Vaamoni—Vanhu Lava Tlheriseleke Musa Hi Tihanyi

DOROBA-NKULU ra manguva lawa leri vitaniwaka Amman, leri ntsindza wa mfumo wa Hashemite wa Le Yordani, wu tsundzuxa munhu hi vanhu lava nyamalaleke emisaveni. A va vitaniwa Vaamoni. Xana a va ri vamani, naswona hi yihi dyondzo leyi hi nga yi kumaka hi ku wa ka vona?

Vaamoni a va ri vatukulu va wanuna wo lulama Lota. (Genesa 19:35-38) Tanihi leswi Lota a a ri ntukulu wa Abrahama, hi nga ha vula leswaku Vaamoni a va ri maxaka ya Vaisrayele. Hambi swi ri tano, vana va Lota va sungule ku gandzela swikwembu swa mavunwa. Kambe, Yehovha Xikwembu a nga tshikanga ku va navelela leswinene. Loko tiko ra Israyele ri tshinelela Tiko leri Tshembisiweke, Xikwembu xi va tsundzuxile: “U nga ṭhuki u v̌a pfuka [Vaamoni], u nga lwi na v̌ona, hikuv̌a nḍi nga ka nḍi nga ku nyiki ntšhumu e tikweni ra v̌ana v̌a Amon leŝaku ri v̌a ra wena, hikuv̌a nḍi ri nyikile v̌ana v̌a Lot leŝaku ri v̌a ra v̌ona.”—Deteronoma 2:19.

Xana Vaamoni va wu tlangerile musa wolowo? Ku hambana ni sweswo, va arile ku pfumela leswaku ku na lexi Yehovha a nga va nyika xona. Va tlherisele rirhandzu ra musa ra Xikwembu eka vona hi madzolonga lama nga heriki ehenhla ka vanhu va Xikwembu, ku nga Vaisrayele. Hambi leswi Vaisrayele va xiximeke xileriso xa Yehovha ivi va nga va hlaseli, Vaamoni ni vamakwavo va vona Vamowabu va titwe va xungetiwile. I ntiyiso, Vaamoni a va yi pfuxanga nyimpi, kambe va n’wi thorile muprofeta la vitaniwaka Balaama ivi va kombela leswaku a rhukana Vaisrayele!—Tinhlayo 22:1-6; Deteronoma 23:3-6.

Nchumu wun’wana lowu nga tolovelekangiki wu humelerile. Bibele yi vika leswaku Balaama u tsandzekile ku vula ndzukano wakwe. Leswi a swi koteke a ku ri ku va katekisa ntsena, a ku: “Ku katekile la’v̌a ku katekisaka, a ku rukaniwe la’v̌a ku rukanaka.” (Tinhlayo 24:9) Lava a va khumbeka, ku katsa ni Vaamoni, va fanele va dyondze dyondzo leyikulu eka leswi: Loko vanhu va Xikwembu va khumbeka, a xi tiyimiserile ku va yimela!

Kambe, Vaamoni, va hambete va lava tindlela to lwisana ni Vaisrayele. Hi nguva ya Vaavanyisi, Amoni u khomisane na Mowabu na Amaleke ivi va rhendzela Tiko leri Tshembisiweke, va tshinela ku ya fika eYeriko. Hambi swi ri tano, ku hlula ka vona a ku tlhavelanga hi dyambu, hikuva Ehudi Muavanyisi wa Muisrayele u hlongole vahlaseri va tlhelela endzhaku. (Vaavanyisi 3:12-15, 27-30) Ku rhula loku nga nyawuriki, ku ve kona ku kondza ku fika masiku ya Muavanyisi Yefta. Hi nkarhi wolowo tiko ra Israyele se a ri sungule ku gandzela swifaniso, hi loko Yehovha a susa nsirhelelo wakwe. Xisweswo, ku ringana malembe ya 18, Xikwembu xi “v̌a nyiketa e mav̌okweni ya . . . v̌ana v̌a Amon.” (Vaavanyisi 10:6-9) Nakambe Vaamoni va tlhele va hluriwa swinene loko Vaisrayele va tshike ku gandzela swifaniso ivi va titshega hi vurhangeri bya Yefta.—Vaavanyisi 10:16–11:33.

Nguva ya Israyele ya ku fuma ka vaavanyisi yi hele hi ku vekiwa ka hosi ya vona yo sungula, Sawulo. Loko Sawulo a ha ku sungula ku fuma madzolonga ya Amoni ma tlhele ma sungula. Hosi Nahaxi u hlasele muti wa Israyele wa Yabexe-Giliyadi hi xitshuketa. Loko vavanuna va muti wolowo va kombela xinakulobye, Nahaxi wa Muamoni a va hlamula a ku: “Nḍi ta endla šinakulobye na ṅwina hi mukhuv̌a lowu: Nḍi ta boša tihlo ra šinene ra ṅwina hikwenu.” N’wamatimu Flavius Josephus u vula leswaku leswi hi tlhelo a swi endleriwa ku tisirhelela, leswaku “loko tihlo ra vona ra ximatshi ri pfariwe hi switlhangu swa vona, a va nga ta pfuna nchumu enyimpini.” Kambe, xikongomelo-nkulu xa nchumu lowu wa tihanyi a ku ri ku tsongahata Vaisrayele eka van’wana.—1 Samuwele 11:1, 2.

Nakambe Vaamoni va tlherisele musa wa Yehovha hi tihanyi. Yehovha a nga wu honisanga nxungeto lowu wo biha. “Moya wa Šikwembu wu ṅwi khoma [Sawulo] loko a twile marito lawa [ya Nahaxi]; v̌ukari bya yena byi pfura ngopfu.” Hi ku kongomisiwa hi moya wa Xikwembu, Sawulo u vumbe vuthu ra vavanuna va nyimpi va 330 000 leri ri yayarheleke Vaamoni lerova “a ka ha salanga v̌ambiri v̌a ri ŝiṅwe.”—1 Samuwele 11:6, 11.

Ku tikarhata ka Vaamoni hi swilo swa vona vini swa vutianakanyi, tihanyi ta vona swin’we ni makwanga ya vona, eku heteleleni swi va endle va herisiwa hi ku helela. Hi laha Sofoniya, muprofeta wa Yehovha, a vhumbheke ha kona, va “kotisa Gomora . . . mananga hi laha ku nga heriki . . . hikuv̌a v̌a sanḍile, kutani v̌a tikukumušela e henhla ka tiko ra Yehova wa mav̌andla.”—Sofoniya 2:9, 10.

Varhangeri va misava namuntlha va fanele va xiya leswi humeleleke ehenhla ka Amoni. Hi laha ku fanaka, Xikwembu xi kombisa matiko musa hi ku ma pfumelela ku hanya evunavelweni bya milenge ya xona, ku nga misava. Kambe ematshan’weni yo langutela misava, matiko ya vutianakanyi ma yi onha, naswona ma tlhele ma xungeta ku herisa pulanete leyi hi nyutliya. Ematshan’weni yo va ni musa eka vagandzeri va Yehovha va laha misaveni, matiko hakanyingi ma ni tihanyi, ma va xanisa swinene. Xisweswo, dyondzo leyi hi yi kumaka eka Vaamoni, hi leswaku Yehovha a nga ku honisi ku tlherisela musa wa yena hi tihanyi. Naswona hi nkarhi wa yena lowu faneleke, u ta teka goza, hi laha a endleke ha kona eminkarhini ya khale.—Ringanisa Pisalema 2:6-12.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 9]

Marhumbi ya Varhoma eAmman, xivandla xa muti wa Rhaba, ntsindza wa Vaamoni

[Xihlovo Xa Kona]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Vaamoni a va tshama endhawini leyi

[Xihlovo Xa Kona]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 8]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.