Mariya (Mana Wa Yesu)

Nhlamuselo: I wansati la hlawuriweke hi Xikwembu ni la tsakeriweke swinene loyi a tswaleke Yesu. Ku na Vamariya van’wana va ntlhanu lava boxiwaka eBibeleni. Loyi a a ri ntukulu wa Hosi Davhida, wa rixaka ra Yuda, a a ri n’wana wa Heli. Hi sungula ku byeriwa ha yena eMatsalweni, enkarhini lowu a a tshembisiwe ku tekiwa hi Yosefa, na yena a a ri wa rixaka ra Yuda naswona a ri ntukulu wa Davhida.

Xana hi nga dyondza yini eka rhekhodo ya Bibele malunghana na Mariya?

(1) Dyondzo ya ku tiyimisela ku yingisa leswi Xikwembu xi swi vulaka hi varhumiwa va xona hambi loko leswi hi swi twaka swi nga ha rhangaka hi ku hi karhata kumbe swi tikomba swi nga koteki.—Lk. 1:26-37.

(2) Xivindzi xa ku endla hi ku pfumelelana ni leswi hi tivaka leswaku i ku rhandza ka Xikwembu, hi tshembela hi ku helela eka xona. (Vona Luka 1:38. Hi laha swi kombisiweke ha kona eka Deteronoma 22:23, 24, a ku ta va ni vuyelo byo biha swinene loko nhwana wa Muyuda la nga tekiwangiki a kumiwa a tikile.)

(3) Ku tiyimisela ka Xikwembu ku tirhisa munhu ku nga khathariseki xiyimo xakwe evuton’wini.—Ringanisa Luka 2:22-24 na Levhitika 12:1-8.

(4) Ku rhangisa swilaveko swa moya. (Vona Luka 2:41; Mintirho 1:14. A swi nga bohi leswaku vavasati va Vayuda va famba ni vanuna va vona emaendzweni yo leha ya ku ya eYerusalema hi nkarhi wa Paseka lembe na lembe, kambe Mariya u swi endlile sweswo.)

(5) Ku tlangela ku tenga emahanyelweni.—Lk. 1:34.

(6) Ku hiseka eku dyondziseni ka vana Rito ra Xikwembu. (Leswi swi kombisiwe hi leswi Yesu a a swi endla loko a ri ni malembe ya 12. Vona Luka 2:42, 46-49.)

Xana Mariya a ri nhwana la tengeke hakunene loko a veleka Yesu?

Luka 1:26-31 yi vika leswaku a ku ri eka “wanhwana” loyi vito rakwe a ku ri Mariya, laha ntsumi Gabriyele yi yiseke mahungu lawa: “U ta tika, kutani u ta veleka n’wana wa mufana; u ta n’wi thya vito ra Yesu.” Emhakeni leyi, ndzimana 34 yi ri, “Mariya a ku ka ntsumi: ‘Swi nga endlekisa ku yini, leswi ndzi nga si tivanaka ni wanuna ke [“ndzi nhwana la tengeke,” JB; “a ndzi hlangani ni wanuna,” NW]?’” Matewu 1:22-25 yi engetela yi ku: “Sweswo hinkwaswo swi humelele leswaku ku hetiseka leswi Hosi a yi swi vurile hi muprofeta loyi a nga te: ‘Maswivo, wanhwana ú ta tika, a veleka n’wana wa mufana; va ta n’wi thya vito ra “Emanuwele” (hileswaku: ‘Xikwembu xi na hina’).’ Loko Yosefa a pfukile evurhongweni, a endla hilaha ntsumi ya Hosi yi nga n’wi lerisa hakona, a titekela nsati wa yena. Kambe a nga n’wi tivanga ku ko ku velekiwa n’wana wa mufana, kutani a n’wi thya vito ra Yesu.”

Xana leswi swa twisiseka? Entiyisweni a swi nga ta n’wi tsandza Muvumbi, loyi a endleke swirho swa munhu swo veleka, leswaku a nonisa sele ya tandza ekhwirini ra Mariya hi ku tirhisa matimba yo tlula ya ntumbuluko. Hi ndlela yo hlamarisa, Yehovha u hundzisele matimba ya vutomi ni vumunhu bya N’wana wakwe wa mativula wa le tilweni ekhwirini ra Mariya. Matimba ya Xikwembu hi woxe lama tirhaka, moya wa xona lowo kwetsima, ma sirhelele ku kula ka n’wana ekhwirini ra Mariya leswaku a velekiwa a ri munhu la hetisekeke.—Lk. 1:35; Yoh. 17:5.

Xana Mariya a ri nhwana la tengeke nkarhi hinkwawo?

Mt. 13:53-56: “Kuteloko Yesu a hetile ku vula swifaniso sweswo, a suka kwalaho; loko a fikile etikweni ra rikwavo, a dyondzisa vanhu esinagogeni ra vona, va kondza va hlamala, va ku: ‘Xana vutlhari lebyi ni mintirho leyi ya matimba, ú swi kume kwihi ke? Xana a hi yena n’wana wa muvatli ke? Mana wa yena, xana a hi yena loyi a vuriwaka Mariya ke? Ni vamakwavo va yena [hi Xigriki, a·del·phoiʹ], xana a hi vona va Yakobo, na Yosefa, na Simoni, na Yuda ke? Xana vamakwavo va xisati [hi Xigriki, a·del·phaiʹ] a hi na vona hinkwavo exikarhi ka hina ke?’” (Hi ku landza ndzimana leyi, xana u nga vula leswaku Yesu a ri yena ntsena n’wana wa Mariya kumbe a ri ni vana van’wana va xinuna ni va xisati?)

New Catholic Encyclopedia (1967, Vhol. IX, tl. 337), malunghana ni marito ya Xigriki a·del·phoiʹ na a·del·phaiʹ, lama tirhisiweke eka Matewu 13:55, 56, yi pfumela leswaku “ma vula makwavo wa xinuna ni wa xisati wa ngati yin’we hi Xigriki xa le nkarhini wa Tievhangeli naswona muhlayi wa Xigriki a nga ma twisisa hi ku olova hi ndlela yoleyo. Ku ya eku heleni ka lembe-xidzana ra vu-4 (c. 380) Helvidius ebukwini leyi se yi lahlekeke u kandziyise yinhla leyi, a kombisa leswaku Mariya a ri ni vana van’wana handle ka Yesu xisweswo a n’wi endla xikombiso xa vamana va mindyangu leyikulu. St. Jerome, hi ku susumetiwa hi ripfumelo ra Kereke ra ndhavuko, ra leswaku Mariya a ri nhwana la tengeke nkarhi hinkwawo, u tsale xiphephana lexi kanetaka Helvidius (A.D. 383) laha a nyikeke nhlamuselo . . . leyi ni sweswi yi amukeriwaka hi swidyondzi swa Khatoliki.”

Mar. 3:31-35: “Mana wa Yesu ni vamakwavo va ta, va yima handle, va rhuma van’wana ku ya n’wi vitana. Kambe ntshungu a wu tshamile, wu n’wi rhendzerile. Kutani va ku ka yena: ‘Vona, mana wa wena ni vamakwenu va kona la handle, va ku lava.’ A va hlamula a ku: ‘Manana ni vamakwerhu i vamani?’ Kutani Yesu a languta vanhu lava a va n’wi rhendzerile, a ku: ‘Langutani, manana ni vamakwerhu, hi volava; hikuva un’wana ni un’wana la endlaka ku rhandza ka Xikwembu, hi yena makwerhu wa xinuna, ni wa xisati, na manana.’” (Laha ku kombisiwa kahle ku hambana exikarhi ka vamakwavo va Yesu va nyama ni vamakwavo va moya, vadyondzisiwa va yena. Ku hava loyi a anakanyaka leswaku loko ku vulavuriwa hi mana wa Yesu ku vuriwa munhu un’wana la hambaneke. Kutani, xana swa twala ku vula leswaku vamakwavo va nyama a ku ri vamzala vakwe? Loko ku nga vuriwi vona vamakwavo kambe ku vuriwa maxaka, ku tirhisiwa rito leri hambaneke ra Xigriki [syg·ge·nonʹ], tanihi le ka Luka 21:16.)

Xana Mariya a a ri Mana wa Xikwembu?

Ntsumi leyi n’wi byeleke hi hlori ra ku veleka ka yena a yi vulanga leswaku n’wana wakwe a a ta va Xikwembu. Yi te: “U ta tika, kutani u ta veleka n’wana wa mufana; u ta n’wi thya vito ra Yesu. Yena ú ta va nkulukumba, a vuriwa N’wana wa Loyi-a-nge-henhla-henhla; . . . n’wana lowo hlawuleka la nga ta velekiwa, ú ta vuriwa N’wana wa Xikwembu.”—Lk. 1:31-35; xiitaliki xi lo engeteriwa.

Hev. 2:14, 17: “Leswi vana va nga va nyama ni ngati yin’we hinkwavo, swi tano na yena [Yesu]: I wa ntumbuluko wun’we na vona . . . hikokwalaho swi nga fanela leswaku a endliwa la fanaka ni vamakwavo hi matlhelo hinkwawo.” (Xana a a ta va “la fanaka ni vamakwavo hi matlhelo hinkwawo” loko a a ri Xikwembu-munhu?)

New Catholic Encyclopedia yi ri: “Mariya i mana wa Xikwembu hakunene loko swilo swimbirhi swi ri ntiyiso: loko hakunene a ri mana wa Yesu ni loko Yesu a ri Xikwembu hakunene.” (1967, Vhol. X, tl. 21) Bibele yi vula leswaku Mariya a a ri mana wa Yesu, kambe xana Yesu a a ri Xikwembu? Eka lembe-xidzana ra vumune, nkarhi wo leha endzhaku ka loko Bibele yi hetiwe ku tsariwa, Kereke yi tivumbele marito ya yona ya Vunharhu-un’we. (New Catholic Encyclopedia, 1967, Vhol. XIV, tl. 295; vona tluka 360, ehansi ka xihloko lexi nge “Vunharhu-un’we.”) Enkarhini wolowo eka Ntwanano wa Nicaea, Kereke yi vulavule hi Yesu Kreste tanihi “xiviri xa Xikwembu.” Endzhaku ka sweswo, eHubyeni ya le Efesa hi 431 C.E., Kereke yi vitane Mariya yi ku i The·o·toʹkos, leswi vulaka “Muhlayisi wa Xikwembu” kumbe “Mana wa Xikwembu.” Hambi swi ri tano, ku hava marito wolawo kumbe mianakanyo yoleyo etindzimaneni ta vuhundzuluxeri byihi na byihi bya Bibele. (Vona matluka 430-4, ehansi ka “Yesu Kreste.”)

Xana Mariya hi yexe u velekiwe a ri hava xivati, a pfumala xidyoho xo sungula loko a velekiwa hi mana wakwe?

New Catholic Encyclopedia (1967, Vhol. VII, matl. 378-81) yi vula leswi malunghana ni masungulo ya dyondzo leyi: “ . . . Ku Tikiwa U Nga Ri Na Xidyoho a ku dyondzisiwi eMatsalweni . . . Vatatana vo rhanga va Kereke a va languta Mariya tanihi wo kwetsima kambe hayi tanihi la nga riki na xidyoho. . . . A swi koteki ku nyika siku leri kongomeke leri dyondzo leyi yi tekiweke ha rona tanihi mhaka ya ripfumelo, kambe eka lembe-xidzana ra vu-8 ni ra vu-9 swi tikomba onge a yi amukeriwa hi vanhu vo tala. . . . [Hi 1854 Mupapa Pius IX u hlamusele dyondzo leyi] ‘leyi kombisaka leswaku Nhwana la Katekisiweke swinene Mariya a nga vanga na xivati xa xidyoho xo sungula loko a Tswariwa.’” Dyondzo leyi yi tiyisekisiwe hi Vatican II (1962-1965).—The Documents of Vatican II (New York, 1966), leyi hleriweke hi W. M. Abbott, S.J., tl. 88.

Bibele hi yoxe yi ri: “Kukotisa leswi ku dyoha ku ngheneke emisaveni hi munhu a ri un’we [Adamu], kutani rifu ri ngheneke hikwalaho ka ku dyoha, hi mukhuva wolowo rifu ri tlulele vanhu hinkwavo, hikuva hinkwavo va dyohile.” (Rhom. 5:12; xiitaliki xi lo engeteriwa.) Xana Mariya wa katseka eka leswi? Bibele yi vika leswaku hi ku pfumelelana ni xilaveko xa Nawu wa Muxe, masiku ya 40 endzhaku ka ku velekiwa ka Yesu, Mariya u nyikele gandzelo ra xidyoho, ra ku basisiwa ethyakeni, etempeleni ya le Yerusalema. Na yena u velekiwe a ri ni xidyoho ni ku nga hetiseki loku humaka eka Adamu.—Lk. 2:22-24; Levh. 12:1-8.

Xana Mariya u tlhandlukele etilweni ni miri wakwe wa nyama?

Loko yi hlamusela marito lama vuriweke hi Mupapa Pius XII hi 1950 lama endleke dyondzo leyi yi va mhaka ya ximfumo ya ripfumelo ra Khatoliki, New Catholic Encyclopedia (1967, Vhol. I, tl. 972) yi ri: “Ku hava nhlamuselo leyi kongomeke ya Ntlhandluko lowu eBibeleni, kambe Mupapa u kandziyisa ku huweleriwa ka leswaku Matsalwa hi wona xisekelo lexikulu xa ntiyiso lowu.”

Bibele hi yoxe yi ri: “Nyama ni ngati swi nga ka swi nga dyi ndzhaka ya Mfumo wa Xikwembu, naswona leswi hatlaka ku onhaka swi nga ka swi nga dyi ndzhaka ya leswi nga onhakiki.” (1 Kor. 15:50) Yesu u vule leswaku “Xikwembu i moya.” Eku pfuxiweni ka Yesu u tlhele a va moya, kutani a ri “moya lowu hanyisaka.” Tintsumi i mimoya. (Yoh. 4:24; 1 Kor. 15:45; Hev. 1:13, 14) Hi xihi xisekelo xa Matsalwa xa ku vula leswaku un’wana ni un’wana u ta kuma vutomi bya le tilweni hi miri lowu lavaka ndhawu ya laha misaveni leswaku wu hanya? (Vona matluka 168-71, ehansi ka “Mpfuko-wa-vafi.”)

Xana swi fanerile ku yisa swikhongelo eka Mariya tanihi muyimeri?

Yesu Kreste u te: “Khongelani hi mukhuva lowu, mi ku: ‘Tata wa hina la nge matilweni . . . ’” U tlhele a ku: “Hi mina ndlela, ni ntiyiso, ni vutomi; a ku na munhu loyi a taka eka Tatana, loko ku nga ri ha mina. . . . Loko mi kombela . . . xa nchumu hi vito ra mina, ndzi ta xi endla.”—Mt. 6:9; Yoh. 14:6, 14; xiitaliki xi lo engeteriwa.

Xana swikhongelo leswi yaka eka Tatana ha Yesu Kreste swi nga amukeriwa hi ku twisisa ni hi tintswalo leti fanaka ni loko swi yisiwa hi un’wana loyi a veke ni mintokoto ya va xisati? Malunghana na Tatana, Bibele yi hi byela leswi: “Hi laha tatana a nga ni tintŝalo e ka v̌ana v̌a yena, hi ŝeŝo Yehova o ni tintŝalo e ka la’v̌a ṅwi tšhavaka. Hikuv̌a wa tiv̌a leši hi endliweke hi šona, wa ṭunḍuka leŝaku hi nṭhuri ntsena.” I “Šikwembu ša tintŝalo ni v̌unene, le’ši hlwelaka ku kariha, le’ši teleke tintŝalo ni ku ṭhembeka.” (Ps. 103:13, 14; Eks. 34:6) Naswona malunghana na Kreste ku tsariwe leswi: “Muprista Lonkulu loyi hi nga na yena a hi loyi a tsandzekaka ku hi twela vusiwana emikarhalweni ya hina, kambe hi loyi a ringiweke hi matlhelo hinkwawo ku fana na hina, ntsena yena a nga dyohanga. Hikokwalaho, a hi tshineleni kusuhi ni xiluvelo xa tintswalo, hi ri ni ku tshemba leswaku hi ta tsetseleriwa ni ku kuma tintswalo leti nga ta hi pfuna eminkarhini ya ku pfumala.”—Hev. 4:15, 16.

Xana ku gandzeriwa ka swifaniso swa Mariya ku pfumelelana ni Vukreste bya Bibele?

Xiendlo lexi xi khutaziwile swinene hi huvo ya Vatican II (1962-1965). “Huvo leyi yo kwetsima swinene . . . yi khutaza vana hinkwavo va Kereke leswaku mukhuva lowu, ngopfu-ngopfu mukhuva wa vugandzeri, wa Nhwana la Katekisiweke, wu yisiwa emahlweni hi musa. Yi vula leswaku swiendlo swa ku tinyiketela eka yena swi tekiwa swi ri swa risima hi laha swi bumabumeriweke ha kona hi huvo yo dyondzisa ya Kereke eka malembe-xidzana lama hundzeke, ni leswaku tidyondzo teto leti humesiweke eminkarhini ya khale malunghana ni ku gandzeriwa ka swifaniso swa Kreste, Nhwana la Katekisiweke, ni vakwetsimi, ti hlayisiwa hi ndlela ya vukhongeri.”—The Documents of Vatican II, matl. 94-5.

Leswaku u kuma nhlamulo ya Bibele, vona xihloko lexi nge “Swifaniso,” eka matluka 257-62.

Xana Mariya a a xiximiwa hi laha ku hlawulekeke evandlheni ra Vukreste ra lembe-xidzana ro sungula?

Muapostola Petro a nga vulavuli ha yena nikatsongo ematsalweni yakwe lama huhuteriweke. Muapostola Pawulo a nga ri tirhisanga vito ra yena emapapileni yakwe lama huhuteriweke kambe u vulavule ha yena ntsena tanihi “wansati.”—Gal. 4:4.

Hi xihi xikombiso lexi Yesu hi byakwe a xi vekeke loko a vulavula hi mana wakwe?

Yoh. 2:3, 4: “Kuteloko vhinyo yi herile [enkhubyeni wa vukati eKana], mana wa Yesu a ku ka yena: ‘A va ha ri na vhinyo.’ Yesu a ku ka yena: ‘We manana, hikwalaho ka yini u nghenelela etimhakeni ta mina ke [“ha yini u hundzukela eka mina,” JB; “swi vula yini eka mina ni le ka wena,” Dy]? Nkarhi wa mina a wu si fika.” (Loko Yesu a ha ri n’wana u titsongahatile eka mana wakwe ni le ka tata wakwe hi vito. Kambe leswi sweswi se a kurile u ale nkongomiso wa Mariya hi musa ni hi laha ku tiyeke. U amukele xitsundzuxo lexi hi ku titsongahata.)

Lk. 11:27, 28: “Loko Yesu a ha vulavula timhaka teto, wansati a tlakusa rito a ri entshungwini, a ku ka yena: ‘Ku katekile wansati la ku velekeke, la ku mamiseke!’ Yesu a ku: ‘Ngopfu ku katekile lava yingisaka Rito ra Xikwembu, va vuya va ri hlayisa!’” (Kunene lowu a wu ta va nkarhi lowunene wa leswaku Yesu a dzunisa mana wakwe hi laha ku hlawulekeke loko sweswo a swi fanerile. A nga swi endlanga.)

Hi wahi masungulo ya ku dzunisiwa ka Mariya hi ku ya hi matimu?

Muprista wa Khatoliki Andrew Greeley u ri: “Mariya i xin’wana xa swifaniso swa matimba swinene swa vukhongeri ematin’wini ya le Vupela-dyambu . . . Xifaniso xa Mariya xi hlanganisa kahle Vukreste ni vukhongeri bya khale bya swikwembu-kati swa vamanana.”—The Making of the Popes 1978 (U.S.A., 1979), tl. 227.

Lexi tsakisaka i timhaka ta ndhawu leyi ku tiyisekisiweke eka yona dyondzo ya leswaku Mariya i Mana wa Xikwembu. “Huvo ya le Efesa yi hlengeletane ekerekeni ya Rhoma ya Theotokos hi 431. Kwalaho, edorobeni leri dumeke ngopfu hi ku tinyiketela ka rona eka Artemis, kumbe Diana hi laha Varhoma va n’wi vitanaka ha kona, laha ku vuriwaka leswaku xifaniso xakwe xi wele kona xi huma etilweni, ehansi ka ndzhuti wa tempele leyikulu leyi nyiketeriweke eka Magna Mater ku sukela hi 330 B.C., naswona hi ku ya hi ndhavuko, yi ni vutshamo bya nkarhinyana bya Mariya, xithopo lexi nge ‘Muhlayisi wa Xikwembu’ a swi nga ta endleka leswaku xi nga seketeriwi.”—The Cult of the Mother-Goddess (New York, 1959), E. O. James, tl. 207.

Loko Munhu A Ku—

‘Xana wa pfumela eka Nhwana la tengeke Mariya?’

U nga ha hlamula u ku: ‘Matsalwa yo Kwetsima ma swi veka erivaleni leswaku mana wa Yesu Kreste a ri nhwana la tengeke, naswona ha swi pfumela sweswo. Tata wakwe a ku ri Xikwembu. N’wana la tswariweke a ri N’wana wa Xikwembu hakunene, hi laha ntsumi yi byeleke Mariya ha kona. (Lk. 1:35)’ Kumbexana u nga engetela u ku: ‘Kambe xana u tshama u tivutisa leswaku ha yini swi ve swa nkoka swonghasi leswaku Yesu a velekiwa hi ndlela yoleyo? . . . Hi yona ntsena ndlela leyi nkutsulo lowu fanelekaka a wu ta lunghiseleriwa ha yona, lowu a wu ta endla leswaku hi kota ku ntshunxiwa exidyohweni ni le ku feni.—1 Tim. 2:5, 6; kumbexana na Yohane 3:16.’

Kumbe u nga ha ku: ‘Ina, ha pfumela. Hi pfumela eka hinkwaswo leswi Matsalwa yo Kwetsima ma swi vulaka ha yena, naswona ma vula hi ku kongoma leswaku u veleke Yesu a ri nhwana la tengeke. Kambe ku na swin’wana leswi tsakisaka, leswi hi byeriwaka swona hi Mariya ni tidyondzo leti hi nga ti kumaka eka yena. (Tirhisa mhaka leyi nga eka matluka 111-12.)’

‘A mi pfumeli eka Nhwana la tengeke Mariya’

U nga ha hlamula u ku: ‘Ndza swi xiya leswaku ku ni vanhu lava nga pfumeliki leswaku N’wana wa Xikwembu u velekiwe hi nhwana la tengeke. Kambe hina ha swi pfumela sweswo. (Pfula yin’wana ya tibuku ta hina eka xiyenge lexi hlamuselaka mhaka leyi ivi u yi komba n’wini wa muti.)’ Kumbexana u nga ha engetela u ku: ‘Kambe xana xi kona xin’wana lexi lavekaka leswaku hi ta ponisiwa? . . . Xiya leswi Yesu a swi vuleke loko a khongela eka Tata wakwe. (Yoh. 17:3)’