Sathana Diyavulosi
Nhlamuselo: Xivumbiwa xa moya lexi nga nala lonkulu wa Yehovha Xikwembu ni wa hinkwavo lava gandzelaka Xikwembu xa ntiyiso. Vito leri nge Sathana ri nyikiwe xivumbiwa lexi hikwalaho ka leswi xi veke mukaneti wa Yehovha. Nakambe Sathana u tiviwa a ri Diyavulosi, hikuva i mulumbeti lonkulu wa Xikwembu. Sathana u hlamuseriwa tanihi nyoka yo sungula, leswi handle ko kanakana swi vangiweke hi leswi a tirhiseke nyoka aEdeni leswaku yi xisa Evha, hikwalaho “nyoka” leyi yi sungule ku fanekisela “muxisi.” Ebukwini ya Nhlavutelo, Sathana nakambe u fanisiwa ni dragona leyi bvanyangetaka.
Hi nga swi tivisa ku yini loko munhu wo tano wa moya a ri kona hakunene?
Bibele hi yona xihlovo lexikulu xa vumbhoni lebyi. Hi ku phindha-phindha yi vulavula hi vito rakwe (Sathana ka 52, Diyavulosi ka 33). Nakambe yi ni xiviko xa vumbhoni bya munhu loyi a tiyisaka vukona bya Sathana. Xana a ku ri mani mbhoni ya kona ke? Yesu Kreste, loyi a hanyeke etilweni emahlweni ko va a ta laha misaveni, u vulavule hi ku phindha-phindha hi munhu yoloye wo homboloka a tirhisa vito rakwe.—Lk. 22:31; 10:18; Mt. 25:41.
Leswi Bibele yi swi vulaka hi Sathana Diyavulosi swa twisiseka. Vuhomboloki lebyi humelelaka vanhu a byi ma ringani matimba ya vanhu lava va byi endlaka. Nhlamuselo ya Bibele ya masungulo ya Sathana ni mintirho ya yena yi swi veka erivaleni leswaku ha yini vanhu va hlaseriwe hi rivengo, madzolonga ni nyimpi hi magidi ya malembe, ni leswaku ha yini swiendlo leswi se swi tlakuke swinene lerova swi xungeta ku lovisa vanhu hinkwavo, hambi loko vo tala va navela ku hanya hi ku rhula.
Loko Diyavulosi a a nga ri kona hakunene, ku pfumela leswi Bibele yi swi vulaka ha yena a swi nga ta n’wi pfuna nchumu munhu. Hambi swi ri tano, hakanyingi vanhu lava khale a va hlanganyela etimhakeni ta vungoma kumbe va ri swirho swa mintlawa leyi tirhisaka vungoma va vika leswaku enkarhini wolowo a va karhateka swinene hi ku twa “marito” ya swivumbiwa leswi a va nga koti ku swi vona, va “lawuriwa” hi swivumbiwa leswi tlakukeke ku tlula vanhu ni swin’wana. Va kume ntshunxeko wa xiviri loko va dyondza leswi Bibele yi swi vulaka hi Sathana ni mademona yakwe, va tirhisa xitsundzuxo xa Bibele xo fularhela swiendlo swa vungoma, kutani va lava mpfuno wa Yehovha hi xikhongelo.—Vona matluka 354-9, ehansi ka nhloko-mhaka leyi nge “Vungoma.”
Ku kholwa leswaku Sathana u kona a swi vuli ku amukela mianakanyo ya leswaku u ni timhondzo, ncila wo ololoka, kun’we ni foroko leyikulu, ni leswaku u katinga vanhu etiheleni ta ndzilo. Bibele a yi n’wi hlamuserisi swona sweswo Sathana. Yoleyo i mianakanyo ya vatshila va khale lava a va kuceteriwa hi vayimeri va Pan, ku nga xikwembu xa mintsheketo ya Magriki, ni hi Inferno leyi tsariweke hi mutlhokovetseri wa Muntariyana, Dante Alighieri. Ematshan’wini yo dyondzisa hi tihele ta ndzilo, hi ku kongoma Bibele yi vula leswaku “v̌afi a v̌a tiv̌i ntšhumu.”—Ekl. 9:5.
Xana swi nga endleka Sathana ku ri vubihi ntsena lebyi nga endzeni ka vanhu?
Yobo 1:6-12 na 2:1-7 yi hlamusela hi bulo leri veke kona exikarhi ka Yehovha Xikwembu na Sathana. Loko Sathana a a ri vubihi lebyi nga endzeni ka munhu, swi vula leswaku vubihi emhakeni leyi ingi byi ve endzeni ka Yehovha. Kambe sweswo swi hambana hi ku helela ni leswi Bibele yi hi byelaka swona malunghana na Yehovha tanihi Loyi ‘ku nga riki na ku homboloka eka yena.’ (Ps. 92:15; Nhlav. 4:8) Leswi xiyekaka hi leswaku tsalwa ra Xiheveru ri tirhisa xiga has·Sa·tanʹ (Sathana, leri rhangeriwaka hi the hi Xinghezi) etimhakeni ta buku ya Yobo, ri kombisa leswaku ku vulavuriwa hi loyi a nga mukaneti lonkulu wa Xikwembu.—Nakambe vona nhlamuselo ya le hansi ya Zakariya 3:1, 2, NW enkandziyisweni wa Tinhlamuselo.
Luka 4:1-13 yi vika leswaku Diyavulosi u ringete ku ringa Yesu leswaku a endla leswi a n’wi leriseke swona. Rungula leri ri vika marito lama vuriweke hi Diyavulosi kun’we ni tinhlamulo leti nyikeriweke hi Yesu. Xana Yesu a a ringiwa hi vubihi lebyi a byi ri endzeni ka yena emhakeni leyi? Mianakanyo yo tano a yi twanani ni ndlela leyi Yesu a hlamuseriweke ha yona eBibeleni tanihi loyi a nga hava xidyoho. (Hev. 7:26; 1 Pet. 2:22) Hambi leswi rito ra Xigriki leri nge di·aʹbo·losʹ eka Yohane 6:70 ri tirhiseriwaka ku hlamusela nsusumeto wo biha lowu Yudasi Iskariyota a veke na wona, eka Luka 4:3 ku tirhisiwa xiga lexi nge ho di·aʹbo·los (Diyavulosi leri rhangeriwaka hi the hi Xinghezi), xisweswo ku kombisiwa munhu wo karhi.
Xana ku vona Diyavulosi nandzu ko va matshalatshala ntsena lama tirhiseriwaka ku balekela vutihlamuleri bya swiyimo swo homboloka?
Vanhu van’wana va vona Diyavulosi nandzu hikwalaho ka leswi vona hi voxe va swi endlaka. Ku hambana ni sweswo, Bibele yi komba leswaku vanhu hakanyingi hi vona va nga ni nandzu lowukulu hikwalaho ka vubihi lebyi byi va humelelaka, hambi byi vangiwa hi vanhu van’wana kumbe hi mahanyelo ya vona vini. (Ekl. 8:9; Gal. 6:7) Hambi swi ri tano, Bibele a yi hi siyi emunyameni hi vukona ni marhengu ya nala la tlulaka vanhu loyi a vangeleke rixaka ra vanhu maxangu yo tala swinene. Yi kombisa ndlela leyi hi nga panululaka ha yona ejokweni rakwe.
Sathana u huma kwihi?
Mintirho hinkwayo ya Yehovha yi hetisekile; a hi yena musunguri wa vuhomboloki; kutani a nga vumbanga munhu ni un’we la hombolokeke. (Det. 32:4; Ps. 5:4) Loyi a hundzukeke Sathana eku sunguleni a a ri n’wana wa Xikwembu wa moya la hetisekeke. Loko Yesu a vula leswaku Diyavulosi “a nga yimanga entiyisweni,” a a kombisa leswaku nala yoloye u tshama a va “entiyisweni.” (Yoh. 8:44) Kambe tanihi swivumbiwa hinkwaswo swa Xikwembu leswi tlhariheke, n’wana loyi wa moya a a nyikiwe ntshunxeko wo tihlawulela. U wu tirhise hi ndlela yo biha ntshunxeko wa yena wo tihlawulela, a pfumelela mintlhaveko ya ku titiva yi dzima timintsu embilwini yakwe, a sungula ku navela ku gandzeriwa hi ndlela leyi fanelaka Xikwembu ntsena, kutani a yenga Adamu na Evha leswaku va yingisa yena, ematshan’wini yo yingisa Xikwembu. Xisweswo, hi goza leri a ri tekeke, u tiendle Sathana, leswi vulaka “nala.”—Yak. 1:14, 15; nakambe vona tluka 394, ehansi ka nhloko-mhaka leyi nge “Xidyoho.”
Ha yini Xikwembu xi nga lovisanga Sathana xikan’we-kan’we endzhaku ka ku xandzuka kakwe?
Sathana u pfuxe mimphikamakaneta leyikulu: (1) Ku lulama ni ku fanela ka vuhosi bya Yehovha. Xana Yehovha a a tsona vanhu ntshunxeko lowu a wu ta engetela ntsako wa vona? Xana vuswikoti bya vanhu byo lawula timhaka ta vona hi laha ku humelelaka ni ku hambeta ka vona va hanya a swi titshege hi ku yingisa ka vona Xikwembu? Xana Yehovha a a nga tshembekanga loko a va nyika nawu lowu vuleke leswaku ku nga yingisi a ku ta va vangela rifu? (Gen. 2:16, 17; 3:3-5) Kutani xana Yehovha a a ri na yona hakunene mfanelo yo fuma? (2) Vutshembeki bya swivumbiwa swo tlhariha eka Yehovha. Ku xandzuka ka Adamu na Evha ku tlakuse xivutiso lexi nge: Xana malandza ya Yehovha a ma n’wi yingisa hikwalaho ka rirhandzu, kumbe, xana hinkwawo ka wona a ma ta fularhela Xikwembu, ma landzela Sathana? Mphikamakaneta lowu wa le ndzhaku wu tiyisiwe hi Sathana emasikwini ya Yobo. (Gen. 3:6; Yobo 1:8-11; 2:3-5; nakambe vona Luka 22:31.) Mimphikamakaneta leyi a yi nga ta hlamuriwa hi ku dlayiwa ntsena ka vaxandzuki.
A swi vuli swona leswaku Xikwembu a xi lava ku tikumela vumbhoni byo karhi. Kambe leswaku mimphikamakaneta leyi yi nga ha tshuki yi kavanyeta ku rhula ni ntsako evuakweni hinkwabyo, Yehovha u nyikele nkarhi lowu eneleke wo yi hlamula ku sala ku ri hava ku kanakana. Leswaku Adamu na Evha va file endzhaku ka ku nga yingisi ka vona Xikwembu swi ve erivaleni hi nkarhi wa kona. (Gen. 5:5) Kambe a ku katseka swo tala eka mphikamakaneta wolowo. Kutani Xikwembu xi tshike Sathana na vanhu va ringeta swivumbeko hinkwaswo swa tihulumendhe leti simekiweke hi vona. Ku hava ni yin’we leyi tiseke ntsako lowu nga heriki. Xikwembu xi tshike vanhu hi mpimo wo karhi va landzelela tindlela ta vutomi lebyi honisaka mimpimanyeto ya xona. Mihandzu ya kona yi le rivaleni. Hi laha Bibele yi vulaka ha kona hi ku tiyisa: “Munhu l’a fambaka a nga ka a nga lulamisi renḍo ra yena.” (Yer. 10:23) Hi nkarhi lowu fanaka Xikwembu xi nyike malandza ya xona nkarhi wo kombisa ku tshembeka ka wona eka xona hi swiendlo swa vona swa ku yingisa hi rirhandzu, va swi endla va langutane ni miringo ni nxaniso lowu vangiwaka hi Sathana. Yehovha u khutaza malandza yakwe a ku: “Ṅwana nga, tlhariha, u ṭakisa mbilu ya mina, nḍi ta kuma rito e ku hlamula [loyi a, NW] nḍi rukanaka.” (Swiv. 27:11) Lava va kumekaka va tshembekile va pfuneka swinene sweswi, naswona va langutele vutomi lebyi nga heriki lebyi hetisekeke. Va ta tirhisa vutomi byo tano eku endleni ka ku rhandza ka Yehovha, loyi va rhandzaka vumunhu ni tindlela takwe hi mbilu hinkwayo.
Sathana i munhu wa matimba ku fikela kwihi emisaveni ya namuntlha?
Yesu Kreste u vulavule hi yena tanihi “mufumi wa misava,” loyi vanhu vo tala va yingisaka yena hi ku landzelela minhlohlotelo yakwe yo honisa swilaveko swa Xikwembu. (Yoh. 14:30, xiitaliki i xerhu; Ef. 2:2.) Nakambe Bibele yi n’wi vula “xikwembu xa misava leyi,” lexi fundzhiwaka hi mikhuva ya vukhongeri bya vanhu lava namarhelaka mafambiselo lawa ya swilo. (Xiitaliki i xerhu.)—2 Kor. 4:4; 1 Kor. 10:20.
Loko a ringeta ku ringa Yesu Kreste, Diyavulosi “[u ye] na yena ehenhla, a n’wi komba hi xinkarhana mimfumo hinkwayo ya misava; kutani a ku ka yena: ‘Ndzi ta ku nyika vuhosi lebyi hinkwabyo ni ku dzuneka ka byona, hikuva ndzi nyikiwile swona, kutani ndzi nyika munhu hi ku rhandza ka mina. Kutani loko wena u ndzi nkhinsamela, hinkwaswo leswi swi ta va swa wena.’” (Lk. 4:5-7) Nhlavutelo 13:1, 2 yi komba leswaku Sathana u nyika mafambiselo ya politiki ya vulawuri bya misava hinkwayo ‘ntamu, xiluvelo ni matimba lamakulu.’ Daniyele 10:13, 20 yi komba leswaku Sathana u ve ni hosana ya mademona leyi fumaka mimfumo leyikulu emisaveni. Vaefesa 6:12 yi kombetela eka mimfumo leyi tanihi leyi vumbaka ‘tihulumendhe, valawuri, vafumi va misava va munyama lowu, mavandla yo homboloka ya moya lama nga empfhukeni.’
A swi hlamarisi leswi 1 Yohane 5:19 yi nge: “Misava hinkwayo yi le hansi ka matimba ya Lowo biha.” Kambe nkarhi wa ku fuma kakwe wu hikiwile, naswona u lehiseriwe mbilu hi Yehovha, loyi a nga Xikwembu xa Matimba Hinkwawo.
Sathana u ta tshikiwa a kanganyisa vanhu ku fikela rini?
Ku kuma vumbhoni bya leswaku sweswi hi hanya emasikwini ya makumu ya mafambiselo lama hombolokeke ya swilo ya Sathana, vona matluka 134-7, ehansi ka “Masiku Ya Swiendlakalo,” ni xihloko lexi nge “Masiku Ya Makumu.”
Lunghiselelo ro ntshunxiwa eka nhlohlotelo wo homboloka wa Sathana ri hlamuseriwa hi ku fanekisela hi ndlela leyi: “Ndzi vona ntsumi leyi xikaka hi le tilweni, yi tamele xilotlelo xa khele lero enta ku ya ni ku ya, yi tamele ni nketani leyikulu. Kutani yi khoma dragona, nyoka leya khale [hileswaku Diyavulosi, kumbe Sathana], yi n’wi boha nkarhi wo ringana malembe ya 1 000. Yi n’wi hoxa ekheleni, yi pfala, yi n’wi lemela ndzeni leswaku a nga ha yi emahlweni ku xisa vanhu va matiko, ku fikela loko malembe ya 1 000 ma ta va ma hundzile. Endzhaku ka swona, ú ta fanela ku ntshunxiwa nkarhinyana.” (Nhlav. 20:1-3) Ivi ku humelela yini ke? “Diyavulosi loyi a nga va xisetela a hoxiwa etiveni ra ndzilo ni xivavula.” (Nhlav. 20:10) Sweswo swi vula yini ke? Nhlavutelo 21:8 ya hlamula: “Ri nga rona rifu ra vumbirhi.” U ta va a fambele makumu!
Xana ku ‘hoxiwa ekheleni’ ka Sathana swi vula leswaku u ta pfaleriwa emisaveni leyi nga hava vanhu, laha a nga ta ka a nga kumi munhu wo n’wi ringa hi malembe ya 1 000?
Vanhu van’wana va kombetela eka Nhlavutelo 20:3 (leyi tshahiweke laha henhla) va seketela mianakanyo leyi. Va vula leswaku “khele,” kumbe “mugodi wo pfumala tshaku” (KJ), ri vula misava leyi nga hava vanhu. Xana swi tano ke? Nhlavutelo 12:7-9, 12, (KJ) yi komba leswaku hi nkarhi wo karhi loko Sathana a nga si hoxiwa ekheleni, u “hlongoriwa” etilweni a cukumeteriwa emisaveni, laha a tiselaka vanhu makhombo lama engetelekeke. Kutani loko Nhlavutelo 20:3 (KJ) yi vula leswaku Sathana u “hoxiwa . . . endzeni ka mugodi wo pfumala tshaku,” entiyisweni a nga tshikiwi laha ana a nga kona—a nga vonaki kambe a pfaleriwe emisaveni. Wa susiwa eka yona, “leswaku a nga ha kanganyisi matiko, ku ko ku hela gidi ra malembe.” Xiya leswaku Nhlavutelo 20:3 yi vula leswaku emakumu ka gidi ra malembe, i Sathana loyi a nga ta humesiwa ekheleni, hayi matiko. Loko Sathana a ntshunxiwa, vanhu lava eku sunguleni va vumbeke matiko wolawo ana va ta va va ri kona.
Esaya 24:1-6 na Yeremiya 4:23-29 (KJ) minkarhi yin’wana ti hlamuseriwa tanihi leti seketelaka dyondzo leyi. Tona ti ri: “Vonani, HOSI yi endla leswaku misava yi sala yi ri hava nchumu, yi yi endla mananga . . . Tiko ri ta sala ri ri hava na xilo na xin’we, naswona ri ta phangiwa hi ku helela: hikuva i HOSI yi vuleke rito leri.” “Hi loko ndzi languta misava, ndzi vona yi nga ri na xivumbeko naswona yi nga ri na nchumu . . . Hi loko ndzi languta, ndzi vona ku ri hava munhu . . . Hikuva HOSI yi vurise sweswo, Tiko hinkwaro ri ta pfumatiwa vanhu . . . Muti wun’wana ni wun’wana wu ta tshikiwa, kutani ku hava munhu loyi a nga ta tshama eka wona.” Xana vuprofeta lebyi byi vula yini? Byi hetiseke ro sungula ehenhla ka Yerusalema ni tiko ra Yuda. Loko a hetisisa ku avanyisa kakwe, Yehovha u pfumelele Vababilona leswaku va hlula tiko. Eku heteleleni, tiko hinkwaro ri sale ri ri hava vanhu, ri ri mananga. (Vona Yeremiya 36:29.) Kambe Xikwembu a xi susanga vaaki emisaveni hinkwayo, naswona sweswi a xi nge endlisi swona sweswo. (Vona matluka 147-50, ehansi ka “Misava,” nakambe vona nhloko-mhaka leyi nge “Tilo.”) Hambi swi ri tano, u ta n’wi susa hi ku helela nala wa manguva lawa la fanaka na Yerusalema la nga tshembekangiki, ku nga Vujagana, lebyi sandzaka vito ra Xikwembu hi ku tikhoma ka byona loku nga tengangiki, kun’we ni nhlengeletano hinkwayo leyi vonakaka ya Sathana.
Ematshan’wini yo va mananga lama pfumalaka vaaki, misava hinkwayo yi ta va paradeyisi hi nkarhi wa ku Fuma ka Kreste ka Gidi ra Malembe, loko Sathana a ri ekheleni. (Vona xihloko lexi nge “Paradeyisi.”)