelaka ku vulavula ntiyiso, ku sola ni ku wu hlayisa.” Hi marito wolawo vadyondzi vambirhi va Vaheveru va hlamusela ntirho wa Yeremiya. Hambi leswi xiavelo xa yena xo huma eka Xikwembu a xi chavisa, u swi tivile leswaku a a fanele ku hetisisa vutihlamuleri byakwe etikweni ra Yuda. Hi laha yena hi yexe a swi vuleke ha kona: “Hikwalaho rito ra Yehova ri nḍi hunḍukele ku holov̌eriwa ni šisanḍu hi siku riṅwana ni riṅwana. Kambe loko nḍi nga ku: A nḍi nga ha ṭhami nḍi ṅwi v̌ula, ni loko ku ri ku v̌ulav̌ula hi v̌ito ra yena.” Ee, ntshikilelo ni nxaniso swi vonake swi n’wi kulela swinene. Kambe, xana u hele matimba?—Yeremia 20:8, 9a.

² Yeremiya u ye emahlweni: “E ka mina ŝi fana ni nḍilo lo’wu hisaka e mbilwini ya mina, lo’wu nghenisiweke marambyini ya mina; kutani nḍi endla hi matimba e ku wu hlayisa, kambe nḍa ṭanḍeka.” (Yeremia 20:9b) Yeremiya a nga xi balekelanga xiavelo xakwe xo tivisa ku avanyisa ka Xikwembu eka Yuda.—Yeremia 6:10, 11.

Yeremiya Wa Manguva Lawa

3. I langutelo rihi leri Yesu ni vadyondzisiwa va yena va ri kombiseke exiavelweni xa vona?

³ Ku fana na Yeremiya, Kriste Yesu ni vadyondzisiwa vo sungula va Vukriste handle ko chava va twarise hungu leri nga tolovelekangiki ra Mfumo wa Xikwembu eka Vayuda ni le ka vamatiko. Hambi leswi emahlweninyana va khotsiweke hikwalaho ko chumayela, Petro ni vaapostola van’wana hi vurhena va hlamule vahehli va vona va vukhongeri va ku: “Hi fanele hi yingisa Xikwembu ku tlula vanhu.” Hi ku lerisa ka varhangeri va vukhongeri, va biwile hikwalaho ka ku tiya ka vona. Vaapostola va endlise ku yini xana? “Kutani masiku hinkwawo, a va nga rhuteli ku dyondzisa ni ku twarisa Evangeli eTempeleni ne mindyangwini ya vanhu, va ku: ‘Mesiya, hi yena Yesu.’”—Mintirho 5:29, 40-42; Matewu 23:13-33.

4. I vamani lava landzeleleke xikombiso xa Yeremiya eka lembe xidzana ra vu-20, naswona va swi endlise ku yini leswi xana?

⁴ Xisweswo Vakriste vo sungula lava totiweke va endle ku fana na Yeremiya. Hambi loko va kongomane ni ku nonon’hwa ko hambana-hambana ni valala va vukhongeri lava omeke tinhloko, va huwelele ku avanyisa ka Xikwembu. Sweswi, i vamani lava eka lembe xidzana leri ra vu-20 va landzeleke xikombiso xexo? I vamani lava huweleleke ku avanyisa ka Xikwembu ka mafambiselo lawa ya swilo erivaleni na hi yindlu na yindlu naswona ngopfu-ngopfu eka lava fanaka na Yerusalema, Majagana ke? Vumbhoni bya matimu a byi ri karhi byi pakelana hi malembe yo tlula 68 ku kombisa leswaku ntlawa wa Yeremiya wa manguva lawa a wu ri ntlawa lowuntsongo kambe wa vurhena wa timbhoni leti totiweke ta Yehova. Lava va engeteriwe ni ku pfuniwa hi “ntshungu lowukulu” lowu kulaka wa timiliyoni ta vanghana lava tirhandzelaka ku sukela hi 1935, lowu na wona wu tiviwa tanihi Timbhoni ta Yehova. Hi rito leri hlanganeke, va hetisise ntirho wa vona wa Yeremiya hi ku boxa leswaku vukhongeri byo hemba i ntlhamu naswona i ku tilavela mali hi vuxisi.—Nhlavutelo 7:9, 10; 14:1-5.

Vujagana—Ha Yini Byi Fanekisela Yerusalema Eka Manguva Lawa?

5. Vujagana byi fana na Yerusalema wa khale hi tindlela tihi?

⁵ ‘Kambe,’ un’wana a nga ha vutisa, ‘hi kwihi laha hi kumaka ku yelana exikarhi ka Yerusalema wa khale ni Vujagana xana?’ Hikwalaho ka mavonelo ni swiyimo leswi nga kona eka Majagana lama tinyungubyisaka namuntlha. Va veka ntshembo wa vona ‘emitini ya vona yo kwetsima’ ni tindlu ta swikwembu, to tanihi Rhoma, Yerusalema, Canterbury, Fatima, Guadalupe na Zaragoza, ku boxa yi nga ri yingani. Va rhandza ku tlakusa switulu swa vafundhisi va vona, miako, titempele ni tikereke ta vona, va tikukumuxa hi vukhale bya yona ni xivumbeko xa yona, onge leswi swi va nyika xiyimo xo hlawuleka eka Xikwembu. Va vula ni leswaku miako ya vona leyikulu ya vukhongeri a yi akeriwe ‘ku dzunisa Xikwembu.’ Hambi swi ri tano, i mingani ya miako leyi leyi hi xiviri yi nga ni vito ra Yehova Xikwembu ke? Hi laha ku hambanaka, hi minkarhi hinkwayo munhu u tsundzuxiwa hi vaaki lava endleke swivumbeko swa yona, vatshila ni vavatli lava yi khaviseke, vaseketeri lava fuweke lava yi hakeleleke, kumbe “vakwetsimi” lava ti nyikeriweke eka vona. Ntshembo wa Majagana wa vukhale ni mukhuva i wa hava tanihi laha ntshembo wa Yuda etempeleni ya wona yo kwetsima a wu ri xiswona.—Yeremia 7:4.

6. Xisolo xa Yesu eka vafundhisi va Vayuda xi tirha njhani eka vafundhisi va Vujagana?

⁶ Mayelana ni xisolo xa Yeremiya eka vaprista ni vaprofeta va Vayuda, ku nga vuriwa yini hi varhangeri va vukhongeri bya Vujagana namuntlha xana? Hi ku tiya ko fana ni ka Yeremiya, Yesu u nyike nhlamuselo ya vafundhisi va Vayuda leyi fanelaka vafundhisi va Vujagana ku fikela namuntlha a ku: “Hikuva va vula, kambe a va endli . . . Mintirho ya vona hinkwayo, va yi tirha leswaku va ta voniwa hi vanhu . . . va rhandza ku tshama lomu ko chaviseka eminkhubyeni, ni switshamo leswinene emasinagogeni.” (Matewu 23:3-7) I kanyingi swonghasi laha hi vonaka vafundhisi lava dumeke ni vachumayeri va katekisa minhlangano ya politiki ni ya vutiko va khutaza hi vukona bya vona—naswona va hlanganyela na van’watipolitiki eku vulavuleni emahlweni ka vona!

7. (a) Vachumayeri van’wana va hambukisa mintshungu hi ndlela yihi? (b) Vafundhisi va papalate mphikamakaneta yihi?

⁷ Sweswi, enguveni ya thelevhixini, hi na vachumayeri eka TV lava tirhisaka ndlela yoleyo hi tinxaka-nxaka hinkwato ta vuxisi bya le rivaleni ni swilo leswi tikombaka swi tsakisa ku xisa mintshungu kutani va teka mali ya ntlhambi. Xi fanela swonghasi xisolo xa Yeremiya hambi ku ri sweswi, malembe ya 2 600 endzhaku! “Hikuv̌a v̌a tinyiketile ku nav̌ela ka ku fuwa hikwav̌o, lo’nṭongo ni lo’nkulu, e muprofeta ni muprista, uṅwana ni uṅwana v̌a endla e v̌unwa.” Hi nkarhi lowu fanaka, ku hava ni un’we wa vona la lavaka ku amukela mphikamakaneta ya vutirheli bya ntiyiso bya Vukriste, hi ku kongomana ni vanhu, hi yindlu na yindlu. I Timbhoni ta Yehova ntsena—ntlawa wa Yeremiya lowu totiweke ni “ntshungu lowukulu”—leti amukeleke vutihlamuleri byebyo.—Yeremia 6:13; Mintirho 20:20, 21.

Majagana Ma Ponisiwile Xana?

8. Ha yini Vujagana byi tshemba leswaku byi le kule na Armagedoni?

⁸ Vona vachumayeri lava va le ka TV va xisa vanhu hi ku titwa loku hoxeke ko hlayiseka hi ku tirhisa hi laha ku hoxeke marito yo tanihi “ku tswariwa nakambe” ni ku “loko u kala u ponisiwa, u ta tshama u ponisiwile” na hi ntivo-vukwembu. Timiliyoni ta vanhu leti vonakaka ti huma eka vukhongeri hinkwabyo ni mintlawa leyi phatlukaka ya Vujagana ti endliwe ti tshemba leswaku ti “tswariwile nakambe” naswona ti “ponisiwile.” Van’watipolitiki lava nga nyumiki hi ku olova va vula leswi fanaka. Ee, vachumayeri va vona lava va va seketelaka va va byela leswaku va na ku rhula na Xikwembu hikuva va “ponisiwile”—naswona va vula leswi ku nga khathariseki ku hambana ka vukhongeri bya vona, politiki ni xin’wana-manana! Naswona vanhu va swi rhandza, hi laha va endleke ha kona esikwini ra Yeremiya! (Yeremia 5:31; 14:14) Va ehleketa leswaku va le kule ni ku avanyisa ka Xikwembu eArmagedoni.—Yeremia 6:14; 23:17; 1 Vakorinto 1:10; Nhlavutelo 16:14, 16.

9. (a) Ku “tswariwa nakambe” kahle-kahle ku tirha eka vamani? (b) Xana Bibele yi ri yini hi moya? (Eka swivutiso ha swimbirhi, nyika ku seketela kun’wana loku humaka eka Reasoning From the Scriptures.)

⁹ Hambi swi ri tano, dyondzo ya vukheta ya Rito ra Xikwembu ni tidyondzo ta Kriste swi komba leswaku i nhlayo leyi pimiweke ntsena leyi hlanganyelaka eka lunghelo ro tswariwa nakambe, ku tswariwa ‘hi mati ni Moya’ leswaku va ta hlanganyela vuhosi bya le tilweni na Kriste. (Yohane 3:3-5; Varhoma 8:16, 17; Nhlavutelo 14:1-3) “Ntshungu lowukulu” wa Vakriste va ntiyiso namuntlha a wu fanelanga ku tswariwa nakambe, tanihi leswi ntshembo wa vona wa vutomi lebyi nga heriki wu nga wa laha misaveni, hayi wa le tilweni. (2 Petro 3:13; Nhlavutelo 21:3, 4) Ku tlula kwalaho, dyondzo ya Vujagana yi seketeriwe eka mhaka yo hemba—leswaku munhu u na moya lowu nga fiki lowu lavaka ku ponisiwa. A ku kona eBibeleni laha ku seketeriwaka dyondzo yo tano, leyi kahle-kahle yi kumiweke eka filosofi ya khale ya Magriki.a

A Va Ri Tsakeri Rito Kumbe Vito Ra Yena

10. Vafundhisi vo tala va yi langutisisa ku yini Bibele?

¹⁰ Ku na tinhla tin’wana leti fanaka exikarhi ka Yerusalema wa khale ni Vujagana bya manguva lawa. Yeremiya u te: “Langutani, rito ra Yehova ri hunḍukile šisanḍu e šikari ka v̌ona, a v̌a ha tiṭakeri ha rona.” (Yeremia 6:10) Vafundhisi va hlawula ku tshaha vativi va filosofi ni tintlhari, ematshan’wini ya Rito ra Yehova. Vo tala va nyumisiwa hi Bibele; va tlhela va yi sandza hi ku ‘xopaxopa ka vona lokukulu ka swihoxo.’ Va vula leswaku i mavunwa ni minthyeketo leyi tisiweke tanihi buku leyinene. (Yeremia 7:28) Naswona vito ra Mutsari wa yona, va ri ala. Hi byihi vumbhoni lebyi hi nga na byona emhakeni leyi?

11. Hi kwihi ku hambana loku nga kona exikarhi ka Majagana na Yeremiya eka matirhiselo ya vona ya vito ra Xikwembu?

¹¹ Hambi leswi tetragrammaton (יהוה) ya Xiheveru yi humelelaka kwalomu ka 7 000 wa minkarhi eMatsalweni ya Xiheveru, vito “Yehova,” kumbe “Yahweh,” ri siviwile eTibibeleni to tala ta Xinghezi hi “HOSI” leyi nga riki na vito. Hi xikombiso, vito ri susiwile hi ku helela eku hundzuluxeleni ka sweswi ka Bibele hi ririmi ra Xibunu. Ku hundzuluxela ka Franquesa-Solé ka le Spain ku ri tirhisile vito leri enkandziyisweni wa kona wo sungula. Loko nkandziyiso lowu pfuxetiweke wu humesiwa, vito ra Xikwembu ri nyamalarile, ri siviwa hi Señor (Hosi). Naswona hambi loko ku hundzuluxela ka Vujagana ku ri nghenisa vito ra Xikwembu, vafundhisi a va tali ku ri tirhisa. Hambi swi ri tano, Yeremiya u tirhise vito ra Xikwembu leri xi ri hlawulaka minkarhi ya 726 erungurwini ra yena ra vuprofeta!b

“Nkosikazi Ya Matilo” Ni Ku Gandzela Swifaniso

12-14. (a) Hi wihi ntirho lowu mindyangu ya Vayuda a yi gingiriteka yi wu endla? (b) Yehova u byi langute njhani vugandzeri bya vona xana?

¹² Hi kuma ku fana kun’wana loko hi ri karhi hi kambisisa rungula ra Yeremiya leri yaka eYerusalema. Loko Yehova a byela muprofeta wakwe leswaku a nga va khongeleli vanhu, u boxile leswaku ha yini. “Šana a ku v̌oni le’ŝi v̌a ŝi endlaka e mitini ya Yuda, ni le miṭenḍeleni ya Yerusalem? V̌ana va rotela tihunyi, v̌atata wa vona v̌a ṭhiv̌ela nḍilo, kutani v̌av̌asati v̌a pfuv̌a mbila.” Naswona ndyangu hinkwawo a wu gingiriteka wu endla yini? “V̌a endlela nkosikazi ya matilo e ŝinkwa [swa gandzelo]!”—Yeremia 7:16-18; 44:15, 19.

¹³ Muhlamuseri un’wana wa Muyuda u ri: “Vugandzeri bya ‘nkosikazi ya matilo’ a byi landzeleriwa hi ku hiteka na hi ku tsaka.” Hi laha ku hlamarisaka, tiko ra Yuda a ri gandzela swifaniso, xikwembu xa xisati xa vahedeni, kumbexana a ku ri Ishtar, xikwembu xa xisati xa ku veleka xa Babilona, xikwembu xa vunharhu xa vunharhu-un’we lebyi tlakusiwaka swinene bya Babilona. Kumbe “nkosikazi” leyi yi nga va yi ri xikwembu lexi fanaka xa xisati xa Vakanana, Astarte.—1 Tihosi 11:5, 33.

¹⁴ Ku tlhandlekela evugandzerini bya xikwembu lexi xa xisati, a va tirhisa ni vugandzeri byin’wana bya swifaniso. Hikwalaho ka leswi, Yehova u va sorile, a ku: “V̌a nḍi karihisela yini hi ŝifaniso ŝa v̌ona le’ŝi v̌atliweke, byi nga v̌uhav̌a bya [swikwembu swa] matiko?” Xisolo xi ye emahlweni: “Kutani a v̌a yingisanga rito ra mina, kambe a v̌a fambanga ha rona; kambe v̌a tifambele hi ku nonoṅhwa ka timbilu ta v̌ona, ni ku lanḍela Baal, hi laha v̌a dyonḍisiweke ha kona hi v̌atata wa v̌ona.” (Yeremia 8:19; 9:13, 14) Xana Vujagana byi wele entlhan’wini lowu fanaka?

15. (a) Malunghana ni ku gandzela swifaniso hi xihi xiyimo lexi hi xi kumaka eka Vujagana namuntlha? Hlamusela swikombiso swa kwalaho. (b) Hi xihi xiyimo lexi Vakriste va ntiyiso va xi tekaka hi Mariya? (Nakambe vona Reasoning From the Scriptures, matluka 254-61.)

¹⁵ Endzela kereke yihi na yihi kumbe muti wa mufundhisi—ya Protestente, ya Khatoliki kumbe Orthodox—kutani u ta kuma swifaniso swa xihambano. Kambe eswivandleni swa Makhatoliki ni Ma-orthodox, ku na swifaniso swa “Mariya la Kwetsimaka wa vunhwana lebyi nga heriki, Mana wa Xikwembu xa Ntiyiso” hi swivumbeko ni swiyimo swo hambana-hambana leswi nga heriki.c Vito rin’wana ni rin’wana ra le henhla ri nyikiwa yena, ku katsa na “Nkosikazi ya matilo” na “Nkosikazi ya vuako”!d Hi tlhelo rin’wana, ntlawa wa Yeremiya, loko va ri karhi va xixima Mariya tanihi mana wa Yesu naswona tanihi mupfumeri la totiweke, hi vukheta va landzelele xitsundzuxo xa vaapostola lexi nge: “Hambanani swinene ni swikwembu swa hava!”—1 Yohane 5:21; Yeremia 10:14.

Vunharhu-un’we Byi Siva Hosi Yin’we Yehova

16. Hi yihi dyondzo leyi pfuleleke ku chaviwa ka Mariya, naswona njhani?

¹⁶ ‘Kambe,’ u nga ha vutisa, ‘xana vugandzeri lebyi ni ku chava Mariya swi tise ku yini?’ Hikwalaho ka goza rin’wana leri tekiweke hi kereke yo sungula leyi gwineheke leswaku yi kuma vagandzeri va mahedeni. Mianakanyo ya swikwembu swinharhu eka xin’we a yi tiviwa swinene ematikweni ya mahedeni. Varhoma va khale a va ri na titempele ni mintlawa ya swiyindlwana swinharhu swa vukhongeri “leyi nyikeriweke eka vunharhu-un’we bya swikwembu leswi yelanaka ni ripfumelo ni vugandzeri. A swi ri tano hi tempele ya Jupiter Optimus Maximus eCapitol, leyi nyikeriweke eka Jupiter-Juno-Minervae vunharhu-un’we bya le Capitol.”

17, 18. (a) I yini lexi fihliweke, xisweswo swi pfumelela dyondzo ya Vunharhu-un’we leswaku yi humelela? (b) Nyika tinhlamuselo leti engetelekeke leti humaka eka Reasoning From the Scriptures.

¹⁷ Leswaku ku hlohloteriwa dyondzo leyi kulaka ya “Vunharhu-un’we lebyo Kwetsima Swinene” hi lembe xidzana ra vunharhu ni ra vumune, a swi laveka leswaku Kereke ya Khatoliki yi fihla mianakanyo ya Xiheveru leyi vekiweke kahle hi marito ya Yeremiya loko a ku: “A ku na l’a fanaka na wena, Yehova, u nkulukumba; v̌ito ra wena ri tlakukile hikwalaho ka matimba. Kambe Yehova i Šikwembu šo lulama, i Šikwembu le’ši hanyaka, ni Hosi ya mikari ni mikari.” Yesu u tiyise ku twisisa koloko loko a tshahile eka marito ya Muxe a ku: “Yingisa Israyele, Hosi Xikwembu xa hina, i Hosi yi ri yoxe, a ku na yin’wana.”—Yeremia 10:6, 10; Marka 12:29; Deuteronoma 6:4.

¹⁸ Hi ku pfuniwa hi vukholwa-hava bya Vayuda bya ku ala ku vula ku “Yahweh,” kumbe “Yehova,” ku tirhisiwa ka vito ra Xikwembu ku tshikiwile hi vagwinehi va Vujagana. Leswi swi pfule ndhawu ya ntivo-vukwembu leyi ‘Vunharhu-un’we byo Kwetsima’ byi nga yi tataka.f

19. (a) A yi ri yihi mimbuyelo leyi veke kona ya ku pfumelela ka Vujagana ka Vunharhu-un’we xana? (b) Hi byihi vunwa lebyi ku hundzulukeriweke eka byona leswaku ku seketeriwa mhaka ya Vunharhu-un’we xana?

¹⁹ Xisweswo, Majagana ma hlawule ku ‘landzelela xikwembu xin’wana,’ xikwembu xa vunharhu-un’we, lexi a xi nga tiviwi hi ku helela hi Vayuda na Kriste ni Vakriste va ntiyiso. Naswona leswaku va seketela xihundla lexi xa vunharhu eka un’we, vahundzuluxeri va Majagana va hundzulukele ni le mavunweni ya King James Versiong ya vona. Ku tlula kwalaho, tanihi mbuyelo lowu humesiwaka hi dyondzo ya Vunharhu-un’we, xiphemu lexikulu xa Vujagana na xona xi wele evugandzerini kumbe ku chava “Nkosikazi ya Matilo” ya vona.—Yeremia 7:17, 18.

Vafundhisi Va Hlohlotela Nxaniso

20, 21. I ndlela yihi leyi vafundhisi va Vujagana va yi landzeleke, naswona hi swihi swivutiso leswi faneleke sweswi?

²⁰ Hikwalaho ka leswi nga laha henhla, xivutiso xa Yeremiya xi va fanerile vafundhisi va Vujagana: “Mi nga v̌urisa ku yini leŝaku: Hi tlharihile, hi ni nawu wa Yehova? Hakunene, peni ya v̌uhunguki bya vaṭari yi hembile v̌unwa. . . . V̌a sanḍile rito ra Yehova, v̌a ni v̌utlhari byihi-ke?” (Yeremia 8:8, 9) Va ale Yehova ni vayimeri va yena, timbhoni ta yena. Hi laha vaprista ni vaprofeta va xaniseke Yeremiya ha kona, kutani vafundhisi va Vujagana a va ri vahlohleteri va xiphemu lexikulu xa ku xanisiwa ka tihanyi ka Timbhoni ta Yehova eka lembe xidzana leri hinkwaro.

²¹ Kambe ha yini va hlohlotele nxaniso lowu ke? I yini lexi Timbhoni ti xi endleke ku tlhontlha vukarhi bya vona kutani va tikokela mpfundze xana? Nhloko-mhaka yo hetelela eka nxaxamelo lowu yi ta kambisisa swivutiso sweswo ni leswi yelanaka na swona.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

Wa Tsundzuka Xana?

◻ Ntlawa wa Yeremiya wa manguva lawa wu vonisiwe ku yini?

◻ Hi kwihi ku fana kun’wana exikarhi ka Yerusalema wa khale ni Vujagana?

◻ Vafundhisi va yengele vanhu eku tshembeni ka leswaku va ni ku rhula na Xikwembu hi ndlela yihi?

◻ Hi kwihi ku honisa ni vugandzeri bya swifaniso leswi veke swa Vujagana xana?

[Xifaniso lexi nga eka tluka 16]

Hi 1938 Timbhoni a ti sola vukhongeri byo hemba

[Swifaniso leswi nga eka tluka 17]

Vujagana byi tshemba tindlu ta byona ta swikwembu leti xiximeriwaka vukhale hi laha Vayuda va tshembeke tempele ha kona

[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

Vachumayeri va Vujagana eka TV va yengela vanhu eku tshembeni ka leswaku va “ponisiwile” kumbe va “tswariwile nakambe”