Filosofi

Nhlamuselo: Rito leri nge filosofi ri huma eka rimitsu ra Xigriki leri vulaka “ku rhandza vutlharhi.” Hi laha ri tirhisiweke ha kona laha, filosofi a yi akeriwanga eripfumelweni ra Xikwembu, kambe yi ringeta ku nyika vanhu vonelo leri hlanganeke hi vuako, naswona yi ringeta ku va endla leswaku va va ni vuxopaxopi. Yi lavisisa ntiyiso hi tindlela to mbambela ematshan’wini yo xiyisisa swiendlakalo swa xiviri.

Xana un’wana ni un’wana wa hina a nga byi kuma njhani vutivi ni vutlharhi bya ntiyiso?

Swiv. 1:7; Ps. 111:10: “Ku tšhav̌a Yehova, i masungulo ya v̌utiv̌i . . . [ni] v̌utlhari.” (Loko vuako a byi nga humi eka Muvumbi wa vutlharhi kambe byi huma eka ntamu lowu nga tlharihangiki, lowu nga riki na miehleketo, kutani vonelo leri hlanganeke hi vuako a ri nga ta va kona, a swi tano ke? Ku hava xilo lexi a xi ta faneleka tanihi lexi nga ni vutlharhi loko xi huma eka nchumu lowu wona hi woxe wu nga twisisekiki, a swi tano ke? Lava va ringetaka ku twisisa vuako kumbe vutomi hi byoxe, kambe va ri karhi va endla matshalatshala yo fularhela Xikwembu ni swikongomelo swa xona, va pfilunganyeka minkarhi hinkwayo. Va hlamusela swilo leswi va swi dyondzeke, hi ndlela leyi hoxeke, ni ku tirhisa tinhla leti va ti kumeke hi ndlela yo biha. Ku honisa ripfumelo eka Xikwembu swi onha xilotlelo xo kuma vutivi lebyi kongomeke naswona swi endla leswaku xivumbeko xa nhlamuselo yihi na yihi leyi twisisekaka, yi nga tshembisi.)

Swiv. 2:4-7: “Loko u ŝi lav̌a kukotisa mali, u hakuta kukotisa šuma le’ši fihliweke, hi laha u nga ta twisisa ku tšhav̌a ka Yehova, u ta kuma ku tiv̌a ka Šikwembu. Hikuv̌a Yehova hi yena l’a nyikaka v̌utlhari; ku tiv̌a ni ku twisisa ŝi huma e noṅwini wa yena. O hlayisela la’v̌o lulama e ku kateka.” (Yehovha u nyikela mpfuno lowu lavekaka hi Rito rakwe leri tsariweke ni nhlengeletano ya yena leyi vonakaka. Ku tiyimisela lokukulu ni matshalatshala ya munhu hi xiyexe, kun’we ni vuswikoti bya munhu byo anakanya hi ndlela leyinene, i swa nkoka na swona.)

Xana swa twala ku langutela ku kuma ntiyiso lowu heleleke eXihlobyeni lexi ke?

2 Tim. 3:16; Yoh. 17:17: “Matsalwa lawa hinkwawo ma huhutiwile hi Xikwembu.” “[Yesu a ku ka Tata wakwe wa le tilweni:] Rito ra wena i ntiyiso.” (Xana a swi twali ku vula leswaku Muvumbi wa vuako hinkwabyo u byi twisisa hi vuenti vuako? EBibeleni a nga hi byelanga xin’wana ni xin’wana malunghana ni vuako, kambe leswi a swi rhekhodeke a hi timhaka to mbamberiwa; i ntiyiso. U tlhele a hlamusela eBibeleni leswi xikongomelo xakwe hi misava ni vanhu xi nga swona ni ndlela leyi a nga ta xi hetisisa ha yona. Matimba yakwe lama hlamarisaka, vutlharhi lebyi tlakukeke, vululami lebyi hetisekeke ni rirhandzu rakwe lerikulu swi tiyisekisa leswaku xikongomelo lexi xi ta hetisisiwa hi xitalo, naswona hi ndlela leyinene leyi nga kotekaka. Xisweswo timfanelo takwe ta hi tiyisekisa leswaku marito yakwe ya xikongomelo ma tshembeka hi laha ku heleleke; ma ni ntiyiso.)

Xana tifilosofi ta vanhu ti huma kwihi?

Ti huma eka vanhu lava nga ni swipimelo: Bibele ya hi tsundzuxa: “Munhu l’a fambaka a nga ka a nga lulamisi renḍo ra yena.” (Yer. 10:23) Matimu ma kombisa leswaku ku ringeta ku honisa xipimelo xexo a swi vanga ni vuyelo lebyinene. Eka xiendlakalo xin’wana, “Yehova a hlamula Yobo, a le šidzedzeni, a ku: L’a nyamisaka makungu ya mina hi marito la’ma kalaka ku twisisa, i mani šana? Ŝeŝi, tibohe šisuti kukota wanuna; nḍi ta ku v̌utisa, u ta nḍi dyonḍisa! A u ri kwihi siku nḍi akeke masungulo ya misav̌a? V̌ulav̌ula, loko u ni ku twisisa.” (Yobo 38:1-4) (Hi ntumbuluko vanhu va ni swipimelo. Ku engetela kwalaho, ntokoto wa vona evuton’wini wu komile naswona hakanyingi wu helela eka rixaka rin’we kumbe mbango wo karhi. Xisweswo vutivi lebyi va nga na byona byi hikiwile, naswona xin’wana ni xin’wana xi rharhanganile lerova nkarhi na nkarhi va kuma swilo leswi a va nga swi anakanyisisanga kahle eku sunguleni. Filosofi yihi na yihi leyi va yi sungulaka yi va ni swihoxo sweswo.)

Ti sunguriwa hi vanhu lava nga hetisekangiki: “Vanhu hinkwavo va dyohile, hikokwalaho ku kwetsima loku a va nyikiwile hi Xikwembu, va ku pfumala.” (Rhom. 3:23) “Ndlela yi kona leyi v̌onekaka e ka munhu ingi yi lulamile, kasi makumu ya yona ma yisa ku feni.” (Swiv. 14:12) (Hikwalaho ka ku nga hetiseki ko tano, hakanyingi tifilosofi ta vanhu ti kombisa vutianakanyi byo karhi lebyi nkarhi wun’wana byi tisaka ntsako wa nkarhinyana, byi tlhela byi vanga ku pfilunganyeka ni ku pfumala ntsako lokukulu.)

Ti hlohloteriwa hi mimoya ya mademona: “Misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya Lowo biha.” (1 Yoh. 5:19) “[Loyi a] vuriwaka Diyavulosi kumbe Sathana, Mukanganyisi wa misava hinkwayo.” (Nhlav. 12:9) “A mi hanya eka swona loko ma ha landza mikhuva leyo biha ya misava leyi. A mi ri ehansi ka ndhuna leyi fumaka mimoya ya le henhla empfhukeni, wu nga moya lowu tirhaka nasweswi exikarhi ka vanhu lava nga yingisiki Xikwembu.” (Ef. 2:2) (Tifilosofi leti khutazaka vanhu leswaku va nga yingisi swilaveko leswo lulama ni leswi tengeke swa Xikwembu ti kombisa nkucetelo wo tano. A swi hlamarisi leswi, hi laha matimu ma kombisaka ha kona, tifilosofi ni marhengu ya vanhu hakanyingi swi vangeke nhlomulo eka vanhu vo tala.)

Ha yini ku ri vutlharhi ku dyondza tidyondzo ta Yesu Kreste ematshan’wini ya filosofi ya vanhu?

Kol. 1:15-17: “[Yesu] Kriste i xifaniso xa Xikwembu lexi nga voniwiki, mativula ya hinkwaswo leswi tumbuluxiweke. Ha yena, Xikwembu xi tumbuluxile swilo hinkwaswo, ematilweni ni la misaveni . . . Hinkwaswo swi tumbuluxiwile ha yena, naswona swi tumbuluxeriwe yena. Ú rhangele swilo hinkwaswo, kutani eka yena swilo hinkwaswo swi khomene swin’we.” (Vuxaka bya yena lebyikulu ni Xikwembu byi n’wi endla leswaku a hi pfuna ku dyondza ntiyiso malunghana ni Xikwembu. Ku tlula kwalaho, tanihi leswi swilo hinkwaswo swi endliweke hi ku tirhisa yena, Yesu u ni vutivi lebyikulu hi vuako hinkwabyo lebyi vumbiweke. Ku hava mutivi wa filosofi wa munhu la nga nyikelaka xin’wana xa leswi.)

Kol. 1:19, 20: “Swi tsakisile Xikwembu leswaku vukwembu hinkwabyo bya xona byi tshama eka yena [Yesu Kreste], ni ku endla leswaku, ha yena, swilo hinkwaswo swi vuyelelana na xona, hikuva hi yena Kriste la tiseke ku rhula hi ku fa ka yena [emhandzini ya nxaniso, NW].” (Xisweswo Yesu Kreste hi yena loyi Xikwembu xi nga ta hundzula ha yena swivumbiwa hinkwaswo leswaku swi tlhela swi tshinelelana na xona. Xikwembu xi tlhele xi nyika Yesu vuhosi emisaveni hinkwayo, hi laha swi kombisiweke ha kona eka Daniyele 7:13, 14. Hikwalaho, ntshembo wa hina wa vutomi bya nkarhi lowu taka wu titshege hi ku n’wi tiva ni ku yingisela swiletelo swa yena hi laha ku faneleke.)

Kol. 2:8: “Chavani leswaku munhu a nga mi phasi hi tidyondzo ta vutlhari, hi marito ya vunwa lama nga pfuniki nchumu, lama humaka eka mintolovelo ya vanhu ni ka mimoya leyi fumaka misava leyi, ku nga ri eka Kriste.” (Vona ndlela leyi a swi ta vavisa ha yona ku hlawula filosofi ya vanhu leyi kanganyisaka, ku ri na ku amukela vutlharhi bya ntiyiso, u va mudyondzisiwa wa Yesu Kreste, munhu wa vumbirhi lonkulu evuakweni, loyi a nga ekusuhi ni Xikwembu hi xoxe!)

Xana Xikwembu xi byi languta njhani “vutlharhi” lebyi nyikeriwaka hi filosofi ya vanhu?

1 Kor. 1:19-25: “Ku tsariwile leswaku: ‘Ndzi ta onha vutlhari bya tintlhari, ndzi bakanya vutivi bya vativi.’ Yi kwihi ntlhari xana? Ú kwihi mutsari xana? Loyi a tsakelaka ku phikisana na van’wana hi swa misava leyi, ú kwihi ke? Xana Xikwembu a xi kombanga leswaku vutlhari bya misava leyi i vuhunguki ke? Hikuva, evutlharini bya xona, Xikwembu xi endlile leswaku vanhu va misava, hi vutlhari bya vona, va tsandzeka ku xi tiva. Kutani swi tsakisile Xikwembu ku ponisa lava pfumelaka, hi ku tirhisa swo sweswi vanhu va nge i ‘vuhunguki’ [hi laha misava yi swi langutaka ha kona], loko hi twarisa Rito. . . . Hikuva leswi vanhu [va misava] va nge i ‘vuhunguki bya Xikwembu’, swi ni vutlhari ku tlula vutlhari bya vanhu, ni leswi va nge i ‘ku tsana ka Xikwembu’ [hi laha misava yi nga swi langutaka ha kona], swi ni matimba ku tlula matimba ya vanhu.” (Langutelo ro tano ra Xikwembu entiyisweni a hi leri nga fanelangiki kumbe leri nga twisisekiki. Xi hlamusele xikongomelo xa xona kahle eBibeleni, ku nga buku leyi hangalasiweke ngopfu emisaveni hinkwayo. Xi rhumele timbhoni ta xona leswaku ti xi hlamusela hinkwavo lava nga ta yingisa. I vuphukuphuku lebyikulu hakunene loko xivumbiwa xo karhi xi anakanya leswaku xi ni vutlharhi lebyi tlulaka bya Xikwembu!)