Ndzima 17

Mintsombano Xikombiso Xa Vumakwerhu Bya Hina

MINTSOMBANO yi hundzuke xiphemu xa nkarhi na nkarhi xa nhlengeletano ya manguva lawa ya Timbhoni ta Yehovha. Kambe ku hlengeletana ka vagandzeri va Yehovha va tiko ro karhi ni ka matiko hinkwawo ku sungule khale emahlweni ka lembe xidzana ra vu-20.

Yehovha a a lava leswaku vavanuna hinkwavo eIsrayele wa khale va hlengeletana eYerusalema, va hlanganela minkhuvo minharhu ya tinguva to hambana lembe rin’wana ni rin’wana. Vavanuna van’wana a va ta ni mindyangu ya vona hinkwayo. Entiyisweni, Nawu wa Muxe a wu lava leswaku xirho xin’wana ni xin’wana xa ndyangu—vavanuna, vavasati ni vana—va va kona eka swiendlakalo swin’wana. (Eks. 23:14-17; Det. 31:10-13; Lk. 2:41-43) Eku sunguleni, lava a va va kona a ku ri vanhu lava a va tshama exikarhi ka Israyele. Endzhaku, loko Vayuda va sungule ku hangalaka endhawini hinkwayo, lava a va va kona a va huma ematikweni yo tala. (Mint. 2:1, 5-11) A va susumeteleka ku hlengeletana swin’we hi mhaka ya leswi a va teka Yehovha a ri Tata wa vona lonkulu wa le tilweni, ku nga ri hi mhaka ya leswi Israyele na Abrahama a va ri vakokwa wa vona ntsena. (Esa. 63:16) Minkhuvo leyi a yi ri minkarhi ya ntsako. Yi tlhele yi pfuna hinkwavo lava a va ri kona leswaku mianakanyo ya vona yi tshama yi ri eritweni ra Xikwembu ni leswaku va nga katseki etimhakeni ta siku na siku lerova va rivala timhaka ta nkoka swinene ta moya.

Hi mukhuva lowu fanaka, mintsombano ya Timbhoni ta Yehovha eka manguva lawa yi vulavula hi timhaka ta moya. Eka vahlaleri lavanene mintsombano leyi yi nyika vumbhoni lebyi nga kanakanisiki bya leswaku Timbhoni ti hlanganisiwa hi mafundzu lama tiyeke ya vumakwavo bya Vukreste.

Mintsombano Yo Rhanga Ya Swichudeni Swa Bibele

Malunghiselelo ya tinhlengeletano ta Swichudeni swa Bibele swo huma emadorobeni ni matiko yo tala a ma kula hakatsongo-tsongo. Ku hambana ni mintlawa ya ndhavuko ya kereke, hi mintsombano ya swona, Swichudeni swa Bibele a swi hatla swi tiva vapfumeri-kulobye va tindhawu tin’wana. Khale, mintsombano leyi a yi khomiwa eAllegheny, le Pennsylvania, yi fambisana ni xitsundzuxo xa lembe na lembe xa rifu ra Hosi. Hi 1891 ku nyikiwe xitsundzuxo xo hlawuleka xa leswaku ku ta va ni “ntsombano wa dyondzo ya Bibele ni ku tlangela Xilalelo xa Xitsundzuxo xa Hosi.” Lembe leri landzeleke, Xihondzo xo Rindza (hi Xinghezi) a xi ri ni nhloko-mhaka leyikulu, leyi a yi tivisa, “NTSOMBANO WA VAPFUMERI, LE ALLEGHENY, PA., . . . KU SUKELA HI APRIL 7 KU FIKELA HI TI-14, 1892.”

A ku nga rhambiwi mani na mani eka mintsombano yoleyo ya khale. Kambe hi 1892, vanhu va kwalomu ka 400 lava a va kombise ripfumelo eka nkutsulo ni ku tsakela ka ntiyiso entirhweni wa Hosi a va ri kona. Nongonoko lowu wu katse masiku ya ntlhanu ya dyondzo leyi enteke ya Bibele ni masiku man’wana mambirhi ya xitsundzuxo lexi pfunaka xa makhalipotiya.

Un’wana loyi a ku ri ro sungula a va kona eka tinhlengeletano leti, u te: “Ndzi ye eka Mintsombano yo tala, kambe a ndzi si tshama ndzi ya eka lowu fanaka ni lowu, laha nhloko-mhaka ya kona ku nga ku rhandza ka Xikwembu ni kungu ra xona ntsena ku sukela ni mixo ku ya fikela ni vusiku; endlwini, exitarateni, enhlanganweni, eswakudyeni swa ni nhlikanhi ni kun’wanyana.” Malunghana ni moya lowu kombisiweke hi vapfhumba, un’wana loyi a humaka eWisconsin, U.S.A., u tsarile: “Ndzi nyanyuriwe swinene hi moya wa rirhandzu ni musa wa vumakwerhu lowu kombisiweke minkarhi hinkwayo.”

Ku cinciwa ka malunghiselelo ya ntsombano wa lembe na lembe ku sungule hi 1893. Leswaku ku tirhisiwa mali ya le hansi ya xitimela mayelana na Columbian Exposition hi ximumu xexo, Swichudeni swa Bibele swi hlengeletane eChicago, le Illinois hi August 20 ku ya ka 24. Lowu a ku ri ntsombano wa vona wo sungula ehandle ka Pittsburgh. Hambi swi ri tano, hi langutelo ro tirhisa kahle nkarhi ni mali hi laha swi kotekaka entirhweni wa Hosi, ku hava mintsombano yin’wana leyikulu leyi yi khomiweke emalembeni ma nga ri mangani.

Kutani, ku sukela hi 1898, Swichudeni swa Bibele etindhawini to hambana-hambana swi sungule ku teka goza ro hlela tinhlengeletano endhawini ya swona, leswaku ku ta ta vanhu va ndhawu leyitsongo. Hi 1900 ku ve ni mintsombano minharhu leyikulu leyi hleriweke hi Sosayiti; kambe a ku ri ni tinhlengeletano tin’wana ta 13 eUnited States ni le Canada, laha to tala ta tona a ti ri ta siku rin’we naswona hakanyingi a ti khomiwa hi nkarhi wa riendzo ra un’wana wa maphiligiramu. Nhlayo yi hambete yi kula. Hi 1909, eAmerika N’walungu a ku ri ni tinhlengeletano ta kwalomu ka 45 ku engetela eka mintsombano leyi nga fambisiwa hi Makwerhu Russell eka mapfhumba yo hlawuleka lama n’wi yiseke ni le swiphen’wini swo hambana swa tiko. Xiyenge lexikulu eka tinhlengeletano ta siku rin’we a xi endleriwa ngopfu leswaku xi pfuxa ku tsakela ka vanhu va le handle. Lava vaka kona a va sukela kumbexana eka dzana va ya fika eka magidi.

Hi tlhelo rin’wana, mintsombano leyikulu leyi ngopfu-ngopfu a yi khomiwa hi Swichudeni swa Bibele, yi kandziyise ndzetelo eka lava va tiyeke kahle endleleni ya ntiyiso. Eka mintsombano leyi, a ku ta switimela swo hlawuleka swi tatiwe hi vapfhumba vo huma ematikweni lamakulu. Minkarhi yin’wana lava vaka kona a va fika ni le ka 4 000, ku katsa ni vapfhumba va nga ri vangani vo huma eYuropa. Lowu a wu ri nkarhi wa ku phyuphya ka ntiyiso ka moya loku pfuxeke ku hiseka ni rirhandzu leri engetelekeke eka vanhu va Yehovha. Makwerhu un’wana u vule leswi eku heleni ka ntsombano wolowo hi 1903: “A ndzi nga ta pfumela loko munhu a ndzi tshembisa ku ndzi nyika gidi ra tirhandhi leswaku ndzi nga ti eka Ntsombano lowu lowunene;—hambi leswi ndzi nga xisiwana.”

Vamakwerhu va tiphiligrimu lava va nga endhawini ya tinhlengeletano a va va ni tinkulumo. Makwerhu Russell na yena u lwele ku va kona ni ku pfuna eka minongonoko leyi ya tinhlengeletano ta ndhawu ya ka vona kun’we ni le mintsombanweni leyikulu eUnited States, ngopfu-ngopfu eCanada. Sweswo a swi lava ku famba ngopfu. Ngopfu-ngopfu a ku fambiwa hi mahelo-vhiki. Kambe hi 1909, makwerhu wa le Chicago, u thole switimela, swi tleketla vapfhumba lava a va famba na Makwerhu Russell va ya eka ntsombano wun’wana ni wun’wana. Hi 1911 na 1913, switimela hinkwaswo a swi lunghiseleriwa hi makwerhu yoleyo leswaku swi rhwala madzana ya vapfhumba lava fambelaka mintsombano n’hweti yin’we kumbe ku tlula, va hlanganisa vupela-dyambu bya United States na Canada.

Ku famba hi xitimela xolexo xa ntsombano a ku ri ntokoto lowu nga rivalekiki. Hi 1913, Malinda Keefer u khandziye xin’wana eChicago, le Illinois. Endzhaku ka malembe, u te: “A swi ndzi tekelanga nkarhi wo leha ku xiya leswaku hi ndyangu wun’we lowukulu . . . naswona xitimela a xi ri kaya ra hina ku ringana n’hweti.” Loko xitimela xi suka exitichini, lava a va tile va ta va lela va yimbelele risimu leri nge “Xikwembu Xi Va Na N’wina Ku Kondza Hi Tlhela Hi Hlangana,” va ri karhi va koweta hi swigqoko ni swidukwana ku kondza xitimela xi nga ha vonaki. Makwerhu wa xisati Keefer u tlhandlekerile: “Kun’wana ni kun’wana laha a hi yima kona a ku khomiwa mintsombano—yo tala ya yona a yi ri ya masiku manharhu, naswona hi tshame siku rin’we eka ntsombano wun’wana ni wun’wana. Loko hi famba hi yima Makwerhu Russell u nyikele tinkulumo timbirhi, yin’we u yi nyikele eka vamakwerhu ni ndzhenga kasi yin’wana u yi nyikele eka mani na mani ni madyambu, ehenhleni ka nhloko-mhaka leyi nge, ‘Ehandle Ka Sirha.’”

Ni le matikweni man’wana, nhlayo ya tinhlengeletano a yi kula. Hakanyingi a va va vantsongo ngopfu. Eka yo sungula ku ve ni vanhu va 15 eNorway, hi 1905; kambe a ku ri masungulo. Endzhaku ka malembe ya tsevu, loko Makwerhu Russell a endzele Norway, ku endliwe matshalatshala yo hlawuleka yo rhamba vanhu, naswona lava a va ri kona enhlengeletanweni yoleyo a va ringanyetiwa eka 1 200. Hi 1909, loko a ye emintsombanweni ya le Scotland, u vulavule ni vanhu va kwalomu ka 2 000 eGlasgow ni van’wana va 2 500 le Edinburgh hi xihloko lexi nyanyulaka lexi nge “Muyivi eParadeyisini, Mufuwi eTiheleni Na Lazaro eXifuveni Xa Abrahama.”

Loko mintsombano yo sungula yi hela, vamakwerhu a va va ni leswi a swi vitaniwa nkhuvo wa rirhandzu, va kombisa mintlhaveko ya vona hi vumakwavo bya Vukreste. Xana “nkhuvo wa rirhandzu” a wu katsa yini? Hi xikombiso, swivulavuri a swi fola layini swi ri ni tindyelo leti nga ni xinkwa xo yima kukota dayizi, kutani vayingiseri va famba khwatsi va teka xinkwa, va qhavulana va tlhela va yimbelela va ku, “A Ku Katekisiwe Fundzu Leri Hlanganisaka Timbilu Ta Hina Hi Rirhandzu Ra Vukreste.” Hakanyingi a va xiririka ni mihloti ya ntsako loko va yimbelela. Endzhaku, loko nhlayo ya vona yi ya yi kula, va tshike ku qhavulana ni ku phema xinkwa kambe a va gimeta hi risimu ni xikhongelo, naswona hakanyingi a va phokotela nkarhi wo leha hi ku kombisa ku tlangela ka vona.

Ku Sungula Tsima Ra Misava Hinkwayo Ra Ku Twarisa Ka Mfumo

Ntsombano lowukulu wo sungula wa le ndzhaku ka Nyimpi yo Sungula ya Misava wu ve kona le Cedar Point, Ohio (le Lake Erie, evupela-dyambu bya Cleveland hi 96 wa tikhilomitara), hi September 1 ku ya ka 8 hi 1919. Endzhaku ka ku fa ka Makwerhu Russell, van’wana lava a va ri exikarhi ka nhlengeletano va tshike ntiyiso. Vamakwerhu va ringiwe swinene. Eku sunguleni hi 1919, muungameri wa Sosayiti ni vatirhi-kulobye va humesiwile eku khotsiweni ka vona loku nga riki enawini. Kutani a ku languteriwe leswikulu. Hambi leswi nhlayo ya lava veke kona hi siku ro rhanga a yi ri ehansi, ni ndzhenga wa siku rero vapfhumba lava engetelekeke va fike hi switimela swo hlawuleka. Kutani tihotela leti a ti rhurhela vapfhumba a ti tele. R. J. Martin na A. H. Macmillan (lava havambirhi a va ri van’wana va ntlawa lowu a wa ha ku humesiwa ekhotsweni) va tinyiketele ku pfuna. Va tirhe ku avela vanhu emakamareni ku kondza ku va vusiku, kasi Makwerhu Rutherford ni van’wana vo tala va tsakele ku tirha tanihi vatleketli, va rhwala mindzhwalo ni ku heleketa vamakwerhu emakamareni ya vona. A ku ri ni moya wa ku hiseka exikarhi ka vona hinkwavo.

A ku languteriwa vanhu va kwalomu ka 2 500 lava nga ta va kona. Hambi swi ri tano, hi tindlela hinkwato ntsombano a wu tlula leswi a swi languteriwile. Hi siku ra vumbirhi, holo a yi khapa, kutani ku tirhisiwe tiholo tin’wana. Loko ti nga swi koti ku va nghenisa hinkwavo, swiyimiso swi khomeriwe ehandle laha a ku ri ni mirhi leyinene. A ku ri ni Swichudeni swa Bibele swa kwalomu ka 6 000 swo huma hi le United States na Canada.

Eka nkulumo-nkulu hi Sonto, ku te vanhu va kwalomu ka 1 000, va tatisa vayingiseri va ya fika eka 7 000, lava xivulavuri xi vulavuleke na vona erivaleni xi nga tirhisi xikurisa-marito. Eka nkulumo yoleyo leyi nge, “Ntshembo Wa Vanhu Lava Nga Ni Gome,” J. F. Rutherford u swi veke erivaleni leswaku Mfumo wa Vumesiya wa Xikwembu hi wona wu nga ta ololoxa swiphiqo swa vanhu, naswona u tlhele a kombisa leswaku Ntwanano wa Matiko (lowu a wu sunguriwa hi nkarhi wolowo ni lowu se a wu amukeriwa hi vafundhisi) a wu nga ri nhlamuselo ya politiki ya Mfumo wa Xikwembu nikantsongo. Register ya le Sandusky (phepha-hungu ra kwalaho) a yi ri ni xiviko xo leha mayelana ni nkulumo yoleyo ya le rivaleni, swin’we ni nkatsakanyo wa ntirho wa Swichudeni swa Bibele. Tikopi ta phepha rero ti rhumeriwe eka maphepha-hungu ya le United States na Canada hinkwaro. Kambe a ku ri na swin’wana swo tala swa ntsombano lowu ku tlula leswi tsariweke.

Maninginingi ya ntiyiso ya ntsombano lowu a ku ri nkulumo ya Makwerhu Rutherford leyi nge “Ku Vulavula Ni Vatirhi-kulorhi,” leyi endzhaku yi humesiweke eka nhloko-mhaka leyi nge “Ku Twarisa Mfumo.” A yi kongomisiwe eka Swichudeni swa Bibele hi swoxe. Eka nkulumo yoleyo ku hlamuseriwe nkoka wa maletere lama nge, GA, lawa a ma humelela eka xiyimiso xa ntsombano ni le tindhawini tin’wana erivaleni ra ntsombano. Ku endliwe xitiviso malunghana ni nkandziyiso lowu taka wa magazini lowuntshwa, The Golden Age, lowu a wu ta tirhisiwa eku yiseni ka nyingiso wa vanhu eMfun’weni wa Vumesiya. Endzhaku ko boxa ntirho lowu nga ta endliwa, Makwerhu Rutherford u byele vayingiseri a ku: “Nyangwa wa malunghelo wu mi pfulekerile. Hatlisani mi nghena. Loko mi ri karhi mi endla ntirho lowu, tsundzukani leswaku a mi sindzisi munhu kambe mi vayimeri va magazini lowu ntsena, mi varhumiwa va Mufumi wa vafumi ni Hosi ya tihosi, mi tivisa vanhu hi mukhuva lowu wu xiximekaka malunghana ni ku ta ka Nguva ya Ntsako, mfumo lowu vangamaka wa Hosi ni N’wini wa hina, lowu Vakreste va ntiyiso va wu languteleke ni ku wu khongelela hi malembe xidzana yo tala.” (Vona Nhlavutelo 3:8.) Loko xivulavuri xi vutise leswaku i vangani lava a va navela ku hlanganyela entirhweni lowu, ku hlamula hi ku hiseka a ku nyanyula. Hi vun’we vayingiseri va 6 000 va suke va yima. Hi lembe leri landzeleke, vanhu vo tlula 10 000 a va hlanganyela entirhweni wa nsimu. Ntsombano hinkwawo wu va khumbe hi ndlela leyi nga aka vun’we ni ku nyika matimba eka lava a va ri kona.

Endzhaku ka malembe manharhu hi 1922, ku khomiwe ntsombano wun’wana lowu nga rivalekiki le Cedar Point. A ku ri nongonoko wa masiku ya kaye, ku suka hi September 5 ku ya ka 13. Handle ka vapfhumba vo huma eUnited States ni le Canada, van’wana a va huma eYuropa. Minhlangano a yi fambisiwa hi tindzimi ta khume. Nhlayo-xikarhi ya lava a va va kona siku rin’wana ni rin’wana a yi ri 10 000; kasi eka nkulumo leyi nge “Timiliyoni Leti Hanyaka Sweswi Ti Nga Ka Ti Nga Fi,” vanhu lava tsakelaka a va ri vanyingi swinene lerova nhlayo ya lava veke kona a yi lava ku engeteleka kambirhi.

Swichudeni swa Bibele a swi nga hlengeletananga entsombanweni lowu hi mianakanyo ya leswaku a swi kunguhata ku endla ntirho wa la misaveni lowu a wu ta teka makume ya malembe lawa a ma ta landzela. Entiyisweni, va vule leswaku swi nga ha endleka wolowo wu va ntsombano wa vona lowukulu wo hetelela emahlweni ka “ku ponisiwa ka kereke . . . yi ya exivandleni xa le tilweni xa mfumo wa Xikwembu, laha Hosi ya hina ni Xikwembu xa hina xi nga kona.” Kambe ku nga khathariseki leswaku nkarhi wa kona wu komise ku yini, ku endla ku rhandza ka Xikwembu a ku ri nchumu wa vona lowukulu. A ri karhi a tsundzuka sweswo, hi Ravuntlhanu September 8, Makwerhu Rutherford u nyikele nkulumo leyi nga rivalekiki leyi nge “Mfumo.”

Emahlweni ka yona, mijeko leyikulu a yi hayekiwile eswiphen’wini swo hambana-hambana swa rivala yi ri ni maletere ya, ADV. Enkulumeni ku kombisiwe nkoka wa maletere wolawo loko xivulavuri xi khongoterile, xi ku: “Vanani timbhoni ta Hosi leti tshembekaka ni ta ntiyiso. Yanani emahlweni mi lwa ku kondza vuthala hinkwabyo bya Babilona byi herisiwa. Twarisani rungula hinkwako-nkwako. Misava a yi swi tive leswaku Yehovha i Xikwembu ni leswaku Yesu Kreste i Hosi ya tihosi ni Mufumi wa vafumi. Leri i siku ro tlula masiku hinkwawo. Vonani, Hosi ya fuma! Mi vatirheli va yona lava yi twarisaka. Hikwalaho twarisani, twarisani, twarisani Hosi ni mfumo wa yona.” Hi nkarhi wolowo mujeko lowukulu, lowo leha 11 wa timitara, wu pfuriwile emahlweni ka vayingiseri. A wu ri ni marito lama nge “Twarisani [hi Xinghezi: “Advertise,” leri yimeriwaka hi ADV] Hosi ni Mfumo.” A ku ri nkarhi wo hlamarisa. Vayingiseri a va phokotela hi matimba. Makwerhu Pfannebecker la dyuhaleke, eka vuyimbeleri bya nhlengeletano, u tlakusele violin ya yena ehenhla ka nhloko ivi a huwelela hi mavitanelo yakwe ya ntikelo ya Xijarimani, a ku: “Ee! Sweswi hi ta swi endla, a swi tano ke?” Kutani va swi endla.

Endzhaku ka masiku ya mune, loko ntsombano wa ha ya emahlweni, Makwerhu Rutherford hi yexe u fambe ni vatsombani van’wana loko va nghenela ntirho wa ku twarisa Mfumo hi yindlu na yindlu endhawini ya 72 wa tikhilomitara ku suka exivandleni xa ntsombano. A swi helelanga kwalaho. Ntirho wa ku twarisa Mfumo wu seketeriwe swinene leswaku wu fikelela misava hinkwayo. Lembe rero vatirhi lava hisekaka vo tlula 17 000 va le matikweni ya 58 va hlanganyele eku vuleni ka vumbhoni. Endzhaku ka makume ya malembe, George Gangas, loyi a ri entsombanweni wolowo ni loyi endzhakunyana a veke xirho xa Huvo leyi Fumaka, malunghana ni nongonoko wolowo wa le Cedar Point u te: “I nchumu wun’wana lowu tsariweke emianakanyweni ni le mbilwini ya mina lowu ndzi nga ta ka ndzi nga wu rivali loko ndza ha hanya.”

Tinhla Ta Nkoka Ta Ku Kula Ka Moya

Mintsombano hinkwayo a yi ri minkarhi ya ku phyuphyisiwa ni ku leteriwa hi Rito ra Xikwembu. Kambe yin’wana ya yona hi makume ya malembe a yi tsundzukiwa tanihi tinhla ta nkoka ta moya.

Yin’wana ya yona ya nkombo, yi humelele hi ku landzelelana, ku sukela hi 1922 ku ya ka 1928, eUnited States, Canada ni le Britain. Xivangelo xin’wana lexi endleke mintsombano leyi yi va ya nkoka a ku ri swiboho swa matimba leswi endliweke, naswona hi vunkombo bya swona, swi xaxametiwe eka bokisi leri nga eka tluka leri landzelaka. Hambi leswi Timbhoni a ti nga talanga hi nhlayo, ti hangalase tikopi to tala ku fika eka 45 wa timiliyoni ta xiboho xin’we, na 50 wa timiliyoni ta swin’wana swo hlayanyana, hi tindzimi to tala emisaveni hinkwayo. Swin’wana a swi haxiwa eka xiya-ni-moya. Xisweswo ku nyikeriwe vumbhoni lebyi xiyekaka.

Ntsombano wun’wanyana lowu nga rivalekiki wu khomiwe le Columbus, Ohio, hi 1931. Hi Sonto, July 26, endzhaku ko yingisela nhlamuselo ya Matsalwa, Swichudeni swa Bibele swi amukele vito lerintshwa—Timbhoni ta Yehovha. Vona ku faneleka ka rona! Leri i vito leri yisaka nyingiso lowukulu eka Muvumbi hi yexe ni leri ri byi hlamuselaka kahle vutihlamuleri bya lava va n’wi gandzelaka. (Esa. 43:10-12) Ku kumiwa ka vito rero ku endle vamakwerhu va hiseka swinene ku tlula rini na rini tanihi vatwarisi va vito ni Mfumo wa Xikwembu. Hi laha swi kombisiweke ha kona hi papila leri tsariweke lembe rero hi Mbhoni ya Mudanish: “Mawaku, vito ro hlawuleka swonghasi, Timbhoni ta Yehovha, ina, onge hinkwerhu hi nga va tona.”

Hi 1935 ku khomiwe ntsombano wun’wana lowu nga rivalekiki, eWashington, D.C. Hi siku ra vumbirhi ra ntsombano wolowo, Ravuntlhanu, May 31, Makwerhu Rutherford u hlamusele vunyingi lebyikulu kumbe ntshungu lowukulu, lowu ku vulavuriwaka hi wona eka Nhlavutelo 7:9-17. Ku tlula hafu ya lembe xidzana, Swichudeni swa Bibele a swi ringeta ku twisisa ntlawa wolowo hi laha ku faneleke, kambe swi nga swi koti. Sweswi hi nkarhi lowu faneleke wa Yehovha, hi ku voningeriwa hi swiendlakalo leswi swi endlekaka, ku kombisiwe leswaku lava i vanhu lava nga ni ntshembo wo hanya hi masiku kwala misaveni leyi. Matwisiselo lawa ma nyike ku twisisa lokuntshwa ka ntirho wo vula evhangeli, naswona ma hlamusele ku cinca lokukulu hi ku tirhisa Matsalwa loku a ku sungula ku endleka hi nkarhi wolowo eka xivumbeko xa nhlengeletano ya manguva lawa ya Timbhoni ta Yehovha.

Ntsombano lowu a wu ri le St. Louis, eMissouri, hi 1941, a wu rivaleki eka vo tala lava a va ri eka wona hikwalaho ka nkulumo ya siku ro sungula leyi nge “Vutshembeki,” laha Makwerhu Rutherford a yiseke nyingiso eka mhaka leyikulu leyi langutaneke ni vanhu hinkwavo. Ku sukela loko ku nyikeriwe nkulumo leyi nge “Mulawuri Wa Vanhu,” hi 1928, mimphikamakaneta leyi tlakusiweke hi ku xandzuka ka Sathana yi tlhele yi langutisisiwa. Kambe sweswi ku boxiwe leswaku “mphikamakaneta leyikulu leyi tlakusiweke hi ntlhontlho wa ku kaneta ka Sathana i ya KU FUMA KA VUAKO HINKWABYO.” Ku twisisa mphikamakaneta yoleyo ni nkoka wa ku hlayisa vutshembeki eka Yehovha tanihi Hosi ya Vuako Hinkwabyo ku ve nchumu lowukulu lowu khutazaka evuton’wini bya malandza ya Yehovha.

Exikarhi ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, hi 1942, loko van’wana va ri karhi va anakanya leswaku kumbexana ntirho wo chumayela a wu ri kusuhi ni ku hela, nkulumo ya le rivaleni ya ntsombano leyi nyikeriweke hi N. H. Knorr, muungameri loyi a a ha ku vekiwa wa Sosayiti ya Watch Tower, a yi ku, “Ku Rhula—Xana Ku Nga Khomelela?” Nhlamuselo ya nkulumo leyi ya “xivandzana xa ribungu” xo fanekisela ya Nhlavutelo ndzima 17 yi endle leswaku Timbhoni ta Yehovha ti vona nkarhi wa le ndzhaku ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava tanihi nkarhi wa ku tisa van’wana eMfun’weni wa Xikwembu. Leswi swi tiyise tsima ra misava hinkwayo leri hi ku famba ka malembe ri fikeleleke matiko yo tlula 235 naswona a ri si hela.

Yinhla yin’wana ya nkoka yi fikeleriwe entsombanweni wa le Xitediyamu xa Yankee xa le New York hi August 2, 1950. Hi nkarhi wolowo vayingiseri lava hlamaleke ni lava tsakeke ngopfu, va rhange va amukela New World Translation of the Christian Greek Scriptures. Kasi New World Translation hinkwayo ka yona yi humesiwe hi swiphemu-phemu emalembeni ya khume lama landzeleke. Ku hundzuluxeriwa loku ka Matsalwa yo Kwetsima ka manguva lawa ku vuyetele vito ra Xikwembu endhawini ya rona eRitweni ra xona. Ku namarhela ka yona leswi a swi ri eka tindzimi to rhanga ta Bibele swi yi endla xitirho lexikulu eka Timbhoni ta Yehovha eka dyondzo ya tona ya Matsalwa kun’we ni le ntirhweni wa tona wa ku vula evhangeli.

Loko ka ha sele siku rin’we leswaku ntsombano wu hela, F. W. Franz, loyi a a ri xandla xa muungameri wa Sosayiti ya Watch Tower hi nkarhi wolowo, u nyikele nkulumo leyi nge “Mafambiselo Lamantshwa Ya Swilo.” Hi malembe yo tala Timbhoni ta Yehovha a ti pfumela leswaku hambi loko Armagedoni yi nga si fika malandza ya Yehovha lawa a ma ri Vakreste ma ta pfuxiwa eku feni leswaku ma ya va tihosana ta misava leyintshwa, ku hetisisa Pisalema 45:16. Kutani, ehleketa vuyelo lebyi veke kona eka vayingiseri vo tala loko xivulavuri xi vutisile xi ku: “Xana nhlengeletano leyi ya misava hinkwayo yi nga swi tsakela ku tiva leswaku laha, madyambu lawa, exikarhi ka hina, ku ni nhlayo ya lava va nga ta va tihosana ta misava leyintshwa?” Ku ve ni ku phokotela lokukulu, ka matimba swin’we ni marito ya ntsako. Kutani xivulavuri xi kombe leswaku ku tirhisa ka Bibele rito leri hundzuluxeriweke ri ku “hosana” swin’we ni rhekhodo ya ku tshembeka ka lavo tala va “tinyimpfu tin’wana” eminkarhini ya hina ku endle leswaku ku pfumeriwa leswaku van’wana lava hanyaka sweswi va nga ha hlawuriwa hi Yesu Kreste leswaku va ya va tihosana. Hambi swi ri tano, u tlhele a boxa leswaku lava nyikiwaka ntirho wolowo a va nge nyikiwi mavito ya swithopo. Loko a gimeta nkulumo yakwe, u khongoterile: “Kutani, a hi yeni emahlweni, hi nga tlhentlhi, hinkwerhu ka hina tanihi vandla ra Misava Leyintshwa!”

Ku ve ni tinkulumo tin’wana ta nkoka swinene leti nyikeriweke emintsombanweni ya Timbhoni ta Yehovha: Hi 1953, “Vandla Ra Misava Leyintshwa Ri Hlaseriwa Hi Le Tlhelweni Ra N’walungu Mpfungwe” a ku ri nhlamuselo leyi nyanyulaka ya nkoka wa ku hlasela ka Gogo wa Magogo hi laha ku hlamuseriwaka ha kona eka Ezekiyele tindzima 38 na 39. Lembe rero, nkulumo leyi nge “Ku Tata Yindlu Hi Ku Kwetsima” yi nyanyule lava va nga yi twa loko va vona vumbhoni lebyi tiyeke bya ku hetiseka ka xitshembiso xa Yehovha, eka Hagayi 2:7, xa leswaku u ta teka swilo leswi rhandzekaka ematikweni hinkwawo swi ta endlwini ya Yehovha.

Hambi swi ri tano, ntsombano lowu xiyekaka swinene wa manguva lawa wu khomiwe eNew York hi 1958, laha vanhu vo tlula kotara ya miliyoni a va tate miako leyikulu leyi a yi ri kona leswaku va ta twa nkulumo leyi nge “Mfumo Wa Xikwembu Wa Fuma—Xana Ku Hela Ka Misava Ku Kusuhi?” Vapfhumba a va ri kona va huma ematikweni ya 123, naswona swiviko swa vona entsombanweni swi pfune ku tiyisa swiboho swa vumakwerhu bya misava hinkwayo. Ku humesiwe tibuku hi tindzimi ta 54 eka ntsombano wolowo lowu xiyekaka, leswaku ti ta engetela ku kula ka moya ka lava a va ri kona ni leswaku va ta ti tirhisa loko va dyondzisa van’wana.

Hi 1962, nongonoko wa tinkulumo ta nhloko-mhaka leyi nge “Ku Titsongahatela Valawuri Lava Tlakukeke” wu lulamise matwisiselo lawa Timbhoni a ti ri na wona hi Varhoma 13:1-7. Hi 1964, nkulumo leyi nge “Ku Suka Eku Feni U Ya eVuton’wini” ni leyi nge “Ku Huma eMasirheni, U Ya Eku Pfuxiweni” ti kurise ku twisisa ka vona malunghana ni tintswalo letikulu ta Yehovha hi laha ti kombisiwaka ha kona hi lunghiselelo ra ku pfuxiwa. Naswona ti tele tinkulumo to tano ta ntsombano leti ti nga tshahiwaka.

Lembe rin’wana ni rin’wana ku va ni makume ya magidi, ina, madzana ya magidi ya lavantshwa lava vaka kona emintsombanweni. Hambi leswi hakanyingi rungula leri nyikeriwaka ri nga riki rintshwa enhlengeletanweni hinkwayo, hakanyingi ri pfuna lava sungulaka ku ta leswaku va twisisa ku rhandza ka Xikwembu loku va nyanyulaka hakunene. Va nga ha vona, ivi va susumeteleka ku teka malunghelo ya ntirho lawa ma nga hundzulaka ndlela hinkwayo ya vutomi bya vona.

Emintsombanweni leyinyingi nyingiso a wu yisiwa eka nhlamuselo ya tibuku to karhi ta Bibele. Hi xikombiso, hi 1958 ni hi 1977, ku humesiwe tibuku letikulu leti a ti khumba ngopfu vuprofeta lebyi rhekhodiweke hi muprofeta Daniyele malunghana ni xikongomelo xa Xikwembu xa ku va ni hulumendhe yin’we ya misava, Kreste a va Hosi ya kona. Hi 1971, buku ya Ezekiyele yi xiyisisiwile, kun’we ni ku kandziyisa ka yona marito ya Xikwembu, “Matiko ma ta ŝi tiv̌a leŝaku hi mina Yehova.” (Ezek. 36:23) Hi 1972, vuprofeta lebyi rhekhodiweke hi Zakariya na Hagayi byi kambisisiwe hi vuenti. Hi 1963, 1969 na 1988, ku ve ni tinhlamuselo leti nga ni vuxokoxoko malunghana ni vuprofeta bya Nhlavutelo, lebyi byi ku vhumbhaka kahle ku wa ka Bibilona Lonkulu ni ku ta ka matilo ni misava leyintshwa leyo saseka ya Xikwembu.

Ntsombano lowu a wu ri ni swihloko swo hambana-hambana—Ku Kula Ka Mfumo Wa Le Tilweni, Vugandzeri Lebyo Tenga, Vagandzeri Lava Nga Ni Vun’we, Vatirheli Lava Nga Ni Xivindzi, Mihandzu Ya Moya, Ku Endla Vadyondzisiwa, Mahungu Lamanene Ya Matiko Hinkwawo, Vito Ra Xikwembu, Vuhosi Bya Xikwembu, Ntirho Wo Kwetsima, Ripfumelo Leri Hlulaka, Ku Tshembeka Ka Mfumo, Vahlayisi Va Vutshembeki, Tshemba Yehovha, Ku Chava Xikwembu, Vabyarhi Va Ku Vonakala ni swin’wana. Yin’wana ni yin’wana ya tinkulumo leti yi engetele ku kula ka moya ka nhlengeletano ni lava nga eka yona.

Nsusumeto Wa Ntirho Wo Vula Evhangeli

Mintsombano leyikulu kun’we ni tinhlengeletano letitsongo, a ti ri xihlovo xa xikhutazo lexikulu mayelana ni ku chumayeriwa ka mahungu lamanene. Tinkulumo ni minkombiso swi nyike ndzetelo lowunene. Mintokoto leyi kumiwaka evutirhelini bya nsimu ni leyi yi hlamuseriwaka hi vanhu lava va ha ku pfuniwaka leswaku va dyondza ntiyiso wa Bibele yi tshama yi ri kona enongonokweni. Tlhandla-kambirhi, ntirho wa nsimu lowu hleriweke hi nkarhi wa ntsombano, a wu vuyerisa hi malembe yo tala. Wu nyike vumbhoni lebyinene endhawini ya ntsombano naswona a wu ri xihlovo xa xikhutazo lexikulu eka Timbhoni hi toxe.

Ntirho wa nsimu wu ve xiphemu xa ntirho wa ntsombano lowu hleriweke eWinnipeg, Manitoba, le Canada, hi January 1922. Wu tlhele wu kandziyisiwa eka ntsombano lowukulu eCedar Point, Ohio, eku heleni ka lembe rero. Endzhaku ka sweswo, swi ve mukhuva ku veka siku kumbe xiphemu xa siku kumbe swiyenge swa masiku yo talanyana, leswaku vapfhumba va hlanganyela swin’we entirhweni wo chumayela edorobeni ra ntsombano ni le kusuhi na rona. Etindhawini letikulu ta vanhu lavanyingi, swi pfune vanhu lava nga endzeriwiki ngopfu hi Timbhoni leswaku va twa mahungu lamanene mayelana ni xikongomelo xa Xikwembu xa ku nyika varhandzi va ku lulama, vutomi lebyi nga heriki.

EDenmark siku ro sungula eka masiku wolawo ya nsimu entsombanweni ri hleriwe hi 1925, laha a ku hlangane vanhu va 400 ku ya ka 500 eNørrevold. Eka vanhu va 275 lava va hlanganyeleke entirhweni wa nsimu entsombanweni wolowo, vo tala va vona a vo sungula. Van’wana a va chava. Kambe loko se va swi twile, va ve vavuri va evhangeli lava gingiritekaka ni le masin’wini ya ka vona. Endzhaku ka ntsombano wolowo, ku ta fika eku heleni ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, ku ve ni tinhlengeletano to tala ta siku rin’we leti khomiweke le Denmark naswona vamakwerhu va rhambiwile emadorobeni ya kwalaho. Ku hiseka loku engetelekeke ku kombisiwe hi ku hlanganyela ka vona swin’we evutirhelini, kutani endzhaku va hlangana va ta twa tinkulumo. Tinhlengeletano leti fanaka ta ntirho—kambe leto leha masiku mambirhi—a ti khomiwa eBritain ni le United States.

Emintsombanweni leyikulu ntirho wa nsimu wa vapfhumba hakanyingi a wu teka swiyenge leswikulu. Ku sukela hi 1936, nkulumo ya le rivaleni ya ntsombano a yi navetisiwa hi Timbhoni leti fambaka hi nxaxamelo hi ndlela leyi hlelekeke ti hakarhe mimfungho ivi ti hangalasa swiphephana. (Eku sunguleni mimfungho yoleyo a yi vitaniwa “sandwich signs” hikuva a yi hakarhiwa wun’we emahlweni wun’we enhlaneni.) Minkarhi yin’wana Timbhoni ta gidi kumbe leti tlulaka kwalaho a ti hlanganyela eka ku longoloka loku eka ntsombano wolowo. Van’wana va hlanganyele eka maendzo ya nkarhi na nkarhi ya yindlu na yindlu, va rhamba hinkwavo leswaku va ta twa nongonoko. A swi khutaza swinene eka Timbhoni ha yin’we-yin’we ku tirha ni van’wana ni ku vona madzana, ni magidi ya Timbhoni tin’wana ma hlanganyela evutirhelini swin’we na vona. Hi nkarhi lowu fanaka, vanhu lava a va nga ri kule ngopfu va twe leswaku Timbhoni ta Yehovha ti kona edorobeni; vanhu va ve ni nkarhi wa ku titwela leswi Timbhoni ti swi dyondzisaka ni ku tivonela mahanyelo ya tona.

Tinkulumo leti nyikeriweke emintsombanweni a ti twiwa ni hi vayingiseri lava nga ekule ni ntsombano. Loko Makwerhu Rutherford, entsombanweni wa le Toronto, eCanada, hi 1927, a nyikela nkulumo leyi nge “Ntshunxeko Wa Vanhu,” yi rhwariwe hi nhlangano lowu nga rivalekiki wa switichi leswi haxaka swa 53, yi ya eka vayingiseri vo tala va xiya-ni-moya ematikweni hinkwawo. Lembe leri landzeleke, eDetroit, le Michigan (U.S.A.), nkulumo leyi nge “Mulawuri Wa Vanhu” yi haxiwe hi switichi swo tlula leswiya kambirhi, naswona xiya-ni-moya xa gandlati ro koma xi yi yise eka vayingiseri va le Australia, New Zealand na Afrika Dzonga.

Hi 1931, tikhampani letikulu ta vuhaxi bya xiya-ni-moya ti ale ku amukela makungu yo haxa nkulumo ya ntsombano ya Makwerhu Rutherford; kutani Sosayiti ya Watch Tower, hi ku tirhisana ni Khampani Ya Tiqingho Ni Tithelegrama ya le Amerika, yi endle vuhaxi bya yona bya switichi swa 163, ku katsa ni vuhaxi lebyikulu eka hinkwabyo lebyi hlanganisiweke hi tintambhu lebyi tshameke byi haxiwa, leswaku byi rhwala rungula leri nge “Mfumo, Ntshembo Wa Misava.” Tlhandla-kambirhi, switichi swin’wana swo tlula 300 eswiphen’wini swo tala swa misava swi haxe nongonoko lowu hi gramafoni.

Entsombanweni wa le Washington, D.C., hi 1935, Makwerhu Rutherford a vulavula hi nhloko-mhaka leyi nge “Hulumendhe,” a yisa nyingiso hi matimba eka yinhla ya leswaku Mfumo wa Yehovha ehansi ka Kreste ku nga ri khale wu ta pfala tihulumendhe hinkwato ta vanhu. Yi yingiseriwe hi vanhu vo tlula 20 000 eHolweni ya le Washington. Nkulumo leyi a yi haxiwa ni hi xiya-ni-moya ni tilayini ta riqingho emisaveni hinkwayo, yi fika eAmerika Xikarhi na Dzonga, Yuropa, Afrika Dzonga, swihlala swa Pacific ni swihlala swa le Vuxeni. Lava va tweke nkulumo leyi hi ndlela leyi va nga ha va va fike eka timiliyoni. Maphepha-hungu mambirhi lamakulu ya le Washington ma tshike ku nghenisa swiviko leswi a ma fanele ku swi vika leswaku ma ta kandziyisa nkulumo leyi. Kambe mimovha leyi nga ni swikurisa-marito yi tirhisiwe hi vamakwerhu eka tindhawu tinharhu edorobeni ni tindhawu tin’wana ta 40 ekusuhi na Washington, naswona nkulumo a yi haxiwa eka vayingiseri van’wana lava ringaniseriwaka eka 120 000.

Kutani, hi 1938, eHolweni ya Royal Albert, eLondon, le Nghilandi, nkulumo yo kongoma leyi nge “Langutana Ni Mintiyiso” yi yisiwe eka madoroba man’wana ya 50 lama nga ni ntsombano emisaveni hinkwayo, laha lava veke kona a va ri 200 000. Tlhandla-kambirhi, vayingiseri lavanyingi va xiya-ni-moya va yi twile nkulumo yoleyo.

Xisweswo, hambi leswi Timbhoni ta Yehovha a ti nga talanga hi nhlayo, mintsombano ya tona yi endle xiphemu xa nkoka eku twarisiweni ka rungula ra Mfumo evanhwini.

Mintsombano Ya Le Ndzhaku Ka Nyimpi eYuropa

Eka lava a va ri kona, mintsombano yin’wana yi hlawulekile eka leyin’wana hinkwayo. Leswi swi ve tano eka ya le Yuropa endzhakunyana ka Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava.

Ntsombano wun’wana wo tano a wu ri eAmsterdam, le Netherlands hi August 5, 1945, ku nga si hela tin’hweti ta mune endzhaku ka loko Timbhoni ti humesiwile etikampeni ta nxaniso eJarimani. A ku languteriwe vapfhumba va kwalomu ka 2 500; 2 000 wa vona a va ta lava ndhawu ya byetlelo. Leswaku ku kumeka tindhawu to etlela, Timbhoni ta kwalaho a ti etlela ehansi emakaya ya tona. Ku suka ematlhelweni hinkwawo vapfhumba va te hi tindlela hinkwato leti nga kona—hi swikepe, tilori, hi swikanyakanya ni ku kombela ku khandziyisiwa eka van’wana.

Entsombanweni wolowo va hleke va vuya va rila, va yimbelela ni ku nkhensa Yehovha hikwalaho ka vunene byakwe. Hi laha un’wana loyi a a ri kona, a vuleke ha kona: “Ntsako wa vona a wu ri ntsako lowu nga hlamuselekiki wa nhlengeletano ya le tilweni leyi ya ha ku ntshunxiwaka!” Emahlweni ka nyimpi, a ku ri ni Timbhoni ta le hansi ka 500 eNetherlands. 426 wa vona va khomiwile ivi va pfaleriwa; exikarhi ka vona 117 va file hikwalaho ka ku xanisiwa. Mawaku ntsako lowu va veke na wona loko van’wana va hlangana ni varhandziwa va vona enhlengeletanweni, lava a va ehleketa leswaku va file! Van’wana va rile mihloti loko va va lava va nga va kumi. Madyambu wolawo 4 000 wa vona va yi yingisele hi nyingiso lowukulu nkulumo ya le rivaleni leyi hlamuseleke xivangelo xa ku xanisiwa koloko lokukulu ka Timbhoni ta Yehovha. Ku nga khathariseki leswi va swi tokoteke, a va tilunghisela ku ya emahlweni ni ntirho wa vona lowu humaka eka Xikwembu.

Lembe leri landzeleke, hi 1946, vamakwerhu eJarimani va hlele ntsombano eNuremberg. Va pfumeleriwe ku tirhisa Zeppelinwiese, khale ka timbala ta mintlango ta Hitler. Hi siku ra vumbirhi ra ntsombano, Erich Frost, loyi a nga xanisiwa hi Magestapo ni ku heta malembe ekampeni ya nxaniso ya Manazi, u nyikele nkulumo ya le rivaleni leyi nge, “Ku Ringiwa Ka Vakreste.” Timbhoni ta 6 000 leti a ti ri kona ti joyiniwe hi vanhu va 3 000 lava humaka eNuremberg lava a va te eka xiendlakalo lexi.

Siku ro hetelela ra ntsombano ri tikombe ku ri leri swigwevo swa vapfuxi va hasahasa enkarhini wa nyimpi a swi ta tivisiwa ha rona eNuremberg. Valawuri va nyimpi va vule leswaku ku nga famba-fambi munhu siku rero, kambe endzhaku ka ku vulavurisana ko leha va pfumelelane leswaku, hi mhaka ya xiyimo lexi Timbhoni ta Yehovha ti xi tekeke loko ti langutane ni nkaneto wa Vunazi, swi ta va swi nga fanelanga ku ti sivela leswaku ti hetisa ntsombano wa tona hi ku rhula. Xisweswo, hi siku rero ro hetelela, vamakwerhu va hlengeletanile va ta twa nkulumo leyi nge “Ku Tiya Nhlana Ku Nga Khathariseki Xikhiri Xa Misava.”

Va vone voko ra Yehovha eka leswi a swi humelela. Enkarhini lowu vavanuna lava yimelaka vulawuri lebyi nga ringeta ku va dlaya a va ri karhi va gweviwa ha wona, Timbhoni ta Yehovha a ti hlanganela ku gandzela Yehovha endhawini leyi Hitler a nga veka kona minkombiso yin’wana yakwe ya mfumo wa Vunazi. Mutshama-xitulu wa ntsombano u te: “Ku kota ku vona siku leri, leri nga masungulo ntsena ya ku hlula ka vanhu va Xikwembu eka valala va vona enyimpini ya Armagedoni, a swi ma fanela malembe ya kaye ekampeni ya nxaniso.”

Mintsombano Yin’wana Leyi Tsundzukekaka

Loko ntirho wa Timbhoni ta Yehovha wu ya wu kula, mintsombano yi khomiwe emisaveni hinkwayo. Hinkwayo yi ve ni tinhla leti xiyekaka eka lava a va ri kona.

EKitwe, eN’walungwini wa Rhodesia (laha sweswi ku nga Zambia), exihlobyeni xa Koporo, a ku hleriwe ntsombano leswaku wu khomiwa hi nkarhi wa riendzo ra muungameri wa Sosayiti ya Watch Tower hi 1952. Ndhawu ya kona a yi ri yikulu ehandle ka yin’wana ya tinkomponi ta mayini, endhawini leyi vitaniwaka Chamboli. Ku lunghiseleriwe nhlohlorhi ya tshuka leri nga tirhisiwiki ku tlhela ku akiwa nxaxa wo fuleriwa hi byanyi leswaku wu tirhisiwa tanihi platifomo. Miako yin’wana leyi fuleriweke ya ku etlela ka yona, leyi nga ni swithezi swimbirhi, yi engeteriwe ku ya fika eka timatara ta 180 ku suka endhawini leyi a ku tshamiwa eka yona ku kotisa swinsimbana leswi nghenaka exikarhi ka vhilwa. Vavanuna ni vafana a va etlela eka yin’wana; vavasati ni vanhwanyana eka leyin’wana. Vapfhumba van’wana va fambe mavhiki mambirhi hi swikanyakanya leswaku va ta va kona. Van’wana va be hi nenge masiku mambirhi ivi va hetisela riendzo hi bazi ya khale.

Hi nkarhi wa xiyimiso vayingiseri a va yingiserisisa, hambi leswi a va tshama ehandle emabencini yo tiya ya musengere. Lexi a va xi terile a ku ri ku yingisela naswona a va nga swi lavi ku lahlekeriwa hi rito ni rin’we. Ku yimbelela ka vayingiseri volavo wa 20 000 a ku nyanyula ku tlhela ku humesa mihloti—a ku nandziha. A ku nga landzeleriwi vuyimbeleri lebyi rhekhodiweke, kambe ku twanana ka marito a ku ri kunene. Vun’we a byi vonaka exikarhi ka Timbhoni hi ku yimbelela ni tindlela tin’wana, hambi leswi a ti ri ta tinxaka ni swivongo swo hambana-hambana.

Naswona ehleketa mintlhaveko leyi Timbhoni ta Yehovha ti veke na yona ePortugal, loko endzhaku ko lwela ntshunxeko wa vugandzeri ku ringana malembe ya 50, Timbhoni ti amukeriwa ximfumo hi December 18, 1974. Hi nkarhi wolowo a ti ri 14 000 ntsena. Hi masikunyana, 7 586 wa tona ti tate rivala ra mintlango ePorto. Siku leri landzeleke, van’wana va 39 284 a va lo mphaa exitediyamu xa bolo ya milenge eLisbon. Makwerhu Knorr na Franz a va ri kona eka xiendlakalo xexo xo tsakisa, lexi lavanyingi va nga ta ka va nga xi rivali.

Ku Hlela Tinhlengeletano Ta Matiko Hinkwawo

Ku tlula hafu ya dzana ra malembe, Timbhoni ta Yehovha ti khome mintsombano leyikulu etindhawini to tala hi nkarhi wun’we. Ku vona ka vona vamakwerhu va matiko hinkwawo ku kurisiwile eka swiendlakalo leswi loko hinkwavo va swi kotile ku twa tinkulumo-nkulu leti a ti huma emutini lowukulu.

Hambi swi ri tano, hi 1946, ntsombano wa matiko hinkwawo wu hlanganise vapfhumba lava humaka eswiphen’wini swo tala swa misava eka doroba rin’we. A wu ri eCleveland, Ohio. Hambi leswi ku famba a ka ha nonon’hwa endzhaku ka nkarhi wa nyimpi, lava veke kona a va fika eka 80 000, ku katsa ni vapfhumba va 302 lava a va huma ematikweni ya 32 ehandle ka United States. Ku khomiwe minongonoko hi tindzimi ta 20. Ku nyikiwe ndzetelo lowukulu lowunene hi langutelo ro kurisa ntirho wa ku vula evhangeli. Yin’wana ya tinhla-nkulu ta ntsombano a ku ri nkulumo ya Makwerhu Knorr leyi a yi hlamusela swiphiqo swa ku pfuxetiwa ni ku engetela miako. Vayingiseri va phokotele hi matimba loko va twa makungu ya ku kurisa miako yo gandlisela eka yona ni hofisi ya yindlu-nkulu ya Sosayiti, xikan’we ni tindhawu ta yona to haxa leswaku ku simekiwa tihofisi ta marhavi ematikweni lamakulu ya misava, ni ku kurisa ntirho wa vurhumiwa. Hi xihatla endzhaku ka ntsombano wolowo, ku kaneriwile leswaku Makwerhu Knorr na Henschel va teka riendzo ra misava hinkwayo leswaku va endla leswi swi hlamuseriweke.

Emalembeni lama landzeleke, mintsombano leyi endleke matimu hakunene yi khomiwile eXitediyamu xa Yankee le Mutini wa New York. Eka wo sungula wa yona, ku sukela hi July 30 ku ya ka August 6, 1950, a ku ri ni vapfhumba vo huma ematikweni ya 67. Leswi a swi katseka enongonokweni lowu a ku ri swiviko leswi nyikiwaka hi malandza ya rhavi, varhumiwa ni vapfhumba van’wana. Leswi swi endle ntsombano wu va ni tinhla leti nyanyulaka ta ntirho wo vula evhangeli lowu endliwaka ematikweni hinkwawo lawa a va huma eka wona. Hi siku ro hetelela, nhlayo ya lava nga kona yi tlakuke yi ya eka 123 707 eka nkulumo leyi nge “Xana U Nga Swi Kota Ku Hanya Hi Ntsako eMisaveni, Hi Masiku?” Nhloko-mhaka ya ntsombano a yi ku “Ku Kula Ka Mfumo Wa Le Tilweni.” Nyingiso wu yisiwe eka ku kula ka tinhlayo. Kambe, hi laha mutshama-xitulu, Grant Suiter, a swi kombiseke ha kona, leswi a swi nga endleriwi ku dzunisa mianakanyo yihi na yihi leyo tlhariha exikarhi ka nhlengeletano leyi vonakaka. Ematshan’weni ya sweswo, u te: “Tinhlayo letintshwa ta matimba ti tinyiketele ku dzunisa Yehovha. Swi fanele swi va tano, naswona a hi nge swi hundzuli.”

Hi 1953, ntsombano wun’wana wu khomeriwe eXitediyamu xa Yankee le New York. Sweswi nhlayo ya lava veke kona a yi fike eka 165 829. Ku kotisa leswi ntsombano wo rhanga wa kwalaho a wu ri xiswona, nongonoko lowu na wona a wu tale hi mabulo ya vuprofeta bya Bibele lebyi nyanyulaka, xitsundzuxo lexinene xa ndlela yo chumayela mahungu lamanene ni swiviko swo huma ematikweni yo tala. Hambi leswi xiyimiso a xi sungula hi 9:30 ni mixo, hakanyingi a xi nga heli ku nga si ba 9:00 kumbe 9:30 ni madyambu. Ntsombano wu ve ni masiku ya nhungu ya nkhuvo lowu tsakisaka wa moya.

Entsombanweni wa vona lowukulu swinene ku tlula hinkwayo, eNew York hi 1958, a ku laveka leswaku ku nga tirhisiwi Xitediyamu xa Yankee ntsena kambe ku tirhisiwa na Timbala ta Polo leti nga kusuhi kun’we ni tindhawu leti pfulekeke ehandle ka switediyamu leswaku ku tshamisisiwa mintshungu ya ntsombano. Hi siku ro hetelela, loko switshamo hinkwaswo swi tele, mpfumelelo wo hlawuleka wu nyikiwile leswaku ku tirhisiwa rivala ra mintlango ra Xitediyamu xa Yankee, naswona vona ndlela leyi a swi nyanyula ha yona ku vona magidi ma khitikana, ma hluvula tintanghu ta wona ma ta tshama ebyanyini! Nhlayo yi kombe leswaku ku ve na 253 922 lava va nga twa nkulumo ya le rivaleni. Xikombiso xin’wana xa mikateko ya Yehovha evutirhelini bya malandza ya yena xi voniwile loko 7 136 wa vona entsombanweni lowu va kombise ku tinyiketela hi ku nyuperisiwa ematini—laha a ku ri nhlayo leyi tlulaka kambirhi nhlayo ya lava va khuvuriweke eka xiendlakalo xa matimu hi Pentekosta ya 33 C.E., hi laha swi vikiweke ha kona eBibeleni!—Mint. 2:41.

Mafambelo hinkwawo ya mintsombano leyi ma kombise leswaku leyi a hi nhlengeletano leyi humelelaka ntsena. A ku ri ku kombisiwa ka moya wa Xikwembu lowu tirhaka exikarhi ka vanhu va xona. Rirhandzu ra vumakwerhu leri xisekelo xa rona ku nga ku rhandza Xikwembu a ri vonaka hinkwako. A va nga ri kona vahleri lava holeriwaka mali ya le henhla. Ndzawulo yin’wana ni yin’wana a yi vumbiwa hi vatirhi vo tirhandzela. Vamakwerhu va xinuna ni va xisati va Vakreste, lava hakanyingi a ku ri mintlawa ya ndyangu, a va langutela ndhawu ya swo tsakimisa mikolo. Va tlhele va sweka swakudya swo hisa va tlhela va swi phamela vapfhumba ematendeni lamakulu ehandle ka xitediyamu, va phamela mpimo wa vanhu va gidi hi minete. Makume ya magidi—hinkwavo va tsakele ku va ni xiphemu entirhweni—va tirhe tanihi varindzi ni ku tirhana ni ku aka hinkwako loku lavekaka, ku sweka ni ku phamela swakudya, ku basisa ni swin’wana.

Vatirhi vo tirhandzela lavanyingi va tirhise madzana ya magidi ya tiawara leswaku va eneta swilaveko swa ku rhurhela vapfhumba. Emalembeni yo karhi, leswaku ku khathaleriwa vatsombani van’wana, a ku lunghiseleriwa tiyindlu leti kokiwaka hi mimovha ni matende. Hi 1953 Timbhoni ti tshovele 16 wa tihektara ta swifaki, ti nga hakeriwi, ti tshovelela murimi wa le New Jersey loyi a ti tshembiseke ku ti nyika nsimu yakwe leswaku ti yimisa tindlu ta tona leti kokiwaka hi mimovha. Swihambukelo, timboni, mati yo hlamba ha wona, makamara yo hlantswela, tikhefi ni switolo swo xava swakudya hinkwaswo swi endliwile leswaku swi pfuna vanhu lava a va tlula 45 000. Loko va ri karhi va fiketela, doroba a ri tele madyambu wolawo. Magidi yo tala ma rhurheriwe etihotela ni le makaya ya vamakwerhu eNew York ni le kusuhi na kona. A ku ri ntirho lowukulu. Hi ku katekisiwa hi Yehovha, wu endliwe hi laha ku humelelaka.

Mintsombano Yi Ya eMahlweni

Swirho swa vumakwerhu lebyi bya misava hinkwayo swi ti tsakela ngopfu Timbhoni-kulobye ta matiko man’wana. Hikwalaho ka sweswo, a swi wu tshikanga nkarhi wa leswaku swi ya emintsombanweni ya le matikweni man’wana.

Loko ku sungule nongonoko wa Nhlengeletano ya Vugandzeri Byo Tenga eXitediyamu xa Wembley le London, eNghilandi hi 1951, a ku ri na Timbhoni leti humaka ematikweni ya 40. Nongonoko wu kandziyise tlhelo lerinene ra vugandzeri bya ntiyiso ni leswaku munhu a endla leswaku vutirheli byi va ntirho-vutomi wa yena n’wini. Ku suka eNghilandi Timbhoni to tala ti fambe ti ya eTikweni leri mintsombano yin’wana ya kaye a yi ta khomiwa eka rona eka tin’hweti timbirhi leti a ti ta landzela. Lowukulu wa yona a wu ri eFrankfurt am Main, le Jarimani, laha a ku ri ni vanhu va 47 432 vo huma ematikweni ya 24. Xinghana xa vamakwerhu xi kombisiwe eku heleni ka nongonoko loko vuyimbeleri byi sungula ku tlanga ivi vamakwerhu va Majarimani va yimba risimu ro nandziha ra ku lela, va nkhensa Xikwembu hikwalaho ka Timbhoni-kulobye leti teke ti huma endzhandzeni ti ta hlanganyela na vona. Ku tlakusiwe swidukwana, madzana wona ma khitikane ma tsemakanya rivala ma kombisa ku tlangela ka wona nkhuvo lowu lowunene wa swa le tilweni.

Hi 1955, Timbhoni leti engetelekeke ti hlele ku endzela vamakwavo va Vakreste va le ndzhandzeni hi nkarhi wa ntsombano. Hi swikepe swimbirhi leswi hirhiweke (xin’wana ni xin’wana xi ri ni vakhandziyi va 700) ni swihaha-mpfhuka swa 42 leswi hirhiweke, vapfhumba lava humaka eUnited States ni le Canada va ye eYuropa. Nkandziyiso wa le Yuropa wa phepha leri nge The Stars and Stripes, leri humesiweke eJarimani, wu hlamusele ku khitikana loku ka Timbhoni tanihi “ku longoloka lokukulu ngopfu ka Maamerika ma ya eYuropa ku sukela enkarhini wa ku hlasela ka Matiko ya Xinakulobye eNyimpini ya Vumbirhi ya Misava.” Vapfhumba van’wana a va huma eAmerika Xikarhi na Dzonga, Asia, Afrika ni le Australia. Ku nga khathariseki matshalatshala ya vafundhisi va Vujagana ya ku sivela Timbhoni leswaku ti khoma ntsombano wa tona eRhoma ni le Nuremberg, mintsombano leyi yimbirhi ni yin’wana ya tsevu yi khomiwe eYuropa hi ximumu. Nhlayo ya lava a va ri kona a yi ri 4 351 eRhoma kasi eNuremberg a yi ri 107 423. Ntlawa wun’wana wa vanhu va 17 729 a wu hlengeletane eWaldbühne, laha hi nkarhi wolowo a ku vitaniwa Berlin Dzonga, laha vamakwerhu lava humaka etikweni leri hi nkarhi wolowo a ri vitaniwa eVuxeni a va ta fika kona hi tindlela to karhi leti nga hlayisekangiki. Vunyingi bya vona a va khotsiwile hikwalaho ka ripfumelo ra vona kumbe swirho swa ndyangu wa vona swi ri ekhotsweni hi nkarhi wolowo, kambe a va ha tiyile eripfumelweni. Vona ndlela leyi nhloko-mhaka ya ntsombano a yi faneleka ha yona—“Mfumo Lowu Hlulaka”!

Hambi leswi se a ku ve ni mintsombano yo tala ya matiko hinkwawo, lowu wu veke kona hi 1963 a wu nga fani ni wun’wana. A wu ri ntsombano wa misava hinkwayo. Wu sungule eMilwaukee, eWisconsin, eUnited States, ivi wu ya eNew York; ku suka kwalaho wu ye ematikweni lamakulu ya Yuropa; eMiddle East; wu ya eIndia, Burma, (laha sweswi ku nga Myanmar) Thailand, Hong Kong, Singapore, Philippines, Indonesia, Australia, Taiwan, Japan, New Zealand, Fiji, Riphabliki ra Korea na Hawaii; ivi wu vuyela etiko-nkulu ra Amerika Dzonga. Vapfhumba lava a va ri kona a va huma ematikweni ya 161. Ntsengo wa lava veke kona a va tlula 580 000. A ku ri ni vanhu va 583, lava humaka ematikweni ya 20, lava fambeke ni ntsombano, va wu khoma eka matiko hi ku hambana ka wona, emisaveni hinkwayo. Mapfhumba yo hlawuleka ma va pfune va kota ku vona tindhawu leti tsakisaka hi tlhelo ra vukhongeri, naswona va hlanganyele ni vamakwavo va ndhawu yoleyo evutirhelini bya yindlu na yindlu. Vafambi lava a va tihakelela timali ta vona.

Vapfhumba va le Latin Amerika a va amukeriwa kahle emintsombanweni yo tala ya matiko hinkwawo. Kambe hi 1966-67, mintsombano a yi fanele ku va eka vona. Lava a va ri kona a va nge yi rivali drama leyi yi endleke mhaka ya le Bibeleni ya Yeremiya yi tsakisa ni leyi yi pfuneke un’wana ni un’wana leswaku a twisisa leswi yi vulaka swona esikwini ra hina.a Swiboho swa rirhandzu ra Vukreste swi tiyisiwile loko vaendzi va tivonela xisekelo lexi tsima lerikulu ra dyondzo ya Bibele ri endliwaka eka xona le Latin Amerika. Va khumbiwe swinene hi ripfumelo leri tiyeke ra vapfumeri-kulobye, lava vunyingi bya vona byi nga hlula swihinga swo tika—nkaneto wa ndyangu, ndhambi, ku lahlekeriwa hi nhundzu—leswaku va va kona. Va khutaziwe swinene hi mintokoto yo kotisa ya makwerhu wa xisati la nga phayona ro hlawuleka loyi a a vabya wa le Uruguay loyi a vulavurisiweke, a ri eplatifomo ni vo tala va lava va 80 lava se a a va pfunile leswaku va endla nhluvuko ku fikela loko va va Vakreste lava khuvuriweke! (Ku fikela hi 1992, se a a pfune vanhu va 105 ku kondza va khuvuriwa. A ha vabya hi nkarhi wa kona kambe a ha ri phayona ro hlawuleka!) Xin’wana lexi tsakisaka, i ku hlangana ni varhumiwa va titlilasi to rhanga ta le Gilead lava ha tirhaka eswiavelweni swa vona! Mintsombano yoleyo a yi ri nsusumeto lowunene eka ntirho lowu endliwaka exiphen’wini xolexo xa misava. Eka yo tala ya matiko wolawo, ku ni vadzunisi va Yehovha lava tlulaka va nkarhi wolowo hi minkarhi ya 10, 15, hambi ku ri hi minkarhi ya 20.

Endzhaku ka malembe ma nga ri mangani, hi 1970-71, a swi koteka leswaku Timbhoni leti humaka endzhandzeni ti hlangana ni vamakwavo emintsombanweni ya matiko hinkwawo leyi khomiweke eAfrika. Lowukulu wa mintsombano leyi a wu ri eLagos, le Nigeria, laha miako hinkwayo leyi a yi ta tirhisiwa a yi fanele ku akiwa yi suka ehansi. Leswaku vapfhumba va nga hisiwi hi dyambu, ku akiwe muti wa misengere—tindhawu to tshama eka tona, byetlelo, vuxaviselo bya swilo ni tindzawulo tin’wana. Leswi swi lave 100 000 wa timhandzi ta misengere na 36 000 ya masangu ya nhlanga—hinkwaswo swi endliwe hi vamakwerhu va xinuna ni va xisati. Nongonoko a wu fambisiwa hi tindzimi ta 17 hi nkarhi wun’we. Lava veke kona va fike eka 121 128, naswona ku khuvuriwe Timbhoni letintshwa ta 3 775. Mintlawa yo tala ya swivongo a yi ri kona naswona vunyingi bya vona a ku ri lava a va tala ku lwisana. Kambe sweswi, vona ntsako wonghasi leswi va hlanganisiweke hi swiboho swa vumakwerhu bya ntiyiso bya Vukreste!

Endzhaku ka ntsombano, van’wana va vapfhumba va fambe hi bazi va ya eIgboland ku ya vona ndhawu leyi a yi hlaseriwe ngopfu hi nyimpi ya nkarhi wolowo ya xin’wana-manana. Ku ve ni ku hlamala lokukulu emadorobeni hi ku landzelelana ka wona loko vaendzi va pfuxeriwa ni ku angarhiwa hi Timbhoni ta kwalaho. Vanhu va tsutsumele eswitarateni va ya vona. Ku kombisiwa koloko ka rirhandzu exikarhi ka vantima ni valungu i nchumu lowu a va nga si tshama va wu vona.

Ematikweni man’wana nhlayo ya Timbhoni ta Yehovha yi endla leswaku swi nga koteki leswaku hinkwato ti hlangana swin’we endhawini yin’we. Hambi swi ri tano, nkarhi wun’wana, mintsombano yo tala leyikulu a yi khomiwa hi nkarhi wun’we, yi tlhandlamiwa hi yin’wana hi ku landzelana ka mavhiki. Hi 1969, vun’we lebyi a byi ri kona emintsombanweni leyi hleriweke hi ndlela leyi byi kurisiwe hi mhaka ya leswi swivulavuri swin’wana leswikulu a swi suka eka ntsombano wun’wana swi ya eka wun’wana hi xihaha-mpfhuka, xisweswo swi yi pfuna hinkwayo. Hi 1983 na 1988, vun’we lebyi fanaka byi voniwile loko nhlayo ya mintsombano leyikulu leyi tirhisaka ririmi rin’we yi hlanganisiwa kun’we, hambi ku ri emisaveni hinkwayo, hi ku fambisa tinkulumo-nkulu hi riqingho, leti nyikeriwaka hi swirho swa Huvo leyi Fumaka. Hambi swi ri tano, masungulo ya ntiyiso ya vun’we bya Timbhoni ta Yehovha i mhaka ya leswaku hinkwato ti gandzela Yehovha, Xikwembu xa tona xin’we xa ntiyiso, hinkwato ti teka Bibele yi ri xikongomisi xa tona, hinkwato ti pfuniwa hi nongonoko lowu fanaka wa swakudya swa moya, hinkwato ti languta eka Yesu Kreste tanihi Murhangeri wa tona, hinkwato ti lava ku kombisa mihandzu ya moya wa Xikwembu evuton’wini bya tona, hinkwato ti tshemba Mfumo wa Xikwembu naswona hinkwato ti hlanganyela eku yiseni ka mahungu lamanene ya Mfumo eka van’wana.

Ku Hleleriwa Ku Dzunisa Yehovha eMisaveni Hinkwayo

Timbhoni ta Yehovha ti engetelekile hi nhlayo lerova ti tlula vaaka-tiko va matiko ya tala yo hambana. Leswaku mintsombano yi va leyi pfunaka swinene, ku laveka ku kunguhata hi vukheta swinene. Hambi swi ri tano, swikombelo swo olova leswi humesiwaka malunghana ni leswaku Timbhoni ta tindhawu to hambana-hambana ti fanele ti ya kwihi, hakanyingi hi swona ntsena leswi lavekaka leswaku ku tiyisekisiwa leswaku un’wana ni un’wana a va ni ndhawu leyi eneleke. Loko ku kunguhatiwa mintsombano ya matiko hinkwawo, hakanyingi sweswi i swa nkoka leswaku Huvo leyi Fumaka yi nga xiyi ntsena nhlayo ya Timbhoni to huma ematikweni man’wana leti ti nga ta rhandza ni ku kota ku ya, kambe yi fanele yi tlhela yi xiya mpimo wa tindhawu leti nga kona ta ntsombano, nhlayo ya Timbhoni ta ndhawu yo karhi leti ti nga ta va kona ni mpimo wa tiyindlu leti nga ta tirhisiwa hi vapfhumba; kutani ku nga pimiwa nhlayo leyi ringaneke ya tiko rin’wana ni rin’wana. Sweswo a swi ri tano malunghana ni Mintsombano yinharhu leyi nge “Ku Chava Xikwembu” leyi khomiweke ePoland hi 1989.

Eka mintsombano yoleyo a ku languteriwe Timbhoni ta Yehovha ta kwalomu ka 90 000 leti humaka ePoland ku engetela eka magidi ya vanhu lava tsakelaka. Vo tala lava humaka eBritain, Canada ni le United States, na vona a va rhambiwile leswaku va va kona. Vapfhumba lavanyingi a va amukeriwa va ta hi le Italy, France ni le Japani. Van’wana a va ta hi le Scandinavia na Greece. A ku ri ni vanhu vo huma ematikweni ya 37. Eka swiyenge swin’wana swa nongonoko, a ku laveka leswaku tinkulumo ta Xipolishi ni Xinghezi ti tolokiwa ti ya eka tindzimi tin’wana ta 16. Ntsengo wa lava veke kona a wu ri 166 518.

Mintlawa leyikulu ya Timbhoni leyi a yi ri emintsombanweni leyi a yi huma laha hi nkarhi wolowo a ku ri Soviet Union, yin’wana yi huma ni le Czechoslovakia; mintlawa yo talanyana na yona a yi ri kona yi ta hi le matikweni ya Yuropa Vuxa. Tihotela ni makamara ya le xikolweni a swi swi kotanga ku va rhurhela hinkwavo. Hi malwandla, Timbhoni ta le Poland ti pfule timbilu ni makaya ya tona, ti avelana ni van’wana leswi a ti ri na swona hi ntsako. Vandlha rin’wana ra vahuweleri va 146 ri lunghiselele tindhawu ta byetlelo to ringana vapfhumba vo tlula 1 200. Eka van’wana lava a va ri emintsombanweni leyi, a ku ri ro sungula va va exikarhi ka nhlengeletano leyikulu ya vanhu va Yehovha lava tlulaka 15 kumbe 20. Timbilu ta vona a ti tele ku tlangela loko va vona makume ya magidi eswitediyamu, ma hlanganyela na vona exikhongelweni ivi va hlanganisa marito ya vona hi tinsimu ta ku dzunisa Yehovha. Loko va hlangana hi nkarhi wa ku wisa, a va angarhana hambi leswi ku hambana ka tindzimi ta vona hakanyingi a ku endla va nga swi koti ku humesa leswi a swi ri etimbilwini ta vona.

Loko ntsombano wu hela, timbilu ta vona a ti tele hi ku nkhensa eka Yehovha, loyi a nga swi endla swi koteka. EWarsaw, endzhaku ka marito yo lelana hi mutshami wa xitulu, vayingiseri va phokotele mavoko va nga tshiki ku ringana khume ra timinete. Endzhaku ka risimu ni xikhongelo xo pfala, va tlhele va phokotela, va yima nkarhi wo leha laha a va ri kona. A ku ri khale va xi rindzerile xiendlakalo lexi, naswona a va nga swi lavi leswaku xi hela.

Lembe leri landzeleke, hi 1990, ku nga si hela ntlhanu wa tin’hweti endzhaku ka ku herisiwa ka ku yirisiwa ka Timbhoni ta Yehovha malembe ya 40 laha a ku vuriwa Jarimani Vuxa, ku sungule ntsombano wun’wana wa matiko hinkwawo lowu nyanyulaka lowu khomeriweke le Berlin. Exikarhi ka vanhu va 44 532 a ku ri ni vapfhumba lava a va huma ematikweni yo hambana ya 65. Eka matiko man’wana a ku te vanhu vatsongo; va le Poland a va ri 4 500. Marito a ma nga swi koti ku phofula ku titwa loku enteke ka lava a va nga si tshama va va ni ntshunxeko wa ku va ni ntsombano wo tano, naswona loko vayingiseri hinkwavo va hlanganyela eka risimu ra ku dzunisa Yehovha, a va nga swi koti ku sivela mihloti ya vona ya ntsako.

Endzhakunyana elembeni rero, loko ntsombano lowu fanaka wu khomiwe eSão Paulo, le Brazil, switediyamu swimbirhi leswikulu a swi laveka leswaku ku tshamisisiwa vayingiseri va matiko hinkwawo va 134 406. Lowu wu tlhandlamiwe hi ntsombano wa le Argentina, laha nakambe ku tirhisiweke switediyamu swimbirhi hi nkarhi wun’we leswaku ku tshamisisiwa vayingiseri va matiko hinkwawo. Loko 1991 a sungula, mintsombano yin’wana ya matiko hinkwawo a yi lunghiseleriwa ePhilippines, Taiwan ni le Thailand. Mintshungu leyikulu leyi humaka ematikweni yo tala na yona a yi ri kona lembe rero eka mintsombano ya le Yuropa Vuxa—Hungary, Czechoslovakia, ni laha sweswi ku nga Croatia. Naswona hi 1992, vapfhumba lava humaka ematikweni ya 28 va ri teke ri ri lunghelo ro hlawuleka ku va exikarhi ka lava 46 214 le St. Petersburg eka ntsombano lowu hakunene wu nga wo sungula wa matiko hinkwawo eka Timbhoni ta Yehovha le Russia.

Minkarhi Ya Ku Phyuphyisiwa Ka Moya Nkarhi Na Nkarhi

A hi hinkwayo mintsombano leyi khomiwaka hi Timbhoni ta Yehovha leyi yi nga ya matiko hinkwawo. Hambi swi ri tano, Huvo leyi Fumaka yi hlela leswaku ku va ni mintsombano leyikulu kan’we hi lembe, naswona nongonoko lowu fanaka wu kumiwa emisaveni hinkwayo hi tindzimi letinyingi. Mintsombano leyi yi nga ha va yikulu swinene, yi nyika nkarhi wa ku akana ni Timbhoni tin’wana leti humaka etindhawini to tala kumbe yi nga ha va yitsongo ivi yi khomeriwa emadorobeni yo tala, ku endliwa leswaku swi olovela lavantshwa leswaku va ta, ni leswaku ku pfuniwa vanhu lava humaka emadorobeni lamatsongo ya madzana leswaku va kota ku vona kahle leswi Timbhoni ta Yehovha ti nga xi swona.

Tlhandla-kambirhi, kan’we hi lembe xifundzha xin’wana ni xin’wana (lexi vumbiwaka hi mavandlha ya kwalomu ka 20) xi hlengeletanela nongonoko wa masiku mambirhi ya xitsundzuxo ni xikhutazo xa moya.b Nakambe, ku sukela hi September 1987, eka xifundzha xin’wana ni xin’wana ku hleriwa siku ra nhlengeletano leyi hlawulekeke, nongonoko wa siku rin’we lowu akaka. Lomu swi kotekaka kona, xirho xa vatirhi va le yindlu-nkulu ya Sosayiti kumbe un’wana la humaka ehofisini ya kwalaho ya rhavi wa rhumeriwa leswaku a hlanganyela eka nongonoko lowu. Minongonoko leyi yi tlangeriwa swinene hi Timbhoni ta Yehovha. Etindhawini to tala xivandla xa nhlengeletano a xi le kule kumbe ku nonon’hwa ku fika eka xona. Kambe minkarhi yin’wana a swi vi tano. Mulanguteri la famba-fambaka u tsundzuka mpatswa wun’wana lowu dyuhaleke lowu fambeke 76 wa tikhilomitara wu rhwele tibeke ni minkumba wu ya enhlengeletanweni ya xifundzha le Zimbabwe.

Ku endla ntirho wa nsimu hi nkarhi wa ntsombano a ka ha ri xiphemu xa tinhlengeletano leti hinkwato, kambe leswi a swi vuli swona leswaku Timbhoni ti wu languta wu nga ri wa nkoka ngopfu. Hakanyingi vanhu lava tshamaka ekusuhi ni tindhawu ta ntsombano sweswi va endzeriwa nkarhi na nkarhi hi Timbhoni ta ndhawu yoleyo—nkarhi wun’wana va endza vhiki rin’wana ni rin’wana. Vapfhumba va nhlengeletano va tshama va xalamukele minkarhi yo nyikela vumbhoni bya xitshuketa, naswona mahanyelo ya vona ya Vukreste ma nyikela vumbhoni bya matimba hi ndlela yo karhi.

Xikombiso Xa Vumakwerhu Bya Ntiyiso

Vumakwerhu lebyi vonakaka exikarhi ka Timbhoni emintsombanweni ya tona byi vonaka hi ku hatlisa eka vahlaleri. Va swi vona leswaku a ti hlawulani naswona rirhandzu ra ntiyiso ra vonaka exikarhi ka lava va sungulaka ku vonana. Enkarhini wa Nhlengeletano ya Matiko Hinkwawo leyi nge, Ku Rhandza Ka Xikwembu leyi khomeriweke le New York hi 1958, Amsterdam News ya le New York (ya August 2) yi vikile: “Hinkwako, Manigro, valungu ni vanhu va le Vuxeni, eswiphen’wini hinkwaswo swa vutomi ni swiphemu hinkwaswo swa misava, a va hlangene hi ntsako, va ntshunxekile. . . . Timbhoni leti gandzelaka leti humaka ematikweni ya 120 ti tshame swin’we ni ku gandzela swin’we hi ku rhula, ti komba Maamerika leswaku swi olova njhani ku swi endla. . . . Nhlengeletano leyi i xikombiso lexinene xa ndlela leyi vanhu va nga tirhaka swin’we ni ku tshama swin’we ha yona.”

Ku nga ri khale ngopfu, loko Timbhoni ta Yehovha ti khome mintsombano nkarhi wun’we eDurban ni le Joni, eAfrika Dzonga, hi 1985, vapfhumba a va katsa mintlawa hinkwayo leyikulu ya tindzimi ta le Afrika Dzonga, kun’we ni vayimeri lava humaka ematikweni ya 23. Vunghana lebyinene exikarhi ka vanhu va 77 830 lava a va ri kona byi hatle byi voniwa. Wansati un’wana lontshwa wa Muindiya u te: “A hi ku saseka ka swona! Ku vona Makhaladi, Maindiya, valungu ni vantima va ri swin’we, swi hundzule langutelo ra mina hinkwaro ra vutomi.”

Ntlhaveko lowu wa vumakwerhu a hi wa ku n’wayitela, ku qhavulana ni ku vitanana “makwerhu” ntsena. Hi xikombiso, loko ku ri karhi ku endliwa malunghiselelo ya Nhlengeletano leyi nge “Mahungu Lamanene Lama Nga Heriki” hi 1963, Timbhoni ta Yehovha ti tsundzuxiwile leswaku loko ti swi tsakela ku pfuna van’wana hi timali leswaku va ta entsombanweni, Sosayiti yi ta swi tsakela loko mali leyi yi pfuna vamakwerhu eswiphen’wini hinkwaswo swa misava. A ku nga sindzisiwi munhu, naswona a ku ri hava mali leyi a yi tekeriwa ku hakelela ntirho. Mali hinkwayo a yi tirha xikongomelo xa yona. Hi ndlela leyi, vanhu va 8 179 va pfuniwe leswaku va ya entsombanweni. Vapfhumba lava humaka eka tiko rin’wana ni rin’wana ra le Amerika Xikarhi na Dzonga va pfuniwile, kun’we ni magidi lama humaka eAfrika ni van’wana va le Middle East ni le Far East. Eka vo tala va lava va pfuniweke, van’wana va vona a va ri vamakwerhu va xinuna ni va xisati lava tirheke malembe yo tala evutirhelini bya nkarhi hinkwawo.

Eku heleni ka 1978, ku hleriwe ntsombano lowu a wu ta khomeriwa eAuckland, le New Zealand. Timbhoni ta le Swihlaleni swa Cook a ti wu twelerile naswona a ti lava ku va kona. Kambe ikhonomi ya le swihlaleni a yi bihe ngopfu lerova a swi ta lava un’wana ni un’wana a humesa hinkwaswo leswi a nga na swona. Hambi swi ri tano, vamakwerhu va xinuna ni va xisati lava nga ni rirhandzu va le New Zealand va endle munyikelo wa mali ya riendzo ra ku ta ni ku tlhela, ra vanhu va 60 lava va humaka eswihlaleni. Vona ndlela leyi a va tsake ha yona leswi va veke kona va va ni xiphemu eka nkhuvo wa moya kun’we ni vamakwavo va Mamaori, Masamoa, Maniue ni Valungu!

Xikombiso xa moya lowu nga exikarhi ka Timbhoni ta Yehovha hi lexi xi endlekeke eku heleni ka Ntsombano wa Muganga lowu nge “Vululami Bya Xikwembu” le Montreal, eCanada, hi 1988. Masiku ya mune vapfhumba va Maarabu, Mafurwa, Magriki, Manghezi, Mantariyana, Mapaniya ni va Maputukezi va tiphine hi nongonoko lowu fanaka, hi tindzimi ta vona. Hambi swi ri tano, loko xiyimiso xi hela, hinkwavo va 45 000 va hlanganyele swin’we eXitediyamu xa Mintlango, va kombisa vumakwerhu lebyi nyanyulaka ni vun’we bya xikongomelo xa vona. Hinkwavo va yimbelerile, ntlawa wun’wana ni wun’wana hi ririmi ra wona, “Yimbelela . . . ‘Yehovha wa fuma sweswi, . . . dzunisani.’”

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 255]

“Ndzi nyanyuriwe swinene hi moya wa rirhandzu ni musa wa vumakwerhu”

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 256]

Switimela leswi yaka entsombanweni—swi rhwale hinkwavo!

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 275]

A hi vahleri va ntsombano lava hakeriwaka swinene, kambe i vatirhi vo tirhandzela lava nga hakeriwiki

[Marito lama tshahiweke exihlokweni lama nga eka tluka 278]

Rirhandzu exikarhi ka vantima ni valungu

[Bokisi/Xifaniso lexi nga eka tluka 261]

Swiboho Swa Nkoka Swa Nkombo Swa Ntsombano

Hi 1922, xiboho lexi nge “Ntlhontlho Eka Varhangeri Va Misava” xi lave vona va komba leswaku vanhu va ni vutlharhi bya ku fuma misava leyi kumbe loko swi nga ri tano va pfumela leswaku ku rhula, vutomi, ntshunxeko ni ntsako lowu nga heriki swi nga tisiwa ntsena hi Yehovha a tirhisa Yesu Kreste.

Hi 1923, a ku ri ni “Xitsundzuxo Eka Vakreste Hinkwavo” mayelana ni xilaveko xa xihatla xa ku baleka eka minhlangano leyi tshamelaka ku vula leswaku yi yimela Xikwembu ha Kreste.

Hi 1924, “Ku Hehliwa Ka Vafundhisi,” xi paluxe tidyondzo leti nga riki ta matsalwa ni swiendlo swa vafundhisi va Vujagana.

Hi 1925, “Rungula Ra Ntshembo,” xi kombe leswaku ha yini lava va tivulaka vakongomisi va misava va hlulekile ku enerisa swilaveko leswikulu swa vanhu ni leswaku ha yini ku ri Mfumo wa Xikwembu ntsena lowu nga ta swi endla.

Hi 1926, “Vumbhoni Lebyi Yisiwaka Eka Valawuri Va Misava,” xi va tivise leswaku Yehovha hi yena ntsena Xikwembu xa ntiyiso ni leswaku Yesu Kreste wa fuma sweswi tanihi Hosi leyi fanelaka ya misava. Xi khongotele valawuri leswaku va tirhisa matimba ya vona leswaku va hundzulela mianakanyo ya vanhu eka Xikwembu xa ntiyiso leswaku va nga weriwi hi khombo.

Hi 1927, “Xiboho Lexi Yisiwaka eVanhwini Va Vujagana,” xi paluxe mpfangano wa swa timali, politiki ni vukhongeri lowu wu tshikilelaka vanhu. Xi khongotele vanhu leswaku va tshika Vujagana ivi va tshemba Yehovha ni Mfumo wakwe lowu nge mavokweni ya Kreste.

Hi 1928, “Xiboho eHenhleni Ka Sathana Ni Ku Yima Na Yehovha,” xi swi veke erivaleni leswaku Hosi leyi totiweke ya Yehovha, Yesu Kreste ku nga ri khale yi ta boha Sathana yi tlhela yi lovisa nhlengeletano ya yena yo biha, naswona xi khongotele hinkwavo lava rhandzaka ku lulama leswaku va yima na Yehovha.

[Bokisi/Swifaniso leswi nga eka tluka 272, 273]

Tinhla Tin’wana Ta Mintsombano Leyikulu

Madzana ya vapfhumba lava gingiritekaka ma fike hi swikepe, man’wana hi swihaha-mpfhuka, makume ya magidi wona ma fike hi mimovha ni tibazi

A ku laveka ku hlela lokunene ni vatirhi vo tirhandzela lavanyingi leswaku ku kumiwa byetlelo lebyi eneleke

Emintsombanweni leyi ya masiku ya nhungu, swakudya leswi hisaka—makume ya magidi ya swona—a swi phameriwa vapfhumba nkarhi na nkarhi

Hi 1953, ndhawu leyikulu ya tiyindlu leti kokiwaka hi mimovha ni matende swi rhurhele vapfhumba vo tlula 45 000

Le New York hi 1958, ku khuvuriwe 7 136—ku tlula nkarhi wihi na wihi ku sukela hi Pentekosta ya 33 C.E.

Swikombiso swa ku xewetana swa matiko yo tala a swi kombisiwa naswona minongonoko yi khomiwe hi tindzimi ta 21, eNew York hi 1953

[Xifaniso lexi nga eka tluka 256]

Vapfhumba va le ntsombanweni wa IBSA eWinnipeg, Man., le Canada, hi 1917

[Swifaniso leswi nga eka tluka 258]

J. F. Rutherford loko a vulavula eCedar Point, Ohio, hi 1919. U khutaze hinkwavo leswaku va hlanganyela hi ku hiseka eku twariseni ka Mfumo wa Xikwembu, hi ku tirhisa “The Golden Age”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 259]

Ntsombano wa le Cedar Point hi 1922. Ku hume xirhambo lexi nge: “Twarisani Hosi ni Mfumo”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 260]

George Gangas a a ri eCedar Point hi 1922. Ku ringana malembe ya 70 ku sukela enkarhini wolowo u twarise Mfumo wa Xikwembu hi ku gingiriteka

[Xifaniso lexi nga eka tluka 262, 263]

Vapfhumba va le ntsombanweni wa 1931 eColumbus, Ohio, lava va amukeleke vito leri nge Timbhoni ta Yehovha hi ntsako

[Xifaniso lexi nga eka tluka 264]

Ku humesiwa ka “New World Translation of the Christian Greek Scriptures” hi N. H. Knorr hi 1950

[Xifaniso lexi nga eka tluka 264]

Tinkulumo leti nyikeriweke hi F. W. Franz mayelana ni ku hetiseka ka vuprofeta bya Bibele a ti ri yinhla-nkulu ya ntsombano (eNew York hi 1958)

[Swifaniso leswi nga eka tluka 265]

Emalembeni yo tala ntirho wa nsimu a wu ri xiphemu lexikulu xa ntsombano wun’wana ni wun’wana

eLos Angeles, U.S.A., 1939 (ehansi); eStockholm, le Sweden, 1963 (xiengetelo)

[Swifaniso leswi nga eka tluka 266]

Loko J. F. Rutherford a vulavula a ri le Washington, D.C., hi 1935, rungula ra kona a ri rhwariwa hi xiya-ni-moya ni tilayeni ta riqingho ri ya ematikweni ya tsevu

[Swifaniso leswi nga eka tluka 268]

Erich Frost, eNuremberg le Jarimani hi 1946, u nyikele nkulumo leyi hisaka leyi nge “Ku Ringiwa Ka Vakreste”

[Xifaniso lexi nga eka tluka 269]

Ntsombano wa le rivaleni eKitwe, eN’walungwini wa Rhodesia, loko N. H. Knorr a endzile hi 1952

[Swifaniso leswi nga eka tluka 270, 271]

Hi 1958 vayingiseri va 253 922, lava a va khapa eswitediyamu swimbirhi leswikulu le New York, va twe rungula leri nge “Mfumo Wa Xikwembu Wa Fuma—Xana Ku Hela Ka Misava Ku Kusuhi?”

Timbala ta Polo

Xitediyamu xa Yankee

[Xifaniso lexi nga eka tluka 274]

Grant Suiter, mutshama-xitulu wa ntsombano eXitediyamu xa Yankee hi 1950

[Xifaniso lexi nga eka tluka 274]

John Groh (loyi a tshameke ehansi), a ri karhi a bula hi ku hlela ka ntsombano na George Couch hi 1958

[Swifaniso leswi nga eka tluka 277]

Hi 1963 ku khomiwe ntsombano wa misava hinkwayo, wu ri ni vapfhumba lava humaka ematikweni ya kwalomu ka 20 va famba-famba na wona exirhendzevutanini hinkwaxo xa misava

Doroba ra Kyoto, le Japani (ehansi eximatsini) a ri ri rin’wana ra madoroba ya ntsombano ya 27. Ku tolovelana ka vapfhumba eKorea (exikarhi). Ku xewetana hi Ximaori eNew Zealand (ehansi exineneni)

[Swifaniso leswi nga eka tluka 279]

Ntsombano wa tindzimi ta 17 nkarhi wun’we, emutini wa misengere lowu akeriweke xiendlakalo lexi (eLagos, le Nigeria, hi 1970)

[Swifaniso leswi nga eka tluka 280]

Mintsombano minharhu leyikulu yi khomiwe le Poland hi 1989, vapfhumba lava a va ri kona a va ta hi le matikweni ya 37

T. Jaracz (exineneni) a vulavula ni vapfhumba le Poznan

Ku khuvuriwe magidi le Chorzów

Vayingiseri va phokotele nkarhi wo leha le Warsaw

Vapfhumba lava taka hi le U.S.S.R. (ehansi)

Swiphemu swa nongonoko le Chorzów swi hundzuluxeriwe hi tindzimi ta 15